- Ký Sự CHÙA HƯƠNG
- E-mail:
ndcan2000@yahoo.com
-
Bầu trời cảnh Bụt
-
Thú Hương Sơn ao ước bấy lâu
nay
-
Kìa
non non, nước nước, mây mây
-
"Đệ
nhất động” hỏi là đây có phải?
-
Thỏ
thẻ rừng mai chim cùng trái
-
Lững
lờ khe Yến cá nghe kinh
-
Thoảng
bên tai một tiếng chày kình
-
Khách
tang hải giật mình trong giấc mộng!
-
Này
suối Giải Oan, này chùa Cửa Võng.
-
Chu
Mạnh Trinh
******
Mỗi lần
tôi trở về quê đi tới đâu tôi luôn luôn có ý niệm tìm hiểu các di
tích lịch sử để chiêm ngưỡng, học hỏi hầu mở rộng tầm nhìn về
những danh lam thắng cảnh, nơi quê hương ngàn năm văn vật mà bao đời của
tổ tiên, ông bà, cha mẹ và chính bản thân mình đã sinh ra, trưởng thành trong thời thanh bình cũng
như lúc chinh chiến, nơi quê nhà.
Tôi sẽ lần
lượt cống hiến quý độc giả bốn phương các nơi tôi đã đến với cảm
nghĩ của mình, riêng bài này tôi mời quý vị cùng tôi đến thăm Chùa Hương
Tích “Đệ nhất danh lam thắng cảnh của
Việt Nam” trong tác phẩm "Trở Về Cội Nguồn" được
xuất bản vào đầu thiên niên kỷ mới (năm 2000), và nhà sách Văn Nghệ tổng
phát hành, hiện có bán tại các tiệm sách, tôi có nói về: "Những kỷ
niệm khó quên với cảm nghĩ của lúc thiếu thời về trẩy hội Chùa Hương,
nhưng bài này tôi viết Chùa Hương với cảm nghĩ của tuổi đời trên thất
thập cổ lai hy." Đặc biệt, tôi đã dày công sưu khảo, tìm hiểu với
nhiều tư liệu giá trị để phong phú hoá bài ký sự này hầu lưu truyền
lại cho các thế hệ mai sau biết về một thắng tích tuyệt vời mà mỗi
năm có cả hàng triệu người từ bốn phương trên khắp thế giới đổ về
chiêm bái, tham quan và lễ Phật trong suốt 3 tháng: tháng giêng, tháng hai,
và tháng ba, đó là mùa "Trẩy hội Chùa Hương".
I. ĐỊA
THẾ HƯƠNG SƠN
Dãy núi Hương
Sơn ở bên sườn đông của dãy núi đá vôi chạy từ Phong Thổ, Lai Châu,
Sơn La, Mộc Châu xuống đến Hà Tây, Hoà Bình, Ninh Bình, Thanh Hoá, hang động
bao bọc Hương Sơn ở phía Tây Nam sông Đáy (một phụ lưu cấp 1 của sông
Hồng) chạy theo hướng Bắc - Đông. Giữa sông núi là cả một hệ khe, nối
suối ngầm (Suối Tuyết, Suối Yến) dẫn nước qua lại cung cấp cho Thung
Dâu, Thung Mơ….phơi trải nước của các hang động. Nhũng khe núi này là
nguồn cung cấp nước cho sông Đáy thuộc miền Bắc Việt Nam.
Bên trong dãy
núi, nuớc chảy xói mòn khoét thành
nhiều hang động, có một ngọn núi nối liền là thắng cảnh lâu đời -
Động núi Hương Tích - Theo tương truyền rằng: Đức Nam Hải Quan Thế Âm
Bồ Tát trước ngày tu hành rồi thành Phật tại đây. (xin xem bài sự
tích Quan Thế Âm).
Động Hương
Tích còn gọi là Động Hương Sơn, ở vào địa phận huyện Mỹ Đức, tỉnh
Hà Tây tiếp giáp với tỉnh Hà Nam, miền Bắc Việt Nam. Nguời ta thường nói:
- "Đường vào Hương Tích lượn
quanh,
- Nước non gấm dệt, màu xanh phủ màn.
- Người niệm Phật, khách tham
quan.
- Suối thanh tịnh, rửa nhẹ
nhàng trần duyên”.
