- Ngỡ Ngàng Tiếng Vạc Kêu Sương
- (Mấy suy nghĩ về Lễ Tuyên Dương
Công Đức)
- Trên đời này chỉ có một thứ mà
ta phải cúi đầu thán phục – đấy là Thiên Tài,
- và chỉ có một thứ mà ta phải quỳ
gối tôn trọng – đấy là Lòng Tốt.
- VICTOR HUGO
- (1802 – 1885)
Nếu như những suy nghĩ dưới đây
không được hiểu theo nghĩa tích cực, trong sáng thì hãy xem như nỗi oan
ức như chính thiện ý việc tổ chức cuộc "Tuyên Dương Công Đức"
(TDCĐ) Ban Văn hóa Thành hội Phật giáo nhân Phật Đản 2544 vừa qua, đã
không tròn vẹn tâm nguyện, tình ngay mà lý không thuận. Phải buộc lòng bộc
bạch trước như vậy, bỡi lẽ ở đời không ai dại gì cuồng loạn chọc
ghẹo để bị ghét bỏ. Nói lên những điều khó nói cũng chỉ vì mục đích
chung; mà nếu có bị lên án, gán cho nhiều nhãn hiệu thì cũng chẳng có
gì phải buồn giận và khó hiểu cả. Tất nhiên, thế đối khán đã vô
hình trung được xác lập, mà nhân bài viết này một lần nữa tôi xin mạnh
dạn nói thẳng là nó được xác lập bởi chính những tư tưởng cực
đoan chứ không từ những suy tư vì sự nghiệp Văn hóa – Văn nghệ Phật
giáo đúng nghĩa. Bởi vì bản thân tôi cống hiến, rồi góp ý như thế này
có được chút lợi lộc gì, chức gì. Đó chính là yếu tố mạnh –
sáng nhất để luôn đứng thẳng và dõng dạc, ngoài ra không có gì cả.
Là một người trực tiếp tham dự
cuộc TDCĐ sáng ngày 13/5/2000 tại nhà hát Bến Thành; và là một trong gần
70 người được vinh hạnh là "Đại biểu tuyên dương", theo thói
quen nghề nghiệp, trước và sau buổi lễ TDCĐ tôi tiếp xúc với rất nhiều
cá nhân, nhạc sĩ, nghệ sĩ nhà văn cũng như các thành phần khác có mặt
lẫn không, mới chợt nhận ra một điều và hiểu vì sao xưa nay, hay gần
nhất các vị tiền nhiệm Ban Văn hóa Thành hội Phật giáo (BVH/THPG) chưa
hoặc không làm được cuộc TDCĐ như vầy. Vâng! nó quá lớn và mang tính
nhạy cảm rất cao, không đơn giản như một buổi văn nghệ được sự có
mặt hầu hết các vị tài danh nhiều lãnh vực. Theo tôi, chỉ có thể dễ
thực hiện nơi những tư tưởng nóng vội, thiếu cơ sở khoa học, muốn
khẳng định mình là người được quyền cảm ơn. Ngay cả bản thân tôi
sáng ấy đến dự với tâm trạng hoan hỷ cao độ, rồi cũng ngần ấy
dung lượng tâm trạng ngược lại mang nặng nề khi ra về. Thật vậy, đáng
buồn làm sao khi một lần nữa những cố gắng mang tính đột phá của
BVH/THPG lại mang về kết quả không như mong muốn. Càng xa vời hơn ý nghĩa
to lớn, thiết thực của THPG qua nội dung thư tuyên dương do Hòa Thượng
Trưởng ban ký tên. Như vậy, việc tổ chức cuộc TDCĐ này mới chỉ
thành công ở mức độ từ trong một ý tưởng cao đẹp, còn việc thực
hiện – tổ chức – thành phần được tuyên dương, Ban Tổ chức (BTC) đã
biến cuộc TDCĐ thành cuộc tuyên dương cho chính mình (để thêm thành
tích thẳng tiến trên lộ trình "Phát triển sự nghiệp Văn hóa – Văn
nghệ Phật giáo"!), và tuyên dương cho sự cúc cung tận tụy của tướng
sĩ dưới trướng lâu nay, đẩy những văn nghệ sĩ chân chính thật sự
có công với Phật giáo xưa nay vào thế bị xúc phạm và đồng hóa nghiêm
trọng.
