Nhiều người khi tìm hiểu Phật Giáo đã đặt ra những
câu hỏi xa vời như: Niết Bàn là gì? Làm sao biết có kiếp sau? Vũ trụ
do đâu mà hiện hữu? Con người từ đâu đến và sau khi chết họ sẽ đi
về đâu? v.v. Nhưng ít khi họ nghĩ đến những vấn đề thiết thực như:
Đạo Phật có đáp ứng được những nguyện vọng của chúng ta trong hiện
tại không? Đối với Đạo Phật, làm thế nào để sống một đời sống
hạnh phúc? Đạo Phật có chủ trương xây dựng một xã hội lành mạnh
hay không?
Thực tế hơn nữa, câu hỏi mà
chúng ta nên đặt ra nhất là: nhân loại đang đau khổ vì tranh dành lẫn
nhau ảnh hưởng kinh tế, chính trị, quyền lợi, danh dự v.v. Vậy Đạo Phật
có giải pháp nào giúp con người thoát khỏi những khổ đau ấy không?
Không phải vấn đề "Niết Bàn
hay kiếp sau" hoàn toàn không nên đặt ra để bàn cãi, suy luận, nhưng
có những vấn đề thiết thực và cấp bách hơn cần được giải quyết
ngay trong chính đời sống hằng ngày của chúng ta.
Trong một cuốn sách viết về Phật
Giáo, Đại Đức Ananda nhấn mạnh: "Bí quyết của đời sống thành
công và hạnh phúc là luôn luôn làm những việc cần phải làm trong hiện
tại, không thắc mắc cho tương lai, không hối tiếc quá khứ."
Nguyện vọng của con người là
làm sao để sống một đời sống hạnh phúc, mà bí quyết để tạo nên hạnh
phúc phải được thực hiện ngay trong hiện t?i.
Chính Đức Phật cũng chỉ muốn giải
đáp những vấn đề thiết thực như hạnh phúc của con người chẳng hạn,
khi Ngài dạy trong kinh Samyutta Nikàya (Tương Ưng) rằng: "Không nên
phiền muộn, hối tiếc những gì đã qua, không nên tò mò tìm hiểu những
gì chưa đến. Hãy sống trong hiện tại" (Atìtam nànusocanti
nappajappanti nàgatam, paccuppannena yàpenti).
Nhiều lần Đức Phật từ chối trả
lời những vấn đề nguồn gốc vũ trụ và con người. Ngài dạy rằng, một
người đi rừng bị trúng tên độc, nên để cho thầy thuốc nhổ tên và
băng bó, cứu chữa hơn là khư khư hỏi cho bằng được kẻ nào bắn tên,
thân thế y ra sao, anh ta sinh trưởng ở đâu v.v. Vị thầy thuốc cũng có
thể trả lời cho nạn nhân thoả mãn, nhưng ông ta nhận thấy rằng việc
chữa trị vết thương cho nạn nhân mới thiết thực và cấp bách hơn.
Đó là chúng ta chưa nói, nếu Niết
bàn là tuyệt đối, siêu việt thì chúng ta làm sao dùng những lời lẽ, những
danh từ tương đối, chủ quan để bàn cãi được? Nhiều cuốn sách viết
về Niết bàn, Phật tánh v.v. đã cho chúng ta thấy càng bàn luận, vấn đề
càng bị hạn hẹp, khô cứng trong rừng ngôn từ ước định. Có khi còn
làm vấn đề sai lạc khiến cho độc giả hiểu lầm nữa là khác.
Cũng có khi chúng ta không nên đặt
những vấn đề quá cao siêu vượt khỏi trình độ hiểu biết của mình.
Như một em bé học tiểu học hỏi toán giải tích hay những vấn đề siêu
hình học thì thật là vô ích, vì nếu có giảng giải cho các em thì vấn
đề càng rắc rối thêm, càng khó hiểu thêm. Do đó các em nên tập làm
tính cộng, trừ, nhân, chia mới hữu ích hơn.
