- NGHI VẤN: CÁNH CỬA DẪN
ĐẾN TRÍ TUỆ
- Sri Krisna Prem
Diệu Liên dịch
Thường người ta có thái độ
rất sai lầm về lòng nghi vấn. Thay vì coi sựï nghi vấn như con đường dẩn
đến trí tuệ, họ coi đó là sự lầm lạc, là điều không bao giờ nên xảy
ra. Lòng nghi vấn là cánh cửa trí tuệ, là lý do tại sao khoa học dựa
trên nghi vấn và thí nghiệm đã rất tiến bộ, trong khi tôn giáo, dựa
vào lòng tin mù quáng ở các kinh điển đã được viết ra hằng trăm hay
ngàn năm trước, đã dần dần đánh mất lòng tin của con người. Tất cả
những trí tuệ ta có được là kết quả của lòng nghi ngờ của ai đó đối
với một vấn đề gì đó, trong khi đa số lại không hề nghi ngờ gì. Điều
đó đúng cho cả trong điạ hạt tôn giáo tín ngưỡng cũng như khoa học.
Hiện nay tôn giáo là gì? Phần lớn
tôn giáo bao gồm việc chấp nhận một cách mù quáng vào những tín ngưỡng
đã được dạy bởi các Cha hay các Lão sư. Người ta thường nói:
"Tôn giáo tôi nói điều nầy, điều nọ; giáo hội dạy thế nầy, thế
kia; kinh điển phán thế nầy, thế khác". Không kể tôn giáo nói gì,
giáo hội tin gì, kinh điển dạy chi! Điều quan trọng duy nhất là Sựï Thật;
màø Sự Thật chỉ có thể đạt được khi người ta bỏ ngoài tai những
điều giáo hội hay kinh điển nói, và chỉ tìm kiếm Sự thật không mỏi
mệt, không sợ hãi bằng tất cả tâm hồn, cho đến khi ta có thể giác ngộ
được sự thật.
Không kể trên con đường tìm kiếm
ta đã phải đánh mất bao niềm tin, tan vỡ bao ảo vọng. Sự Thật luôn vượt
lên mọi vật, và những ai ngại bước trên con đường tụ do tìm kiếm sẽ
chẳng bao giờ đạt đến Sự Thật. Như người lương thiện không sợ ai
chất vấn hành tung của mình, người đi tìm Sự thật, sẽ không ngại chất
vấn những điều mình tin tưỡng, vì người ấy biết rằng Sự thật không
bao giờ bị lay chuyển, trong khi những gì bị lay chuyển trước những nghi
vấn đều không phải là sự thật, không có giá trị thật sự.
Tuy nhiên chớ lầm lòng nghi vấn
chân thật với thói quen vô ý thức thích tranh cãi chỉ để cho có chuyện
tranh cãi, hay chỉ để phô trương sự hiểu biết của mình. Ngược lại
cũng đừng nên để sự nghi ngờ đưa ta đến chổ từ chối có một kết
luận nào đó về các vấn đề căn bản không thể bàn cãi được. Thí dụ,
việc con người không thể hiểu về nguồn gốc vũ trụ, không nên dẩn đến
chổ từ chối chấp nhận những gì khác có thể được chứng minh là sự
thật, giống như nếu khả năng của một nhà khoa học không thể hiểu về
tính cách căn bản của dòng điện, thì sự kiện đó không thể đưa đến
việc ông từ chối chấp nhận rằng cái máy phát điện hoạt động.
Lòngï nghi vấn chân thật, trái lại,
là những dấu hiệu khởi đầu của sự tiến bộ. Nếu một người học
trò có lòng nghi vấn, thì người thầy giáo không nên coi đó là dấu hiệu
của sự cứng đầu, mà nên khuyến khích em, vì đó là những dấu hiệu
chứng tỏ em có sự suy nghỉ độc lập, và việc biết tự suy nghỉ là những
bước đầu trên con đường tìm kiếm Sự thật.
Đã có những bước khởi đầu, ta
không nên dừng lại ở đó. Người ta không nên cứ mãi sống trong sự
nghi ngờ, vì điều đó sẽ làm đầu óc ta yếu đuối, sẽ hủy diệt mọi
hành động và sự tiến bộ. Một khi lòng nghi ngờ dấy lên, ta phải cố
gắng tìm lời giải đáp cho đúng. Nhưng thường là người ta dập tắt nó
bằng sự im lặng, xua đuổi nó ra khỏi tâm trí, hay ảo tưỏng rằng nó
không hiện hữu. Tuy nhiên, hành động như thế là vô ích. Lòng nghi ngờ
được chôn kín trong lòng ta, và ở trong tận chốn sâu thẳm đó, nó vẫn
âm thầm hiện hữu, đầu độc tâm hồn của kẻ có lòng nghi hoặc, giống
như một mụt nhọt ẩn náu trong thân thể. Rồi để làm bặt đi tiếng nói
nghi ngờ trong trái tim mình, kẻ đầy lòng nghi hoặc đó lại lớn tiếng
tuyên bố nầy nọ, càng ngày càng hăng say, và chính vì tự trong lòng họ
chẳng có niềm tin vào các điều đó, họ lại kêu gọi người khác tin
chúng, để có cảm giác rằng có rất nhiều người đứng về phiá mình.
Do đó việc đè nén lòng nghi vấn là nguồn gốc của các mục đích tuyên
truyền tôn giáo, và sự thật thường là chính những kẻ cố lôi kéo người
khác nghe theo những suy nghỉ của mình, hay tôn giáo của mình, lại là người
đầy lòng nghi hoặc ở bên trong. Đó là con đường của những kẻ cuồng
tín và đạo đức giả, vì thế khi có lòng nghi vấn về điều gì, ta phải
cố gằng tìm câu trã lời.
