Tiếng hát
của Tuệ Trung bay đến ta như khói sóng. Từng lời bay lượn, cuốn ta vào
cảnh giới của hồ hải mênh mông. Hồ hải sơ tâm. Cái thẩm sâu vô tận từ sơ
nguyên của hồ hải, của đại dương là gì? Cái tâm ban đầu chưa từng lau,
chưa từng mài là gì? Cái bản nguyên của trái tim ta vốn không lấm bụi và
chưa từng mất bao giờ. Như cái im lặng thẳm sâu của biển hồ bao giờ cũng
có đó cho dù sóng cứ lao xao…
Một chiếc
thuyền có thể lướt sóng băng băng với người chèo chống uy nghi đứng đó.
Hình ảnh một khách trần đang chơi, phiêu bồng với sóng. Lộng yên ba và
lộng cả chân như.
Nhưng cũng
có những chiếc thuyền không. Thuyền và không ai. Thuyền nằm yên trên cát.
Không ai chơi. Không khói sóng. Không đua tranh. Cô tịch. Hư không đang
chơi.Ta trong đời
có thể nhìn thấy người và thuyền. Hoặc là người không có thuyền. Hoặc là
thuyền không có người.
Ngày hôm
nay, con thuyền nhẹ nhàng rỗng không mà tôi khao khát được nhìn thấy, là
Tuệ Trung thượng Sĩ.
Như trong
mơ, tôi nhìn thấy Người đi trên chiếc thuyền không. Người là cư sĩ của
Không môn, là linh hồn của Trúc Lâm Yên Tử. Tiếng sáo thiền Người thổi
vang ngân từ thế kỉ mười ba. Và vang vọng bất tuyệt trong hôm nay.
Nhưng trên
chiếc thuyền không của Người, không có thế kỉ nào cả. Không có ai và cũng
không có Tuệ Trung.
Chỉ có tiếng
hát của hồ hải, của sơ nguyên:
Giang hồ mê
mải
Cái tâm hồ
hải ban sơ
Sớm hôm thoi
luợn, khắc giờ tên bay
Trăng thanh
gió mát sinh nhai
Non xanh
nước biếc cũng ngày ngày dư
Dong buồm
mai sớm phiêu du
Chiều
nghiêng sáo thổi với mù sương chơi
Người nghèo
nay bặt tăm hơi
Thuyền không
trên cát lâu rồi thuyền không
Đó là tôi
đang liều lĩnh chuyển cảm hứng “Giang hồ tự thích” của Người vào
tiếng Việt hôm nay. Nguyên ý như sau:
Giang hồ tự
thích
Hồ hải sơ
tâm vị thỉ ma
Quang âm như
tiễn hựu như thoa
Thanh phong
minh nguyệt sinh nhai túc
Lục thuỷ
thanh sơn hoạt kế đa
Hiểu quải cô
phàm lăng hãn mạn
Vãn hoành
đoản địch lộng yên ba
Tạ tam kim
dĩ vô tiêu tức
Lưu đắc
không thuyền các thiển sa.
Tiếng hát
của Tuệ Trung bay đến ta như khói sóng.
Từng lời bay
lượn, cuốn ta vào cảnh giới của hồ hải mênh mông.
Hồ hải sơ
tâm. Cái thẩm sâu vô tận từ sơ nguyên của hồ hải, của đại dương là gì? Cái
tâm ban đầu chưa từng lau, chưa từng mài là gì? Cái bản nguyên của trái
tim ta vốn không lấm bụi và chưa từng mất bao giờ. Như cái im lặng thẳm
sâu của biển hồ bao giờ cũng có đó cho dù sóng cứ lao xao.
Và hồ hải mở
ra chân trời của phiêu du. Cái sơ nguyên của tâm đi gặp cái sơ nguyên của
biển. Tâm là tâm của biển và biển là biển của tâm. Từ đó mà cuộc trùng
phùng diễn ra trên chân trời của phiêu lãng, chân trời của chơi đùa, hí
lộng.
Không một
mình ta chơi. Mà thời gian (quang âm) cũng đang chơi và là tay chơi thượng
thừa. Chơi như thoi đưa, chơi như tên bắn.
Hay là thế
này: ta là mũi tên của thời gian, ta là con thoi của thời gian.
Vậy thì ta
bay lượn. Trong bay lượn, ta là thời gian, hiện hữu là thời gian.
Cái tâm hồ
hải ban sơ là thời gian ban sơ, là cái bản nguyên không có thời gian. Cái
tâm đó là Không Tâm. Và thời gian là Không. Thời gian của Tánh Không.
Thời gian
như tiễn, thời gian như thoa. Đúng như vậy. Thời gian là Như Như. Bốn mùa
Như Như. Sơ tâm Như Như.
Tố Như nói:
“Tứ thời tâm kính tự Như Như”.
Bốn mùa sinh
nhai như thế nào? Có đủ trăng thanh gió mát (thanh phong minh nguyệt) và
dư dả nước biếc non xanh (lục thuỷ thanh sơn).
Đó là cái đủ
và cái dư của người biết sống. Sinh nhai hay hoạt kế trở thành một cuộc
chơi, một cuộc giang hồ.
