- TIẾNG THÌ THẦM TRONG
IM LẶNG:
- CHƯ NI TRƯỚC THỜI MAHÀPAJÀPATÌ [1]?
- Tác giả: Bà Liz Williams
Lời người
dịch: Chúng tôi dịch tài liệu này nhằm mục đích để tự thân tìm hiểu
cách nhìn và thái độ của phụ nữ Phương Tây về vấn đề phụ nữ không
được quyền thọ giới cụ túc theo truyền thống Theravàda trong một số
nước như Tích Lan, Miến Điện, Thái Lan, Lào, Cam-pu-chia, và Việt Nam, cũng
như một vài nước ngay cả theo truyền thống Mahàyàna như Tây Tạng, Mông
Cổ. Ngoài ra, bài dịch này cũng cung cấp thêm cho độc giả một số thông
tin và luận chứng về sự kiện có phải chư Ni có trước thời Di Mẫu
Mahàpajàpatì (Ma-ha-ba-xà-ba-đề) hay không để giới học giả Việt Nam rộng
đường trao đổi và đóng góp đối với vấn đề này.
Bài này
được trích dịch từ nguyên tác: A WHISPER IN THE SILENCE: NUNS BEFORE
MAHÀPAJÀPATÌ ? của Bà Liz Williams, một nghiên cứu sinh của trường Đại
Học Sunderland (thuộc phía Bắc nước Anh), được
tuyển đăng trong tạp chí Buddhist Studies
Review do Rusell Webb làm Tổng biên tập
và chủ tịch, Hoà Thượng Thích Huyền Vi làm
cố vấn tinh thần, Volume 17, No. 2, xuất bản tại UK, năm 2000, pp.
167-173.
Các học
giả và chư Tăng xưa nay đều công nhận câu chuyện trong chương 10 của tác
phẩm Cullavagga [2] (Tiểu Phẩm) về việc gia nhập Tăng đoàn
của nữ giới là chứng cứ về thái độ bất đắc dĩ hay ít nhất là sự
lưỡng lự của Đức Phật khi chấp nhận nữ giới trở thành các Tỳ-kheo-ni.
Tuy nhiên, tôi viện dẫn một bằng chứng thuộc văn bản học để ủng hộ
ý tưởng cho rằng đã có các vị Tỳ-kheo-ni trước khi Bà Mahàpajàpatì
(Ma-ha-ba-xà-ba-đề) cầu xin thọ giới. Và trong Therìgàthà [Trưởng Lão Ni Kệ] có bằng chứng cho
chúng ta thấy rằng chư Tỳ-kheo-ni thỉnh thoảng được chính Đức Phật
truyền giới hầu như cũng giống như chư Tăng bằng cách dùng thể thức
“Ehi bhikkhunì” (Hãy đến đây, Tỳ-kheo-ni).
Những gì mà tôi đang gợi ý ở đây là những tranh luận đã cho rằng Đức
Phật lưỡng lự truyền giới cho phụ nữ là sai lầm, và do đó, dựa vào
lý do này để loại trừ phụ nữ ra khỏi Tăng đoàn, không cho thọ giới
cụ túc là điều không thuyết phục và vô lý.
