- THUYỀN
PHÁP THÂN VƯỢT SÓNG TRẦN AI .....
- Thích Nguyên Hạnh
- Thuyền Pháp Thân vượt sóng
trần ai
- Ba cõi ra vào không chướng
ngại
Ôn Từ Đàm (Hòa thuọng
Thích Thiện Siêu) với tôi vốn không có duyên nghĩa thầy trò; mặc dù,
vào đầu thập niên 1960, Ôn là Giáo thọ tại Phật Học Viện Hải Đức
Nha Trang trong khi tôi là một học tăng ở đó. Những tháng năm này, tôi
là nguòi được theo học trường Võ Tánh nên thời khóa sinh hoạt của
tôi không bị câu thúc chặt chẽ; và vì vậy, ít có cơ hội gần gũi với
các bậc thầy lớn như Ôn. Như thế cho đến sau này, ra ở Phật Học Viện
Báo Quốc Huế, đối với các bậc thầy lớn, tôi cũng chỉ biết là biết
vậy, chỉ là người “kính nhi viễn chi”, không có cái cảm giác gần gũi
thâm tình đã đành mà cũng không thấy có cái nhu cầu cho một sự gần gũi
thâm tình nào bấy giờ.
Đến năm 1963, cuộc tranh
đấu của Phật giáo chống lại những áp bức có tính cách kỳ thị của
chế độ tổng thống Ngô Đình Diệm bùng dậy. Giữa những khuôn mặt lớn
của cuộc đấu tranh này mà hình ảnh gây ấn tượng khá mạnh trong lớp
học tăng trẻ chúng tôi, thì hình ảnh của Ôn Từ Đàm vẫn chỉ như một
bóng mờ thấp thoáng. Chỉ sau khi Giảng Sư Đoàn đươc thành lập lần đầu
tiên ở Huế sau 1963, một vài lời nhắn nhủ của Ôn với anh em chúng tôi
trước khi lên đường về các quận huyện xã thôn để diễn giảng mới
thực sự gây nên một chấn động âm thầm trong tôi bấy giờ và kéo dài
đến rất nhiều năm sau. Lời nhắn nhủ đó, không có gì trịnh trọng, chỉ
như một lời nửa đùa nửa thật : “ mấy anh em ra đi diễn giảng,
nói hay cho người ta vỗ tay chưa phải là hay. Nói làm sao để cho người
ta phát khởi tín tâm mà quy y Tam Bảo mới thật là hay” .
Trong khung cảnh của một
xã hội biến động với một Phật Giáo đang mở tung cánh cửa Thiền môn
trầm lặng bấy lâu để dấn bước vào hoạt trường rối rắm của thời
thế với bao nhiêu những “hoan hô, đã đảo” mà dư âm 1963 mới vừa
qua đi còn vang động; với hào khí của những tuyên bố, phát biểu như lúc
nào cũng kéo theo những tràng pháo tay khích động bấy giờ thì những lời
nhắn nhủ giản dị của Ôn đó – trong khi không đủ sức gây sự chú ý
ở nhiều người nghe khác – thì với tôi, nó lại mang một sức nặng lạ
thường, gây nên một chấn động âm thầm mà mãnh liệt để cho sau này,
mỗi lần nghĩ về con đường mình đi, lời nhắn nhủ đó như lúc nào cũng
vang vọng khiến cho tôi suy nghĩ mà quyết định cho con đương đi tới và
cho mọi thái độ hành sử của tôi trong cuộc đời. Ôn Từ Đàm thật sự
đến với tôi và ở lại trong tôi – nếu có thể nói như thế – là từ
đó.
Với Ôn, tôi không có gì
để gọi là tình thâm nghĩa trọng. Nhưng với những đệ tử của Ôn thì
khác. Những thầy Huệ Minh, Hải Thanh, Hạnh Minh, Hải Tịnh, Nguyên Tịnh.....
đã là những người thân thiết với tôi khi ra dạy học và làm Phật sự.