Chỉ riêng phạm trù Văn hóa thôi
đã là một vấn đề rất lớn, nó lớn đến nỗi như hòa tan ra vào tỏa
rộng không hình tướng, khó có thể nắm bắt, sờ mó được trong cuộc sống
đời thường. Do đó mà lắm khi Văn hóa bị ngộ nhận một cách hết sức
tội nghiệp. Nói chi đến vấn đề Văn học Nghệ thuật Phật giáo, vẫn
chưa có cơ sở chính xác để xác định, thì lấy đâu ra nguyên tố để
tính rằng có hay không có công? Và nếu tính được thì lấy từ khởi điểm
nào đây?
Trong một phạm vi nhỏ hẹp, chỉ cần
BTC cuộc TDCĐ trước hết phân định được thế nào là có công
gián tiếp và có công trực tiếp, sau đó trả lời được
hai câu hỏi sau đây thì có lẽ sẽ không mắc phải "những cố tật
trầ gian" để đạt đến kết quả TDCĐ như mong muốn:
1/ Ai có đóng góp (bằng tác phẩm
văn – thơ – kịch bản hoặc người biểu diễn kể cả hội họa) cụ
thể (xin nhấn mạnh cụ thể vì đó là thành tích và là cơ sở để thẩm
định) ?.
2/ Tác dụng tích cực của sự đóng
góp đó trong quần chúng xã hội ở mức độ nào – cụ thể – vào thời
điểm nào, ngắn hay dài hoặc sống theo thời gian, và ý nghĩa thời điểm
đó khi tác phẩm đóng góp đó ra đời đối với Phật giáo và xã hội ra
sao?
Trả lời thỏa đáng hai câu hỏi
đó cũng đã đủ sức mạnh lướt lên trên mọi gút mắc trong vấn đề
tuyển chọn tuyên dương; kể cả giải đáp được nhiều băn khoăn như
T.T Trưởng ban Văn hóa đã thố lộ với người viết trước ngày buổi lễ
TDCĐ diễn ra rằng " Có nhiều vị làm được nhiều (sáng tác tác phẩm)
nhưng chưa được đạt kết quả tối thiểu, ngược lại có vị chỉ
sáng tác một hai tác phẩm đã thành công vang dội... ". Rõ là thiện
ý của Ban Văn Hóa Thành Hội Phật Giáo rất tốt đẹp và mong muốn qua đợt
TDCĐ này, phong trào văn hóa – văn nghệ Phật Giáo được thúc đẩy mạnh
thêm hơn, nhưng BTC lại không đủ khả năng và sức lực để nhận thấy
điều đó, làm giảm nhẹ thanh thế của Phật Giáo thêm hơn. Như vậy nếu
ca ngợi cuộc TDCĐ này "thành công mỹ mãn", " có tiếng
vang", "tạo được xu thế phát triển"... nói chung là "tốt
đẹp", thì hóa ra tiếp thêm sức mạnh cho sự lộn xộn, mập mờ
trong văn hóa - văn nghệ Phật Giáo cứ thế mà "thừa thắng xông
lên" rồi sẽ được " TDCĐ" nhiều nữa ! Đã gọi là sự nghiệp
thì vấn đề tổ chức - kiểm soát phải luôn đặt vị trí hàng đầu
trước khi muốn tuyên dương hay khen thưởng. Vì như đã nói, vấn đề
văn hóa - văn nghệ Phật Giáo vốn rất phức tạp, khó kiểm soát, đã trở
thành căn bệnh cố hữu, nên thay vì trước mắt BVH/TH.PG và BTC lễ TDCĐ nên
khống chế, định hình trách nhiệm văn hóa văn nghệ Phật Giáo hầu hướng
dẫn nó đi đúng hướng của động cơ cá nhân như phần trên chúng tôi đã
đề cập. Thật không còn chua xót nào hơn khi trước tiền sảnh nhà hát Bến
Thành hôm ấy, một vị "Đại biểu được tuyên dương" hồ hởi
ôm phần quà trước ngực nói với chúng tôi rằng "... như là nằmmơ,
sáng ra bỗng dưng thấy mình được... tuyên dương!" Định hỏi tiếp
rằng Ngài có biết vì sao (có làm được công cán gì) được tuyên dương
không ? Nhưng chúng tôi không đủ can đảm đứng nghe vì qua câu nói "hồ
hởi" đó cũng đủ biết anh trả lời ra làm sao rồi!.
Để phần nào rõ thêm vấn đề,
xin đơn cử ra đây một vài chi tiết trong từng lãnh vực. (Văn - Thơ - Hội
Họa - Sân Khấu). Xin tạm thời lấy thời điểm 1964 đến nay, vì đó là
thời điểm mà Phật Giáo chính thức phổ cập, có tổ chức các mặt hoạt
động rộng lớn, trong đó có văn họa nghệ thuật.