Vậy, dựa trên cơ sở nào nói
rằng Đức Phật miễn cưỡng [khi nhận chư ni vào Tăng đoàn] ? Chư Tăng và
nhiều học giả đưa ra lời giải thích rất phổ biến [3] là đầu tiên
Đức Phật từ chối và sau đó nhờ sự can thiệp của tôn giả Ànanda mà
Đức Phật dịu lại và cho phép nữ giới có cơ hội theo đuổi đời sống
thánh thiện. Hơn nữa, điều này được thực hiện với điều kiện là Bà Mahàpajàpatì và tất
cả những người theo Bà phải chấp nhận 8 điều luật nặng nề (garudhamma), những điều luật này buộc họ
phải lệï thuộc vào chư Tỳ-kheo. Câu
chuyện thọ giới vẫn còn được thuật lại chi tiết trong các trường đại
học và trong các tu viện, và biện hộ rằng việc loại trừ nữ giới ra
khỏi Tăng đoàn Theravàda và không cho thọ giới cụ túc hiện nay là điều
có thể chấp nhận được. Nếu Đức Phật bất đắc dĩ mới cho nữ giới
xuất gia thì có một sự biện minh nào đó về việc loại trừ này. Sự
giải thích đoạn luật này (Vin. II. 253) đã bị thâm nhiễm đến nỗi mà
các học giả của Phật giáo xưa nay, nam cũng như nữ, Phật tử hay không
phải Phật tử tiếp tục lập lại câu chuyện như là lời dạy của Phật
giáo. Do đó, mặc dù nhiều người trong nhóm học giả này rất thông thạo
những kinh điển gốc và chắc chắn quen thuộc với truyền thống kinh điển
lập đi lập lại lời thỉnh cầu ba lần trước khi được chấp nhận,
dường như họ không thể hay không muốn chấp nhận những nguyên tắc
bình đẳng của Đức Phật, ví dụ trong Mahàparinibbàna
Sutta (D. II, 195) [4]. Có lẽ đây là bài Kinh toàn diện nhất bao gồm những
giáo lý căn bản của Phật giáo. Trong Kinh này, Đức Phật nói dứt khoát
với Ác Ma (Màra) rằng Ngài sẽ không
nhập Niết-bàn cho đến khi nào tứ chúng đệ tử của Ngài chưa thông đạt
giáo lý và chưa có thể truyền dạy lại cho người khác. Tứ chúng trong
đó bao gồm Tỳ-kheo-ni, cũng như nữ cư sĩ. Lời phát biểu này được Đức
Phật nói chẳng bao lâu sau khi Đức Phật thành đạo và được lập lại
trước ba tháng Ngài nhập Niết-bàn tối hậu. Điều này ngụ ý rằng Đức
Phật đã biết Ngài sẽ thâu nhận nữ giới chẳng bao lâu khi Ngài đạt
được giải thoát.
“Này Ác Ma, ta sẽ không nhập
Niết-bàn tối hậu khi ta chưa có chư ni và nữ cư sĩ hoàn hảo…..” [5]
Lại nữa,
trong Dakkhi.navibha”nga Sutta, (The Exposition
of Offerings trong The Majhima Nikàya, II. 253, p. 1103)[6] có một chứng cứ có thể Bà
Mahàpajàpatì không phải là vị ni đầu tiên. Trong kinh này Mahàpajàpatì đi đến Đức Phật và
cầu xin Ngài nhận một bộ y mới mà
chính bà se chỉ và dệt, đặc biệt dành cho Ngài. Đức Phật từ chối và
nói rằng:
“Này Gotami, hãy cúng dường Tăng chúng. Bà cúng dường Tăng chúng,
thì việc cúng dường đó sẽ đến cả Ta và cả Tăng chúng nữa.” [7]
Bà lập lại lời cầu xin lần
thứ hai, rồi lần thứ ba như trước, y như thể thức theo thông lệ [8].
Đức Phật từ chối ba lần. Về điểm này, trong Kinh Phân Biệt Cúng Dường [9], tôn giả
Ànanda thay mặt Bà can thiệp như tôn giả đã làm được ghi lại trong câu
chuyện thọ giới thuộc chương 10 của Cullavagga
(Vin. II. 254). Tôn giả nhắc lại Đức Phật về sự giúp đỡ của Mahàpajàpatì
đối với Ngài. Bà là vú nuôi, là dưỡng mẫu, và đã nuôi nấng Ngài khi
mẹ Ngài qua đời.
Rồi tôn giả Ànanda giải thích
sự mang ơn của Bà Mahàpajàpatì đối với Đức Phật, nhờ Đức Phật mà
Bà giữ 5 giới. Điều này rõ ràng ngụ ý rằng sự kiện này diễn ra trước
khi Bà Mahàpajàpatì được gia nhập vào Tăng đoàn. Nhiều sa-di trong Tăng
đoàn đã tuân giữ 10 giới, và rất nhiều người đã thọ cụ túc giới.
