- Báo chí Phật giáo:
- Vấn đề hội nhập
& phát triển
- TT. Thích Thiện Bảo
- Tổng thư ký, Tuần báo và Nguyệt
san Giác Ngộ
-
I. Báo
chí Phật giáo thời kỳ chấn hưng 1930-1945
1) Một vài
khái niệm về báo chí Phật giáo
-- Khi đề cập đến báo Phật
giáo các nhà nghiên cứu lịch sử báo chí đều lấy mốc thời gian thập
niên 30-45 làm khởi điểm và phong trào chấn hưng Phật giáo Việt Nam làm
nền cho hoạt động của báo chí Phật giáo trong giai đoạn mà giáo lý của
Đức Phật được những nhà nghiên cứu quan tâm tranh luận trên diễn đàn
ngôn luận. Có thể nói báo Phật giáo chỉ xuất hiện trong giai đoạn cụ
Phan Bội Châu và Phan Châu Trinh... với phong trào Duy Tân ra đời cùng những
sĩ phu yêu nước xiển dương cải cách văn hóa và nền Quốc học nước
nhà cũng là tiền đề góp phần thúc đẩy phong trào Chấn hưng Phật giáo
Việt Nam. Một số nhà sử học cho rằng năm 1865 là năm tờ Gia Định báo
bằng tiếng quốc ngữ xuất hiện đầu tiên, tiếp đến là các báo Đại
Nam Đồng Văn Nhật báo, Đại Việt Tân báo... cùng với một số
tạp chí cũng được ra đời như Đông Dương tạp chí, Nam Phong, Phụ nữ
Tân văn, An Nam tạp chí... Các tờ báo nầy giai đoạn đầu chỉ thông
tin, đăng thông báo của chính quyền lúc bấy giờ. Sau năm 1908 việc thông
tin được mở rộng hơn với những bài xã luận, diễn đàn nhiều vấn đề
được đặt ra với những diễn đàn tranh đấu đòi dân sinh, phản ánh
nguyện vọng của quần chúng nhân dân, được mọi người quan tâm.Trong bối
cảnh đó các Hội nghiên cứu Phật Học ra đời nhằm chỉnh lý những lệch
lạc trong Phật giáo do hoàn cảnh lịch sử dưới chế độ của thực dân
Pháp, làm ngôn luận cho các Hội Phật học là các tạp chí Phật học như
a) Từ năm
1928-1935
-- Tờ báo đầu tiên của Phật
giáo ra đời phải nói là tờ Pháp Âm tạp chí xuất bản năm 1928 do HT Khánh
Hoà chủ biên kêu gọi Tăng Ni đoàn kết chấn hưng, học Quốc ngữ giải
quyết nạn thất học trong Tăng già,nhưng rất tiếc tạp chí nầy chỉ xuất
bản 1 số thì đình bản.
-- Tháng 1/ 3 /1932 tạp chí Từ Bi
Âm của Hội Nam kỳ nghiên cứu Phật học, tháng 6 năm 1933 tạp chí
viên Âm của An Nam Phật học Trung kỳ ra đời ở Huế, tháng 11 năm 1934 tạp
chí Đuốc Tuệ của Phật giáo Bắc Kỳ do Tổng đốc Hoàng Trọng
Phu và Nguyễn Năng Quốc đứng đầu, năm 1935 Tiếng Chuông Sớm của hai sơn
môn Hồng Phúc và Bà Đá (Hà Nội).
b) Từ năm
1935-1938
-- Năm 1935 tạp chí Duy Tâm của
Hội Lưỡng Xuyên Phật học(Trà Vinh), năm 1937 Tạp chí Tam Bảo của
Đà Thành Phật học (Đà Nẵng), và năm 1938 Tạp chí Tiến Hóa của
Hội Phật học kiêm tế,tạp chí Pháp Âm của Hội Cư sĩ Tịnh độ
xuất bản số 1 tháng1 năm 1937 và Phật hoá Tân Thanh niên chỉ ra
được 2 số thì đình bản.
Tuy nhiên trong nhiều thập niên qua
Tăng Ni Phật tử khi nhắc đến khái niệm báo chí Phật giáo rất ít ai đề
cập nó xem như một phương pháp truyền bá Chánh pháp của đạo Phật và
trong Tăng Ni Phật tử chỉ có báo chí của xã hội, vì thế cụm từ nầy
chỉ là bóng dáng mờ nhạt trong ký ức dù trong nhiều thập niên qua báo
chí Phật giáo góp phần không nhỏ trong công cuộc xây dựng và bảo tồn
nền văn hóa dân tộc cũng như làm trong sáng tinh thần Phật học, mà lịch
sử đã chứng minh cho giai đoạn mà Nguyễn Lang gọi thời kỳ nầy là "quang
cảnh phục hưng tưng bừng như chưa bao giờ có" (Việt Nam Phật
Giáo Sử Luận, q.III của Nguyễn Lang-NXB Văn hoá Hà Nội 1994).
2) Vai trò của
Báo chí Phật giáo trong công cuộc chấn hưng
Đối với Phật giáo báo chí đã
được khẳng định là phương tiện làm sáng tỏ trắng đen, phải trái
chánh tà, đánh đổ những luận điểm sai lầm của một số người không
hểu gì về giáo lý đạo Phật. Ngoài biện luận về chân lý báo chí Phật
giáo còn nêu lên tinh thần mang tính văn hóa dân tộc. Việc đấu tranh nội
bộ Phật giáo càng thấy rõ hơn nơi những bài viết và nó đã biến từ
tinh thần nghiên cứu Phật học đơn thuần thành những công cụ sắc bén
tấn công vào những tệ nạn trong nội tình Phật giáo như ở tạp chí
Duy Tâm số18 bài "Phật giáo nước ta vì đâu chịu cái hiện trạng
suy đồi" của cư sĩ Khánh Vân viết:
"Có kẻ mượn Phật làm danh,cũng
ngày đêm hai buổi công phu,thọ trì sóc vọng, cũng sám hối như ai nhưng lại
thủ dị cầu kỳ, học thêm bùa ngải, luyện roi thần làm bạn với thiên
linh cái, đồng nhi, khi ông lên lúc bà xuống...gọi là cứu nhân độ thế...vậy
mà cũng lên mặt trụ trì!. Hiện trạng như thế bảo sao chẳng suy đồi,
làm tấm bia cho các nhà duy vật miã mai?"
