- Niết-bàn
-
Căn
cứ trên tuyên bố Phật: “Sarvam śūnyam” (Mọi vật đều không), vấn đề
Niết-bàn (Nirvāna), đã được các bộ phái nêu ra đặt vấn đề trở lại
sau khi Ngài qua đời; theo đó Niết-bàn được trình bày theo dạng sở đắc
của họ, và cũng từ đó mọi tranh luận về nó cũng như các giáo lý
khác trở nên gay gắt hơn. Niết-bàn, vấn đề hiện hữu hay không
hiện hữu, có (bhāva) hay không (abhāva), tại thế gian (laukika) này hay vượt
ra khỏi thế gian (lokottara); một vấn đề làm nảy sanh ra mọi sự
tranh luận, càng ngày càng gay gắt giữa Hữu bộ hay còn gọi là Nhứt thiết
hữu bộ (Sarvāsti-vādin) và Kinh bộ còn gọi là Kinh lượng bộ
(Sautrāntika). Chính vì phương tiện đối trị căn cơ, nên giáo pháp chữa bệnh của đức Phật được
Ngài nói ra có đến vô lượng để chữa trị có ngằn ấy cơ bệnh do ba
dộc phiền não sinh ra. Vì tính cách đa dạng và phức tạp của con bệnh,
nên thuốc đối trị cũng tuỳ thuộc vào tính phức tạp đa dạng của con
bệnh mà cho, giống như con bệnh thế gian (thế giới) chỉ cho năm thọ ấm
chẳng hạn, nội trong cách chấp thủ năm thọ ấm bệnh và cách cho thuốc
cũng đã là đa dạng rồi. Vì khi muốm chữa con bệnh chấp thủ vào năm
thọ ấm, không hẳn là chỉ có một cách chữa trị mà trước hết phải
xem đến cách chấp thủ đó liên hệ câu hữu đến độc nào nặng, đến
độc nào nhẹ, trong ba độc hay những câu hữu khác ngoài ba độc, mà tuỳ
theo đó đức Đạo sư cho thuốc chứ không phải chỉ có một phương thuốc
duy nhất để trị chúng. Cho nên việc chữa lành bệnh, giải thoát mọi
đau khổ cho bệnh nhân, cho bệnh nhân rất nhiều khía cạnh, sau khi ngài diệt
độ, đã bị những người đi sau ngộ nhận, chỉ vì những người đi sau
không hiểu được thâm ý của ngài, cho nên giáo nghĩa của những lời dạy
đó bị xuyên tạc một cách triệt để và có hệ thống. Họ đã biến
giáo lý phương tiện mà đức Đạo sư đã dùng để đối trị căn bệnh
hữu lậu của chúng sanh, đáng lý sẽ bị vượt qua, thành giáo lý cứu
cánh, và họ chấp chặt vào chúng coi như là một thực hữu cần phải đạt đến để thủ đắc. Từ đó
Hữu-Vô được họ biến thành những thứ nhãn hiệu tuyên truyền cho lập
trường của họ. Qua đây, giáo lý của Ngài đã biến thành một thứ luận
lý nhân quả. Từ đó, họ tự đặt nền tảng cho một cứu cánh ngoài ba
cõi này, cần phải vươn tới, đó chính là một thứ Niết-bàn thực hữu
không tưởng. Trong khi chính đức Phật chủ trương một Niết-bàn không
ở ngoài ba cõi, như kinh Rohitassa[1][1] đã
dạy: " Tại chỗ nào, bạch Thế tôn, không bị sanh, không bị già,
không bị chết, không có từ bỏ (bất diệt), không có sanh khởi (bất
sanh), chúng con có thể đến để thấy, để biết, để đạt đến chỗ tận
cùng của thế giới không?". Đức Phật trả lời :
"Này hiền giả, ta tuyên bố rằng : tại chỗ nào không bị sanh,
không bị già, không bị chết, không có từ bỏ đời này, không có khởi
đời khác, thời không có thể đi đến để thấy, để biết, để đạt
đến chỗ tận cùng của thế giới. Nhưng này hiền giả, trong cái thân
dài độ mấy tấc này, với những tưởng, những tư duy của nó, ta tuyên
bố về thế giới tập khởi, thế giới đoạn diệt, về con đường đưa
đến thế giới đoạn diệt." thuộc Pāli tạng.