1. Văn
Nếu xét gộp hai tiêu chuẩn đóng
góp gián tiếp và đóng góp trực tiếp thì sẽ khó cho BTC, vì ngoài một
vài nhà văn đứng hẳn hai chân về phía Phật Giáo như nhà văn Võ Đình Cường
(dẫu là ở Trung Ương nhưng là người của TP.HCM) là người mở đầu cho
văn học Phật Giáo một bước đi đáng kể, bên cạnh các ngòi bút xuất
gia lừng lẫy khác còn có một Võ Hồng ở xứ Thùy Dương cát trắng (nhưng
trước 1975 đã đóng góp cho Lá Bối ở Sài Gòn), một Trần Kim Trắc
đĩnh đạc, Sơn Nam dân giã, ... Hay các nhà nghiên cứu, giáo sư khác,
ngoài một Huỳnh Ngọc Trảng được nhắc ở lễ TDCĐ và chưa kể vô số
các nhà văn nhà báo đã có những tác phẩm về Phật Giáo, hay cảm tính
Phật Giáo rất đạt. Nói chung họ rất xứng đáng nhận phần thưởng có
công hơn là một vài cá nhân non choẹt vừa mới chen chân nhờ vào ghế dựa
mà chỉ một vài ba đầu sách đã được gọi là có công (xin đọc lại câu
hỏi số 2 để thẩm định)...v.v.
2. THƠ
Đa dạng nên nhiêu khê hơn, tuy vậy
không thể nào quên một Vũ Hoàng Chương kiệt xuất với bài thơ bất hủ
"Lửa Từ Bi"; một Bùi Giáng tuyệt vời với lớp "Áo vũ cơ hàn"
mà làm nên một vũ trong thơ không dính bụi trần...(ở lễ TDCĐ lại chỉ
nghe nói có mỗi Trụ vũ)...v.v.
3. HỘI HỌA
Hội họa Phật Giáo chỉ được phát
triển rầm rộ trong thập niên 60 song hành với các Tổng vụ Văn hóa. đã
mở được nhiều cuộc triển lãm lớn mang danh xưng Giáo hội. Các tên tuổi
thời ấy phần lớn đều xa vắng và lui dần hẵn hai chân về phía đời
thường. Từ đầu thập niên 90 đến nay hội họa đã có chất men gượng
dậy nhưng lại không mang dáng vẻ quy mô, chỉ tập trung ở khu vực chùa
và tự viện âm thầm, vì vậy ý nghĩa thiết thực đóng góp cho Phật
giáo cũng chưa được chín lắm.
Đó là chưa kể đến lãnh vực nhiếp
ảnh. Tuy nhiên ở Hội họa cũng như Nhiếp ảnh nếu có được cũng chỉ
là gián tiếp đóng góp vì hoạt động gắn liền với đời sống bản thân
người sáng tác. Trong khi người sáng tác thực thụ của Phật giáo hoàn
toàn chưa có.
4. SÂN KHẤU
Lãnh vực này được chia ra hai phần:
Tác giả và diễn viên (bao gồm các thể loại sân khấu như Ca nhạc - Múa
- Kịch nói - Hát bội - Dân ca và Cải lương). ở đây do "sự nghiệp"
văn hóa - văn nghệ Phật giáo của chúng ta còn nghèo nàn quá, chỉ nổi trội
có hai lãnh vực Ca nhạc và Cải lương (còn Kịch nói thì không đáng kể).
Do đó chỉ nói về hai loại hình này. Tất nhiên, cũng như ba thể loại
Văn học - Hội họa - Thơ phần lớn đều đến với Phật giáo qua cảm
tính nhưng cũng góp đem lại sự thuận duyên trong công cuộc Hoằng Dương
Chánh Pháp ở mức độ nhất định.
* Ai cũng biết vở Cải lương
"Bông hồng cài áo" được công diễn thành công một thời gian
dài trên sân khấu Đoàn Thanh Minh (Thanh Nga) với những diễn viên đã đi vào
nhân vật rất đạt như Thành Được, Thanh Nga, Tám Vân, Ngọc Giàu, Thanh
Tú, Thanh Lệ, Kim Hoa, Hoàng Giang, Minh Điền, Kinh Quang, Chí Hiếu, Hoàng Mai
và Thanh Thanh Hoa. Tác giả Hoàng Khâm đã nhạy bén nắm bắt được phong
trào "Bông hồng cài áo" nhân mùa Vu Lan mà HT. Thích Nhất Hạnh cổ
xúy trong giai đoạn sớm nhất. Vậy tác giả Hoàng Khâm và Đoàn Cải lương
Thanh Minh - Thanh Nga có xứng đang được nhận sự tuyên dương? đó là chưa
xét đến phần lớn các đêm diễn của Đoàn lúc ấy đều được Viện Hóa
Đạo mua dàn để gây quỹ.
