Ông bạn rót thêm tách
trà đẩy về phía tôi:
- Mời thêm tách nữa, trà này coi vậy mà uống được.
Im lặng chợt ông ngước mặt nhìn tôi:
- À! Chợt nhớ ra. Hôm Phật Đản cách nay mười năm, tôi lên chùa Long Sơn
dự lễ. Lễ đường chật ních người. Các giáo phẩm, các đạo hữu, các
khuôn hội, các thầy trò trường Bồ Đề, chuông trống vang rền, ai nấy
quỳ xuống. Mà sao tôi thấy ông lẽ loi đứng chắp hai tay mắt hướng nhìn
tượng Phật?
Câu hỏi gợi lên bất ngờ, một niềm xúc động trào
dâng, tôi nghẹn ngào không biết trả lời thế nào. Trí nhớ vun vút chạy
lui về quá khứ.
…Năm 1954, Hiệp định Genèver, tôi đưa vợ con từ vùng
kháng chiến Phú Yên về Đà Lạt quê vợ. Năm 1956, vợ tôi yếu tim, xuống
Sài Gòn chữa bệnh. Bác Sĩ Massias khuyên đổi khí hậu, chọn một miền
có gió biển hiền hòa như Nha Trang. Đang lúng túng thì có tin Thượng Tọa
Trí Nghiêm, Tổng giám thị trường Trung học Bồ Đề Nha Trang nhắn ra gắp
vì trường sắp xếp cho năm học mới.
Tôi chưa quen Thượng Tọa (TT), chưa diện kiến một lần nào.
Có lẽ TT biết tôi vì hồi đó TT trụ trì ở một chùa gần làng tôi. Nhằm
thời chiến tranh, cuộc sống đơn giản nghèo khó, lại nhằm tỉnh Phú
Yên nhỏ hẹp, hiền hòa nên chắc là tôi được TT lưu ý dành cho cảm
tình. Nhưng khi niên khóa mới bắt đầu thì TT được giáo hội điều ra tỉnh
hội Thừa Thiên; ông Lê Bá Chẩn, Phó Tỉnh trưởng Khánh Hòa thay ông làm
Tổng Giám thị trưởng.
Dạy được một năm thì vợ tôi trở bệnh, từ trần.
Bác Sĩ De Moisnat, Giám đốc phòng khám bệnh dành riêng cho Pháp kiều ở
Nha Trang buồn rầu bảo tôi trong lần khám bệnh chót: "Dẫu ở Paris
hay Washington thì cũng đành chịu thua"… Tôi một mình dạy học nuôi
con. Cần mẫn và khiêm tốn. Thời kháng chiến tôi làm Hiệu Trưởng một
trường Trung học khá lớn, nhưng ở đây tôi chỉ dạy lớp 6, lớp 7. Học
sinh một số lớn là con em miệt nhà quê Diên Khánh xuống học nên tính
tình dễ thương. Có một số chú điệu cạo trọc đầu còn chừa một miếng
tóc giống hình miếng tranh lợp nhà. Y như hồi nhỏ ở nhà quê, lũ con
trai chúng tôi đều được trang điểm kiểu đó.
…Tháng năm nhẫn nại trôi. Cứ mỗi đầu năm học, tôi hồi
hộp không biết năm nay nhà trường có phân phối số giờ dạy đủ cho tôi
nuôi con tôi hay không. Ban quản trị nhà trường là một tập thể đông người.
Thật khó mà giữ nguyên số giờ được phân phối, vì số giờ có thể
thay tôi rất đông. Con, cháu, dâu, rễ… của những vị có chức sắc ở
Ban quản trị, ở các khuôn nội… mấy chục thầy cô giáo có tiếng ở
hai trường công lập Võ Tánh và Huyền Trân. Tôi ở thế yếu rõ ràng. Đã
vậy gia đình vợ tôi lại là Công Giáo ở Đà Lạt mà nhiều người biết.
Chưa hết. Khi vợ tôi mất, thằng con trai lên 9 tuổi tôi cho học ở trường
Giu-sê Nghĩa Thục. Y như một thách thức! Trong khi thực tế chỉ đáng thương.