Và cũng trên lập trường này, trong kinh 1307[2]. Tạp A Hàm thuộc Hán tạng, mà chúng tôi sẽ
giới thiệu dưới đây qua bản dịch của người viết, cùng hiệu-chú của
Thượng Toạ Thích Tuệ Sỹ, sẽ nói lên con đường đi đích thật của đức
Phật đã từng đi, đã từng sống, để chỉ dạy lại cho chúng ta, những
người đi sau noi theo.
“Tôi
nghe như vầy:
“Một
thời đức Phật ở vườn Cấp Cô Độc, rừng cây Kỳ-đà, nước Xá-vệ.
Bấy giờ, có Thiên tử Xích Mã,[3] tướng
mạo tuyệt vời, vào lúc cuối đêm, đến chỗ Phật, đảnh lễ sát chân
Phật, ngồi lui qua một bên; từ thân toả ánh sáng chiếu khắp vườn Cấp
Cô Độc, rừng cây Kỳ-đà. Lúc này Thiên tử Xích Mã kia bạch Phật:
“Thưa
Thế tôn! Có thể vượt qua biên tế thế giới, đến chỗ không sinh,
không già, không chết chăng?”
Phật
đáp Xích Mã:
“Không
thể vượt qua biên tế thế giới, đến chỗ không sinh, không già, không
chết được.”
Thiên
tử Xích Mã bạch Phật:
“Lạ
thay! Thế tôn khéo nói nghĩa này! Như những gì Thế tôn đã nói: ‘Không
thể vượt qua biên tế thế giới, đến chỗ không sinh, không già, không
chết được.’ Vì sao thưa Thế tôn! Vì con tự nhớ kiếp trước tên là
Xích Mã, làm Tiên nhơn ngoại đạo,[4] đắc
thần thông, lìa các ái dục.[5]
Lúc đó, con tự nghĩ: ‘Ta có thần túc nhanh chóng như vậy, giống
như kiện sĩ, dùng mũi tên nhọn trong khoảnh khắc bắn xuyên qua cây
đa-la, có thể lên một núi Tu-di và đến một núi Tu-di, cất bước nhẹ
nhàng từ biển Đông đến biển Tây.’ Lúc ấy con tự nghĩ: ‘Nay ta đạt
được thần lực nhanh chóng như vậy, hôm nay có thể tìm đến biên tế của
thế giới được chăng?’ Nghĩ vậy rồi liền khởi hành, chỉ trừ khi
ăn, nghỉ, đại tiểu tiện, và giảm bớt ngủ nghỉ, đi mãi đến một
trăm năm, cho tới khi mạng chung, rốt cuộc không thể vượt qua biên tế
thế giới, đến nơi không sinh, không
già, không chết.”
Phật
bảo Xích Mã:
“Nay
Ta chỉ dùng cái thân một tầm để nói về thế giới, về thế giới tập
khởi, về thế giới diệt tận, về
con đường đưa đến thế giới diệt tận.
“Này
Thiên tử Xích Mã! Thế nào là Thế giới? Là chỉ năm thọ ấm.[6] Những gì là năm? Là sắc
thọ ấm, thọ thọ ấm, tưởng thọ ấm, hành thọ ấm, thức thọ ấm, đó
gọi là thế giới.
“Thế
nào là sắc tập khởi ? Là tham ái đối với hữu vị lai câu hữu với tham, hỷ, mê đắm nơi này hay nơi kia.[7] Đó gọi là sự tập
khởi của thế giới.
“Thế
nào là thế giới diệt tận ? Là tham ái đối với hữu vị lai câu hữu với tham, hỷ, mê đắm nơi này hay nơi kia, đều
đoạn tận, xả ly không còn sót, vô dục, vắng lặng, dứt bặt, đó gọi
là sự diệt tận thế giới.
“Thế
nào là con đường đưa đến thế giới diệt tận ? Là tám Thánh đạo: Chánh
kiến, chánh trí, chánh ngữ, chánh nghiệp, chánh mạng, chánh phương tiện,
chánh niệm, chánh định. Đó gọi là con đường đưa đến sự diệt tận
thế giới.
