Á Châu là nơi phát sinh, phát triển Phật Giáo. Tuy trải qua nhiều cuộc
thăng trầm cũng như phân hoá, tuy nhiên, vẫn lưu lại nhiều công trình kiến
trúc lớn lao: Borobudur tại Indonesia, Angkor, Pagan tại Kampuchia, Chùa
Vàng tại Thái Lan, Sanchi, Bồ đề Đạo Tràng tại Ấn, Potala tại Tây Tạng,
Đôn Hoàng tại Trung Quốc, That Luông tại Lào.
Về That Luông, truyền thuyết Phật Giáo có kể lại rằng: Vào năm 326 Phật
Lịch thế kỷ thứ 3 trước Công nguyên) năm nhà sư người Lào là Phạ Maha
Lattanathela, Pha Maha Chumlalattatnathela, Pha Maha Suvannappasathatthela,
Phạ Maha Chunlaxuvannapasathatthela và Pha Maha Xangkhavixatthela sau khi
du học tại Ấn Ðộ trở về nước, họ có mang về chiếc đầu gối của đức Phật.
Năm vị sau nầy đến Mường Vientiane và thuyết phục Châu Mường là
Chămthabuli Paxitthisac cho dựng That Luông để cất giữ xá lợi của Phật.
Châu mường vui sướng nhận lời và cho dưng lên ngôi tháp Ðại Phật Tích
(That Luông).
Trong những công trình kiến trúc vĩ đại nhất của vùng Ðông Nam Á, thì
That Luông tiêu biểu cho nền kiến trúc và điêu khắc cổ của xứ Lào (tên cũ
là Lang Xang). That Luông theo nghĩa tiếng Lào là “Ngôi tháp vĩ đại”, được
xây dựng trong tời kỳ lịch sử đáng ghi nhớ của đất nước Lan Xang, thời trị
vì của nhà vua Xệt Tha Thi Lạt.
Vào năm 1911, trong khi nghiên cứu về That Luong, nhà khảo cổ học Henri
Parmentier người Pháp đã phát hiện ra khối cong chính của ngôi tháp đã
chùm lên và che lấp một ngôi chùa cổ.
Xệt Tha Thi Lạt là vị vua trẻ tuổi tài ba, một trong những đấng minh quân
của dòng họ Pha Ngừm. Con cháu Pha Ngừm dược kế thừa ngôi vua của đất nước
nầy. Cha của Xẹt Tha là hậu duệ đời thứ tám của Pha Ngừm, được thừa kế
ngôi vua bên vợ là vua của nước Lan Na (một trong những tiểu quốc của
Tày-Thái).
Sau nầy, ngôi của hai nước được truyền lại cho Xệt Tha Thi Lạt.
Việc cáng đáng một lần cả hai ngôi vua cách
xa nhau hàng trăm dặm đã gây nên nhiều khó khăn cho nhà vua trẻ. Do những
tranh chấp về quyền lực mà một số nhân vật trong phe Cựu hoàng đã kết
thân với nước Miến Ðiện để mượn tay nước nầy tôn phò nữ hoàng Chi Ra Pa
Tha – dì ruột của vua Xệt Tha Thi Lạt – lên ngai vàng một cách dễ dàng.
Cũng từ đó, quân Miến Ðiện đã không ngừng tấn công xâm phạm lãnh thổ của
Lan Na và Lan Xạng. Quốc Vương Xệt Tha Thi Lạt đã tiến hành công cuộc khôi
phục và phát triển kinh tế, văn hoá xã hội, tổ chức quân đội.
Cùng với việc dời kinh đô đến Luang Prabang về Vientiane, một loạt những
công trình kiến trúc lớn và đẹp nhất đã được xây dựng, trong đó, đứng đầu
là That Luông.
That Luông được xây dựng trong suốt ba năm
1563-1566, trên nền của một ngôi chùa cũ vách thủ đô Vientiane chừng hai
cây số. Ðây là một trong những ngọn tháp lớn nhất của đất nước Lào, với
diện tích đánh là 90m X 90m, cao 45m. Khối trung tâm có đế là một đài sen
hình vuông với những cánh vàng nở tung ra bốn phía.