Mục đích của Đạo Phật không phải
nhằm thỏa mãn tính tò mò của con người, mà làm thế nào để "chuyển
mê khai ngộ, ly khổ đắc lạc" cho nhân loại. Và người muốn
được chuyển mê khai ngộ, ly khổ đắc lạc không thể chỉ tìm hiểu hay
bàn cãi suông mà phải hành theo lời giáo huấn của Chư Phật.
Đức Phật dạy nguyên nhân của mọi
đau khổ là vô minh và ái dục, hay nói một cách khác chính lòng tham
lam, sân hận, si mê là nguồn gốc của mọi tranh chấp, oan trái để rồi
đem lại những lo âu sầu muộn, bất mãn. Đó chính là những yếu tố
làm cho đời sống thoái hóa và khổ đau.
Ngày nọ, có một vị tỳ khưu
đang thực hành đời sống xuất gia phạm hạnh trong rừng bỗng nhiên phát
tâm hoan hỷ tự bảo mình rằng: "Hạnh phúc thay! Hạnh phúc thay!".
Rủi vô ý nói lớn quá làm cho những người bạn của ngài nghe được và
đem thuật lại với Đức Phật. Đức Thế Tôn muốn nhân cơ hội này thuyết
pháp cho các vị tỳ khưu, nên cho gọi vị Đại Đức ấy đến hỏi nguyên
nhân. Vị Đại Đức trả lời rằng: "Quả thật con có thốt ra những
lời như thế, vì trước kia con là một vị vua có đủ ngọc ngà châu
báu, cung phi mỹ nữ, quân binh tướng sĩ... nhưng không ngày nào con cảm thấy
yên tâm, luôn luôn con lo sợ bị ngoại xâm, bị nổi loạn và bị cướp
ngôi nên phải lo điều binh khiển tướng, trấn giữ biên thùy. Thế mà vẫn
phải lo ngại, khổ tâm. Trái lại, từ khi xuất gia, tuy chỉ có Tam Y, Nhất
Bát nhưng lại không có điều gì lo sợ, tâm con nhờ thế được an vui tự
tại." Đức Phật bèn dạy các thầy tỳ khưu rằng nếu các thầy sống
đúng theo đời sống phạm hạnh, không bị dục lạc chi phối thì đời sống
sẽ được an vui hạnh phúc.
Kinh Sàmannaphala trong Dìgha Nikàya
(Trường Bộ) thuật rằng một hôm Đức Thế Tôn ngự tại Ràjàgha (Vương
xá), vua Ajatasastu (A xà thế) đến hỏi Đức Phật về những lợi ích hiện
tại của đời sống tu hành.
Ngài dẫn chứng những quả báo thiết
thực và dậy rằng các vị Sa môn đã xuất gia chân chính, nếu biết giữ
mình theo Giới, Định, Huệ, cố gắng diệt trừ tham, sân, si thì đời sống
tự tại, giải thoát sẽ đến với họ ngay trong kiếp hiện tại chứ không
cần tìm đâu xa cả.
Mặc dù mục đích tối hậụ của
Đạo Phật là chứng ngộ Niết Bàn, nhưng như chúng ta đã thấy mục đích
thực tế nhất vẫn là "đem vui, cứu khổ". Bởi vì nếu
trong hiện tại ta được an vui tự tại thì kiếp sau dĩ nhiên cũng được
an vui tự tại. Nếu hiện tại ta được thanh tịnh, không còn phiền não
khổ đau thì chính là Niết Bàn ở đó vậy.