“Này
Xích Mã! Biết rõ thế giới, đoạn tận thế giới; biết rõ thế giới tập
khởi, đoạn tận thế giới tập khởi; biết rõ thế giới diệt tận, chứng
nhập thế giới diệt tận; biết rõ con đường đưa đến thế giới diệt
tận, tu con đường đưa đến sự diệt tận thế giới. Này Xích Mã! Nếu
Tỳ-kheo nào đối với khổ thế giới, hoặc biết hoặc đoạn; sự tập
khởi thế giới, hoặc biết hoặc đoạn; sự diệt tận thế giới, hoặc
biết hoặc chứng; con đường đưa đến sự diệt tận thế giới, hoặc
biết hoặc tu, thì này Xích Mã! Đó gọi là đạt đến biên tế thế giới,
qua khỏi ái thế giới.”
Bấy
giờ Thế tôn nói kệ lập lại:
- Chưa
từng dạo đi xa,
- Mà
đến biên thế giới;
- Chưa
đến biên thế giới,
- Trọn
không hết biên khổ.
- Vì
vậy nên Mâu-ni,
- Biết
biên tế thế giới;
- Khéo
rõ biên thế giới,
- Các
phạm hạnh đã lập.
- Đối
biên thế giới kia,
- Người
giác tri bình đẳng;
- Đó
gọi hạnh Hiền thánh,
- Qua
bờ kia thế giới.
Sau
khi Thiên tử xích Mã nghe những gì Phật nói, hoan hỷ, tuỳ hỷ, đảnh lễ
sát chân Phật, liền biến mất.”
Qua
bản kinh này đã cho chúng ta một cái nhìn đặc trưng về Niết-bàn, về
thế giới của không sinh, không già, không chết, mà mỗi người trong chúng
không ai là người không ước ao mong muốn đạt đến nơi đó. Nhưng nơi
đó là nơi nào? Phải chăng là nơi ở ngoài thế giới ba cõi này? Như Thiên
tử Xích Mã đã từng hỏi, và đã từng kinh nghiệm, đã từng kinh qua
trong quá khứ khi hỏi về: ‘Có thể vượt qua biên tế thế giới, đến
chỗ không sinh, không già, không chết chăng?’ Khi mà những thắc mắc về
cuộc sống nhân sinh vũ trụ, lúc nào cũng ám ảnh sợ hãi bởi cái khổ
trước mắt muốn tìm cách thoát ra nó; nhưng qua kinh nghiệm sống, qua kinh
nghiệm đã từng trải, bế tắt vẫn hoàn bế tắt như Thiên tử Xích Mã
đã từng bỏ ra một trăm năm chạy đôn chạy đáo cố vượt qua biên tế
thế giới để tìm đến nơi không sinh, không già, không chết, lúc còn
làm Tiên nhơn, cuối cùng vẫn không thoát khỏi biên tế thế giới này.
Chúng ta ai lại không có những thắc mắc và những ước mong như Thiên tử
Xích Mã, nhưng những thắc mắc và mong ước kia Thiên tử Xích Mã đã từng
thực hiện nó bằng những hành động, nhưng những hành động này vẫn
không thành tựu được chỉ vì phương pháp thực hành trên nền tảng cơ
bản đã sai lầm như đức Phật đã dạy:
“Không
thể vượt qua biên tế thế giới, đến chỗ không sinh, không già, không
chết được.” Chỉ vì chính chúng ta đã quên ngay đến sự hiện hữu của
chính chúng ta trên thế giới này, mà vong thân hướng ngoại tìm cầu; nhưng
theo đức Phật thì:
“Nay
Ta chỉ dùng cái thân một tầm để nói về thế giới, về sự tập khởi
thế giới, về sự diệt tận thế giới, và con đường đưa đến sự diệt
tận thế giới.” Ngay trong cuộc sống hiện tại này, ngay trong thế giới
này, chứ không ở đâu xa hết. Ở đây, đức Phật chỉ giới hạn cái
thân này để nói về nhân quả thế gian và xuất thế gian qua tứ Thánh đế,
mà ở đó con người được đánh giá như là một hiện tượng đủ để
có thể hoàn thành một thế giới qua năm thọ ấm; chúng được coi như là
một kết quả, được hình thành bỡi những tập khởi của sắc được câu
hữu với ái, tham, hỷ để phát sinh ra những hệ lụy nhiễm trước trói
buộc trong quá khứ. Trong hiện tại, đối với vị lai nếu những tập khởi
của sắc được câu hữu với ái, tham, hỷ để phát sinh ra những hệ luỵ
nhiễm trước trói buộc và làm nhân tập khởi cho chúng trong vị lai, mà
hình thành nhân quả thế gian, thì đó là cách hình thành nhân quả thế
gian theo chiều lưu chuyển. Và ngược lại cũng trong cái thân này, đối vị
lai, nếu sắc hiện tại không câu hữu với ái, tham, hỷ để phát sinh ra
những hệ lụy nhiễm trước trói buộc, thì đã thoát khỏi mọi hệ luỵ
nhiễm trước, đã dứt sạch hết mọi thứ vô minh phiền não, không còn
ham muốn, dứt bặt mọi thứ, trở thành vắng lặng tịch tịnh, không còn
có ái, tham, hỷ hiện hữu ở đây nữa, đó là sự diệt tận thế giới;
và để đạt được trạng thái vắng lặng tịch tịnh của kết quả
này, thì phương pháp để sắc không câu hữu với ái, tham, hỷ nữa là cần
phải tu tập tám Thánh đạo, con đường
đưa đến sự diệt tận của thế giới, chúng là nhân hiện tại để
đưa đến quả trong vị lai như đức Phật đã dạy. Đó chính là sự
hình thành của nhân quả xuất thế gian theo chiều hoàn diệt.