Ở tạp chí Đuốc Tuệ số 178
tác giả Thanh Quang đã viết:
"...Xứ ta, những hạng người
xuất gia vào chùa phần nhiều chỉ học đặng vài bộ kinh, lo luyện hơi
cho hay,tập nhịp học tán cho già, nay lãnh đám này mai lãnh đám khác; cũng
tràng hạt cũng ca sa,thử lật mặt trái của họ mà xem thì có khác nào người
trần tục?"
Khác với quan điểm của hai tạp
chí Duy Tâm va蠼i>Đuốc Tuệ,
Viên Âm tạp chí số 14 nêu lên và trả lời bài"Phong trào Phật
giáo chấn hưng"của tác giả Hải Triều đăng trên báo
Tràng An nêu lên những mục tiêu của sự chấn hưng Phật giáo:
"Vì sự tấn hóa của trí thức
người xứ ta về mặt luận lý;vì khoa học tuy đánh đổ sự mê tín nhưng
tự mình không có năng lực tạo thành hạnh phúc cho nhân loại; vì phải
có một đạo lý vững vàng để làm cho khoa học phục tỉnh, để đào tạo
đức tính của loài người"
Qua những quan điểm trên cho chúng
ta có thể hình dung quan điểm của báo Phật giáo thời kỳ Chấn hưng Phật
giáo thập niên 30-40 ra sao? Cũng từ những vấn đề đối thọai trên diễn
đàn báo chí không phải đến ngày nay mới có mà ngay trong thời điểm nầy
đã được các vị chủ bút, chủ biên mạnh dạn đặt ra với dư luận quần
chúng tạo thành sự tranh luận đầy lý thú trong nền văn hoá Phật giáo
nói chung và báo chí Phật giáo nói riêng. Nhiều tác giả như Phan Khôi, Huỳnh
Thúc Kháng cũng đã từng viết bài nói lên tâm tư tình cảm của mình và
lúc ông cũng bực mình phát biểu đăng trên Viên Âm số 3 ra ngày 1-
2-1934 "...Các hội Phật giáo xứ ta cứ im ỉm mà chẳng làm việc
gì hết." Phải nhìn nhận các báo và tạp chí Phật giáo lúc bấy
giờ rất khách quan và tiến bộ khi mở cuộc đối thoại ngay trên
diễn đàn ngôn luận của hội mình để mọi người Phật tử hoặc những
sĩ phu đứng ngoài Phật giáo tham gia góp ý phát biểu phê phán hoặc tranh
luận.
Có thể nói các tạp chí Phật học
trong giai đoạn Chấn hưng Phật giáo đều cổ xúy cho tinh thần"thay
củ đổi mớ鹩" tuy nhiên biện pháp
và phương thức thể hiện khác nhau nhiều khi còn tranh luận nhau về quan
điểm của mình trên diễn đàn ngôn luận. Ngoài những bài viết về đường
lối chủ trương cải cách sinh hoạt của các tạp chí còn đưa ra nhiều
đề tài được mọi người thảo luận sôi nổi đáng quan tâm như:
Vấn đề có hay
không có Thượng đế?
Một số học giả rất ngạc nhiên
mà Nguyễn An Ninh trong quyển "Phê Bình Phật giáo" có đoạn viết:
" Sinh ra cách hai nghìn năm trăm
năm nay, liền sau đạo Bà La Môn là một tôn giáo lý luận hết sức hoang
đường về trời, về vũ trụ, mà đạo Phật có cái đặc biệt là không
bao giờ nói đến trời...."
Trong những cuộc tranh luận về Phật
giáo là quyển Phật Học Tổng Quan của Sư Thiện Chiếu với tác giả
Khuê Lạc Tử kéo dài từ năm 1929 đến 1932 trên các báo Trung Lập Đông
Pháp Thời báo, Đuốc nhà Nam, Thần Chung v.v...một số bài trong quyển
nầy dịch ở tạp chí Hải triều Âm của Hội Phật học Trung Quốc,
một số bài do sư Thiện Chiếu viết, đem lại cho đọc giả nhiều ý tưởng
mới lạ. Đây là lần đầu tiên ở Nam Kỳ có một cuộc đối thoại trên
diễn đàn ngôn luận mang tinh thần Phật học. Ngoài quyển Phật Giáo Tổng
Quan các tạp chí Phật học của các hội Phật học Nam Trung Bắc cũng
tham gia về quan điểm có hay không có Thượng đế ?
Vấn đề có hay
không có Linh hồn bất tử?
Quyển Phật Học Vấn Đáp của
Sư Thiện Chiếu phủ nhận một linh hồn bất tử trong thân ngủ uẩn (sắc
uẩn, thọ uẩn, tưởng uẩn, hành uẩn và thức uẩn). Điều nầy đã
khiến cho tờ tạp chí Từ Bi Âm xuất bản ngày 15 - 9 -1932 của tác giả
Liên Tôn phản đối Thiện Chiếu:
"Xin hỏi các bạn trí thức Phật
học lâu nay đã thấy chỗ nào trong kinh luận nói như vậy, và đã thấy
ai nói càn như Sư Thiện Chiếu chưa?"
Ở Tạp chí Viên Âm Bác sĩ Lê
Đình Thám lại cho rằng:
" lâu nay sở dĩ các nhà nghiên
cứu Phật học cãi nhau mãi về vấn đề cái hồn vì không xác định rõ
tính chất của cái hồn."
Tác giả phân tích ví dụ và kết
luận:
"Dẫu cho rằng hồn là tính biết,
không phải là cái thấy cái nghe, cái cảm xúc, cũng không được, vì
ngoài cái cảm xúc di ảnh của cảm xúc, chúng không còn cái gì là tính biết
nữa."