Trước
khi vào vãng cảnh Chùa Hương, mọi du khách đều phải đến bến Đục và từ đây mọi người mới xuống đò
(ba lá), hàng trăm chiếc thuyền (ghe)
nho nhỏ bằng thiếc vỏ dày 2 ly, hoặc
bằng gỗ, mỗi chiếc chở chỉ được 5 hoặc 7 người, quang cảnh bến đò
lúc này thật là nhộn nhịp, từng đòan, lại từng đoàn người đi xuống các thuyền này, mỗi
thuyền (ghe) có một cô lái đò chèo thuyền ra đi dọc theo suối Yến (có
người gọi là suối Mơ). Trong cảnh đẹp Hương Sơn, những dòng suối có
một vai trò hết sức quan trọng, nó lôi cuốn du khách một cách vô cùng hấp dẫn. Chính vì thế
mà từ thời xa xưa, chúa Trịnh Sâm
đã khắc trên tấm bia đá bốn chữ "Sơn Thuỷ Hữu Tình".
Sau đây tôi
xin mô tả những cảnh đẹp của dòng
suối Yến: Suối Yến có những nét đặc thù riêng ở một địa danh vô
cùng hấp dẫn, nó không đẹp ở sự mênh mông, mà đẹp ở sự buông thả
hiền hòa giữa hai triền núi. Đường suối không xa lắm nhưng trông như
không có chỗ tận cùng, quanh co lượn qua lượn lại chạy theo các dãy
núi hai bên bờ suối còn có những ruộng lúa nước bao la, ban ngày, ban đêm
lúc nào cũng đẹp như mơ, cho nên còn có tên là Suối Mơ, những chiếc
thuyền thoi của các cô gái làng Yến, vừa xinh đẹp vừa khoẻ mạnh, ngày
thường chở lúa, chở gạch, chở củi, chở cá… đến mùa Xuân lại chở
khách thập phương đến vãng cảnh chùa.
Trong cái
trạng thái vui say ấy, các du khách thường gặp nhau trong những ánh mắt lời thơ với những tiếng cười giòn như
pháo trên các con thuyền du Xuân dọc theo Suối Yến. Ta đồng hành với những
vạt lúa xanh viền hai mép suối, trên giòng nước xanh trong veo, những đám
rong mềm mại lay động dưới lòng suối, với những con le, con cốc thỉnh
thoảng bay vù từ mặt nước…
Bây giờ
tôi cùng quí độc giả hãy nhìn lên trên hai dãy núi, phía bên trái, kìa
núi Đụn, cao cao và nây tròn như một hột thóc. Núi Đụn còn là
đuôi của một con rồng, dãy núi Hàm Rồng. Gần múi Đụn là núi Soi, giống
như con Kỳ Lân, còn gọi là núi Lân, gần núi Soi là núi Ái, là núi Phương
dang rộng cánh. Chỗ đầu và mỏ Phượng là động - chùa Thanh Sơn, hai cánh
nó là hai chỏm núi, quá chút nữa là đến núi Đổi Chèo. Ghe (đò) ra, ghe
vào đến quãng này nhất thiết các cô gái phải đổi tay chèo cho nhau, đỡ
mỏi. Núi Đổi Chèo giống như một
con trăn lớn đang bò trên mặt nước. Gần núi Đổi Chèo là núi Bưng. Gần
núi Bưng là núi Voi. Núi Voi còn có một câu chuyện kể rằng:
Hương
Sơn có một trăm ngọn núi thì 99 ngọn nghiêng đầu về phía động Hương
Tích để tỏ lòng ngưỡng mộ. Đúng như câu thơ : "Núi xô về c ửa
động." chỉ riêng một tên Voi bướng bỉnh, vô lễ quay đầu ra, quay
mông vào. Ông Hộ Pháp giận quá lấy gươm phạt một mảng mông của tên
voi. Bây giờ tên Voi vẫn mất một mảng mông.