Chẳng là mẹ nó bị bệnh, nó lúc thúc chơi cạnh mẹ. Học
hết lớp Một đâu ba tháng. Học lớp Hai chừng bốn tháng. Đến khi mẹ
chết, nhìn số tuổi phải học lớp ba. Chỉ có trường Giu-sê Nghĩa Thục
là ở gần nha, chớ học trường khác, ai đưa đón? Nhà trường có lệ phải
thi nhập học. Đề luận văn, ra: "Tả cảnh ngày Tết nơi nhà trò bằng
cách trả lời những câu hỏi sau đây:
- Ngày Tết nhà trò có tổ chức gì để tưởng nhớ tổ tiên ông bà?
- Trong bữa cỗ ngày Tết, trò thấy có gì?.."
Hồi giờ đã có học làm luận văn, toán gì đâu, nên hôm
sau người thầy giáo phụ trách lớp (nguyên là học trò cũ của tôi thời
chiến tranh) ghé lại tôi: - Thầy ơi, chớ thằng Hào nó làm luận cái kiểu
gì như vầy, thầy?
- Nó làm sao?
- Nó ghi: Bài làm
Câu số 1: Cúng.
Câu số 2: Xào, gỏi dưa leo, thịt lụi, canh.
Tôi bậc cười, nói nhỏ: - Thôi, em liệu bào chế sao cho
nó đậu cái đã. Rồi "qua" lo dạy nó sau. Những cảnh khổ, tôi
nhẫn nại chịu đựng trong im lặng. Không ngờ có người biết, trong đó
có Hòa Thượng Trí Thủ, Hòa Thượng đang là Giám đốc Phật học viện và
tôi chưa có dịp gặp. Vậy mà một hôm có người mách nhỏ với tôi:- Những
khó khăn của anh, Hòa Thượng Trí Thủ biết hết. Chuyện vợ anh là Công
Giáo, chuyện con anh học trường Công Giáo, chuyện có một số Phật tử
muốn chiếm chỗ dạy của anh. Nên Hòa Thượng có dặn Thượng Tọa Đổng
Minh hãy lưu ý coi trường Bồ Đề có chia giờ dạy đủ cho anh nuôi con
hay không. Tôi nghe mà xúc động rưng rưng.
Bên cạnh Hòa Thượng Trí Thủ, Trí Nghiêm, tôi còn được
quen với Hòa Thượng Chí Tín trụ trì chùa Long Sơn nằm sát cạnh trường
Bồ Đề. Đứng bên gốc cây xứ hoa vàng nhìn xuống sân trường, nhìn đám
học sinh ngây thơ nhảy giỡn, hay nhìn đoàn nữ sinh cầm tay nhau chầm chậm
bước trên lối đi, nhìn các thầy cô giáo nghiêm trang nề nếp… tôi nghĩ
rằng thầy trò chúng tôi đã ghi những nét dễ thương nơi tâm hồn Hòa Thượng.
Rồi còn Thích Phước Sơn, Thích Minh Tuệ… Hiệu Trưởng của trường; rồi
Thích…Thích… nhiều lắm, kể sao cho đủ, kể sao cho hết. Và vậy là
bao nhiêu khổ đau của cuộc đời tôi như được xoa dịu, tâm hồn tôi như
được an ủi…
… Tôi chợt giật mình nhìn sang ông bạn, nhớ là mình đã
lơ đãng quên trã lời câu hỏi của ông. Tôi nhẹ mĩm cười – dấu hiệu
nhận lỗi – và chầm chậm nói – cũng dấu hiệu nhận lỗi: - Tôi quỳ
lạy khi cầu xin ơn phước. Chẳng hạn xin cho một người bị bệnh, một
người thân bị nạn, một người lương thiện bị tai họa. Quỳ lại một
mình. Tôi chấp tay hướng mắt nhìn tượng Phật để tập trung suy nghĩ về
chân lý giải thoát và biểu tỏ lòng sùng kính. Ở vào vị thế của tôi
và trường hợp hôm nay… à thôi, ông bạn nghĩ một chút, ắt hiểu.