* Rồi cố Nghệ sĩ nhân dân
- Soạn giả Nguyễn Thành Châu (Năm Châu) nếu tính ngược thời gian 1964 trở
về nữa đầu thế kỷ thì Ông là người đã có nhiều vỡ về đề tài
"Tuồng Phật, tuồng Tiên" đưa lên sân khấu, đặc biệt là ở
Ban Việt Kịch Năm Châu. Gần đây nhất, vào đầu thập niên 80, Ông đã
chuyển thể vỡ "Ngao - Sò - ốc - Hến" cho sân khấu Sài Gòn I mà
nếu là một kẻ bàng quan ít ai nhận ra được chi tiết, lại hết sức
quan trọng cho riêng Phật giáo, đó là cắt bỏ hẵn nhân vật "Thầy
tu Nghiêu" ( Nghiêu chớ hổng phải Ngao - Thầy bói Ngao) thành "Ngao
- Sò - ốc - Hến". đây là một vỡ Hát bội dân gian cổ xưa, trong đó
Thầy tu Nghiêu - Thầy bói Ngao - Tên trộm ỐC và Thị Hến lẫn quan Huyện,
thầy ĐỀ lại là những kẻ xấu, ác và dâm dật. Vì vậy ông đã đưa vỡ
Hát vào giữa lúc còn chưa đổi mới xã hội mà bảo vệ được giá trị
của Tăng sĩ Phật giáo qua việc dõng mãnh cắt bỏ hẵn vai thầy tu
Nghiêu, quả rất đáng trân trọng tấm lòng của ông. Nếu không ... (?)
* Những tác giả khác của
các vỡ "Giữa chốn bụi hồng; "Khúc oan vô lượng"; "Quả
báo nhãn tiền"; .v..v... vẫn có những tích cực mà Phật giáo chấp nhận
được bên cạnh các vỡ tuy cũng có hình bóng Tăng sĩ nhưng sa vào căn bệnh
yếm thế, bi quan, thất tình, chán đời đi tu. Những chi tiết này không
nghe thấy trong diễn văn của BTC, mặc dù theo chúng tôi được biết bên cạnh
BTC có rất nhiều chuyên gia tư vấn, góp ý, có phẫm trật, học hàm, học
vị rất cao.
* Rồi ngay như bản thân người
viết bài này, rất tiếc lại cũng là một soạn giả nên những điều
đưa ra sau đây sẽ khó tránh khỏi những đánh giá. Thôi thì đành vậy,
nhưng xin hiểu rằng sở dĩ tôi nêu ra chỉ vì là một soạn giả "đứng
hẳn hai chân về phía Phật giáo", lại nữa trong các vỡ hát của
mình đều có đứng tên hẳn hoi của Tiểu Ban Văn hóa THPG, và quan trọng
các vỡ ấy ra đời giữa lúc nền móng mà cái gọi là "sự nghiệp"
văn hóa - văn nghệ Phật giáo hoàn toàn chưa có gì ngoài một lổ hổng trống
hoác. Và đây ! ý tôi muốn nêu ra chỉ là: Lẽ ra BTC cuộc TDCĐ này phải
tuyên dương (hoặc tệ lắm cám ơn) Đài truyền hình các địa phương như
Long An, Cần Thơ, Bình Dương, Bình Phước, Đồng Nai, Bà Rịa Vũng Tàu ...
vì đã "có công" liên tục và thường xuyên nhiều năm qua cho trình
chiếu các vỡ Cải lương Phật giáo (Vâng ! Cải lương Phật giáo hẳn
hoi)! Chuyện nhỏ ư ? Thưa không, trình chiếu vào đúng lễ Phật đản và
Vu Lan (Phật Đản thì " Thoát vòng tục lụy"; Vu Lan" là Mục
Liên Thanh Đề). Có ghế ngồi, có dấu tròn, có đội ngũ binh mã các
"nhà báo Phật giáo kỳ cựu" xin cứ hạ lệnh đi đến các Đài
người viết vừa nêu mà xác minh sự việc, sẽ không uổng chi phí và sự
bực tức đâu ! Như vậy không còn là "chuyện nhỏ" rồi, mà là một
nỗi nhức nhối to lớn vì những soạn giả như thế này chưa thể đưa bàn
tay ra đếm; hay như cho rằng các Đài chiếu vì không có vỡ Phật giáo
nào khác? Cũng đúng nốt. Vậy thì BTC từ cuộc TDCĐ này hãy trỗ hết uy
đức ra mà phát huy, khuyến khích đi còn chần chừ gì nữa, hơn ba năm rồi
!
