- NGÔI CHÙA VIỆT NAM
Ngày xưa, một nhà nho tên là Lê
Quát, học trò của Chu Văn An, đã từng thắc mắc về đạo Phật rằng:
“Ðạo Phật
chỉ đem điều họa phúc mà lay động
lòng người, sao mà sâu xa bền chắc đến như vậy. Trong từ kinh thành,
ngoài đến thôn phủ, đường cùng ngõ hẻm, không hiểu mà theo, không thề
mà tin, hễ nơi nào có người ở là nơi ấy có chùa Phật. Bỏ đi thì
làm lại, hư đi thì sửa lại”. Nếu hiểu đúng thì không phải chỉ
có hai chữ họa phúc mà động lòng người được. Kinh nói họa phúc là cốt
nói hành động thiện ác, bởi vì hành động thiện gây ra phúc, hành động
ác gây ra họa. Nói hành động thiện ác là cốt nói mê ngộ, nghĩa là, nếu
giác ngộ thì thiện mà mê lầm thì ác. Nhưng nói mê ngộ cũng cốt nói về
tâm, bởi vì mê là do tâm mà ngộ cũng do tâm. Do vậy mà Ðức Phật chú
trọng giác ngộ tâm. Khi tâm được giác ngộ thì hành động mới sáng suốt,
mà hành động sáng suốt thì cuộc đời sẽ được an vui. Vì vậy lời dạy
đó càng ngày càng thấm thía vào trong lòng người, lay động lòng người
hướng về với Phật. Khi đã hướng về với Phật thì dựng chùa để thờ
Phật, để mỗi ngày thấy Phật trên bàn thờ, nhờ đó mà khắc họa đậm
nét hình ảnh Phật trong tâm. Cho nên khi nào chúng ta thấy được Phật
trong tâm thì lúc bấy giờ chúng ta sẽ thấy Phật trên bàn một cách đúng
đắn. Nếu không như thế thì như trong kinh Kim
Cang, Ðức Phật đã nói: “Nếu lấy sắc
thấy Ta, lấy âm thanh cầu Ta, người đó hành tà đạo, không thể thấy
Như Lai”. Cho nên khi nào thấy tâm thì mới thấy Phật được một cách
đầy đủ viên mãn. Vì vậy mới dựng chùa thờ Phật.
Theo dòng lịch
sử lâu đời của Việt Nam thì Phật giáo được truyền vào
đất nước chúng ta được biết một
cách rõ ràng nhất là vào thời Sĩ Nhiếp, thời đó đã có một số ngôi
chùa ở tại Luy Lâu, sau đó có Thiền sư Ðồ Lê đến đây tu tập, rồi
từ đó các chùa Pháp Vân, Pháp Vũ, Pháp Lôi và Pháp Ðiện được xây dựng.
Cũng được biết chùa Khai Quốc do triều Lý Nam Ðế xây dựng mà bây giờ
được gọi là chùa Trấn Quốc, hiện ở tại Hồ Tây – Hà Nội. Về sau
các chùa trong các đời Lý, đời Trần tiếp tục mọc lên rất nhiều cũng
là để đáp ứng lại lòng tin tưởng của người con Phật. Ngôi chùa đã
lan tràn khắp nơi khắp xứ, sống một cách khiêm tốn, không ngạo nghễ
khoe khoang, cùng với mọi người dân đồng lao cộng khổ và ngôi chùa đã
trở thành hình tượng thân thương, nó đi vào lòng người và nó cũng đã
đi vào ca dao, tục ngữ:
- - Con chùa vua nước
- - Ðất vua chùa làng
- - Ăn mày cửa Phật
- - Chùa rách Phật vàng.
- - Sống ở nhà già ở chùa
- - Trẻ vui nhà già vui chùa
- - Trốn chúa ở chùa
- - Lên chùa thấy Phật muốn tu
- - Ba cô đội gạo lên chùa
- - Nhiều sãi không ai đóng cửa
chùa
- - Gần chùa gọi Bụt bằng anh
- - Xa chùa trống vắng, gần chùa inh
tai.
Hoặc:
- - Chùa làng dựng ở xóm côi,
- Sớm khuya hai buổi nghe hồi chuông
ngân
- - Con ai đem bỏ chùa này
- Nam mô Di Phật, con thầy thầy
nuôi.
- - Bao giờ cạn lạch Đồng Nai,
- Nát chùa Thiên Mụ mới phai lời
nguyề n .
- - Biển Ðông sóng dợn cát đùa,
- Sánh đôi không đặng lên chùa anh
tu.
- - Bình Lục có núi Con Bùa,
- Trông sang Ðạm Thủy có chùa Ngọc
Thanh.
- - Bên chợ Ðông Ba tiêng gà eo éc,
- Bên chùa Thọ Lục, tiếng trống
sang canh.
- Giữa sông Hương gợn sóng khuynh
thành,
- Ðêm khuya một chiếc thuyền mành
ngửa nghiêng.
- - Ba phen tàu hổi cả ba,
- Phen này hổi nữa lên chùa đi tu.
- - Lên chùa thấy phật muốn tu,
- Về nhà thấy mẹ công phu chưa đền,
- - Ðầu làng có một cây đa,
- Cuối làng cây thị, đàng xa ngôi
chùa.
- Dù ai đi sớm về trưa ,
- Xin anh nghỉ bóng cây dừa nhà em.