II. LỊCH SỬ CHÙA HƯƠNG
Tôi mời quý độc giả hãy
cùng tôi tìm hiểu sơ qua về lịch sử của Hương Sơn, để có một khái
niệm tổng quát về địa danh, thắng cảnh tuyệt đẹp mà nay đã được
gắn liền với 5 chữ "Nam Thiên Đệ
Nhất Động." Non sông đất nước
Việt Nam có biết bao nhiêu danh lam thắng cảnh do thiên nhiên tạo thành và
cũng không ít những thắng cảnh do nhân tạo. Tuy nhiên, Chúa Trịnh Sâm là
người đã nổi tiếng hay chữ và sành sỏi các thú du ngoạn xưa kia đã
không phẩm bình Hương Sơn là một chốn "Sơn thuỷ hữu tình" (chữ
đề bên suối Yến). Hay "Kỳ sơn tú thuỷ" (chữ
đề bên suối Tuyết) mà còn phong cho Hương Sơn là "Nam Thiên Đệ Nhất Động." Hàm "đệ nhất" mà Tĩnh
Đô Vương Trịnh Sâm dành cho Hương Tích vừa là sự so sánh, vừa là một
sự khẳng định một chốn cảnh đẹp tuyệt
vời mà không đâu sánh nổi trên đất nước ta.
Đã trải qua
hàng chục thế kỷ trước đây cho đến ngày nay, các nhà khảo cổ vẫn
chưa tìm hiểu nhiều về vùng đất Hương Sơn, nhưng những cảnh quan sinh
thái và di tích đã phát hiện trên đất
Hà Tây được biết, trên đất Hương Sơn xưa kia đã sớm có dấu tích của
con người. Nhưng nhận biết ra Hương Sơn như một cảnh quan thẩm mỹ và
tâm linh, người ta nói nhiều đến truyền thuyết về một bộ tướng của
Vua Hùng đời thứ 16 (Hiển Quan) đến xây Hương Tích, Bếp Trời (Thiên Trù). Hay truyền thuyết bên bờ Suối
Yến về một chàng trai tên Hùng Lang cùng
thời với Ông Gióng cũng tham gia đánh giặc Ân, có công diệt được tướng
giặc Thạch Linh, khi chết được phong làm phúc thần làng Yến Vĩ.
Nhưng cứ theo
sách Hương Sơn Ký của Nguyễn Uông người
làng Thanh Oai (Hà Tây) làm đốc học Nam Định thì đến khoảng đời Hồng
Đức (1470-1496) con đường vào Hương Sơn mới được mở…Nhờ đó mà
phong cảnh kỳ thú của núi rừng mới lộ ra, rồi trở thành một kỳ quan
lớn trong vũ trụ. Chính sức hấp dẫn của cảnh quan thiên nhiên Hương
Sơn đã bồi đắp cho danh thắng này một giá trị lịch sử và đã trở
thành nơi hội tụ của những danh nhân lịch sử về văn hoá dân tộc của
những bậc Đế Vương còn lưu lại nơi các bia đá với những nét chữ để
đời và những bài thơ Nôm hay Hán của Tĩnh Đô Vương Trịnh Sâm vào năm
Canh Dần (1770), người ta đã biết đến dấu tích của các bà Chúa, vợ của
Trịnh Cán đã góp công, góp của để xây dựng các Chùa.
Các tao nhân mặ
c khách đến với Hương Sơn thường có
những bài thơ còn để lưu truyền lại
cho các thế hệ kế tục am hiểu được những cảnh quan tuyệt vời của Hương Sơn như: Chu Mạnh
Trinh, Ngô Thi Sĩ, Nguyễn Thượng Hiền, Nguyễn Cao, Cao Bá Quát, Bùi Di, Bùi
Kỷ,… rồi đến thế hệ Tản Đà, Xuân Diệu, Chế Lan Viên…….Không kể
đến những huyền tích về thời các Vua Hùng mà những chiếc trống đồng
còn lưu lại nơi đây, trong đó có chiếc trống
đồng tìm được ở Thượng Lâm (Mỹ Đức năm 1934) mang truyền thuyết là
món quà của Đinh Tiên Hoàng tặ ng cho dân làng cùng với dấu tích của
con đường mang tên Vua Đinh.
Cả một vùng
thiên nhiên hùng vĩ và tuyệt đẹp của Hương Sơn kể từ khi được vua Lê
Thánh Tông, vị vua sáng chói của Triều Lê
phát hiện, đến nay đã trải qua đúng nửa thiên niên kỷ. Thời gian ấy,
bên cạnh những huyền thoại, những truyền thuyết trải qua của một thời
lịch sử xa xưa, cũng đã đủ để tạo dựng lên một bề dày truyền thống
với những giá trị lịch sử. Không những giữ gìn cảnh quan thiên nhiên,
đó là món quà của đất Mẹ trao cho hiện hữu, mà còn cả những di sản
tinh thần đã được hun đúc từ khí thiêng sông núi, khí phách của các bậc
tiền bối để lại cho cảnh quan Hương Sơn có cả bề rộng của không
gian và bề dày của lịch sử.