Tác giả N.C.T trong Tạp chí Từ
Bi Âm cũng tham gia viết:
"Nói như vậy, tôi e phản đối
với kinh Phật chăng? Vì nếu nói cái hồn không có mặt mũi tay chân, thì
những nơi địa ngục hành hình những hồn có tội, hồn ấy có thân đâu
mà phạt, có mặt mũi tay chân đâu mà cưa chặt mỗ. Vậy chăng là trong
kinh bịa đặt hay sao."
Cuộc tranh luận lại được Viên
Âm đăng bài phản bác thuyết của tác giả N.C.T:
"Nếu như ông nói linh hồn giống
như người và bất tư,렮hờ bất tử nên
có đi đầu thai làm người hay thú, vào chỗ sang hay chỗ hèn; nói như vậy
khác chi nói: hồn người chui vào bụng ngựa, sinh ra con ngựa có hồn người!"(?)
Có thể nói ngoài 2 vấn đề nêu
trên có nhiều vấn đề࠴rọng yếu của Đạo Phật kể cả những vấn
đề triết lý sâu xa trong thời kỳ chấn hưng Phật giáo thập niên 30-40
được Tăng già và cư sĩ các nhà Phật học đưa ra như: Có hay không
có Tây phương cực lạc? Nhất thiết duy tâm vạn phạp duy thức? Hữu
ngã vô ngã, vũ trụ, nhân qủa, vấn đề cứu khổ của đạoPhật...
được các tạp chí Phật học bàn luận rất phong phú trong tnh thần của
một đối thoại thẳng thắn; không kể những buổi thuyết giảng, tạo
nên sinh khí mới trên diễn đàn Phật giáo đấu tranh giử trào lưu giữa
tư tưởng tiến bộ và lạc hậu mà mục tiêu của các tạp chí là:
--Dùng ngôn ngữ Quốc ngữ đễ diễn
dịch, viết sách, báo phổ biến tư tưởng Phật học và có thể nói đây
là lần đầu tiên từ khi Phật giáo du nhập vào Việt Nam Phật học được
chuyển tải bằng con đường báo chí.
--Trong thời Pháp đô hộ các trường
Phật học không có nay là dịp đễ Phật giáo khơi dậy tiền đề cho các
trường Phật học đào tạoTăng sĩ ra đời ngõ hầu có cơ hội Chấn
hưng.
-- Cải đổi tinh thần Phật học,
phê phán xây dựng nội tình Phật giáo đang trên con đường suy thoái, phù
hợp với trào lưu tư tưởng tiến bộ của thời đại khoa học.
--Tập hợp Tăng Ni Phật Tử đi đến
thống nhất các Sơn Môn hệ phái, tránh ý đồ "chia để trị" âm
mưu xúi dục sơn môn hệ phái nầy chống lại Sơn môn hệ phái hệ phái
khác của thực dân Pháp lúc bấy giờ.
Điều nầy cho chúng ta thấy rõ vai
trò của báo chí Phật giáo tác động hết sức quyết liệt đến phong trào
chấn hưng, ngoài việc là cơ quan truyền bá chánh pháp của Đức Phật, nó
còn là một công cụ góp phần đấu tranh trực tiếp với những tư tưởng
lạc hậu, lệch lạc, các hiện tượng tiêu cực, cũng như bên ngoài xuyên
tạc Phật giáo. Ngoài những bài tranh luận trên diễn đàn trên các báo Phật
giáo các báo ngoài xã hội cũng tham gia với sự góp ý thiện chí, lẫn
công kích Phật giáo như: Đuốc Nhà Nam, Báo Công Luận, Phụ Nữ
Tân Văn, Báo Ánh Sáng nhất là trên báo Tràng An xuất bản tại
Huế... và một số các báo khác mà tác giả là những nhà trí thức thời
lúc bấy giờ như Huỳnh Thúc Kháng, Phan văn Hùm, Bùi Kỷ, Nguyễn An
Ninh, Nguyễn Trọng Thuật, Trần văn Giáp, Hải triều, Phan Khôi...mà
nhà sử học Nguyễn Lang đã nhận xét:
"...Sự có mặt của các tạp
chí quốc ngữ (Viên Âm, Đuốc Tuệ, Từ Bi Âm, Pháp Âm, Quan Âm,Tam Bảo,Tiếng
chuông Sớm, Duy Tâm, Tiến Hóa)....đã làm cho việc học Phật trở nên dễ
dàng đối với đại chúng.."
II. Báo chí PG:
con đường hội nhập và phát triển
1)Báo Chí Phật
giáo giai đoạn 1945-1975
Sau thời kỳ chấn hưng thập niên
30-40 báo chí Phật giáo có tờ tồn tại có tờ đóng cửa với nhiều lý
do khác nhau mà chủ yếu là tài chánh hoặc bị chính quyền rút giấy phép
phải đình bản như tạp chí Tiến Hóa của Kiêm Tế Phật học (Rạch
giá) ra được 2 số và tạp chí Pháp Âm của Hội cư sĩ Tịnh độ đình
bản sau một năm.
a)Năꭠ1945-1954
Ngày 15- 8-1945 sau khi tạp chí Đuốc
Tuệ bị đình bản và một số hằng loạt các tạp chí Trung Nam Bắc cũng
cùng chung số phận, vì chiến tranh bùng nổ khắp nơi các Hội Cứu Quốc
ra đời trong đó có Phật giáo cứu quốc. Tuy nhiên Tăng Ni và Phật tử vẫn
tiếp tục cho ra đời các tạp chí Phật học như món ăn tinh thần không
thể thiếu dù trong điều kiện chiến tranh.
- Năm 1946 đoàn sinh Phật Học Đức
Dục với sự hổ trợ của HT Mật Thể và một số cư sĩ cho ra đời tạp
chí Giải Thoát (được10 năm). Đây là tạp chí chủ trương nghiên cứu
áp dụng đạo Phật trong đời sống. Tại Hà Nội sau khi tạp chí Đuốc
Tuệ ngừng bản, HT Trí Hải và HT Tố Liên vận động ra đời nguyệt
san Tinh Tiến (được 9 năm) phục vụ cho công cuộc vận động phong
trào Cách Mạng và Phật giáo. Quyển Việt Nam Phật Giáo Sử Luận, tập
III, tác giả Nguyễn Lang đã viết:
"Với tư cách đại biểu Quốc
Hội, Mật Thể đã từng che chở và bênh vực cho các Tăng sĩ và cư sĩ hoạt
động quanh tờ Giải Thoát vào những năm 1946-1947..."