Thân thiết đến như anh em ruột thịt là thầy Hạnh Minh – một tu sĩ Phật
Giáo tài hoa”bất cần đời”, từng đi học tập cải tạo sau năm 1975 và
có lẽ, đã hắt hiu bỏ xác đâu đó trong một cánh rừng ở miền Nam mà
không một ai biết; cũng lại là người mà qua đó, tôi có nhiều cơ hội
để được gặp và nhìn thấy rõ Ôn hơn.
Đó là khoảng
những năm 1965, 1966. Thầy Hạnh Minh ở Từ Đàm, làm Hiệu Trưởng Trường
Bồ Đề Đệ Nhị Cấp Hữu Ngạn. Vốn thân tình từ khi thầy còn ở Báo
Quốc, tôi thường hay lên Từ Đàm chuyện trò và đôi khi ở lại dùng cơm.
Chính ở những lần này mà tôi thấy cái cách “dạy chúng” của Ôn.
Không nhiều lời và như bao giờ cũng nhẹ nhàng, từ tốn, Ôn thường hay
mượn chuyện xưa để nói chuyện nay một cách bóng gió. Có khi là một
chuyện trong Bách Dụ hay cả trong Cổ Học Tinh Hoa; lại cũng có khi là một
câu chuyện do Ôn tự nghĩ ra để dạy chúng. Với đệ tử nhỏ thì Ôn kể
chuyện gần gủi, ý nghĩa cụ thể dễ thấy; với đệ tử lớn thì Ôn kể
chuyện thâm trầm, ý nghĩa xa xôi ẩn náu. Và ý nghĩa đó, Ôn thường không
tự mình nói ra mà chỉ để cho đệ tử suy nghĩ để thấy ra cái điều
Ôn muốn nói. Như có lần, sau khi Chúng dùng cơm xong, Ôn xuất hiện nhẹ
nhàng và cũng rất nhẹ nhàng nói với Chúng :
“Có một Thượng tọa
trong Viện Hóa Đạo ra thăm chùa hỏi tôi một câu hỏi mà tôi không biết
phải trả lời làm sao. Tôi xuống đây để nhờ các chú, các điệu thử
trả lời giùm tôi coi..”
Trong khi cả Chúng im lặng
chờ đợi Ôn đưa ra câu hỏi với hy vọng có thể giúp thầy mình một
câu trả lời thỏa đáng thì Ôn tiếp :
“vị Thượng tọa
đó hỏi tôi, chúng điệu của thầy ở đây có bao nhiêu người? Thiệt là
một câu hỏi khó mà tôi không biết trả lời làm sao.”
Cả chúng lại ngẩn ngơ vì
điều đó ai cũng biết mà sao Thầy mình bảo là quá khó đến không trả
lời được thì Ôn tiếp:
“Nếu tôi trả lời
nhiều thì Thượng tọa đó bảo, sao buổi khuya lên công phu, tọa thiền thấy
chẳng có bao nhiêu người. Còn nói Chúng ở đây ít thì vị đó hỏi, sao
khi ăn cơm thấy có nhiều người lắm. Trả lời làm sao, tôi xem ra cũng đều
không được nên nhờ mấy chú mấy điệu trả lời giùm.”
Cuối cùng thì câu trả lời
Ôn mong đợi được thực hiện. Ăn cơm bao nhiêu người thì những khi tụng
kinh, tọa thiền cũng bấy nhiêu người.