Khi
chúng ta đã biết rõ thế nào là thế giới, thế nào là thế giới tập
khởi của nhân quả thế gian và, biết rõ thế nào là thế giới diệt tận,
thế nào là con đường đến thế giới diệt tận của nhân quả xuất thế
gian. Tiếp đến, trên nguyên tắc nhân quả nhằm loại bỏ đi những di hại
của sắc khi câu hữu với ái, tham, hỷ để rồi phát sinh ra những hệ lụy
nhiễm trước trói buộc sau đó. Trước hết phải đoạn tận thế giới và
sự tập khởi của chúng, sau đó muốn chứng đạt đến trạng thái vô dục
vắng lặng dứt bặt, dứt sạch không còn gì hết, thì phải tu tập theo
con đường để đưa đến thế giới diệt tận. Nhưng đến đây cũng chỉ
là những định nghĩa một cách lý thuyết về thế giới qua năm thọ ấm
để nói lên cái nhân quả bất toàn có thể thay đổi được bỡi những
nổ lực theo lưu chuyển hay hoàn diệt của nhị đế mà thôi. Đức Phật
dạy tiếp:
“Này
Xích Mã! Biết rõ thế giới, đoạn tận thế giới; biết rõ thế giới tập
khởi, đoạn tận thế giới tập khởi; biết rõ thế giới diệt tận, chứng
nhập thế giới diệt tận; biết rõ con đường đưa đến thế giới diệt
tận, tu con đường đưa đến sự diệt tận thế giới.”
Biết
rõ thế giới ở đây chính là biết như thật về năm thọ uẩn, biết rõ
về năm thọ uẩn tập khởi, để đoạn tận chúng. Năm thọ uẩn hiện hữu
của mỗi chúng ta trong hiện tại, nó là một kết quả tất yếu vừa mang
hình thức biểu hiện của nhân quá khứ, vừa làm nhân tố tích cực cho một cái quả nào đó trong tương
lai. Như vậy khi chúng ta nói về hiện hữu của chúng là nói đến sự liên
hệ nhân quả ba đời của quá khứ - hiện tại - tương lai (chúng thuộc dạng
phân đoạn sinh tử). Trong sự hiện hữu sinh-tử này, chúng nói lên được
liên hệ nhân quả từ sinh đến tử, giai đoạn này chúng ta vừa là người
thọ quả của quá khứ, vừa là kẻ tạo nhân cho vị lai. Và cũng vì lẽ
đó cho nên khi chúng ta biết rõ cái quả hiện tại của nhân quá khứ
chúng là năm thọ uẩn, thì cũng trong hiện tại chúng ta tạo nhân cho vị
lai bằng cách đoạn tận năm thọ uẩn vọng này để không có cái nhân vọng
cho vị lai nữa, nghĩa là không sinh ra quả vọng cho vị lai; khi quả vọng
vị lai không sinh, thì nhân vị lai cũng không sinh, và cứ như vậy vòng
xích nhân quả vọng sẽ bị diệt. Đến đây năm thọ uẩn không sinh ra nữa,
khi năm thọ uẩn đã không sinh, thì có gì để diệt, nên không diệt.