- - Rủ nhau xem cảnh Kiếm hồ,
- Xem chùa Thê Húc, xem đền Ngọc
Sơn,
- Ðài nghiên Bút Tháp chưa mòn,
- Hỡi ai xây dựng nên non nước này
Chùa là cái gì gần nhất với
tâm thức người dân cho nên biểu tượng đó sẽ khiến cho người ta vin vào
để nói những cái gì người ta muốn nói. Nhưng đó là nói về người
ở chùa mà không phải là nói về chùa. Câu sau đây mới thực sự nói về
chùa:
- - Rủ nhau xuống bể mò cua,
- Lên non bẻ củi, vào chùa nghe kinh.
Xuống bể mò cua, lên non bẻ
củi là nói dân ta gắn liền với non, với nước và đồng thời cũng gắn
liền với chùa. Gắn liền với non với nước là để nuôn sống thân. Gắn
liền với chùa là để nuôi sống tinh thần: Ðến chùa nghe kinh.
Trong thơ văn Việt Nam hiện đại,
có một nhà thơ cũng có bài thơ diễn
tả cảnh chùa rất thấu tình đạt
ý, thâm thú vô cùng:
- “Quê tôi có gió bốn mùa,
- Có trăng giữa tháng có chùa quanh năm.
- Chuông hôm gió sớm trăng Rằm,
- Chỉ thanh đạm thế âm thầm thế
thôi.
- Mai này tôi bỏ quê tôi,
- Bỏ trăng bỏ gió chao ôi bỏ chùa”.
Nhà thơ trên đây đã nói lên
cái tâm tình của người dân Việt Nam chúng ta đối với chùa. Chùa là
cái hồn của dân tộc, vừa thân thương gần gũi, vừa tình cảm sâu lắng,
dàn trải trong lòng mọi người như máu với thịt, như hơi thở và bữa
ăn hàng ngày . Vì thế khi Phật giáo truyền vào nước ta thì liền được
mọi người dân chấp nhận và chùa càng trở nên yêu dấu hơn:
- “Làng tôi nhỏ bé xinh xinh,
- Chung quanh có lũy tre xanh rườm rà,
- Trong làng san sát nóc nhà,
- Ðình làng lọp ngói có vài cây
cau,
- Chùa làng rêu phủ mái nâu
- Dân làng thờ cúng để cầu bình
an”.
- (Ca dao
Việt Nam)
Chùa còn là nơi dạy thuật làm
người, thuật luyện tâm : Nhất thiết duy tâm tạo.
Ngày xưa có một nhà hiền triết
tên là Socrate thời cồ Hy Lạp. Một hôm đi trên đường ở thành A-ten thấy
một chàng thanh niên đi ngược chiều trở lại, chàng ta đang hân hoan tự
mãn với cái mũ, vớỉ bộ áo quần, với đôi giày mới bảnh bao của
mình, nhà hiền triết lấy gậy chặn lại. Khi bị chặn lại, chàng thanh
niên trong lòng đầy tự mãn hỏi rằng:
- - Ông
muốn mua cái mũ này sao?
- -
Không, tôi không muốn mua mũ.
- - Hay là
ông muốn mua bộ áo quần này?
- -
Không, tôi cũng không muốn mua bộ áo quần.
- - Hay
ông ưa mua đôi giày này?
- -
Không, tôi cũng chẳng muốn đôi giày.
- - Vậy
thì ông muốn gì mà chặn tôi lạí?
- - Tôi
muốn anh chỉ cho tôi chỗ nào dạy cách học làm người?
Nếu như mất tư cách làm
người, thì cái mũ đó không thể gọi cái mũ đội trên đầu người! Cái
áo đó cũng không phải là cái áo mặc vào người và đôi giày kia cũng chẳng
phải giày để đi vào người. Cho nên phải học cách làm người cho ra
người mới là cách cơ bản cho tất cả mọi thứ. Khi cách làm người còn
thì mọi sự tốt đẹp còn, khi cách làm người không còn thì mọi sự tốt
đẹp chỉ là sự tốt đẹp bên ngoài.
Do
đó, chuyện làm chùa chúng ta phải ý thức rõ ràng là làm thế nào để sự
đi chùa và ngôi chùa đó luôn luôn ấp ủ lòng từ bi, yêu thương, và
ngôi chùa là nơi phát huy được trí tuệ sáng suốt, gilúp ích cho đời sống
của chúng sinh, của mọi người mỗi ngày mỗi thăng hoa, mỗi ngày mỗi xa
dần chỗ chỗ tối tăm đau khổ mà bước lên cảnh an lạc giải thoát.
Làm chùa như thế tức nhiên ai cũng đồng tình hết, và tôi tin chắc rằng
ngôi chùa như thế sẽ là nơi luôn có những hàng Phật tử, những bậc
cao quí, thành phần trí thức đến chùa để học hỏi tiến tu. Cũng như
trước đây trong thời Bắc thuộc, các ngôi chùa của chúng ta chính là nơi
đào tạo nhân tài cho đất nước. Thời kỳ Bắc thuộc, nước ta chưa có
sự học, đến triều đạl nhà Lý mới mở khoa thi Tam trường. Vậy thì
trong các thời kỳ ấy, các nhà trí thức của đất nước của chúng ta học
ở đâu? Phần nhiều đều dựa vào chùa. Thành thử ngôi chùa nó đã đóng
góp công lao với đất nước rất lâu xa trong lịch sử, một sự đóng
góp thật thật sự, không có một hậu ý gì khác, nghĩa là muốn hòa mình
cùng vinh cùng nhục với đất nước với toàn dân để xây dựng một đất
nước an lành hạnh phúc.
(Cảm
ơn cư sĩ Mỹ đã đánh máy lại từ Tuần báo Giác Ngộ 10-10-2001)
http://www.buddhismtoday.com/viet/pgvn/vh/ngoichua_VN.htm