-- Năm 1949 HT Tố Liên lại vận
động thành lập hội Tăng Ni chỉnh lý Bắc Việt và sau nầy đổi tên là
Hội Phật giáo Tăng già Bắc Việt vào ngày 9-9- 1950, cho xuất bản tạp
chí Phương Tiện làm cơ quan ngôn luận của hội. Song song với Hội
Phật giáo Tăng già Bắc Việt Hội Phật tử Việt Nam được thành lập tại
Chùa Chân Tiên do cư sĩ Tuệ Nhuận và một nhóm cư sĩ đảm trách cho xuất
bản bán nguyệt san Bồ Đề ra ngày 22-09-1949 nhằm phổ biến Phật học,
tạp chí nầy mãi đến tháng 5-1954 đình bản.
-- Năm 1947 đặc san tập văn Phật
giáo được xuất bản do cư sĩ Tráng Đinh và đến năm1949 ông cũng là
người vận động xin phép xuất bản tạp chí Giác Ngộ do Võ đình
Cường làm chủ bút và ông làm chủ nhiệm kiêm quản lý.
-- Năm 1950 tại Đà Lạt tạp chí Hướng
Thiện do HT Thiện Minh làm chủ nhiệm, nhưng chỉ 1 năm sau 1951 thì đình
bản. Sau đó cư sĩ Huỳnh Văn Trọng cho ra đời tạp chí Liên Hoa. Đây
là một tạp chí có 2 người Châu Âu là André Migot và Pierre Marti tham gia.
Bác sĩ Migot đã gây chấn động cho giới Thiên chúa lúc bấy giờ qua tác
phẩm "Phật Giáo với Văn Minh Aⵍ Tây." Ông Pirre Marti pháp
danh là Long Tử. Ngoài viết bài, quản lý tờ Liên Hoa, ông còn đi diễn
thuyết một số Chùa ở cao nguyên Trung phần. Tạp chí nầy hoạt động đến
năm 1954 thì đình bản.
-- Năm 1951 tạp chí Tịnh Độ
của Tịnh độ tông Việt Nam do Ông Đoàn Trung Còn làm chủ bút xuất bản
3 tháng 1 kỳ ra được 7 số tháng 10-11-12 năm1956 thì đình bản.
-- Năm 1953 Tạp chí Từ Quang
(cơ quan của Hội Phật Học Nam) do Chánh Trí - Mai Thọ Truyền làm chủ
bút ra mắt độc giả số đầu tiên vào tháng 10-1953 đến năm 1975 thì ngưng
hoạt động.
b) Năm 1954 –1965
-- Ngày 19- 9- 1956 tạp chí Phật
giáo Việt Nam cơ quan của Tổng hội PGVN được xuất bản mỗi tháng một
số. Trong số 3, Tạp chí đã đóng vai trò hết sức quan trọng tạo dư luận
trong công cuộc thống nhất các tập đoàn PG:
"Hởi các nhà lãnh đạo các tập
đoàn Phật giáo trong Tổng hội và ngoài Tổng hội! Quần chúng Phật tử
đang nhìn vào các vị. Phật tử Việt Nam ao ước thống nhất và đại đoàn
kết trong tinh thần lục hòa xây dựng...Các vị hãy sáng suốt để tránh
khỏi những cạm bẩy và những mưu mô chia rẽ của ma vương ngoại đạo
đang muốn hủy diệt Chánh pháp... "
Tạp chí này ngoài việc kêu gọi
hòa hợp thống nhất Phật giáo còn tấn công vào những con người tham quyền
cố vị trong các tập đoàn. Tác giả Thiên Y trong số 9 năn 1957 đã
viết:
"Trong lúc Phật giáo Việt nam
còn đang lo thực hiện thống nhất toàn vẹn thì những ngã tướng kia không
chịu thua ai...mâu thuẩn nội bộ cũng do ngã tưóng, khó khăn đối ngoại
cũng do ngã tướng. Bao nhiêu chương trình tốt đẹp chưa thực hiện, bao
nhiêu hoạt động bị ngưng trệ, chỉ vì người ta không chịu rời bỏ
ngã tướng mà thôi."
Trong suốt thời gian hoạt hành, tạp
chí Phật Giáo Việt Nam đã khai thác tối đa quan điểm của Tổng Hội
về sự thống nhất các tập đoàn Phật giáo với những loạt bài của
tác giả Trọng Đức số 20 và 21 năm 1958. Một trong những nhận định của
tác giả có đoạn:
"Không có sự thay đổi nào mà
không bị xáo trộn cuộc đời bình thường an ổn hằng ngày, không có một
cuộc mỗ xẻ ung nhọt nào mà không làm cho người bị mỗ xẻ bị đau đớn...không
có một cuộc cải cách tiến bộ nào hay cuộc cách mạng nào mà không gây
ít nhiều đổ vở..."
Cũng chính những bài viết nầy
làm cho một số nhà lãnh đạo sơn môn hệ phái bực dọc dù đối với quần
chúng Phật tử rất đồng tình. Tiếc thay tạp chí này chỉ ra được 28 số
thì ngưng bản vào năm 1959, do không được sự ủng hộ về phương diện
tài chánh Dù chỉ sống có 28 số nhưng tạp chí Phật giáo Việt Nam thực
sự tạo được không khí sôi nổi trên diễn đàn ngôn luận. Đến thời
kỳ Từ Bi Âm, Viên âm... của giai đoạn chấn hưng, phong trào
này như lắng dịu bởi do chiến tranh, phân hoá nội bộ. Các vấn đề Phật
học, văn hoá giáo dục, nghi lễ, kiến trúc v.v… dường như bị bỏ quên
như một tác giả nhận xét trong số 11-12:
"Theo ông ngày xưa Thiền là căn
bản cho tịnh, bây giờ Thiền đã suy đồi thì Tịnh dễ trở thành cạn cợt
mê tín. Tịnh độ chỉ có thể lấy lại giáo lý chiều sâu của giáo lý
duy thức..."