* Về các Nhạc
sĩ sáng tác (Tân nhạc)
Đây là điều tự hào to lớn nhất
của Phật giáo, vì riêng giới nhạc sĩ sáng tác đã sớm có mặt cùng
lúc sự phát triển Phật giáo nâng lên hàng tổ chức Giáo Đoàn, và là nhạc
sĩ "đứng hẵn hai chân về phía Phật giáo"; nếu tính luôn các nhạc
sĩ sáng tác cho lãnh vực GĐPT thì con số sẽ ngấp nghé hơn năm mươi. Ngoài
những nhạc sĩ sáng tác các bài ca tiêu biểu như Bửu Bát (Trầm Hương Đốt),
Lê Cao Phan (PGVN), Ưng Hội (Sen Trắng - Bài ca chính thức của GĐPT) ... còn
có các nhạc sĩ thể loại trình diễn như Thẩm Oánh, Nguyên Thông, Minh
Kim, Hằng Vang, Hoàng Cang, Lê Nguyên Từ, Lê Mộng Nguyên, Y Mai, Đặng Lê
Nguyễn, Như Vinh, Nhật Lệ, Thiện Hoài, Trần Nhật Thành, Dương Thiện Thành,
Dương Thiện Hòa ...v.v. và .v..v.. như thế cũng đủ choáng ngợp rồi, nói
chi đến đầu thập niên 90 các nhạc sĩ Phật giáo mang phong cách hiện đại
xuất hiện, có nghệ thuật sâu như: Hồ Văn Thành, Tống Thông Thu, Ngô Mạnh
Thu, Đức Thành, ... Nhưng những vị này không bỗng dưng mất dạng ! Cùng
lúc và còn lại là các nhạc sĩ Minh Trí, Uy Thi Ca, Giác An... nhưng có lẽ
đạt hiệu quả cao nhất là Giác An. Tôi đặc biệt trân trọng vị nhạc
sĩ trẻ này không chỉ vì anh xuất thân môi trường ĐẠO chính thống nên
các tác phẩm của anh mang đậm nét thiền ngữ nhưng lại rất gần với
đời sống và rất dễ cảm nhận; Mà chỉ vì anh có lối sống và sáng
tác không dựa dẫm vào ai, không phổ thơ ai và nói chung không vì ai mà chỉ
vì Phật giáo !
* Rồi một Giáo sư - Tiến
sĩ - Nhạc sĩ Trần Văn Khê. Nếu như không đánh giá ông có công hay không
qua quá trình sưu tầm, nghiên cứu và giảng giải về âm nhạc - nghi lễ
Phật giáo từ nhiều chục năm qua thì đây: Nhân mùa Phật Đản 2544 NXB
Thanh Niên vừa cho ra đời đúng lúc tác phẩm nghiên cứu của ông mang tên
"Văn hóa âm nhạc dân tộc", trong đó ông ca ngợi, đề cao Văn hóa
Phật giáo, âm nhạc, nghi lễ Phật giáo như thế nào? Xin BTC hãy cố tìm
đọc để có lòi nhận định thay cho người viết bài này.
Qua bốn thành phần trên ( Giới văn
học, nghiên cứu và sáng tác) hàng bao nhiêu lâu nay âm thầm lặng lẽ cống
hiến ( Tất nhiên đặc biệt vẫn là người đứng "hai chân về phía
Phật giáo"), suy nghĩ của họ không tầm thường. Vì vậy rất nhiều
vị đã vắng mặt là điều không khó hiểu. Trong sự vắng mặt, ngoài lý
do đó còn có những sự vắng mặt hết sức ly kỳ, kể cả không thể
nói ra, ở đây người viết chỉ nói ra được một lý do là " Do
chính người trực tiếp cầm thư mời trao tận tay họ". Họ đánh giá
cuộc TDCĐ từ vị "liên lạc" ngước lên trên, và họ đã hành động
đúng, tránh được sự đồng hóa và xúc phạm nghiêm trọng công lao của
họ dành cho Phật Đạo, vẫn bảo toàn được giá trị cống hiến ở dạng
lung linh cao đẹp.
b) Nghệ sĩ biểu
diễn (ca sĩ - diễn viên)
Tôi có cảm tưởng rằng BTC tuyển
chọn để TDCĐ các ca sĩ, diễn viên bằng cách lần giỡ lại tất cả
các băng ca nhạc cổ nhạc và video Cải lương Phật giáo trước đây của
các vị tiền nhiệm BVH/THPG (Mặc dù luôn miệng lên án). Bởi vì ngoài đó
ra không thấy có một người mới nào được "có công" từ khi BCH
nhiệm kỳ mới ba năm nay tạo ra? Có chăng là các vị tài danh lẫy lừng
thường luôn được BTC dựa bóng làm tiền đề "phát huy" văn hóa
văn nghệ. Tất cả củ mới được gộp lại và TDCĐ!