Đến chùa Hương
tất cả các du khách từ bốn phương đổ về gặp nhau trong một trái tim.
Cảnh sơn núi hữu tình, nên thơ. Trai gái trẻ già dập dìu dắt nhau lên
chùa lễ Phật thật là "Bầu Trời Cảnh Bụt"
bao la với những đoàn thiện nam, tín nữ từ khắp nơi đổ về hành hương
chiêm bái, như thơ Tản Đà đã diễn tả :
Chùa Hương trời điểm lại trời tô
Một bức
tranh tình trải mấy thu
Xuân lại, Xuân đi bao dấu vết
Ai về, ai nhớ vẫn thơm tho.
Phong cảnh
chùa Hương thật hữu tình, thơ mộng nhớ đến Bến Đục, Suối Yến, với giòng nước chảy nhẹ nhàng trên sông, in bóng những dãy
núi chập chờn tô điểm cảnh thiên nhiên.
Theo tôi, những
người Việt Nam cần phải tìm hiểu về các danh lam thắng cảnh ở quê
nhà để mở rộng kiến thức và tầm hiểu biết về quê hương của mình, nhất là "Nam Thiên Đệ Nhất Động."
Đời người ít nhất cũng phải du xuân chùa Hương một lần để chiêm ngưỡng
phong cảnh tuyệt đẹp của Hương Sơn mà Chu Mạnh Trinh đã diễn tả với
những giòng thơ như:
- Kìa non non, nước nước, mây
mây
- "Đệ nhất động” hỏi rằng
đây có phải?
- Thỏ thẻ rừng mai chim cùng trái
- Lững lờ khe Yến cá nghe kinh
- Thoảng bên tai một tiếng chày
kình
- Khách tang hải giật mình trong giấc
mộng !
- Này suối Giải Oan, này chùa Cửa
Võng
- Này am Phật Tích, này động Tuyết
Kinh
- Nhác trông lên ai khéo vẽ hình.
- Đá ngũ sắc long lanh như gấm dệt
- Thăm thẳm một hang lồng bóng
nguyệt
- Gập ghềnh mấy lối uốn thang
mây
- Chừng giang sơn còn đợi ai đây
- Hay tạo hoá khéo ra tay xếp đặt
- Lần hạt tràng niệm Nam Mô Phật
- Cửa từ bi công đức biết là
bao
- Càng trông phong cảnh càng yêu.
Hay là động Hương Tích được Trịnh Sâm diễn
tả như sau:
Trời vừa hé sáng, bước lên
thuyền
Khoan mái chèo lan, ghé bến tiên
Phong nguyệt thờ ơ bầu ngọc
đúc
Giang Sơn bỡ ngỡ, bức tranh in
Kìa kìa qui phượng ngong kinh bối
Nọ lân lòng lắng gió thiền
Cảnh lạ thú mầu khôn xiết kể
Thanh kỳ đệ nhất chốn Nam
thiên.
(Tâm
Thanh Tồn Duy Thi Tập)
Sau đây
tôi xin mời quí độc giả hãy cùng tôi đi tìm hiểu một số di tích, lịch
sử và những đặc tính tiêu biểu của Phật Giáo tại Hương Sơn để cùng
nhau suy ngẫm về cảnh tích tuyệt vời, có một không hai của quê nhà:
III. PH
ẬT GIÁO ĐÃ Đ ẾN VỚI HƯƠNG SƠN T
Ừ BAO GIỜ ?
Nơi đây đạo
Phật được truyền vào ngay từ khi phát hiện ra hang động Hương Sơn.
Theo một số tài liệu chúng tôi khảo cứu thì vào đời Lê Thánh Tông (thế
kỷ thứ XV), có 3 vị Hoà Thượng chống tích Trượng tới đây tu hành.