Và khi nhận xét về kiến trúc âm
nhạc và hình thái sinh hoạt khác của Phật giáo Việt Nam, tác giả đã buồn
bả kết luận: "chứng tỏ một khả năng tu chứng bạc nhược..."
-- Năm 1958 Tạp chí Liên Hoa của
Giáo hội Tăng gìa Trung Việt do HT Đôn Hậu chủ nhiệm. Tạp chí hoạt động
được 9 năm, tới 1966 thì đình bản.
-- Hải Triều Âm ra ngày 21–6-1964
đựơc 21 số thì ngưng vào 10- 9- 1964.
-- Tuần báo Thiện My堲a số đầu tiên ngày 27- 10 - 1964, nhưng không được bao
lâu thì cũng đình bản.
-Như chúng tôi đã trình bày
những thập niên 50-60 cho thấy các báo tạp chí Phật giáo chủ yếu là lo
cũng cố tổ chức hội, hệ phái mình vì thế việc thảo luận không thấy
xãy ra trên các diễn đàn ngôn luận Phật giáo. Tuy nhiên trong giai đoạn nầy
nhiều tạp chí được phép xuất bản nhưng tuổi thọ của nó không được
mấy năm thì đình bản, do thiếu phương tiện tài chánh. Có tạp chí chỉ
ra mắt một 2 số thì không thấy xuất hiện nữa.
Ngoại trừ tờ tạp chí Phật
giáo Việt Nam là cơ quan ngôn luận duy nhất có những bài viết kêu gọi
đoàn kết, nhằm thống nhất các tập đoàn, đề xuất cải cách nhưng công
cuộc vận động của những người chủ trương tiến bộ nầy như tiếng
kêu giửa đại dương, hầu như chẳng mấy ai quan tâm.
c) Năm 1965 –1975
Sau hơn một thập niên kêu gọi đoàn
kết thống nhất Phật giáo Việt Nam, năm 1963 Phật giáo đi vào cuộc đấu
tranh chống lại chế độ kỳ thị tôn giáo của gia đình Ngô Đình Diệm.
Cuộc đấu tranh của Tăng Ni Phật tử Việt Nam đã tạo được sự chuyển
biến đáng kể: gia đình họ Ngô cáo chung. Vào ngày 31/12/1963 các tập đoàn
Phật giáo đã tổ chức Đại hội tại Chùa Xá Lợi và GHPGVNTN ra đời.
Nhưng cũng không được bao lâu nội bộ Giáo hội lại bị phân hóa. Cho
nên việc xuất bản báo và các tạp chí không được phong phú như những
thập niên trước.
Sau công cuộc đấu tranh thành công
năm 1963 GHPGVN, Viện hoá Đạo đã cho xuất bản tuần báo Hải Triều
Âm (tuần báo văn nghệ- thông tin –nghị luận) do HT Nhất Hạnh làm chủ
nhiệm. Số đầu tiên ra ngày 21-4-1964, dày 12 trang. Một năm sau do đáp ứng
tình hình thực tế lúc bấy giờ của Phật giáo, Hải Triều A⭠đổi
tên thành Nhật Báo Chánh Đạo. Nhưng ngày 13 –09-1969 bị đình bản
do đăng nhiều bài công kích chính quyền Sàigòn, khi chính quyền đem HT Thích
Thiện Minh ra toà án Quân sự vùng 3 xét xử với tội danh "tán trợ đào
binh, chứa chấp vũ khí và liên lạc với Cộng sản."
Sau khi Nhật Báo Chánh Đạo bị
đóng cửa không cho hoạt động, GHPGVNTN đã ra tuần báo Thiện My半
do Ông Lê văn Hiếu làm chủ nhiệm, cư sĩ Võ đình
Cường làm Tổng thư ký. Nhưng chỉ có 53 số thì tuần báo này cũng bị
đình bản.
-- Năm 1971 GHPGVN cho ra nhật báo thứ
2 với tên Gió Nam do TT Huyền Diệu làm chủ nhiệm. Nhưng chỉ một
năm sau cũng bị đình bản, do tố cáo tội ác Mỹ Sơn, Mỹ Lai trước toà
án Hoa Ky,蠮ên phiên xử 21-12-1969 ủy quyền
cho luật sư Paul Martingking đại diện quyền lợi nạn nhân.
-- Năm 1965 tạp chí nghiên cứu Vạn
Hạnh ra đời do HT Thích Đức Nhuận làm chủ nhiệm kiêm chủ bút. Đây
là tạp chí chuyên nghiên cứu các vấn đề Phật học, triết học Đông
Tây với sự tham gia của nhiều nhà nghiên cứu có tên tuổi như: Nguyễn
Đăng Thục, Phạm Công Thiện, Nghiêm Xuân Hồng... Nhưng chỉ sau 2 năm hoạt
động, 1967, thì đình bản. Tạp Chí Thiện Chí của Đoàn Thanh Niên Thiện
Chí, năm 1965 tờ Đất Tổ do Lê văn Hòa làm chủ nhiệm.
-- Song song cũng năm 1965 tạp chí Đại
Từ Bi cơ quan ngôn luận của Nha Tuyên Úy Phật giáo do HT Tâm Giác làm chủ
nhiệm, đến năm 1975 thì đình bản.
-- Tháng 7-1965 tạp san Giử Thơm Quê
Mẹ cuả Nhà xuấⴠbản Lá Bối do Hoài Khanh phụ trách, đến tháng 7 năm
1975 thì đình bản.
-- Ngày 15- 8-1966 Tạp chí An Lạc tiếng
nói của Tăng sinh ra số đầu tiên do TT Thích Thông Bửu quản nhiệm.