Ôn là vị
Thầy chăm sóc cho đệ tử hết lòng. Từ một chú điệu nhỏ đang tập sự
xuất gia đến những đệ tử lớn đã ra làm việc đạo, Ôn như lúc nào
cũng quan tâm đến. Với nhỏ thì Ôn để ý đến phẩm hạnh oai nghi, lo đến
cả chuyện học hành bên ngoài. Tôi từng nghe, ngay đến những bài luận văn
các chú làm ở nhà trường, Ôn cũng bảo đưa cho Ôn đọc coi thử. Có lẽ,
điều Ôn muốn biết không phải là văn hay hay dở; mà là cái suy nghĩ, cảm
tưởng của các chú thể hiện trong bài luận văn; và biết như thế là để
thấy rõ tâm tính mà nhắc nhở, dạy dỗ các chú cho nên người. Không chỉ
đọc bài các chú làm, đôi khi Ôn còn đọc cả bài các chú học. Ngày
tôi ra Huế dạy, chùa Từ Đàm có chú Thiện, chú Tuyến là sinh viên ban
Triết. Hai Chú cho tôi biết, Ôn hay bảo hai chú đưa mấy bài dạy của
tôi cho Ôn xem. Ôn cũng thường đọc các tập san – cả đến những tập
san của học sinh, sinh viên – để thấy cái gì hay, thấy đoạn văn nào
có cái ý tốt về đạo đức làm người là Ôn lại bảo các chú đọc để
học theo cái hay của người ta. Như tôi biết, gần như không một ngày
nào Ôn không đọc Đại Tạng. Với ngàn
vạn trang kinh xưa không một ngày rời bỏ mà Ôn còn để thì giờ đọc
đến cả những điều nhỏ như thế cho đệ tử của mình thì quả là thế
gian hiếm có.
Với đệ tử lớn đã ra
làm việc đạo thì Ôn quan tâm đến cách hành sử công việc và ảnh hưởng
của nó đối với Phật Giáo. Có một thầy đệ tử lớn của Ôn làm việc
ở Cao nguyên. Một Phật tử ở đó, không biết tranh chấp thế nào với một người có thế lực mà sự
việc phải đưa ra tòa án để phân xử. Vị Phật tử này đến nhờ thầy
nọ giúp đỡ. Ôn biết được, gọi thầy đó về, nói một câu đủ làm
kim chỉ nam cho người tu sĩ mọi thời đại khi ra làm việc đạo giữa đời
: “Xưa nay, Phật Giáo cứu người ta ra khỏi tù thì có chứ chẳng
bao giờ đẩy ai vào tù. Thầy có giúp ai thì cũng phải nhớ lấy điều đó.”
(Cách đây mấy năm, chính
câu nói này, tôi đã có lần lập lại ở Mỹ cho một Hội Phật Giáo ở
Boston khi ngôi chùa Việt Nam trên đó bị một số người vào đập phá. Số
người này bị bắt rồi bị đưa ra tòa. Trước tòa, Hội Phật Giáo này
đã nói lại câu trên để không những xin tòa không giam tù họ mà còn xin
được chia xẻ trách nhiệm giáo dục tuổi trẻ cùng xã hội và các gia đình
liên hệ. Và tiếng nói Từ Bi của Phật Giáo này đã cảm hóa được mọi
người để cuối cùng, chính những người không cùng chủng tộc, tôn
giáo sống chung quanh chùa đã tự động đóng góp để giúp chùa phương tiện
sửa chữa !)
Có người nói với hàm ý
than trách “Ôn lo cho đệ tử quá mức”. Nói như vậy, tôi nghĩ, đúng
mà không đúng. Đúng là Ôn lo cho đệ tử ở cái mức có thể gọi được
là “hiếm thấy” ở nơi những vị thầy bình thường khác. Mà như vậy,
với tôi, có gì là không hay, không phải ! Một vị thầy khi nhận đệ tử
xuất gia nào có khác gì một người cha khi sinh con ra. Cha phải thương, phải
lo cho con mình nên người ở đời thế nào thì thầy cũng phải thương, phải
lo, phải tài bồi làm sao cho đệ tử mình nên người trong đạo thế ấy.
Còn nhận đệ tử mà không thương, không lo tài bồi, không mong cho đệ tử
mình một ngày trở nên pháp khí cho đạo thì nhận để làm gì ? Từ giả
cha mẹ thân thuộc mà đi xuất gia, có được một vị Thầy như thế quả
là cần thiết và là một diễm phúc lớn. Đạo làm Thầy, trong luật cũng
đã từng nói đến. Cho nên nói “Ôn lo cho đệ tử quá mức” như một lời
than trách thì quả là không phải chút nào.