Chúng ta đồng ý với một số người
cho rằng điều kiện của một đời sống hạnh phúc là có sức khoẻ, có
tiền tài và có địa vị trong xã hội. Nhưng đời sống hạnh phúc thật
ra chưa hẳn đã hoàn toàn tùy thuộc vào những điều kiện vật chất như
thế... Vì nếu một người khỏe mạnh, đem sức khỏe của mình làm những
điều tội lỗi thì chẳng được ích lợi gì. Người giàu sang sống bỏn
sẻn, không tri túc, tham lam vô độ thì đã chẳng tìm được hạnh phúc
cho chính mình mà lại còn làm hại đến kẻ khác. Người có địa vị
nhưng lại lạm dụng quyền hành thì chỉ rước thêm oan trái oán thù.
Như thế, tiền tài danh vọng chưa
phải là yếu tố tiên quyết cho một đời sống hạnh phúc. Trái lại điều
kiện đem lại an vui là có tinh thần lành mạnh. Và một tinh thần chỉ có
thể gọi là lành mạnh khi không bị dục lạc, oán thù hay mê loạn chi phối.
Trong kinh Dhammapada (Pháp Cú) Đức
Phật dạy :
"Kàyena samvaro sàdhu,
Sàdhu vàcàya samvaro
Manasà samvaro sàdhu
Sàdhu sabbatthà samvaro".
Giữ thân trong sạch, hạnh phúc biết bao.
Giữ khẩu trong sạch, hạnh phúc biết bao.
Giữ tâm trong sạch, hạnh phúc biết bao.
Thật vậy, nếu tất cả đều
trong sạch thì quả là hạnh phúc cao thượng.
Qua đoạn kinh trên, ta thấy Đạo
Phật chủ trương bí quyết cho đời sống hạnh phúc là phải sống trong sạch,
thanh khiết từ lời nói, việc làm, cho đến những ý nghĩ thầm kín. Đức
Khổng Tử cũng đồng một quan điểm đó khi Ngài dạy trong Tứ Thư rằng
mọi người phải biết: "Tu kỳ thân, chánh kỳ tâm, thành kỳ ý"
thì thiên hạ mới thái bình.
Trong Pháp Cú kinh, Đức Phật dạy
rằng muốn giữ cho hành động, lời nói, ý nghĩ được trong sạch, chân
chính thì phải "tránh xa các điều ác, làm các điều lành và giữ
tâm trong sạch" (chư ác mạc tác, chúng thiện phụng hành, tự tịnh
kỳ ý, thị chư Phật giáo).
1. Tránh các điều
ác: Đức Phật dạy giới luật với mục
đích giúp chúng ta tránh các điều ác; nghĩa là giữ thân, khẩu trong sạch.
Đối với hàng cư sĩ Ngài dạy ngũ giới:
Không sát sanh: là để rèn luyện đức tánh
từ bi. Người không giết hại sanh linh, dù là sinh mạng của người khác
hay loài càm thú như thế họ sẽ không gây thêm oan trái, oán thù. Một
trong những điều kiện tạo nên đời sống an lành là không có kẻ thù
nghịch.
Không trộm cắp: Người trộm cắp luôn luôn
lo sợ bị truy tố trước pháp luật và chính lòng họ cũng thường bị
ray rứt, ân hận. Trái lại, người biết tri túc, biết nuôi mạng chân
chính không bao giờ phải lo sợ như thế. Không lo sợ thì đời sống sẽ
được vui tươi.
Không tà hạnh: Trong một gia đình nếu vợ
chồng hòa thuận, tin yêu, vì chồng giữ đúng bổn phận làm chồng, vợ
biết lo tròn phận sự làm vợ, không đứng núi này trông núi nọ và chung
lo xây dựng gia đình thì đó chính là một gia đình đầm ấm.
Ba điều trên giúp cho thân trong sạch
hay nói một cách khác là để kiểm soát hành động hằng ngày của mình.
Và hai điều sau đây có mục đích giữ khẩu thanh tịnh:
Không nói dối: là để rèn luyện đức thành
tín chân thực. Người chân thực và thành tín được mọi người tín nhiệm,
tin tưởng. Dĩ nhiên trong công việc giao tế hằng ngày ai cũng muốn được
tín nhiệm vì đó là yếu tố thành công trên đường đời.