Như vậy, mặc dù Bà được miêu tả như một cư sĩ, nhưng rõ ràng rằng
Bà đã chứng được thánh quả Dự Lưu. Tôn giả Ànanda nói:
“Chính nhờ Đức Thế Tôn,
Bà Mahàpajàpatì Gotamì có đầy đủ lòng tịnh tín bất động đối với
đức Phật, đầy đủ lòng tịnh tín bất động đối với Pháp, đầy đủ
lòng tịnh tín bất động đối với chúng Tăng, đầy đủ các giới luật
làm bậc Thánh hoan hỷ.” [10]
Bốn điều
này là bốn nhân tố của bậc Dự Lưu, Kinh này muốn nói lên rằng Bà
Mahàpajàpatì đã đạt được mức độ phát triển tâm linh, cũng như nhiều
nam nữ cư sĩ được đề cập trong
nhiều kinh cũng có thể đạt được quả vị này. Phần sau trong bài Kinh Phân Biệt Cúng Dường [11], (The Exposition of Offerings, M.II. 255, pp.
1103-1105) Đức Phật giải thích 14 loại
cúng dường cá nhân, 7 loại cúng dường Tăng chúng. Ngài trình bày trật tự
thứ lớp công đức cúng dường (pu––a)
nhờ sự cúng dường đến:
Cả hai chúng
(Sangha) với sự hiện diện của Đức
Phật là bậc tối thượng.
Cả hai chúng
sau khi Đức Phật diệt độ.
Chúng Tỳ-kheo.
Chúng Tỳ-kheo-ni.
Một nhóm
Tỳ-kheo và Tỳ-kheo-ni.
Một nhóm Tỳ-kheo.
Một nhóm
Tỳ-kheo-ni.
Nếu Bà vẫn
còn là một cư sĩ, thì như đã trình bày sự kiện ở trên, Bà chỉ thọ
trì 5 giới, và nếu câu chuyện xuất gia là chính xác thì sẽ không có chư
Tỳ-kheo-ni [trước thời Bà]. Điều này dường như có một cứ liệu là
đương thời đã có chư ni trước khi Mahàpajàpatì cầu xin xuất
gia. Chỉ có một cách giải thích khác là câu chuyện trong Kinh Phân Biệt Cúng Dường có thể bị đồng
hoá với câu chuyện của người khác. Câu chuyện xuất gia trong chương 10
của Cullavagga xem như thể nó được những
người biên tập sau này thêm vào. Không giống như các vị Tỳ-kheo, giới
luật của họ được quy định sau
khi gia nhập tăng đoàn, như trong Luật tạng đã đề cập. Như chúng ta đã
thấy dường như khắp trong Luật tạng, giới luật (Vinaya) của chư Tỳ-kheo-ni được chế định trước khi chư Ni xin vào tăng đoàn. Một vài điều luật cũng được quy định
cho Tỳ-kheo-ni trước khi
chưa vi phạm, đó cũng là một điều
khác nữa không hợp lý.
Dường như mọi người hết sức
miễn cưỡng khi thừa nhận rằng Đức Phật đã nâng vai trò thứ yếu của
nữ giới trong cơ cấu xã hội mà vai trò này được cho là thích hợp với
họ. Chắc chắn rằng một trong những khả năng của bậc giác ngộ là có
thể nhìn vấn đề vượt thoát thành kiến của
con người. Tại sao những Phật tử - những người tôn kính Đức Phật
như bậc gương mẫu tối thượng về hành động đạo đức và tâm linh, lại
tiếp tục không nhìn ra và phủ nhận phương diện giác ngộ này của
Ngài?
