- Lá thư thầy (26)
Ngày … tháng …năm……
T.
U con,
Thầy
trả lời thư con hơi chậm, mấy lúc này thầy không được rảnh lắm. Có
một số vấn đề còn tồn tại nơi con mà con cần phải có thái độ dứt
khoát, không phân vân nghi ngờ. Tính con có hai đặc điểm rõ nét là lý
trí và mặc cảm.
1)
Về lý trí, nó là con dao hai lưỡi, vừa có thể đi với tuệ để trở thành
trí tuệ, vừa có thể đi với vô minh để trở thành tà kiến, vọng thức.
Phân vân nghi ngờ là mặt trái của lý trí. Đức Phật dạy: "Đức
tin nhiều hơn lý trí thì sinh tham, lý trí nhiều hơn đức tin thành ra nghi".
Con
có thói quen phân tích, suy diễn một số vấn đề rộng ra mà theo thầy chỉ
cần thấy vấn đề một cách tổng quát giản dị, hoặc thấy một số yếu
tố có liên hệ đến tu tập là đủ. Khi đề cập một vấn đề Đức Phật
chỉ nói những khía cạnh cần thiết cho con đường giác ngộ giải thoát
mà thôi. Những điều cần phải nói như lá trong nắm tay còn những điều
dù biết cũng không cần phải nói thì như lá trong rừng. Có như vậy mới
lấy được lõi cây, không lấy vỏ cây.
Kinh
Dịch nói: "Dị giản nhi thiên hạ chi lý đắc hỷ", hoặc Lão
Tử dạy: "Cố tri chỉ kỳ sở bất tri chí hyû". Dị giản
và dừng cái biết lại chỗ không biết chính là khai mở con mắt tuệ,
không phải con mắt lý trí vọng thức. Thánh kính dạy: "Hãy trở
nên như con treû", hoặc Đức Phật khuyên thấy cái thấy như thực
đều với nghĩa dẹp bỏ lý trí vọng thức để trở về cái biết như thực.
Lão Tử nói "khí trí" hoặc "tỏa kỳ nhuệ, giải kỳ
phân" cũng đều với nghĩa ấy. Krishnamurti thì nói là giải trừ
kiến thức, dẹp bỏ kinh nghiệm đều có mục đích khuyên con người bớt
phân biệt, bớt lý luận, bớt tưởng tượng để cho cái thấy biết (tri
kiến) trở nên sáng suốt trong lành. Nếu không làm như vậy lý trí sẽ đồng
nghĩa với khổ đau.
Để
cân bằng lý trí và đức tin cần phải tu tập chánh niệm. Chánh niệm sở
dĩ được hầu hết các tông phái vận dụng hàng đầu vì nó là pháp dẫn
đầu các thiện pháp. Chánh niệm tức không thất niệm, còn một tên khác
là không phóng dật (appamàdo). Đức Phật dạy: "Một pháp có nhiều
tác dụng trong các thiện pháp là không phóng dật" (Appamàdo kusalesu
dhamesu ayam eko dhammo bahu-kàro).
Giới
chính là chánh niệm trên hành động của thân và khẩu, vì vậy giới được
gọi là điều học (sikkhàpadam). Không sát sanh có nghĩa là chánh niệm để
giữ thân không hành động sát hại sinh mạng. Không nói dối có nghĩa là
chánh niệm để giữ khẩu không nói lời không thật v.v... Những người
điên, những người đãng trí không thể giữ giới vì không có chánh niệm.
Những
pháp khác như chánh định cũng nhờ chánh niệm để tập trung sự chú
tâm, chánh tinh tấn cũng nhờ chánh niệm để thấy rõ pháp cần phải
làm, pháp cần phải bỏ, chánh tư duy không có chánh niệm sẽ trở thành vọng
tưởng v.v...
2)
Về các mặc cảm, thầy thấy dường như con đang bị một mặc cảm nào
đó chi phối sâu xa. Chính những mặc cảm nầy biến dạng từ tự ti đến
tự tôn, từ tình cảm thành lý trí do đó phát sinh những đắn đo, phê
phán, suy luận, tưởng tượng, thành kiến...
Mặc
dù con nói con chịu được thiệt thòi khi sống theo đạo đức, những cả
trong 3 bức thư lời lẽ của con vẫn đầy tính chất bất mãn đến nỗi
thầy có cảm giác như khi con viết "người ngay mắc nạn: càng ngay thẳng
thật thà bao nhiêu càng gặp nhiều thiệt thòi, cay đắng bấy nhiêu"
v.v... con đang bị bất mãn chi phối một cách vô thức.
Hãy
cảnh giác, đừng để những tư tưởng như thế gặm nhấm tâm hồn con nữa.
Những tư tưởng đến gần như thành kiến do mặc cảm tạo ra ấy mới thật
là nguy hiểm mà nếu không kịp thời chế ngự hoặc đoạn trừ thì con
không sao có thể tiến sâu hơn vào nội tâm an ổn trong lành.
Đức
Phật dạy trong Kinh Pháp Cú: "Nó lăng mạ tôi, chiến thắng tôi, cướp
giựt của tôi. Người nào còn ôm ấp những ý tưởng tương tự thì oán
hận chẳng bao giờ nguôi". Trước đây trên đường học đạo con
có thể đã hiểu lầm rằng tu hành sẽ được hưởng phước báu như mạnh
khỏe, giàu sang, danh vọng, địa vị, thiên sắc, thiên lạc v.v... Điều đó
không hẳn là sai nhưng cũng không hoàn toàn đúng nếu như người tu hành
xem đó là mục đích hay ít ra cũng là phần thưởng cho sự tinh tấn của
mình.
Con
muốn an ổn giải thoát, hay muốn đạt được tịnh lạc thì điều kiện
tiên quyết là phải loại trừ hỷ tham, ái luyến đối với các phần thưởng
ấy. Có thể vì một lý do nào đó một người tu hành được hưởng những
thuận lợi hữu lậu trên, nhưng tuyệt đối phải cảnh giác đừng để
đắm chìm, đừng để đắm trước, đừng dừng lại ở mục đích ấy,
trái lại thà chịu thiệt thòi còn hơn.
Có
thể rằng người tu hành vì chưa thấy được lợi ích của phước báu
vô lậu nên vẫn còn luyến tiếc những phước báu hữu lậu, vẫn chưa từ
bỏ được sự hấp dẫn, khả hỷ, khả lạc, khả ý của phước báu hữu
lậu, vẫn còn tật đố đối với những người có phước báu hữu lậu.
Nếu con thực sự hiểu đạo thì đừng tỏ ra bất mãn với những thiệt
thòi, đừng tỏ ra phân vân nghi hoặc khi phải "lựa chọn giữa ngay thật
và gian dối" nữa.
3)
Người tu hành đừng thấy hơn người khác. Thật ra thành quả của sự tu
hành chẳng có công lao gì cả. Chúng ta tự tập nhiễm những thói hư tật
xấu khiến rối loạn thân tâm nay ý thức được phải tự tu sửa để tự
ổn định mình như vậy đâu có gì đáng hãnh diện mà trái lại đáng hổ
thẹn là khác.
Tóm
lại mặc cảm tự ti hay tự tôn đều có nghĩa là thuộc vào giá trị bên
ngoài. Phải quên bên ngoài để tu tập bên trong thì tự nhiên tất cả mặc
cảm, tất cả lý trí vọng thức đều dần dần lùi bước.
Chúc
con đạt được sự an ổn chính mình trên hành trình tự tu, tự giác.
Thầy
http://www.buddhismtoday.com/viet/khac/009-thu26.htm