Không uống rượu và các chất say: Không
phải chỉ Phật Giáo mà nhiều Tôn giáo khác cũng dạy tín đồ không nên
uống rượu. Vì người say sưa tự hạ phẩm cách của mình. Hơn nữa, theo
y học, rượu làm cho mạch máu không co giản được, dễ bị chứng lưu
huyết, thần kinh ở não cũng bị ảnh hưởng làm giảm trí nhớ.
Vậy người Phật tử giữ giới chính
là để xây dựng một cuộc sống lành mạnh từ thể chất đến tinh thần,
chứ không phải vì yếm thế, chán đời.
2. Làm các điều
lành: để phát triển đức tính vị
tha, nghĩa là sẵn sàng giúp đỡ kẻ khác, Đức Phật dạy phương pháp bố
thí. Bố thí cũng còn giúp cho chúng ta loại bỏ dần lòng tham lam keo kiệt
và diệt vọng chấp ở ngã sở. Có ba cách bố thí :
Tài thí: là tùy phương tiện, tùy khả năng
của mình để giúp đỡ kẻ khác trong lúc họ túng thiếu về vật chất.
Pháp thí: là tùy cơ hội hướng dẫn kẻ khác
sống đúng theo lẽ đạo.
Vô úy thí: tức là giữ giới hạnh như chúng
ta vừa nói ở phần trên. Vì khi giữ giới chúng ta không hại kẻ khác,
không làm cho kẻ khác sợ hãi.
Một người sống không bỏn xẻn,
tâm vị tha, quảng đại và bao dung thì chắc chắn được mọi người quí
mến. Sống trong một cộng đồng được mọi người kính yêu và khi lâm
nguy được mọi người giúp đỡ thì không còn gì hạnh phúc hơn.
Bí quyết cuối cùng giúp chúng ta sống
an vui thư thái là:
3. Giữ tâm hồn
trong sạch: Đức Phật dạy: "Natthi
santipanam sukham" , không có gì hạnh phúc bằng tâm hồn yên tịnh. Và
danh ngôn Pháp cũng nói rằng: "Sự yên lặng và bình an của tâm hồn
ngọt ngào hơn các lạc thú". Thật vậy, khi tâm hồn không bị tham
lam, sân hận, si mê, chi phối thì ta sẽ sống vô cùng bình tĩnh và sáng suốt.
Đó cũng chính là hạnh phúc cao thượng nhất.
Phương pháp hoàn hảo nhất để giữ
tâm hồn trong sạch là tham thiền. Vì theo nguyên nghĩa của chữ Jhana
(Thiền na) là đốt cháy phiền não. Chính những phiền não như tham, sân,
si, phiền muộn, bức rức, luyến tiếc... làm cho đời sống chúng ta đau
khổ. Khi những phiền não này đã bị đốt cháy thì hiển nhiên chúng ta
được an vui tự tại.
Chúng ta hãy nghe Paul Adam, một học
giả uyên thâm giáo lý Đức Phật đã viết trong bài thơ sau đây :
"Bao kẻ đi tìm trong quá khứ,
Vạn pháp huyền vi của cuộc đời
Bao kẻ tìm trong ngày sẽ lại
Cành hoa chớm nở đượm màu tươi
Nhưng ngươi nên hãy hóa lòng ngươi
Thành đỉnh trầm trong cảnh lặng thôi".
Nói tóm lại, Đạo Phật tuy cao siêu nhưng không
quá xa vời thực tế, đúng như một học giả Tây phương đã nói: "Đạo
Phật là một phương pháp sống thực".
Trích: "Con Đường
Hạnh Phúc", Như Lai Thiền Viện, San Jose, Hoa Kỳ (1993)