Trên đài sen là một bệ cao, cũng xây theo hình vuông và cấu trúc theo dạng
từng lớp, lớp dưới là những nấc vuông, càng lên cao càng nhỏ lại rồi phình
ra, thành một gờ nổi lớn, làm thành giá tựa cho khối hình quả bầu thon thả
ở trên.
Miệng của quả bầu đỡ một tháp nhỏ, có đỉnh nhọn vút lên nền trời xanh thẳm.
Toàn bộ khối trung tâm nhuộm một màu vàng rực rỡ. Theo truyền thuyềt thì
xưa kia khối nầy được lợp bằng vàng lá.
Khối đỉnh được dựng trên một nền cao to, có bốn mặt cong như hình bán cầu,
bề mặt trơn láng, phủ một màu trắng xoá. Bao quanh khối cong đó là 30 ngọn
thạt nhỏ màu vàng có hình dáng tương tự như khối đỉnh bên trên.
Những thạt nhỏ nầy được đặt lên trên một bệ hình chóp cụt màu trắng, bốn
thạt ở bốn góc cao hơn so với thạt bên cạnh. Trên mặt các thạt nhỏ có ghi
những câu “Ba La Mật” (Paramita), bằng tiếng Pali.
Chung quanh các thạt nhỏ là hồi lang vuông, có lan can baoi bọc ở phía
ngoài. Trên dãy lan cao có 228 hình lá nhọn, giữa mỗi lá có một khám nhỏ,
trong có đặt một pho tượng Phật đứng. Mỗi mặt lan can có trổ một ô cửa
hình cánh cung, trên vòm có trang trí hình tháp nhọn. Ở bốn góc của lan
can cũng có bốn tháp nhọn và cao.
Hồi lang tiếp theo cũng được trang trí tương tự như thế, nhưng trên bốn
trục chính, còn có bốn ngôi đền với dãy tam cấp được trang trí hình thủy
quái Maccara và rắn thần Naga.
Toàn bộ ngôi tháp dược ngăn cách với không gian chung quanh bằng một dãy
hồi lang vuông lớn như một cái sân, có tường cao bao bọc và có bốn cổng.
Những tường hồi lang của Thap Luông đều được tô màu xám.
That Luông là mô hình tháp Phật Giáo có nguồn gốc từ Ấn Ðộ, là hình ảnh
tượng trưng cho ngọn núi Tu Di (Meru), mà đỉnh trung tâm chính là đỉnh
thần sơn Meru.
Các tháp nhỏ bao quanh là những vòng núi, những bậc tam cấp có hình thủy
quái là đại dương. Ðây cũng là hình ảnh của cõi Niết Bàn, mà những vị sư
Phật Giáo Tiểu thừa mường tượng ra khi thiền định.
Phật Giáo Tiểu Thừa quan niệm rằng: Niết bàn là nơi giải thoát con người
khỏi ba loại khổ gắn liền với ba cõi: dục giới, sắc giới và vô sắc giới,
nhằm đạt đến trang thái vô tướng (anamitta) và siêu thế giới. Ba vòng hồi
lang của That Luông là hình ảnh của tam giới và khối trung tâm chính là
siêu thế giới.
Theo những bộ kinh sách Tiểu Thừa Phật Giáo, như tập “Túc Sanh Truyển” (Jataka)
và kinh Mahaboahivamsa, thực hành 10 hạnh Ba La Mật là con đường duy nhất
tác thành Phật (Buddha Kàraka). Mười hạnh đó là: Bố thí, Giới, ly dục, trí
tuệ, tinh tấn, nhẫn nhục, sự thật, phát nguyện, từ bi, hỹ xả.
Cấu trúc mô hình của That Luông kết hợp với tỉ lệ phân bố hài hoà giữa
những đường nét và màu sắc, tạo ra cho ngôi tháp nầy có một sắc thái kiến
trúc riêng của Lào khá đặc biệt của vùng Ðông Nam Á.