Vậy Niết-bàn chúng sẽ
hiện hữu ngay trong cõi này, ngay trong xác thân này, nếu ai giải thóat được
mọi trói buộc đau khổ của tập khởi, của đoạn diệt, bằng cách
không khởi tâm điên đảo, phân biệt chấp trước đối với cuộc sống,
thì người đó sẽ đạt được Niết bàn ngay trong cuộc sống này. Từ những
ngộ nhận sai lầm như vậy, cho nên những gì đức Phật đã phương tiện
dạy cho chúng ta con đường đi đến giải thoát, thì họ đã biến
chúng thành con đường nô lệ trói buộc.
Niết-bàn
cùng thế gian
Không
có tí phân biệt
Thế
gian cùng Niết-bàn
Cũng
không tí phân biệt.
Về
Năm uẩn nhân duyên, tướng của chúng đứng về mặt dụng mà nói, thì
chúng là tướng sanh diệt biến đổi liên tục qua lại, và gọi chúng là
thế gian. Nhưng đứng về mặt tánh mà nói, thì cứu cánh của chúng là
Không, Tịch diệt, không chấp thủ, đó là Không tướng (nghĩa này đã
nói ở trên). Ở đây, vì tất cả các pháp chẳng sanh chẳng diệt cho nên
thế gian cùng Niết-bàn không có sự phân biệt và ngược lại Niết-bàn
cùng thế gian cũng không có sự phân biệt nào. Lại nữa,
Thật
tế của Niết-bàn,
Cùng
thật tế thế gian;
Cả
hai thật tế đó,
Không
mảy may sai biệt.
Cả
hai thật tế Niết-bàn và thế gian, không có bất cứ mảy may sai biệt
nào cả. Vì sao ? Vì khi chúng ta tìm kiếm thật tế cứu cánh của chúng,
thì cứu cánh của chúng là bình đẳng. Do đó, mọi tìm kiếm đều không
thể đạt được, chỉ vì chúng không có bất cứ mảy may sai biệt nào.
Thật
ra trong giáo pháp của Ngài, đức Phật đã phương tiện dùng hai hình thức
Nhân quả và Duyên khởi, để một mặc
đối trị về nhân quả tội phước, và mặc khác giải phóng những phương
tiện đó qua duyên khởi để hoàn thành Trung đạo giả danh trở về Không
tánh. Đó là con đường giải thoát thật sự như chính trong kinh Xà dụ, hệ
Bali đã dạy :” Chánh pháp còn buông bỏ huống chi là phi pháp”. Nhưng đối
với họ, điều này không quan trọng nên đã bị họ bỏ qua. Trong khi đó,
họ không biết rằng chính họ đã phản bội lại đức Phật qua lập trường
chấp thủ tà kiến thuộc nhân quả nhị nguyên. Họ quên đi pháp Trung đạo
duyên khởi, mà trong suốt cuộc đời, đức Phật đã nổ lực xiển dương
chúng. Đức Phật chưa bao giờ chủ trương lấy Hữu-Vô làm lập trường
chính để đưa chúng sanh đến giải thoát cả, mà ngài chủ trương: “Mọi
vật đều không” ( Sarvam sùnyam) nhằm phủ định có và không của các
pháp và xiển dương tự tánh Không, cũng là mở bày cho một hướng đi vượt
thoát, đó là Trung đạo qua tướng giả danh. Chính vì Không này mà các
nhà Tiểu thừa sau này, đã quan niệm sai lầm về nó, để đẻ ra một cái
tự tánh thực hữu nào đó của các pháp, mà phản lại chính quan điểm của
đức Phật. Cũng chính vì muốn khôi phục lại con đường đi của đức
Phật, ngài Long Thọ Bồ tát mới viết ra bộ luận Trung quán, nhằm xiển
dương con đường Trung đạo mà đức Phật đã từng đi, đã từng sống với
nó. Ngài Long Thọ bảo cái Không ở đây không phải là cái không của
không đối lập với cái có, mà là cái KHÔNG của :
-
Các nhân duyên sanh pháp
-
Ta nói tức là Không
-
Đó cũng là giả danh
-
Cũng là nghĩa Trung đạo.
Ở đây, mọi vật đều Không, được quan niệm như là một cứu
cánh để phá hủy tất cả mọi quan điểm sai lầm về các pháp. Qua đó
Bát Bất được ngài sử dụng như là một phủ định tuyệt đối cho
phương pháp luận của ngài, nhằm triệt tiêu mọi chấp thủ có-không (nhị
nguyên), vừa xây dựng lý duyên khởi hiện tướng qua Trung đạo giả danh
để hiển Thể duyên khởi Tánh Không của chúng như trong bài kệ trên đã
nói.
|