Xin thưa với BTC rằng, ngoài một số
diễn viên - ca sĩ Phật tử thực thụ ra, còn lại hầu hết đều có trả
cát sê hẳn hoi, nhuận bút tác quyền hẳn hoi ở trong các đầu băng ấy
đấy (thị trường, sòng phẳng mà!). Đã qua ba phiên họp quan trọng của
BTC để rồi đi đến quyết định thiếu cơ sở và không nghiêm túc xét
chọn thì đây rõ là một cuộc tuyên dương cho chính BTC như đã nói ở đầu
bài này. Một thí dụ điển hình: Trước ngày diễn ra lễ TDCĐ, khoảng
hơn ba tuần, một vị trong BTC đã xấc bấc xan bang chạy đôn chạy đáo
để mời cho được nghệ sĩ A, nghệ sĩ Z và yêu cầu phải ca bài
"Hoa Bất Diệt" (Mà vẫn chưa biết tác giả bài đó là ai? ở đâu?)
để đến nổi người "được" vị trong BTC ấy nhờ đã phải
nói với tôi: "... muốn kêu toàn là thứ dữ không há !". Rất may
mà những nghệ sĩ ấy cuối cùng đã không dự để được phần...
"TDCĐ"! điều đó chứng tỏ BTC đã muốn biến việc làm cao đẹp
thành một loại danh hiệu của một trò chơi, muốn trội nổi khi uy đức,
danh phận cũng như sức lực mình không còn đủ khả năng làm ... Văn hóa
Phật giáo! Chà đạp sự hy sinh cống hiến, cào bằng công đức của các
văn nghệ sĩ Phật giáo chân chính khác. Nếu vậy sao không đến thẳng Hội
âm nhạc, Hội Sân khấu xin sao y lại toàn bộ các danh sách các ca sĩ - diễn
viên về liệt kê, lên danh sách "TDCĐ" cho khỏi nhọc công ?
Nhìn những "Đại biểu tuyên dương"
lên sân khấu nhận phần TDCĐ, có vị tương đối xứng đáng thì không
nói làm chi, đàng này lại có những vị không phải là nguyên tố được
tuyên dương, lại có thêm những "Bầu sô" - chuyên lãnh tổ chức
văn nghệ ở các chùa, tịnh xá, ... cũng có mặt (đầy vẽ tự hào) được
TDCĐ? Qua thành phần này nếu có am hiểu nội tình thì cũng dễ dàng nhìn
nhận ra họ có mặt được là do ai, Thầy - Sư nào "tham vấn"(nếu
không muốn nói là bày vẽ). Đã là "Bầu sô" thì chuyện tiền bạc
phải đứng đầu, đâu có làm công không, và nhờ vào cuộc TDCĐ này
"uy tín" của các bầu sô ấy thêm được nâng cao, như vậy BTC mắc
mưu họ hay họ nhờ qua các "chuyên gia bày vẽ" mà lấy điểm
"có công"! Chính T.T Trưởng ban Văn hóa cũng đã từng tâm sự với
người viết về điều này, vì thế e rằng sự cố gắng khống chế (CẢN
- từ TT nói) liệu có sức bền bao lâu trước thuộc cấp đã quá ngữa
nghiêng. Cũng vì vậy nên có người đặt dấu hỏi là ngay cuộc TDCĐ rất
có thể cũng do các "Chuyên gia bày đặt" ấy mà ra !
Nói tóm lại, và xin khẳng định lại,
cuộc TDCĐ này nếu chúng ta chấp nhận ở ý nghĩa thành công mọi mặt
thì trước nhất cũng là đồng nghĩa với bao lộn xộn xưa nay ở lãnh vực
Văn nghệ Phật giáo mà BTC muốn cứ thế ... phát huy ! Thứ hai, qua cuộc
TDCĐ này mới hay ra số Văn nghệ sĩ - nhạc sĩ "có công" đông
quá, đầy đủ quá mà chưa bao giờ PGVN có được ! Nhờ vào ba năm nhiệm
kỳ mới chăng? Vậy thì cũng thời gian đó, các Văn nghệ sĩ có công đông
đảo đó đã làm nên được những gì cho Văn nghệ Phật giáo, ít ra cũng
vài vở video Cải lương Phật giáo, vài cuộn băng ca nhạc - cổ nhạc Phật
giáo (xin đừng đồng hóa với các sản phẩm của chính các "chuyên
gia bày đặt" tự bỏ tiền túi thực hiện rồi dán nhãn Phật giáo).
