Thi hào Nguyễn Du là một Phật tử mộ đạo, rất siêng năng tụng
đọc kinh điển, nhưng cụ đã từng thú nhận là đọc kinh Kim Cương cả ngàn lần
mà vẫn không nắm bắt được ý kinh; cho tới khi được nghe bài kệ của Lục Tổ
Huệ Năng cụ mới liễu ngộ rằng “Chân kinh vốn không lời”. Cụ đã viết bốn
câu thơ bằng chữ Hán để diễn tả tâm trạng của mình:
Ngã độc
Kim Cương thiên biến linh
Kỳ trung áo nghĩa đa bất minh
Cập đáo phần kinh Thạch đài hạ
Chung tri: vô tự thị chân kinh
Chữ Hán, tôi lõm bõm chưa qua nổi cuốn Tam Tự Kinh, nhưng ráng
phỏng dịch như sau:
Ngàn lần tụng đọc Kim Cương
Vẫn như mờ ảo khói sương tơ trời
Trước đài gương, bỗng tỏ ngời
Là: Chân kinh vốn không lời mà
thôi!
Người bạn đạo của tôi tỏ ý nghi ngờ. Bạn nói, tối nào cũng
tụng kinh, tụng rõ ràng, mạch lạc từng tiếng mà nhiều khi còn phải đi tìm
sách của các bậc cao minh, giảng giải cho thêm mới tạm hiểu. Nay, nói chân
kinh vốn không lời thì biết nương vào đâu mà hiểu đạo? Tôi cũng ….nghi lắm!
nhưng vừa khởi niệm nghi bỗng giật mình. Khi nghe điều gì, ta phải tìm
hiểu điều đó thế nào rồi mới luận đúng hay sai chứ. Ngay cả sau khi tìm
hiểu rồi, cái kết luận cũng chỉ mới căn cứ trên tầm hiểu biết chủ quan
thôi, chưa chắc đã là cái kết luận có giá trị. Chúng tôi cùng đồng ý chọn
con đường ngắn nhất, là tìm xem cụ Nguyễn Du nghe được bài kệ nào của Lục
Tổ Huệ Năng mà tìm ra chân lý ấy.
Kệ của Lục Tổ như vầy:
Nhân liễu thử tâm nhân tự độ
Linh sơn chỉ tại nhữ tâm đầu
Minh kính diệc phi đài
Bồ đề bổn vô thụ.
Tìm được bài kệ, đọc lên, bạn nhìn tôi, chờ đợi. Tôi lại vò
đầu bứt tai, tận dụng cái vốn …. Tam Tự Kinh mà dịch như sau:
Người tự tại khi tâm sáng tỏ
Thì Linh Sơn ngay ở tâm này
Gương kia sáng chẳng vì đài
Bồ Đề vốn chẳng là cây bao giờ.
Có lẽ tôi dịch lơ mơ quá nên bạn phản đối ngay:
- Bồ Đề mà không là cây thì là gì?
A, câu này thì tôi trả lời được, tại bạn chưa ôn bài đó thôi.
Khi Lục Tổ nói “Bồ đề bổn vô thụ” là ý nhắc về bản chất huyễn hóa của vạn
hữu, chỉ do duyên hợp mà thành. Nhìn cây Bồ đề xanh tươi cành lá, đó là
sau khi hạt đã nẩy mầm, chồi lên mặt đất, tiếp nhận mưa, nắng, gió v…v…
tăng trưởng với thời gian mà ta thấy “cái gọi là cây Bồ đề.” Nhưng nếu
tách rời hạt nhỏ li ti kia với đất, cát, mưa, nắng …..sẽ chẳng bao giờ có
cái gọi là cây Bồ đề cả. Vậy thì, bản chất chân thực của mỗi sự vật là gì?
Nó sẽ chẳng là gì, nếu không do nhiều duyên hợp mà thành. Ngay như tấm
thân tứ đại của chúng ta đây, cái mà, đối với chúng ta là quan trọng lắm
lắm, cũng chỉ là huyễn giả. Thân ta có, là do đất, nước, gió, lửa hợp lại
mà thành. Tách rời đất (chất cứng như xương, móng….), nước (chất lỏng như
máu, mồ hôi …..), gió (chất hơi như hơi thở), lửa (chất nóng như nhiệt độ),
sẽ chẳng còn gì để gọi là thân ta nữa. Bạn lại hỏi tôi một câu thật bất
ngờ, nhưng rất hay:
- Cái gì nhận ra sự huyễn giả đó?
Câu hỏi quyện vào tiếng reo vui của ấm nước vừa sôi. Tôi lặng
lẽ nhìn bạn trịnh trọng mở tủ, bưng ra bộ tách có đủ cả chén tống, chén
quân. Tôi biết bạn có bộ tách quý này do cụ thân sinh để lại, nhưng chưa
từng được bạn mang ra đãi. Hôm nay sao đặc biệt thế? Dù cố tình làm ra vẻ
thản nhiên nhưng bạn biết, tôi đang theo dõi bạn từng cử chỉ. Mở hộp trà
thơm, nhón một dúm trà nhỏ bỏ vào chén tống. Nước sôi rót vào vừa ngập trà,
bạn cầm lên, tráng nhẹ rồi đổ bỏ nước nhất. Lần rót nước nhì, bạn cũng cầm
lên, tráng nhẹ rồi đặt tách xuống khay. Trong khi chờ trà ngấm, bạn dùng
nước nóng tráng hai cái chén quân; xong, bạn đặt một chén trước tôi, chén
kia trước bạn. Rồi, rất từ tốn, bạn chắt nước đã ngấm trà từ chén tống ra
chén quân, tức là cái chén nhỏ như hạt mít !