Thực ra, lo
cho đệ tử là việc nhỏ, vun bồi cho mối đạo được vững bền mới là
việc lớn. Và có thể nói mà không sợ lầm, lo cho đệ tử chính là vun bồi
cho mối đạo được vững bền đó. Và đó chính là tấm lòng của Ôn.
Ôn quý mến trân trọng mọi “nhân tài” trong Phật Giáo dù người đó
ở đâu. Nhân tài còn nhỏ thì Ôn khích lệ làm sao cho nẩy nở. Nhân tài
đã trưởng thành thì Ôn tán dương mong sao làm cho nên việc lớn. Không chỉ
khích lệ, tán dương, Ôn còn tỏ ra “biệt đãi nhân tài” mỗi khi gặp
gỡ. Nói “biệt đãi” là nói vậy chứ thực ra chẳng có gì nhiều. Một
trái chuối hương, một tách trà thơm. Vài miếng bánh ngọt. Một căn phòng
an tịnh, thích hợp cho việc sáng tác. . . .
Không
có gì nhiều nhưng tấm lòng hoài vọng của Ôn gởi theo đó thì rất lớn.
Hoài vọng nơi người đó sẽ làm nên được cái gì cho Phật Giáo. Chính
ở nơi những biệt đãi này mà tôi thấy ra ở Ôn một quan niệm khá mới
mẽ, hiếm có nơi thế hệ những bậc thầy lớn như Ôn. Ôn đã không
nhìn Phật Giáo như con đường một chiều, sớm tối chỉ có tụng kinh niệm
Phật là đủ. Trong khung cảnh của một Phật Giáo mang nặng xã hội tính
mà thời đại đòi hỏi, Phật Giáo với Ôn là một cơ cấu toàn diện. Tụng
kinh, niệm Phật, tọa thiền chuyên tu là việc thiết yếu. Nhưng cũng là cần
thiết để Phật Giáo đó nói được tiếng nói của mình trong các lãnh vực
sinh hoạt văn hóa, văn học, nghệ thuật, tư tưởng, giáo dục, từ thiện.
. . . . Và Ôn là người đã âm thầm hỗ trợ hết lòng để cho những tiếng
nói này được cất lên.
Gặp được một tập thơ
hay, thể hiện được tinh thần Phật Giáo là Ôn hết lời tán dương. Đọc
được một bài luận thuyết vững vàng, lên tiếng nói được cho Đạo lý
chân thật giữa những trá ngụy của thế giới tri thức sách vở là Ôn hết
lòng cổ võ, thậm chí còn làm mọi cách để quãng bá rộng rãi, sao cho đến
tay được nhiều người. . .. . và tác giả của những bài thơ, bài văn đó,
với Ôn bao giờ cũng là những viên ngọc quý. Ôn từng có lần viết thư
than thở : “Nhân tài Phật Giáo như lá mùa thu. Có bao nhiêu việc đáng
làm mà không người làm. Gặp được mãnh đất tốt (quần chúng có sẳn
niềm tin ) mà không ai gieo hạt, thiệt là uổng….. ...” Lời than
cho thấy tấm lòng hoài vọng của Ôn thi thiết đến thế nào! Tấm lòng
hoài vọng đó có thực hiện được hay không, cái đó còn tùy. Nhưng có
được một tấm lòng như thế ở thời buổi ngổn ngang này của thế đạo
nhân tâm quả là đáng quý và cần thiết biết bao cho cơ đồ của Phật
Giáo hôm nay và ngày mai!
