- Thử Tìm Hiểu Những
Nguyên Nhân Lũ Lụt Lớn
- tại Đồng Bằng Sông Cửu Long
- Trần Tiễn Khanh (8/2001)
Những năm
gần đây đã có những trận lũ lụt lớn chưa từng thấy xảy ra tại vùng
đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL). Đặc biệt là cơn lũ lụt từ tháng 9
đến tháng 11 năm 2000 được gọi cơn lũ thế kỷ. Cơn lũ này đã làm gần
1000 người thiệt mạng và tổn thất về tài sản và mùa màng được ước
lượng đến 500 triệu Mỷ Kim. Hiện
nay mực nước sông Cửu Long đang ở trong tình trạng báo động. Để đề phòng lũ lụt môt cách hửu hiệu
và giảm thiểu tổn thất, các nguyên nhân gây nên lũ lụt cần được xác
định một cách khoa học và khách quan.
Lũ lụt
là một hiện tượng thiên nhiên xảy ra hàng năm tại vùng ĐBSCL. Các cơn
lũ bắt đầu khi nước sông Cửu Long dâng cao làm ngập vùng Savannakhet và
Pakse ở miền Nam Lào rồi đến vùng Kratie ở miền Đông Cao Miên. Nước
lũ từ thượng lưu theo sông Tiền và sông Hậu chảy vào nước ta rồi thoát
ra biển Đông. Mùa lũ thường kéo dài từ cuối tháng 6 cho đến cuối tháng
12 và được chia ra ba giai đoạn. Trong giai đoạn 1, từ tháng 7 đến tháng 8, nước lũ chảy
vào các kinh và các mương rạch thiên nhiên vùng Đồng tháp Mười và Tứ
Giác Long Xuyên. Cao điểm lũ lụt xảy ra trong giai đoạn 2 khi mực nước sông
Tiền ở Tân Châu cao hơn 4,2 m, và mực nước sông Hậu ở Châu Đốc
cao hơn 3,5 m. Đây là những tiêu chuẩn của Ủy ban Quốc tế Sông Mekong
(Mekong River Commission) dùng để định nghỉa mổi khi ĐBSCL bị lụt. Giai
đoạn 3 bắt đầu từ tháng 10 khi mực nước hạ thấp dần cho đến cuối
tháng 12.
Như
trên đã trình bày lũ lụt ở ĐBSCL bắt đầu do nước lũ ở thượng lưu
sông Cửu Long. Nước lũ vùng thượng lưu do đâu mà có? Hàng năm những trận
bão biển và gió mùa Tây Nam đã gây nên những trận mưa lớn làm mực nước
sông Cửu Long dâng cao. Đặc biệt vào năm 2000, gió mùa bắt đầu sớm đến
6-8 tuần. Những trận mưa lớn vào tháng 7 ở phía Bắc Lào và vùng Tây
Nam Trung Hoa đã nâng cao mực nước sông Cửu Long ở Vạn Tượng. Mực nước
cứ dâng cao trong vòng hai tháng tới. Đến
cuối tháng 8, sông chính và các sông phụ ở Nam Lào đả tràn bờ. Cọng
thêm những cơn bão biển Đông đã liên tiếp mang đến những trận mưa lớn
ở miền Trung nuớc ta, những tỉnh thành miền Đông nước Cao Miên, và
vùng ĐBSCL. Đến đầu tháng 10 đã có một vùng biển nội địa sâu đến
2 m, phá hoại các đê đập và cô lập hoá nhiều làng mạc ở các tỉnh
An Giang, Đồng Tháp và Tiền Giang. Cơn lũ năm 2000 đã gây nên những tổn
thất nặng nề nhất từ trước đến nay ở miền Nam. Trong số gần 1000
người bị thiệt mạng, 80% là trẻ em, và hơn 500,000 gia đình đã phải
xin cứu trợ.
Ngoài
nguyên nhân chính là các trận mưa bão ở miền thượng lưu, còn có nhiều
lý do thường được nhắc đến như (1) các đập thủy điện ở thượng
nguồn Trung Hoa, (2) sự di dân đến những vùng lũ lụt, (3) nạn phá rừng
và (4) hệ thống kinh thủy nông và đê đập ngăn mặn.