Tôi cố nín cười, nhưng tới đây thì hết chịu nổi. Ngờ đâu, bạn
cũng giả nghiêm suốt thời gian biểu diễn. Chúng tôi cùng cười thoải mái.
Bạn thú nhận:
- Chỉ loáng thoáng thấy bố lui cui pha trà như vầy nhưng không
thực sự chú ý; Thôi, thì cứ tưởng tượng như chúng ta đang ngồi trong trà
thất, uống trà, chờ hoa nở.
Tôi chỉ vào cái chén nhỏ xíu:
- Uống bao nhiêu chén này mới đã khát?
Bạn trả lời đầy ý nhị:
- Tâm khát chừng nào, chén đầy chừng nấy.
Hôm nay bạn nói chuyện như một thi sĩ. Đúng là muôn sự do tâm,
nhưng tâm khởi lên từ mọi loại cảm thọ buồn, vui, thương, ghét, thiện, ác
..v..v.. dựa trên những đối tượng luôn biến hoại đổi thay của căn và trần,
là những đối tượng không có bản chất thật. Vậy tâm nào mới chính là tâm?
Những tâm ấy thay đổi luôn luôn, theo từng trạng huống. Và nếu chúng không
phải thực là tâm thì CÁI GÌ đang nhận ra những diễn biến luân lưu thành
hoại đó? CÁI GÌ nhìn rõ mặt mũi từ tâm buồn sang tâm vui, từ tâm thương
sang tâm ghét, từ tâm thiện sang tâm ác??? “Cái gì đó” chính là CÁI NHẬN
BIẾT MỌI HIỆN TƯỢNG MÀ KHÔNG QUA MỘT LĂNG KÍNH PHÂN BIỆT NÀO. Cái nhận
biết này, bởi không từ một niệm nào mà ra nên nó không sinh cũng chẳng
diệt theo hiện tượng. Nó như tấm gương trong suốt, phản ảnh trung thực
những gì tới nó, trung thực tới mức như hai mà một, nhưng lại không hề bị
đồng hóa với vật mà nó phản ảnh. Khi ghi nhận điều tốt, nó chẳng trở nên
tốt, khi đối diện điều xấu, nó cũng chẳng trở thành xấu. Nó hiện hữu tự
nhiên như giòng nước ngầm, ai đào tới sẽ gặp; không người đào, nước vẫn
chảy, như chưa từng đầu ghềnh, chưa từng cuối bãi. Cái nhận biết này là
Tâm Chân Thật thường hằng vô thỉ vô chung; đó chính là Tâm Phật, là Phật
Tánh. Khai được nguồn tâm này là hiển lộ Chân Như, là giải thoát khỏi ràng
buộc vô minh, là bừng sáng Trí Tuệ; khi ấy, thiền tông diễn tả bằng hình
ảnh “Thõng tay vào chợ”; nghĩa là, ngay giữa chốn xôn xao nhất cũng chẳng
làm tâm kia lay động. Đạt được tới đây, hành giả đã là “người vô sự”, an
nhiên tự tại, đối cảnh chẳng sanh tâm thì ngàn trang kinh cũng đồng với
tâm trong suốt, làm gì còn văn tự, còn lý giải ngược xuôi nữa.
Chặng đường tu tập này, người đủ căn cơ, trí tuệ, nếu quyết
tâm có thể ngộ. Ngược lại, người trí kém, cần rất nhiều kiên trì, cố gắng,
mới mong tâm kia không bị chôn vùi dưới lớp vô minh. Hàng Phật tử sơ cơ
như chúng tôi biết thế, nên hằng nhắc nhở, sách tấn nhau chớ biếng lười.
Những chén trà hạt mít thong thả vơi dần qua câu chuyện “Đế
Thích tán hoa” thường được kể để minh chứng “Vô tự thị chân kinh”; mà muốn
liễu ngộ “chân kinh vốn không lời” hành giả phải đạt tới bản tâm chân thật.
Ngài Tu Bồ Đề là một, trong những đại đệ tử của Phật, một hôm
lặng lẽ ngồi thiền dưới chân núi. Mây rất xanh, nắng rất ấm, suối róc rách
ven đồi, chim líu lo ca hát, ngài cứ an tịnh kiết già, dáng ngồi thật
thẳng trên phiến đá bằng, như nét chấm phá của bức tranh “Tung Hoành”
tuyệt kỷ. Ngài ngồi lâu, rất lâu, không biết bao lâu, thì bỗng hoa trời
rơi xuống như mưa. Phút chốc, cả không gian thơm ngát hương hoa như ôm
trọn nhà sư khắc khổ, ngồi thiền đẹp như tranh vẽ. Ngài Tu Bồ Đề xả thiền
và khẽ hỏi:
- Ai tán hoa đó?
Trên thinh không có tiếng đáp:
- Tôi là Đế Thích đây.
- Vì lẽ gì Đế Thích tán hoa?
- Vì ngài thuyết pháp hay quá!
- Ta ngồi lặng yên, có thuyết gì đâu?
- Ngài không thuyết, tôi không nghe, đó là pháp vi diệu.
Thì ra, biết nghe bằng “Tánh-Nghe”, mới nghe được “Lời-Không-Lời”,
và thể hiện được Sự-Im-Lặng-Hùng-Tráng của Chân Kinh.
(Như-Thị-Am, Mùa Nắng)
http://www.buddhismtoday.com/viet/truyen/votuchankinh.htm