-- Tháng 8 năm 1967 tạp chí Tư Tưởng
của Viện Đại Học Vạn Hạnh xuất bản do HT Thích Minh Châu làm chủ nhiệm,
nhằm phục vụ cho công tác nghiên cứu Phật học, triết học, văn hoá,
giáo dục. Những người viết cho tạp chí nầy là các nhà nghiên cứu,
các vị giáo sư đang giảng dạy các trường Đại học tại Sài gòn. Đến
tháng 11 năm 1975 thì đình bản.
-- Năm 1968 Tờ Tin Tưởng của sinh
viên Phật tử cũng ra đời.
Bên cạnh các tạp chí chuyên đề
nêu trên, chúng ta cũng thấy xuất hiện các đặc san Phật giáo của các tổng
vụ GHPGVNTN để phổ biến tinh thần Phật học cũng như hoạt động của
các Tổng vụ này. Các đặc san đó là: Bát Nhã của Tổng vụ tài chánh
kiến thiết do HT Thích Trí Thủ chủ nhiệm, Hoằng Pháp của Tổng Vụ Hoằng
Pháp do HT Thích Huyền Vi làm chủ nhiệm, tạp chí Văn Hoá của Tổng vụ Văn
Hoá do HT Mãn Giác làm chủ nhiệm, Hải triều Âm của Tổng Vụ Thanh Niên
do HT Thiện Minh, Giác Đức, Nhật Thường luân phiên giử trách nhiệm.
d) Từ năm 1975
cho đến nay
Sau khi thống nhất đất nước tất
cả các tổ chức Giáo hội của các hệ phái Phật giáo ngưng hoạt động
cho nên những báo và tạp chí cũng tự ý đình bản. Tờ báo đầu tiên của
Phật giáo là Giác Ngộ, cơ quan ngôn luận của Ban Liên Lạc Phật giáo
Yêu nước xuất bản nửa tháng l kỳ (bán nguyệt san). Số đầu tiên ngày
1-1-1976 do HT Thích Minh Nguyệt làm chủ nhiệm, cư sĩ Võ Đình Cường làm Tổng
Biên Tập.
Vào ngày 20-10-1990 báo Giác Ngộ
chánh thức trở thành cơ quan ngôn luận, trực thuộc Thành Hội Phật giáo
Tp Hồ Chí Minh, do HT Thích Thiện Hào làm chủ nhiệm và HT Thích Trí Quảng
làm Tổng biên tập. Kể từ tháng 4 năm 1996, báo Giác Ngộ trở thành tuần
báo và có thêm một tờ Nguyệt san, phụ trương chuyên đề về Phật học.
Qua 24 năm, báo Giác Ngộ 3 lần thay đổi khổ giấy và nội dung. Ngày nay tờ
báo đã trở thành tiếng nói duy nhất của GHPGVN, từng bước thay đổi nội
dung và hình thức nhằm phục vụ cho Tăng Ni và Phật tử phù hợp với
tình hình xuất bản báo chí hiện đại, hoà vào hệ thống báo chí Tp Hồ
chí Minh nói riêng và báo chí cả nước nói chung trong sứ mệnh truyền bá
Chánh pháp của Đạo Phật Việt Nam.
Bên cạnh đó, chỉ có Tập văn do
Ban Văn Hoá Trung Ương GHPGVN xuất bản., sau khi thống nhất Giáo Hội năm
1981 do cư sĩ Võ Đình Cường chủ biên. Đây là tập văn chuyển tải những
tư tưởng Phật Học của các nhà nghiên cứu Phật học trong và ngoài nước.
Sau khi Viện nghiên cứu Phật học
Việt Nam ra đời tại Hà Nội, một phân viện cũng được thành lập và
tap chí nghiên cứu Phât học trực thuộc Viện nghiên cứu Phật học Việt
nam cũng được xuất bản 2 tháng 1 số. Số đầu tiên vào năm 1990 do HT
Kim Cương Tử làm Tổng biên Tập.
Tập nội san Vô Ưu thuộc Tỉnh Hội
Phật giáo tỉnh Daklak mỗi năm xuất bản 3 số vào những ngày Xuân, Phật
Đản và Vu Lan, đến nay nội san nầy đã được 6 số. Đây là một nội
san của một tỉnh hội PG cao nguyên nhưng tinh thần là cả một nổ lực lớ鮠trong giai đoạn hiện nay.
III. Giai đoạn
báo chí điện tử ra đời
Trào lưu tiến hóa xã hội càng
lúc càng phát triển như người ta thường nói "bùng nổ thông
tin." Đó là nền khoa học kỷ thuật hiện đại ra đời thay đổi
một cách "chóng cả mặt" đi theo nó là công nghệ in ấn, viễn
thông, truyền thông phát triển một cách ồ ạt. Nhưng ở thế kỷ 21 sự
phát triển mà mọi người quan tâm nhất là công nghệ tin học. Vì thế
cho nên người con Phật muốn truyền bá chánh pháp của Phật không thể chỉ
dừng lại đơn thuần ở những buổi thuyết pháp tại các giảng đường,
in ấn kinh sách, băng từ, CD Room mà còn phải biết vận dụng mọi phương
tiện hiện đại đang có ưu thế nhằm đưa ánh sáng đạo Phật đi vào đời
sống cộng đồng xã hội. Trên tinh thần nầy các tôn giáo có một vai
trò vô cùng quan trọng trong trào lưu mới, nhất là Phật giáo.
Như lời tiên đoán của một nhà
khoa học Vật lý, cha đẻ của thuyết tương đối, Albert Einstein
(1879-1955), người đã được tạp chí Time (27/12/1999) bầu chọn là người
của thế kỷ:
"Tôn giáo của tương lai sẽ là
một tôn giáo toàn cầu, vượt lên trên mọi thần linh, giáo điều và thần
học. Tôn giáo ấy phải bao quát cả tự nhiên lẫn siêu nhiên, đặt trên
căn bản của ý thức đạo lý, phát xuất từ kinh nghiệm tổng thể, gồm
mọi lãnh vực trên,trong cái nhất thể đầy ý nghĩa. Chỉ có Phật giáo mới
đáp ứng được các điều đó."