Nhân đây, người viết xin có đôi
lời về GĐPT đã có mặt trong buổi TDCĐ; về mặt tổ chức xin miễn ý
kiến vì nội dung cốt yếu của nó - tức cuộc TDCĐ - vốn đã không là
ý nghĩa gì :
May mắn làm sao cho buổi lễ, hay
chính xác là buổi Văn nghệ, có hơi hướng đặt thù Phật giáo nhờ sự
hiện diện 3 tiết mục của GĐPT, trong đó có đoàn văn nghệ Hương Lam, múa
hoạt cảnh "Mẹ từ bi" của GĐPT Phước Hải và đặc biệt múa
"Cung đình Chăm" của GĐPT Chưởng Đức. Điều này người viết
muốn nhấn mạnh ở điểm: Cho dù có phát triển, hòa nhập (chứ đừng để
bị hòa tan) xã hội, văn nghệ Phật giáo phải luôn tự khẳng định mình,
phải biết nắm giữ cái mình có; đó chính là nét đặc thù riêng biệt của
Phật giáo mà sẽ không có một tài danh nào thay thế được. Lịch sử phát
triển Văn hóa Phật giáo đã chứng minh điều đó. Ngày xưa, gần 50 năm
qua - lấy thời điểm GĐPT được khai sinh, Văn hóa - Văn nghệ Phật giáo
đâu có dựa hay lấy nhân tố từ các tài danh để định hình phát triển.
Ngược lại còn cuốn hút tài danh trở vào, và đã để lại cho Phật giáo
VN hôm nay một kho tàng âm nhạc (Cải lương - Kịch nói chưa có đâu), một
đội ngũ nhạc sĩ "hai chân Phật giáo" đường hoàng. Chỉ tiếc rằng
trong lễ TDCĐ này hoàn toàn không có lấy một nhân tố nào từ GĐPT - ngoài
các nhạc sĩ - ngay cả những nhạc sĩ nằm trong "top" được liệt
kê phần trên của Phật giáo, nếu không là người Phật tử thực thụ thì
bản nhạc của họ chỉ dừng lại ở nội dung cảm tính, hời hợt, đặc
biệt là những nhạc sĩ "đứng một chân phía Phật giáo". Vì vậy
phát huy chất văn nghệ nơi GĐPT, biến từ truyền thống văn nghệ của tổ
chức này dần lên mức chuyên nghiệp tưởng cũng là điều hợp lý. Tất
nhiên đầu tư, quan tâm là mấu chốt chủ yếu làm lực đẩy. Ngày xưa
khi nói đến Văn nghệ Phật giáo không ai nghĩ khác hơn là chỉ GĐPT, đủ
để thấy sự quán xuyến tài ba cao vọi đến mức nào. Cho nên tích cực
hổ trợ và nâng dậy chất văn nghệ GĐPT cũng tức là nâng dậy chính
giá trị truyền thống Phật giáo. Hiện nay có rất nhiều anh chị Huynh trưởng
vẫn tiếp tục cống hiến, phần lớn phải chịu đời sống khó khăn, rất
đáng trân trọng, rất đáng được biểu dương. Hiện tại, đoàn Văn nghệ
Hương Lam được hình thành dưới dạng quy mô cũng là từng bước thực
hiện lý tưởng Văn hóa văn nghệ GĐPT ở dạng chuyên nghiệp cho phù hợp
với thời đại phát triển mới. Tất cả chỉ là mới khởi đầu từ ý
tưởng cao đẹp của các anh chị Huynh trưởng đáng kính.