Hình dáng cao vút như mũi tên của đỉnh That Luông không làm cho nó tách
rời, mà lại còn hoà nhập vào khối trung tâm, như một thể hoàn chỉnh, mặc
dù nó gợi cho người xem phảng phất hình bóng của các tháp Thái Lan trong
triều đại Ayuthya ở vào thế kỷ 15 đến thế kỷ 18.
Khồi thân hình bán cằu của tháp thoạt trông có vẻ quy mô, bề thế, giống
như tháp Sanchi của Ấn Ðộ, nhưng cái khối lớn lao ấy lại được bao bọc bởi
ánh hào quang của một vòng tháp vàng rực rỡ, làm cho nó giống như cái
nhụy nổi của một đoá hoa thần tiên kỳ lạ.
Cuối cùng là chân tháp với những vòng hồi lang liên tiếp và các tháp nhỏ
chung quanh nhác trông như hình Kim tự tháp nhiều bậc thường thấy ở
những tháp Miến Ðiện, nhưng các hồi lang của That Luông có vẻ rộng rãi,
phóng khoáng hơn.
Tất cả những hình ảnh ấy càng trở nên sinh động hơn, ấn tượng hơn, bởi
các sắc màu phủ lên chúng: màu vàng chói chang như nắng, hừng hực như lửa
của vòng thạt nhỏ bao quanh, màu trắng xoá như tuyết của khối bệ ở dưới và
màu xám thâm trầm, uy nghiêm của các nền tường hồi lang, đã làm cho That
Luông thật uy nghi, gợi cảm và thanh nhã.
That Luông được đánh giá như một công trình văn hoá mang tính tôn giáo sâu
sắc, biểu tượng cho trí tuệ và óc sáng tạo của người dân Lào. Hàng năm, cứ
vào mùa trăng tròn tháng mười một dương lịch, hội That Luông được tổ chức
và kéo dài suốt 3 đêm với những nghi lễ long trọng: mở đầu là lễ Tắm Phật,
Lễ Dâng cơm, Lễ Cầu phúc, giảng kinh... cuối cùng là Lễ Rước nến.
Trai gái già rẻ thắp nến dâng hoa quang That.
Họ cầu xin Phật Trời ban cho cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Trong tâm linh
của mỗi người dân Lào, lúc nào cũng sáng bừng lên ngọn lửa vàng cuồng
nhiệt mà That Luông đã đốt lên từ những ngày hào hùng xa xưa của tổ tiên
họ.
Ngày nay, nhân dân Lào vẫn nhớ đến những
hình ảnh đẹp đẽ của Xẹt Tha Thi Lạt - nguời anh hùng đã mở ra những ý
tưởng để That Luông trở thành hiện thân của dân tộc Lào.
Một bài viết khác của nhà khảo cổ học, G.
Coedes, đã viết về ngôi tháp danh tiếng nầy như sau:
“That Luông là ngôi tháp lớn chứa dựng thánh tích Phật Giáo tại thủ đô
Vạn Tượng (Lào). Theo những nguồn sử liệu ghi chép lại đến ngày nay thì
vua Setthathilat của Vương quốc Lan xang, sau khi dời đô từ Luang
Prabang về Vạn Tượng năm 1566, đã cho xây dưng That Luông trên một ngôi
chùa cũ cách Van Tượng vào hai cây số.
“That Luong là một công trình đồ sộ gồm một tháp lớn hình qủa bầu, đặt
trên một cái đế là một đài sen hình vuông với những cánh sen nở tung ra
bốn phiá, bên dưới là một cái bệ khổng lồ hình bán cầu, nhưng lại tạo
thành bốn múi có đáy vuông.
“Trên miệng quả bầu đỡ một ngọn tháp, chóp nhọn của ngọn tháp được chát
vàng và bốn mặt cong của tháp thì được quết sơn trắng xoá, trông ngọn
tháp rất rực rỡ. tất cả nằm trên một nền cao ba bậc, có tường bao
chung quanh.
“Ngoài cùng là một đường hành lang có mái,
giới hạn cho khuôn viên vuông vức và rộng lớn của That Luông với bốn cửa
vào nằm chính giữa mỗi mặt. Tháp chính hình quả bầu không phải đứng một
mình, mà đứng giữa một khu có 30 tháp nhỏ bao chung quanh.