Trong bản
sớ giải của Trưởng Lão Ni Kệ,[12] hầu hết chư ni đều được đề cập
đến việc thọ giới của họ một cách nào đó. Trong 73 bài kệ, có 24
bài kệ được diễn tả chư ni đến xin thọ giới ở trú xứ ni, 22 bài kệ
nói về sự xuất gia của chư ni với sự chứng minh của Tôn Ni Mahàpajàpatì. Một số trường hợp đề
cập là sau khi họ nghe Đức Phật thuyết pháp và được Ngài chỉ dạy
đi đến trú xứ của chư Tỳ-kheo-ni để cầu xin được thọ giới. Chỉ
có hai trường hợp của nàng Vaddha-Màtà (ThigA. 171)[13] và nàng Ambapàlì
(ThigA. 207), nói rằng họ xuất gia sau khi nghe pháp từ một vị Tỳ-kheo là con trai của họ. Không có một trường
hợp nào đề cập đến việc họ xin thọ cụ túc giới (Upasa.mpadà) từ chư Tỳ-kheo. Mặc dù lời
tranh luận từ sự im lặng không thể được xem như là bằng chứng có căn
cứ. Trong việc biên tập 73 câu chuyện này, nếu việc thọ giới của Tỳ-kheo-ni
như trong chương 10 của Cullavagga đã
trình bày thật sự cần thiết [sự
chứng minh của] Tỳ-kheo, thì theo tỷ lệ trung bình ít nhất có một vài
trường hợp sẽ đề cập đến các vị Tỳ-kheo.
Câu chuyện
đầu tiên trong Trưởng Lão Ni Kệ, có
một vị ni vô danh nào đó (Kệ số1), vị ni này được nói là đã chứng
quả A-na-hàm (Anàgàmì) trong khi cô còn
cư sĩ. Cô được người chồng dẫn đến Tôn Ni
Mahàpajàpatì để xin xuất gia,
ông thưa rằng:
“Kính nhờ quý Tôn Ni cho cô xuất gia. Và Tôn Ni
Mahàpajàpatì đã chấp nhận cho vào ni đoàn” [14]
Câu chuyện
này được trình bày tương tự như bản sớ giải Trưởng Lão Ni Kệ của Ngài Dhammapàla, bản
dịch được Hội Thánh Điển Pàli (The Pali Text Society) xuất bản gần đây,
nói rằng:
“Như nam
cư sĩ Visakhà đã tổ chức một lễ lớn với sự chứng minh của Tôn Ni Mahàpajàpatì
để đưa vợ mình là cô Dhammadinà đi xuất gia y như câu chuyện của
vị ni cô vô danh ở trên, và nói rằng: “Thưa Tôn Ni, xin cho vợ tôi xuất
gia.” Rồi Tôn Ni Mahàpajàpatì chấp
nhận cho cô xuất gia và thọ giới cụ túc.”[15]
Vị Tỳ-kheo-ni
Bhaddà Ku.nlakesà trước kia là một tín đồ của Kỳ-na giáo, cả hai bản
dịch Trưởng Lão Ni Kệ của K. N Norman
và Bà C. A. F. Rhys Davids, kệ số 109 đề cập chính Đức Phật truyền đại
giới cho cô:
- “Quỳ gối, ta đảnh lễ,
- Đối diện, ta chắp tay,
- Hãy đến này Bhaddaa,
- Ta được thọ đại giới.” [16]
Nguyên bản
tiếng Anh của Norman như sau:
- Low
my knee, I worshiped with both hands.
- Adoring, “Come Bhaddaa!” the Master said.
- Thereby to me was ordination given.)
- Bản dịch tiếng Anh của Bà Rhys Davids, xem hậu
chú [17].
Sớ giải
của Ngài Dhammapàla cho thêm chi tiết bài kệ này như sau: “Này Bhaddà,
hãy đến trú xứ của Tỳ-kheo-ni cầu xin xuất gia và thọ cụ túc giới”
[18]
Ở đây,
ta thấy không có chứng cứ nào về việc xuất
gia và thọ cụ túc giới của Bhaddà. Rồi Dhammapàla giải thích một cách dài dòng rằng không có một hình thức xuất
gia “Ehi bhikkhu.nì”(Hãy đến đây, Tỷ-kheo-ni)
tương đương với cách thọ giới của Tỳ-kheo. Sự giải thích của ông dường
như chỉ phủ nhận một cái gì đó mà không thích hợp với ông, đó là
Đức Phật truyền giới cho nữ giới giống như nam giới, ám chỉ địa vị
của nữ giới không đồng đẳng với nam giới. Quan điểm của ông là như
vậy.