Bước thứ nhất là phải chắc chắn
rằng mình đã hiểu đúng vấn đề, và để hiểu rỏ vấn đề, việc ta
cần phải lắng nghe những người có trình độ hay tham khảo sách báo nói
về các đề tài ta thắc mắc, cũng rất cần thiết.
Nhưng đó chỉ là bước khởi đầu,
và nếu ta vẫn chưa tìm được câu trã lời, thì ta phải chuẩn bị để
tự tìm lời giải đáp cho chính mình. Để làm được điều đó, ta cần
phải có hai điều: tâm hoàn toàn chân thật và lòng kiên trì cố gắng
không mệt mỏi. Chúng ta không nên để các thành kiến hay tham vọng làm
ảnh hưởng đến cuộc tìm kiếm của mình. Chúng ta phải thẳng thắn đối
mặt với mọi yếu tố, dữ liệu, không che giấu chúng với ý nghỉ rằng
nếu ta ngoảnh mặt đi thì chúng sẽ biến mất.
Kế đến là sự nổ lực. Sau khi
đã hiểu rỏ vấn đề là gì, ta phải dồn hết nổ lực vào việc tìm kiếm
lời giải đáp, giống như người đang đói sẽ dồn hết nổ lực vào việc
tìm kiếm thức ăn. Suốt ngày ta cần suy gẫm về vấn đề phải tìm lời
giải đáp. Không chỉ trong lúc thiền quán, mà bất cứ lúc nào ta cũng phải
quán tưởng, sau khi đã làm được như thế, ta cần phải định tâm để
lời giải đáp có thể đến với ta. Khi đầu óc ta đã suy nghỉ rốt
ráo, ta có thể chắc chắn rằng câu trã lời sẽ đến với ta; nếu không
thì có lẻ chúng ta đã không suy gẫm đủ hay vấn đề đặt ra để tìm
kiếm không rỏ ràng. Không ích lợi gì khi ta cố gắng giải đáp một bài
toán trong đó ta chưa hiểu hết mọi điều kiện, từ ngữ. Thí dụ, hỏi
tại sao Thượng đế tạo dựng nên vũ trụ không lợi ích gì khi bạn còn
chưa hiểu từ ngữ ‘Thượng đế’ đối với bạn có ý nghĩa gì. Chỉ
khi nào các khái niệm đã rỏ ràng thì câu trã lời mới có thể đến với
chúng ta.
Tuy nhiên, nếu bạn đã chắc chắn
rằng mình biết điều mình muốn kiếm tìm, mà vẫn không tìm ra được lời
giải đáp, thì bạn còn phải tiếp tục suy nghỉ, suy nghỉ mãi đến khi sự
suy gẫm chín mùi. Rồi, một ngày, khi bạn định tâm, lời giải đáp sẽ
hiện ra như tia chớp trong đầu hay như một giấc mơ trong lúc ngủ.
Nhưng cũng đừng vì những gì bạn
đã thấy trong giấc mơ hay trong lúc thiền định, mà nghỉ rằng đó chính
là sự Thật, là điều Thượng đế đã tiết lộ cho bạn. Vì những giấc
mơ và các ảnh hiện thường hoàn toàn sai lạc. Bạn phải suy gẫm về
câu giải đáp cẩn thận, xem nó có làm thỏa mãn tâm trí bạn không. Nếu
là không, bạn bắt đầu trở lại. Nếu là có, thì đúng là bạn đã tìm
được lời giải đáp cho chính mình, nhưng không nên coi đó là sự thật
cuối cùng. Rất có thể vì bạn chưa sẳn sàng để hiều sự thật vẹn
toàn, nên bạn chỉ có thể có câu trã lời gần nhất với điều bạn hiểu.
Vì thế với những hiểu biết vừa khám phá ra được, bạn phải luôn chuẩn
bị để sửa đổi những gì trước đó bạn ngỡ là sự thật, giống như
một nhà khoa học luôn sẳn sàng buông bỏ những lý thuyết trước đó của
mình khi khám phá ra những điều mới lạ khác.
Do đó ta có thể thấy là con đường
đi đến sự Thật rất khó nhọc. Sai lầm nầy tiếp nối sai lầm khác có
thể xảy ra, nhưng nếu bạn kiên trì không mệt mỏi, và không bao giờ
buông bỏ hy vọng thì trước sau gì bạn cũng đạt được cái trí tuệ
mà ‘nếu đã biết, mọi thứ khác đều biết’. Đó là con đường chắc
chắn và an toàn duy nhất. Những con đường khác sẽ dẩn bạn vào những
chiếc bẫy của lý thuyết hay lạc lỏng trong các khu rừng ảo tưởng. YÙ
kiến bạn có thể nghe đó đây, nhưng nếu bạn cần sự Thật, thì bạn
phải dấn bước trên con đường đó thôi, mặc bao khó nhọc. Và hành
trang bằng lòng chân thành cộng với nổ lực, chắc chắn bạn sẽ thành
công.
Sự thật tiềm ẩn trong bạn.
Chính bản thân bạn phải tìm kiếm và thể nghiệm. Rồi bạn sẽ khám
phá ra sựï Thật trong chính bản thân mình.
(Doubt: Doorway to Knowledge, Yoga
International 2-3/98)
http://www.buddhismtoday.com/viet/khac/023-nghivan.htm