Nhiều Phật tử khi nghe lời nhận
định trên cảm thấy có một niềm vui và tự hào vì mình theo "một
tôn giáo toàn cầu" nhưng cũng không khỏi lo lắng về sự phát triển
Phật giáo trong thời đại mới. Làm như thế nào để Phật giáo xứng đáng
lời tôn vinh là một tôn giáo cuả thế kỷ 21?
Nhìn vào những sinh hoạt của một
số nước ai cũng phải nhìn nhận Phật giáo thế giới phát triển ở khắp
nơi từ châu Á, châu Âu, Châu Phi và Châu Mỹ. Giờ đây, n hầu như nơi nào
cũng có sinh hoạt của Phật giáo. Phương tiện truyền thông phá bỏ những
chướng ngại của mọi ranh giới điạ lý, quốc gia, ngôn ngữ và chủng tộc.
Nó đã được chuyển tải trên các trang báo viết, báo điện tử. Thế mạnh
ngày nay cho việc thông tin Phật pháp trên bình diện toàn cầu là các trang
báo điện tử, hay các trang nhà Phật học. Chính các trang nhà nầy giúp
cho mọi ngưới con Phật hiểu nhau hơn một cách nhanh chóng và tiện lợi.
Hiện nay, trên khắp thế giới, các trang Web site Phật học đã đang và sẽ
còn lần lượt ra đời bằng nhiều thứ ngôn ngữ khác nhau của các dân tộc,
để góp phần đem thông điệp từ bi, trí tuệ và cứu khổ của đức Phật
đến với mọi người. Trong số các trang Web Phật học đó đó có các
trang nhà bằng tiếng Việt mà trong bài nầy chúng tôi muốn đề cập.
1) Đôi nét về
báo điện tử Phật giáo của người Việt nam
Báo chí điện tử của Phật giáo
bằng tiếng Việt ở nước ngoài chỉ mới xuất hiện trong vài năm trở lại
đây nhất là đầu năm 1999. Thực sự các mạng Internet Phật giáo thật sự
rộ lên trong những năm cuối của thập niên cuối cùng của thế kỷ 20.
Tuy nhiên PGVN trong nước chưa có một trang Web site nào nhằm giới thiệu hoạt
động hoặc thông tin về Phật giáo. Ngay cả cơ quan báo Giác Ngộ tờ báo
duy nhất của GHPGVN cũng chưa có. Đây là một điều đáng buồn. Tất cả
những trang web Phật giáo đều được hình thành ở nước ngoài. Theo
chúng tôi biết hiện nay có khoảng 20 web site do một số Tăng sĩ hoặc cư
sĩ Phật giáo chủ trương thực hiện. Phần lớn các trang nầy đều có
các bài viết bằng 2 ngôn ngữ Anh và Việt. Riêng 3 mạng BudddhaSasana, Đạo
Phật Ngày Nay và Quảng Đức là các mạng có hai phần tiếng Anh và tiếng
Việt riêng biệt, có giá trị tu học cao.
Trong phạm vi bài viết nầy chúng
tôi không nhằm nhận định nội dung của các Web site ở mặt quan điểm,
chính kiến, mà chỉ đơn thuần giới thiệu một khuynh hướng truyền bá
Chánh pháp cần thiết của người con Phật trong xu thế phát triển và hội
nhập của báo chí Phật giáo Việt Nam trong thời đại mới.
- 2/ Một vài tờ báo điện tử
Phật giáo của người Việt Nam hiện nay
-
- Trang Hoa Sen
- Một trong những website đầu tiên trên thế giới
là Hoa Sen, thiết lập năm 1994. Đây là web site tiếng Việt sử dụng kỷ
thuật hiện đại, vi tính với dynamic font để độc giả khắp nơi trên thế
giới có thể đọc được chữ Việt, mà không cần có phông chữ Việt
trong máy vi tính. Hoa Sen như một thư viện Phật học nhỏ, lưu trử các
kinh sách Phật giáo và các bài giảng với những pháp môn tu tập khác
nhau. Điạ chỉ truy cập là http://www.jps.net/hoasen,
và một điạ chỉ khác của Hoa sen là: http://www.saigon.com/~hoasen.
Trang Lotusproduction
Trang này được thành lập năm
1996. Địa chỉ vào xem là: http://www.lotuspro.net. Hiện nay web site nầy có những trang: Đại tạng
kinh Việt Nam (bản dịch của HT Thích Minh Châu), trang giảng pháp với 400
bài Pháp và có trang phát thanh gồm ba chương trình: Ánh Đạo vàng, Diệu
Âm, Tiếng chuông và những băng đọc kinh, truyện Phật giáo qua nhiều giọng
đọc khác nhau như: Bạch Tuyết, Bích Phượng, Phương Hồng Quế, Hồng Vân,
Đoàn Yên Linh, Mai Hiên, Thúy Vinh.... Dự hướng cho tương lai của Lotusproduction
là sẽ phổ biến cuốn tự điển Phật học Việt Anh (Vietnamese Enghish
Buddhist Dictionary) và một chương trình phát hình trên trang web này.
Trang Buddhasasana
Cuối năm 1996, trang Phật Pháp BuddhaSasana
do anh Bình Anson phụ trách với điạ chỉ: htttp://www.budsas.org/ được
thành lập với dạng song ngữ Anh-Việt. Trang này là do đóng góp của nhiều
Phật tử trên thế giới, với mục đích chủ yếu là lưu trữ và phổ biến
các tài liệu từ nguồn kinh điển Nguyên thủy. Trang nầy đã thực hiện
nhiều quyển sách trực tuyến giá trị về căn bản Phật Pháp, hành thiền,
và các bản dịch Việt của kinh tạng Pali. Ngoài ra, trang nhà này còn có một
mạng chi nhánh mang tên là "Con đường giải thoát" giới thiệu bao
quát về Phật giáo nguyên thủy cho người Việt với địa chỉ: http://www.iinet.net.au/~ansonb/vnbud
Trang Sinh Thức và
trang của Tiểu Đặng
Trang Sinh Thức với địa chỉ: http://www.sinhthuc.org lưu trữ các thông
tin sinh hoạt của nhóm tu học Sinh Thức và các sách dịch do nhóm xuất bản.