Vẫn còn
nhiều trường hợp khác nữa mà
không thể nào chấp nhận được hoặc không thể xảy ra [19].
Kể cả
câu “ Hãy đến đây, Tỷ-kheo-ni” trong Bhikkhu.nì-Vibha”nga
(Vin. IV. 214) ông cũng bỏ qua không giải thích,
và nói rằng:
Nó không
phải là một cách diễn đạt để làm sáng tỏ sự hiện hữu độc lập
về thọ cụ túc giới của chư Tỳ-kheo-ni bằng
[thể thức, Liz Williams] “Hãy đến đây,
Tỷ-kheo-ni” bởi vì không có vị Tỳ-kheo-ni
nào [được cho phép, Liz Williams]
thọ giới cụ túc trong hình thức này [20].
Điều này chỉ là lý lẽ lẩn quẩn không cung cấp thêm được cứ liệu
hoặc lý lẽ gì để ủng hộ luận điệu của ông. Tôi muốn lập luận rằng đoạn nói về Tỳ-kheo-ni Bhaddà Ku.n.dalakesà vừa
chứng minh là chư Tỳ-kheo-ni thật sự
thỉnh thoảng được thọ cụ túc giới giống như thể thức “Hãy đến
đây, Tỳ-kheo!” như của các vị Tỳ-kheo.
Sử ghi rằng
Ngài Dhammapàla sống ở Nam Ấn Độ vào thế kỷ thứ VI TL, do đó, niên đại
bản sớ giải của Ngài hầu như sau Đức Phật
nhập Niết-bàn một thiên niên kỷ. Quan điểm và thái độ của Ngài
đối với phụ nữ rõ ràng đã nhuốm màu do bối cảnh lịch sử xã hội
mà Ngài đang sống. Bà Blackstone [21] trong phần bàn luận về thái độ ghê
tởm và phản đối về thân thể và những chức năng của nó trong Trưởng Lão Ni Kệ hoặc trong Trưởng Lão Tăng Kệ, đã cho rằng:
“những thân thể đó không chỉ cho một giới tính cụ thể nào, nhưng bản
sớ giải lại mệnh danh chúng thuộc về nữ giới.(p. 64).
Như vậy, ngay từ buổi đầu ở trong Tăng đoàn, chẳng bao lâu sau khi
Đức Phật nhập Niết-bàn và những thế kỷ sau, nữ giới bị phủ nhận
vị trí, sự tôn trọng rồi cho rằng quan điểm này được Đức Phật chấp nhận. Sự cảnh
giác và lo sợ sự thành tựu của phụ nữ đã ngấm qua nhiều thế kỷ
cho đến ngày nay, và vẫn được phản ảnh qua việc phụ nữ thiếu cơ hội
để thực hiện niềm khát vọng của họ, và dâng tặng những đóng góp
có ý nghĩa, có giá trị cho Tăng đoàn Theravàda.
CHÚ THÍCH
[1] Bài viết
này được trích từ luận án Tiến Sĩ chưa hoàn tất, với đề tài:
"Women's Ordination in Theravàda Buddhism:
Ancient Evidence and Modern Debates"
(Vấn Đề Thọ Giới của Nữ Giới trong
Phật Giáo Nguyên Thuỷ: Chứng Cứ Xa
Xưa và Tranh Luận Hiện Nay).
[2] Tập thứ 5 trong 6 tập của
Luật tạng Pàli do I. B Horner dịch (chú thích của người dịch).
[3] Bhikkhu Khantipàlo, Banner of the Arahants, Kandy 1979, p. 133; Rita
Gross, Buddhism After Patriarchy, A Feminist History, Analysis and Reconstruction of
Buddhism, Albany, NY 1993, p.221.
[4] Tương
đương với bản dịch Kinh Đại Bát Niết
Bàn, Trường Bộ Kinh, tập II, trang 539 (chú thích của người dịch).
[5] Na tàvaham pàpima parinibbàyisami yàva me
bhikhi.niyo na sàvika bhavissanti viyatà.. pe…(D. II. 105). Bản tiếng Anh trích từ The
Long Discourses of the Buddha, A Translation of the Dìgha Nikàya của Maurice
Walshe, Boston 1995 (first Published as Thus have I Heard
in 1987), p. 246.