Ôn vốn không thích dính
dáng đến chuyện thế sự và chính trị. Trong cuộc đấu tranh 1963 cũng
như trong những năm xáo trộn sau đó, mặc dù như lúc nào Ôn cũng có mặt
nhưng trước sau, Ôn vẫn chỉ là một bóng mờ. Tấm lòng và con đường
Ôn đi vốn đặt vào việc giáo dục đào tạo Tăng Ni và xây dựng một sự
nghiệp trí tuệ cho Phật Giáo Việt Nam . Việc mở trường Cơ Bản Phật Học,
Học Viện Phật Giáo Việt Nam tại Huế; việc hình thành một Đại Tạng
Kinh Việt Nam cũng như một số lượng lớn những tác phẩm, dịch phẩm
mà Ôn đã miệt mài làm việc ngay cả khi mắt đã mờ và thân bệnh đã
đến hồi trầm trọng là những thể hiện quá rõ, hoài bảo và con đường
Ôn đi đó. Ôn đã chỉ sợ “không còn đủ thời gian” để
hoàn tất được các công trình đóng góp vào sự nghiệp trí tuệ này. Cuối
cùng thì Ôn đã hoàn tất được những gì hoài bảo. Và những gì đó, chắc
chắn là những đóng góp quý báu cho sự nghiệp trí tuệ của Phật Giáo
Việt Nam hôm nay.
Vốn không thích dính dáng
đến chuyện chính trị thế sự, nhưng sau 1975 và trong những bất hạnh
sau này của Phật Giáo Huế, Ôn như ở vào một tình cảnh “chẳng đặng
đừng” để không thích mà vẫn phải dính dáng. Cũng như với Ôn Linh Mụ,
Ôn Thiện Minh hay như với Ôn Già Lam, Ôn Trúc Lâm và bao nhiêu vị Thầy
khác nữa mà tôi biết, thật không đơn giản tí nào để có thể, đứng
trên những quan điểm chính trị bên này và bên kia mà nhìn vào hành trạng
của quý Ôn trong một hoàn cảnh phức tạp, tế nhị như của đất nước
và Phật Giáo Việt Nam sau 1975. Đứng trên những quan điểm nhị biên như
vậy, hẳn nhiên người ta dễ dàng phê phán, đồng ý hay chỉ trích; và
điều này đã xãy ra nhiều. Nhưng một quan điểm như vậy có thật là
thích đáng, cả trên bình diện lý luận và thực tế ? Ngay như với Ôn
Huyền Quang, Ôn Quảng Độ, với những gì mà chúng ta đã thấy, nếu đứng
trên những quan điểm nhị biên như vậy mà nhìn và có ca ngợi, tán thán
đi nữa thì tôi nghĩ, cũng là một điều oan uổng cho quý Ôn và cho con
đường hành động của Phật Giáo Việt Nam mà thôi. Bởi vì, tâm hồn của
người tu sĩ Phật Giáo đúng nghĩa thì chỉ có thể là tâm hồn “vô nhị”,
không ở bên này hay bên kia mà chỉ ở cái khổ của con người và ở con
đường giải khổ cho con người.
Bên này và bên kia, cái đó
là gì ở nơi những tâm hồn vô nhị mà đem nó trói buộc nhãn quan của
mình khi nhìn vào những con người mang lấy cái tâm hồn đó ?
Cho nên, với Ôn Từ Đàm
- trong những dính dáng với thế sự như đã có mà nói - thì tôi chỉ xin được nói rằng, cái
thân đã ở chốn thế sự ngổn ngang thì như cũng đành, vì cái tâm cho
nên phải lụy cái hình. Hình đã không còn kéo theo tất cả những cơn sóng
trần ai liên lụy với nó - ít ra là
với Ôn lúc này – thì còn chi để nói. Cái còn lại và là cái đáng nói
hơn hết là cái Tâm – cái tấm lòng
hoài vọng thiết tha của Ôn cho một Phật Giáo Việt Nam hôm nay và ngày
mai, cái tấm lòng đã trãi ra trong suốt cuộc đời của Ôn, ở tất cả
những gì Ôn đã làm thì tôi tin, sẽ còn lại đó cho muôn đời.
Trong ánh trăng Lăng Già vằng
vặc giữa đêm thâu, tôi chỉ là một học trò chưa nên nghĩa, cũng xin
đem một chút lòng ghi lại mấy lời này để gọi là hiến cúng một bậc
Thầy đã cỡi thuyền Pháp Thân vượt sóng ra đi.
Thành Kính
http://www.buddhismtoday.com/viet/pgvn/nguoi/camniem_HTThichThienSieu.htm