“Các tháp nhỏ nầy có hình dáng tương tự như
ngọn tháp ở giữa, đỉnh các tháp nhõ cũng được chát vàng và thân tháp
quét sơn trắng. Tuy kích thước của các tháp đều gần bằng nhau, nhưng
bốn tháp ở bốn góc có bệ cao hơn nên nhô cao hơn một chút so với các
tháp nhỏ bên cạnh.
“Ở mặt chính của các tháp nhỏ có ghi một câu kệ Phật Giáo, viết bằng
tiếng Pali. Chạy quanh các tháp nhỏ là hồi lang vuông rộng lộ thiên, có
lan can cao ở phía ngoài. Trên dẫy lan can là 228 hình lá nhọn, giữa
mỗi lá có một khám nhỏ, trong đặt tượng Phật đứng, nhỏ, bằng đất nung.
Mỗi mặt lan can có trở một ô cửa hình cánh cung và bên trên có trang trí
hình tháp nhọn.
Trong bốn cửa, cửa phía đông là cửa giả, còn ba cửa kia có tam cấp dẫn
xuống khu hồi lang bên dưới. Ở bốn góc lan can cũng có bốn tháp nhọn, cao;
hồi lang tiếp theo ở phía dưới rộng hơn và có hai bậc. Lan can bao
quanh cũng được trang trí ở trên các hình lá nhọn và tháp ở góc.
“Trên bốn trục chính có bốn ngôi đền nhỏ lợp bằng bộ mái ngọn hai lớp làm
cổng thông giữa hồi lang với khu sân rộng bên dưới.
Mỗi đền cổng đề có dãy tam cấp trang trí bằng hình quái vật Makara
hay hình rắn Naga. Ngôi tháp được ngăn cách với không gian bên ngoài
bằng một dãy hồi lang vuông lớn lộ thiên như cái sân, có tường bao bọc
chung quanh và có bốn cổng.
“Các tường hồi lang của That Luong đều được tô màu xám. That Luong
cũng như các tháp Phật Giáo ở các nơi khác, là hình ảnh tượng trưng cho
hình núi vũ trụ Tu Di (Meru): đỉnh trung tâm là núi thần Meru; các tháp
nhỏ bao quanh là các vòng núi; những bậc tam cấp hình thủy quá Makara và
rắn Naga biểu trưng cho nước của Đại Dương.
“Theo quan niệm của Phật Giáo Tiểu Thừa mà
người Lào tôn thờ, thì chỉ có một đức Phật duy nhất trên cõi Niết Bàn
(chứng quả ở tháp chính hay trên ngọn núi thần Meru; những nhà tu hành
chứng quả cũng chỉ đạt đến A La Hán (Arahat) (chứng quả ở các tháp nhỏ
có ghi câu kệ Ba La mật). Ba vòng hồi lang là hình ảnh tam giới (dục giới,
sắc giới, vô sắc giới) mà những người tu hành phải trải qua.
Cấu trúc mô hình của That Luông tuy là mô hình tháp Phật có nguồn gốc Ấn
Độ, nhưng được kết hợp với tỉ lệ phân bố hài hoà giữa những đường nét
và màu sắc đã tạo cho ngôi tháp nầy có một sắc thái riêng của nước Lào,
không giống như những ngôi tháp Phật Giáo khác ở Ấn Độ hay tại vùng
Đông Nam Á. Kiến trúc đồ sợ và độc đáo của That Luông đã thể hiện tài
năng sáng tạo của người Lào sống cách đây 450 năm...”
Sách tham khảo:
Annual Report, Archeological Survey of Laos – Calcutta - 1915
The Art and Architecture of Laos - B. Rawland – 1954
La Sculpture de That Luong – J. P. Vogel – Paris – 1930
The Art of Indian Asia – H. Zimmer –USA, 1955
Towards That Luong – H. Wales , London - 1937
http://www.buddhismtoday.com/viet/pgtg/thatluong_kyquanPhatgiao.htm