Hàng ngày vào động Hương Tích lễ tụng - toạ thiền, tối lại ra khu vực
Thiên Trù ngủ nghỉ. Hồi đó, Thiên Trù là một thung lũng hoang vu, 3 vị
Hoà Thương lần lượt dựng lên một thảo am để trú ngụ tránh mưa nắng, sau một thời gian 3 vị Hoà
Thượng viên tịch thì nơi đây gián đoạn trụ trì. Tên tuổi các ngài cũng
không ai nhớ rõ. Di tích của các ngài để lại đến nay chỉ còn lại là
2 ngôi mộ cổ bằng đá xanh, được đục đẽo thô sơ trong vườn tháp
Thiên Trù. Ngày cúng cổ ở Hương Sơn cũng chỉ gọi là "Kị Tổ Bồ
Tát" và các ngài thuộc dòng phái nào cho đến nay vẫn chưa ai biềt rõ.
Đến năm 1687
- niên hiệu Chính Hoà mới có Hoà Thượng Trần Đạo Viên Quang ở Ty Tăng
Lục (thời Lê lập ra Ty Tăng Lục để coi sóc và quản lý các vị tu
hành) chống thiền trượng tới đây mới lập cảnh Phật ở Hương Sơn,
tiếp theo là các vị Hoà Thượng Viên Quang, trụ trì khoảng 20 năm, Đại
Sư Thông Lâm thuộc giòng Thiền Lâm Tế, Hoà Thượng Thanh Quyết, HT Thanh Hữu…HT
Thanh Quyết là một vị danh tăng đương thời, học thức uyên bác, phẩm hạnh
thanh cao. Các nho sĩ bấy giờ đã tôn là "Tăng Trung Hào Kiệt."
Tiếp theo là
các vị HT. Thích Thanh Tích, Đại Sư Thanh Tích tu tập Đại Bi Chân Ngôn
và trì tụng Đại Bi Bát Nhã, hoằng truyền Phật Pháp đồng thời đã đào
tạo hàng trăm đệ tử danh tăng như các HT. Tố Liên, Thanh Chân, Thanh Uẩn,
Thanh Khánh, Thanh Nga, Thanh Châu….
Lịch sử đất nước cũng có lúc thăng trầm,
nhưng không thể bị huỷ diệt, con người cũng có lúc lên lúc xuống, đường
đời thật là chông gai, nhưng rồi cũng vượt qua. Phật Giáo cũng vậy, đã
trải qua 2000 năm trên đất nước VN
là một chứng tích, đất nước thăng trầm thì Phật Giáo cũng nổi trôi
theo sự tiến hóa của một dân tộc. Do đó, văn hoá Phật Giáo đã gắn
liền với văn hoá dân tộc Việt Nam vậy.
Khi các Thiền
Sư chống tích trượng, dựng thảo am ở Hương Sơn là xây dựng nơi qui
ngưỡng các du khách thập phương vân tập về chiêm bái ngôi Tam Bảo, tô
bồi nơi danh lam của đất nước cho thế nhân du ngoạn. Có như vậy là đã
làm tròn trọng trách giữa Đạo Phật và Dân Tộc. Giáo lý Phật Giáo đã tùy duyên bất biến ăn sâu
vào lòng dân Việt từ thế hệ này
đến thế hệ khác. Nền văn hóa Phật Gáo ở Hương Sơn đã được bản
địa hóa nhận thức của con người đương thời. Đức Quan Thế Âm Bồ
Tát (Avalokitesvara Boddhisattva)- đã thành Phật Bà Chùa Hương, hình ảnh một
người mẹ với tình thương bao la trong lòng người dân Việt.
Mỗi độ Xuân
về thì lòng người lại thao thức rủ nhau đi "Trẩy Hội Chùa Hương" các du khách khi đến đây mới thấy
"Bầu trời cảnh Bụt." Sau đây tôi xin mượn bốn câu thơ của Tản
Đà để kết thúc bài Ký Sự này:
-
Chùa Hương trời điểm lại trời tô
-
Một
bức tranh tình trải mấy thu
-
Xuân
lại, Xuân đi bao dấu vết
-
Ai
về, ai nhớ vẫn thơm tho.
Chày kình: Cái chày đánh
chuông, làm theo hình con cá kình.
Thiền: Nhà chùa, giáo thiền
tức là giáo lý của nhà chùa.
http://www.buddhismtoday.com/viet/pgvn/chua/chuaHuong.htm