Trong
các lý do nêu trên, hai lý do đầu tiên có thể trả lời một cách dể
dàng nhất. Các đập ở Vân Nam, Trung Hoa chỉ ảnh hưởng tối đa 2% lưu
lượng sông Cửu Long; hơn 50% lưu lượng này do các sông phụ ở Lào chảy
vào. Các đập thủy điện có thể
không ảnh hưởng gì mấy đến lũ lụt, nhưng có nhiều ảnh hưởng tai hại
đến môi sinh, nông nghiệp và ngư nghiệp của ĐBSCL. Sự di dân đến những vùng như Đồng Tháp
có thể gây thêm nhiều thiệt hại hơn, vì các di dân mới này thường đến
từ những vùng ít lũ lụt cho nên họ không quen với các biện pháp đề
phòng lũ lụt.
Aûnh
hưởng của nạn phá rừng đối với lũ lụt đã và đang đuợc tranh luận
trên khắp thế giới. Theo Cơ quan Lương Nông của Liên Hiêp Quốc (FAO), mức
độ phá rừng cao nhất xảy ra ở Á Châu, từ 9.5% trong thập niên 1960 đến
11% trong thập niên 1980. Dựa theo nghiên cứu của FAO, diện tích rừng được
ước tính khoảng 37% trong hạ lưu vực
sông Cửu Long. Rừng vẫn chiếm
hơn phân nửa diện tích của Lào và Cao Miên, nơi cung cấp 60-75% lưu lượng
lũ của sông Cửu Long tại Kratie, Cao Miên. Dữ kiện thủy học đo được
tại Kratie từ năm 1924 đến 1986 cho thấy chu kỳ tái diển, lưu lượng lũ
cao nhất, và khối lượng lũ cao nhất của các trận lụt lớn trong khoảng
thời gian này đã không vượt qua các con số của các những trận lụt lớn
xảy ra trong thập niên 1930. Các cuộc
nghiên cứu và điều tra ở Hoa Kỳ cũng như nhiều nơi khác trên thế giới
đã chứng minh rằng nguyên nhân hàng đầu của lũ lụt là có quá nhiều mưa
xảy ra trong một số điều kiện thuận lợi, và việc phá rừng có thể
ảnh hưởng quan trọng đối với những trận lũ lụt nhỏ trong các lưu vực
hạn hẹp.
Từ
giữa thập niên 1980, các kinh hiện có đã được nới rộng. Một số lớn
kinh chính và một mạng lưới kinh phụ đã được đào xuyên qua vùng Đồng
Tháp Mười, Tứ Giác Long Xuyên và
các vùng khác trên khắp ĐBSCL với mục đích chính là thủy nông. Hệ thống
kinh này đã trở thành những lòng lạch thuận lợi cho nước lũ từ Cao Miên
chảy vào Việt Nam sớm hơn, nhiều hơn và nhanh hơn. Đồng thời, một hệ thống đê đập
ngăn mặn đã được xây dựng ở cuối đường thoát lũ ở hạ lưu cùng
với một hệ thống đường giao thông được nâng cao. Vì không đủ khả
năng thoát lủ, hệ thống đê đập ngăn mặn và đường giao thông này đã
làm cản trở nước lũ trong vùng ĐBSCL thoát ra biển Đông và vịnh Thái
Lan. Hậu quả là mực nước ngập trong vùng ĐBSCL ngày càng sâu hơn và thời
gian ngập ngày càng dài hơn.
Nói tóm lại nguyên nhân chính của lũ lụt
ở ĐBSCL là những trận mưa lớn ở thượng lưu và ĐBSCL. Các nguyên nhân
khác như nạn phá rừng, di dân và đê đập chỉ có thể làm lũ lụt trầm
trọng hơn mà thội. Những trận mưa lớn do các cơn bão biển Đông và
gió mùa Tây Nam gây nên. Từ tháng 7 năm 2001, chúng tôi đã thành lập một
trang Web tên http://www.vnbaolut.com
để cung cấp miễn phí các dự báo bão biễn và gió mùa. Hàng ngày trang
Web VNBAOLUT.COM cho biết thời tiết trước
48 tiếng đồng hồ ở 60 tỉnh thành từ Lạng Sơn đến Cà Mâu. Riêng
ĐBSCL có dự báo cho Cần Thơ, Châu Đốc, Long Xuyên, Mỹ Tho và Sóc Trăng.
Các dự báo được cập nhật bốn lần trong ngày (1 giờ, 7 giờ, 13 giờ
và 19 giờ) và có thể tự động gởi qua e-mail. Một mô hình tối tân và
chính xác nhất hiện nay, mô hình MM5, được dùng để làm các dự báo.
Ngoài ra trang Web VNBAOLUT.COM còn cung cấp
ảnh vệ tinh và tin tức thời tiết cũng như dự báo lũ lụt sông Cửu
Long của Uûy ban Quốc tế Sông Mekong. Tất cả các dịch vụ nói trên đều
miển phí!