Trang Phật Giáo http://www.saigon.com/~tdang
lưu trữ một vài bài pháp luận và các quyển kinh trong dạng ảnh quét.
Trang Quảng Đức
Đáng chú ý là trang nhà Quảng
Đức ra đời vào đầu năm 1999, một trang nhà song ngữ Anh-Việt, với
nhiều tài liệu Phật học giá trị. Điạ chỉ truy cập của mạng là: http://www.quangduc.com Trang này do đại đức Thích Nguyên Tạng, một cựu học
Tăng tốt nghiệp Hoc viện PGVN (Cao Cấp Phật Học VN tại Tp HCM khoá III)
đang sống ở Úc thực hiện. Đây là trang có bố cục rõ ràng với nhiều
chủ đề Phật học khác nhau, được giới độc giả ưa thích. Ngoài
ra, trang nhà này còn có trang phụ đề, giới thiệu về cuộc đời và hạnh
nguyện của bồ-tát Thích Quảng Đức cho giới độc giả phương Tây. Địa
chỉ của mạng là http://www.eisa.net.au/~quangduc
Trang Đạo Phật
Ngày Nay
Năm 2000謠website Đạo Phật Ngày Nay xuất hiện, do
đại đức Thích Nhật Từ phụ trách. Địa chỉ truy cập của mạng là: http://members.xoom.com/budtoday . Đây là trang Phật học Anh Việt, được phân bổ theo một bố cục
của các ngành khoa học hiện đại. Chẳng hạn như triết học Phật giáo,
đạo đức học tâm lý, giáo dục Phật giáo, xã hội học Phật giáo, môi
trường học Phật giáo, quản trị học Phật giáo, Phật giáo và khoa học,
v.v… Đạo Phật Ngày Nay là một trang Phật học thuần túy, không liên hệ
đến chính trị, với số lượng độc giả ngày càng nhiều. Bài viết
ngày càng phong phú. Ngoài ra, đây là trang nhà duy nhất giới thiệu hầu hết
các bản dịch kinh luật luận đại thừa của HT Thích Trí Quang.
Trang người cư sĩ
Và cũng trong năm 2000 các cư
sĩ Lại Như Bằng – Nguyên Phúc (ở Pháp), đệ tử của cố HT. Thích Thiện
Châu, mở trang Cư sĩ với địa chỉ: http://www.multimania.com/cusi.
Và còn nhiều trang nhà khác nữa, không tiện nói hết ở đây.
IV. Đôi điều
nhận xét thay lời kết luận
Phật giáo Việt Nam từ khi du nhập
đến nay trên 2.000 cùng với mọi tầng lớp nhân dân hoà quyện như nước
với sửa. Phật giáo đã thể hiện tinh thần khế lý, khế cơ trong mọi
thời đại. Lúc nào Phật giáo cũng luôn luôn hội nhập để tồn tại rồi
phát triển mà chúng tôi đã trình bày trong phần báo chí Phật giáo trong
thời kỳ chấn hưng. Có lúc báo Phật giáo trực tiếp đấu tranh không
khoan nhượng với các thế lực ngoại bang đến phân hoá nội bộ Việt
nam, để đô hộ nhân dân ta nhưng có lúc báo chí Phật giáo cũng đã góp
ý xây dựng hoặc phê phán một số nội tình Phật giáo. Có thể nói tinh
thần nầy là bản sắc đặc thù của PGVN. Gần 20 thế kỷ trôi qua với
bao thăng trầm biến thiên của thời đại, PG không bao giờ bị lạc hậu
trước xã hội.
Sang giai đoạn mới ở kỷ nguyên mới,
việc không đầu tư chuyển mình cho một giai đoạn tất nhiên sẽ bị mai
một, khi mà khuynh hướng hướng-ngoại của một số tăng sĩ Phật giáo
không được nuôi dưỡng bằng nội lực tu tập và bản sắc Việt nam thì
PGVN khó có thể hội nhập được xã hội, nói chi đến phát triển.
Vì thế người viết nghĩ rằng
GHPGVN nên mở một trang Phật pháp trên Internet bằng hai ngôn ngữ Anh và Việt
nhằm giới thiệu về PGVN, giao lưu với các nước có cộng đồng người
Việt nam sinh sống, đồng thời cũng thâu nhận, cập nhật hoá những
thông tin Phật pháp ở các nước Phật giáo tiên tiến, nhằm góp phần
phát triển Giáo Hội.
Hy vọng trong tương lai gần, Giáo hội
Phật giáo Việt Nam sẽ bắt kịp với đà tiến bộ của nền báo chí nước
ngoài, những trang web Phật pháp song ngữ sẽ xuất hiện để truyền bá
giáo pháp của đức Phật, để đạo Phật thật sự như lời tiên đoán của
nhà bác học đã nói: "...một tôn giáo toàn cầu..." góp phần
cùng với nhân dân Việt Nam thực hiện tinh thần dân giàu nước mạnh, xã
hội công bằng văn minh trong chánh pháp của đức Phật.
Tài liệu tham khảo
-Việt Nam Phật giáo sử luận tập II, III của
Nguyễn Lang NXB Văn học Hà Nội 1994
-Điạ chí Văn hoá Tp Hồ Chí Minh nhiều tác giả
tập I,II, III và IV NXB Tp Hồ chí Minh 1998.
-Thư tịch Báo Chí Việt Nam NXB Chính Trị Quốc
gia-1998-Tô Huy Rứa chủ biên
-Đạo Phật trong cộng đồng người Việt ở
Nam Bộ-Việt nam (từ TK XVII-đến 1975)-Trần Hồng Liên NXB Khoa học Xã học
1995.
-50 năm(1920-1970) Chấn hưng P G V N -HT Thích Thiện
Hoa.
-Sự phát triển của tư tưởng Việt Nam.....tập
II của Gs Trần văn Giàu,NXB Chính trị quốc gia –Hà Hội –1997.
-Lịch sử báo Việt Nam từ khởi thủy đến
1945-Tiến sĩ Tạ Bá Tòng-NXB Tp Hồ Chi Minh.
http://www.buddhismtoday.com/viet/dien/012-ttb-baochiPG.htm