[6] Tương
đương bản tiếng Việt: Kinh Trung Bộ,
tập III, Kinh Phân Biệt Cúng Dường,
tr. 569 (ghi chú của người dịch).
[7] Kinh Trung Bộ, tập III, Viện Nghiên Cứu
Phật Học Việt Nam ấn hành, 1992., p. 570. Bản dịch của HT. Thích Minh
Châu có khác chút đỉnh: "Này Gotami, hãy cúng dường tăng chúng. Bà
cúng dường Tăng chúng, thời cả Ta sẽ được cung kính, và cả Tăng chúng
cũng vậy. (ghi chú của người dịch).
[8] Một
người nam muốn xuất gia cũng lập lại ba lần, một sa-di (Sàma.nera) xin thọ
giới cụ túc (upasa.mpadà) cầu xin ba lần, người cư sĩ tại gia thọ giới
cũng đọc ba lần; do đó để cầu xin một việc gì ba lần, là một cách
xác định rõ ràng, không phải biểu hiện sự
miễn cưỡng, mà đó là một truyền
thống kinh điển đã được công nhận, không phải trường hợp riêng biệt
cho sự cầu thỉnh của Bà Mahàpajàpatì mà cho tất cả những phụ nữ muốn
xuất gia.
[9] Tất cả
những tài liệu kinh sau được lấy từ bản
dịch The Middle Length Discourses of the Buddha:
(A New Translation of the Majjhima Nikàya,
Boston 1995) của Bhikkhu ~Nà.namoli và Bhikkhu Bodhi.
[10] HT.
Thích Minh Châu (dịch), Kinh Trung Bộ, tập
III, tr. 571. (Viện Nghiên Cứu Phật học Việt Nam ấn hành, 1992), (ghi chú của
người dịch).
[11] Tương
đương với bản dịch Kinh Trung Bộ, tập
III của HT. Thích Minh Châu, trang 573-575 (chú thích của người dịch).
[12] William
Pruitt (tr.) The Commentary on the Verses of the
Therì (Therìgàthà-Atthakathà Paramattadìpanì VI) by Àcarya Dhammapàla , PTS,
1998.
[13] Viết
tắt của: Therìgàthà-Atthakathà
Paramattadìpanì: Sớ Giải các bài Kệ của
Trưởng Lão Ni Kệ. (chú thích của
người dịch).
[14] Mrs
C.A.F. Rhys Daivids and K. R. Norman, Poems of the
Early Buddhist Nuns (Psalms of the Sisters) Revised Version, (Elders Verses II)
Revised Version, Pàli Text Society, 1997, p. 7.
[15] William
Pruitt, Therìgàthà Atthakathà Paramattadìpanì
VI., , như ở trên, p. 10.
[16] Bản tiếng Anh của Bà Rhys
Davids cùng tác phẩm đã dẫn, bản Việt dịch Trưởng Lão
Ni Kệ của HT. Thích Minh Châu, tr. 213. (Tu
Thư Phật Học Vạn hạnh ấn hành, 1982).
[17] Having bent the knee, having pay homage to him, I stood
with cupped hands face to face with him, "Come Bhaddaa!" he said to me; that was
my ordination)
[18] Pruitt,
The Commentary on the Verses of the Therìs
(Therìgàthà-Athakathà Paramattadìpanì) by
AAcarya Dhammapàla, PTS, 1998, p. 106.
[19] Cùng
tác phẩm trên, p. 380.
[20] Cùng tác phẩm trên, p. 379.
[21] Bàn luận về những thái
độ đối với thân thể trong Trưởng Lão
Ni Kệ hay Trưởng Lão Tăng Kệ; xem
Kathryn R. Blackstone, Women in the Footsteps of
the Buddha (Struggle for Liberation in the Therìgàtha), Richmond, Surrey, 1998.
http://www.buddhismtoday.com/viet/pgtg/nguoi/041-chunitruocthoiDimau.htm