Để thay cho lời kết, người viết
xin bộc bạch một nỗi ưu tư mà chắc rằng những văn nghệ sĩ Phật giáo(trong
bài viết này thường dùng câu "đứng hẳn hai chân về phía Phật
giáo") dành trọn đời sống và lý tưởng phục vụ Đạo Pháp, sẽ
chung cùng một suy nghĩ, dù rằng không đòi hỏi được tuyên dương nhưng
có lẽ Giáo hội - cụ thể Ban Văn hóa - đứng về mặt tổ chức cũng không
để họ chịu mãi thiệt thòi. Vì lý do gì và vì sao phải lưu ý đến họ
cũng không phải là câu hỏi khó khăn với Ban Văn hóa nếu dõng mãnh tự
nhận phần trách nhiệm. Vấn đề được đặt ra không phải là có sự
giúp đỡ hay khen thưởng chi cả, mà đơn giản chỉ là QUAN TÂM. Từ đó
đủ để họ thấy được an ủi phần nào, có ý chí và có thêm đạo lực
để tiếp tục sống và cống hiến. Ai cũng biết Văn hóa nghệ thuật
trong thời đại tiền hóa, cũng từng bước được nâng cao và tạo thế
hòa nhập để được sống còn và tiếp tục phát huy tính đặc trưng của
nó. Muốn vậy người ta tạo ra sự kích cầu bằng nhiều hình thức, trong
đó có các giải thưởng, các danh hiệu tương xứng với công lao cá nhân
đóng góp. Phật giáo chúng ta ở dạng phụng sự - cúng dường là chủ yếu
nên các văn nghệ sĩ không đòi hỏi được tưởng thưởng là lẽ dễ hiểu.
Vì vậy sự tưởng thưởng bằng hình thức biểu - tuyên dương - danh hiệu
vẫn thực hiện được. Ở cấp độ Quốc gia, về Văn học có giải thưởng
Hồ Chí Minh; Âm nhạc có giải Hoàng Mai Lưu; sân khấu thì tác giả vẫn
có thể nhận giải Hồ Chí Minh, còn văn nghệ sĩ được trao các danh hiệu,
chưa kể các giải khu vực. Ở những văn nghệ sĩ đứng một chân mỗi
bên, có vị hiện đã đạt được những danh hiệu này. Thế còn những vị
"đứng hẳn hai chân" - nói một cách dễ hiểu là người của Phật
giáo, quá trình đóng góp của họ ai ghi nhận đây và sau đó ai là người
sẽ tuyên dương họ (hay ít ra ban tặng một danh hiệu nào đó). Làm như vậy
có phản logic và nghịch đạo nghĩa chăng? Không ! Hoàn toàng ngược lại.
Suy nghĩ sâu về vấn đề này sẽ dễ dàng thấy được nét lấp lánh
sáng rực của tiền đồ văn hóa văn nghệ Phật giáo đúng nghĩa và sẽ
rõ hơn giữa gián tiếp(một chân) và trực tiếp(hai chân) đóng góp như thế
nào. Tránh được căn bệnh kỳ quặc "mê tài danh" lấy họ làm tiền
đề phát triển, vô cùng phản logic và đạo nghĩa, nếu nay mai họ không
còn và các vị mất đi thì thế hệ kế thừa sẽ lấy đâu ra tài danh mà
"phát triển" sự nghiệp văn hóa văn nghệ Phật giáo ! Bài học
đau đớn từ các vị tiền nhiệm ba năm nay lại đi vào lối mòn đó thì
lo ngại chăng? (xem ra còn lộ liễu khó coi hơn).
Mãi muôn đời sau ý nghĩa, nội
dung thư tuyên dương của Thành hội Phật giáo và lời phát biểu khai mạc
của Thượng Tọa Trưởng Ban Văn hóa vẫn là kim chỉ nam, định hướng đúng
đắn trong việc tuyên dương văn nghệ sĩ thật sự có công lao đóng góp,
đặc biệt là những vị đứng hẳn hai chân về phía Phật giáo, suốt đời
âm thầm lặng lẽ cống hiến. Vấn đề tuy nhỏ nhưng rất lớn, đòi hỏi
người có trách nhiệm ít nhiều phải có kiến thức về "Khoa học lịch
sử" mới có thể thấu đáo để ... tuyên dương. đó cũng là nỗi ưu
tư bức xúc của T.T Trưởng ban Văn hóa qua những lần tiếp xúc và trò
chuyện với tôi lâu nay. Cho nên trước những sự việc như thế này tôi
càng thêm trân trọng và rất đồng cảm với T.T, chỉ tiếc rằng đôi vai
và sức lực của T.T quá bé nhỏ so với những cơn vũ bão thế tục, và bản
thân người viết bài này hay những văn gnhệ sĩ Phật giáo chân chính
khác chỉ là tiếng vạc kêu sương đêm vắng.
- Phật Đản 2544
- GIÁC ĐẠO - NHƯ TÂM
- DƯƠNG KINH THÀNH
- Chân thành cảm ơn tác giả và thầy
Phước Niệm đã gởi tặng bài viết này.