Sớm mai,
dong cánh buồm cô liêu vượt sóng băng băng (Hiểu quải cô phàm lăng hãn
mạn).
Chiều hôm,
nghiêng ống sáo thanh tao, chơi đùa khói sương (Vãn hoành đoản địch lộng
yên ba).
Dong buồm
mai sớm phiêu du
Chiều
nghiêng sáo thổi với mù sương chơi.
Lộng yên ba.
Chơi đùa với khói sương và với sóng nước. Hiện lên hình bóng Tuệ Trung như
một cánh chim bay lượn trong khói sương trên nước, ngây ngất tiêu dao.
Đó có phải
là cánh chim bí ẩn chơi đùa với chân như, như trong một thiền ngữ xưa (Thiền
lâm cú tập):
U điểu lộng
chân như
(Cánh chim
bí ẩn chơi đùa chân như).
Chân như là
thực tại để ta chơi đùa chứ không phải là cái gì xa xôi để ta chiêm bái.
Do đó mà Tuệ Trung chơi đùa. Với sương khói của chân như.
Với cánh
buồm và tiếng sáo, Tuệ Trung đi qua những sớm mai và chiều hôm. Hay là
thời gian đang lùi lại phía sau ông?
Và thoắt một
cái, dường như Tuệ Trung biến thành Tạ Tam, một thiền sư đời Đường, pháp
hiệu Huyền Sa Sư Bị, người đã bỏ lại thuyền câu trên bãi cát mà lên núi
Phù Dung tu thiền.
Do vậy:
Tạ Tam kim
dĩ vô tiêu tức
Lưu đắc
không thuyền các thiển sa.
(Người chài
nay bặt tăm hơi
Thuyền không
trên cát lâu rồi thuyền không).
Cuối kết bài
thơ, hình ảnh chiếc “thuyền không” bất ngờ hiện ra, nằm gối trên bờ cát
cạn. Không cần thiết đó là thuyền của Tạ Tam.
Đó là “không
thuyền”, một chiếc thuyền rỗng không. Một con thuyền vô ngã.
Với người
chơi đùa với chân như, sẽ không còn “ngã” nữa. Đó là một chiếc thuyền rỗng
rang, một vỏ ốc trống không mà không sóng gió hay không bão nào có thể gây
hại. Như bài thơ Haiku của Yajin:
Cơn giông
Ô kìa vỏ ốc
Trống không.
(Kogarashi
to
narinu
katasumuri no
utsu segai).
Cuối cuộc
chơi, Tuệ Trung chơi đùa với hư không. Chiếc thuyền không chính là cái
lòng trống không, cái hư tâm mà thôi. Cũng là cái sơ tâm đã nhắc đến tự
ban đầu.
Chiếc thuyền
không này gợi nhớ đến chiếc thuyền không của Trang Tử (hư thuyền):
“Chiếc đò
đang qua sông, gặp chiếc thuyền không va phải. Dù người có hẹp lòng đi
nữa, cũng không tức giận…
Nếu biết đem
hư không xử thế, thì ai hại mình?”
Thả mình
trên cát, thả mình vào dòng đời. Như một chiếc thuyền không.
Chiếc thuyền
đó có thể chơi đùa tuỳ thích với đời, với sóng gió và với chân như.
Chiếc thuyền
không thì tự do tự tại, khác hẳn những con thuyền khẳm nặng của cải sản
vật. Thi hào Tagore hình dung một con thuyền vàng (the Golden boat) tai
ác. Nó đến lấy đi mọi mùa màng hoa lợi của ta, bỏ lại ta một mình trên bờ
sông vắng:
Trên bờ sông
hoang vắng
Còn lại một
mình tôi
Thuyền vàng
chở mọi thứ
Mang tất cả
đi rồi.
(On the bare
riverbank
I remain
alone
What had has
gone:
The golden
boat took all).
Thuyền vàng
là thuyền của thời gian, cái chết. Nó cướp đi lần lượt mọi cái gì mà ta tự
hào sở hữu.
Nhưng những
Trang Tử, Huyền Sa, Tuệ Trung… đã biến con thuyền vàng ấy thành một chiếc
thuyền không. Ném mọi thứ ra khỏi thuyền.
Thế nên:
“Nhân năng hư kỉ dĩ du thế, kỳ thục năng hại chi” (Nếu biết đem hư không
xử thế, thì ai hại được mình?- Trang Tử).
Và Tuệ Trung
dùng con thuyền không ấy lại mê mải giang hồ: thêm một bài “Giang hồ tự
thích”:
Sông dài
thuyền nhỏ lênh đênh
Chèo đưa
lãng đãng qua ghềnh thác xa
Từ đâu tiếng
nhạn bay qua
Chợt hay thu
đến muôn nhà gió thu.
(Tiểu đỉnh
trường giang đãng dạng phù
Du dương
trạo bát quá than đầu
Nhất thanh
hà xứ tân lai nhạn
Đẩu giác thu
phong biến thập châu).
Hư không một
cánh nhạn, thuyền không một bóng Người.
- Văn hoá
Phật giáo, số 09, tháng 10 năm 2005 -
http://www.buddhismtoday.com/viet/cuocsong/motchiec_thuyenkhong.htm