-
LỄ
PHẬT ÐẢN 8/5/63 TẠI HUẾ
-
Trích hồi ký Bác sĩ ERICH WULFF
-
Việt dịch:
MINH NGUYỆN
Lời người dịch:
Bài này được trích dịch từ quyển Vietnamesische Lehrjahre (Những năm
dạy học tại Việt Nam), Suhrkamp Verlag, Taschenbuch Ausgabe , st 73,
Germany, 1972, trang 129-142 với tên tác giả Georg W. Alsheimer, bút
hiệu của Bác sĩ người Ðức Erich Wulff. BS Wulff dạy tại trường Ðại
học Y khoa Huế 1961-1967, trong khuôn khổ viện trợ giáo dục của Tây Ðức.
Vì một sự tình cờ, tác giả đã chứng kiến biến cố tại Ðài Phát thanh Huế đêm
8/5/1963 làm 8 Phật tử bị chết một cách thê thảm và đã trình bày sự kiện
này trước Ủy ban điều tra đàn áp Phật giáo Việt Nam của Liên hiệp quốc vào
tháng 9/1963.
***
Khi tôi cùng với Fred, Tuân
(1), Phương và người chị tên Hà đi dạo đến chùa Từ Ðàm vào buổi tối ngày
mồng 7 tháng 5 (1963), chúng tôi cảm thấy có một điều gì đặc biệt đang xãy
ra. Ðó là buổi tối trước ngày mừng lễ Phật Ðản lần thứ 2507. Lá cờ năm màu
của Hội Phật giáo quốc tế được treo lên bên cạnh những cây lồng đèn đủ màu
trước mỗi nhà. Tại những quán ăn hay cà phê bên đường, người ta thấy nhiều
nhóm sinh viên, dân lao động và các vị lớn tuổi bận lễ phục đang thảo luận
một cách hăng say. Ðêm hôm đó là một trong những đêm hè đầu tiên trong
năm. Sau cái nắng chói chan lúc ban chiều, nay người ta cảm thấy được thoải
mái hơn, mặc dầu khí trời chưa được dịu mát cho lắm. Những mặt đường,
những bức tường và các mái nhà đã được nung nóng suốt ngày, nay bắt đầu nhả
lại bớt cái nóng cho không khí bao quanh. Nếu người ta tiến lại gần những
vật nóng đó, người ta sẽ cảm thấy chúng dường như đang rung động.
Trên các con đường người ta
thấy quang cảnh của một ngày lễ hội lớn. Những gia đình với đông đảo con
cái đi đến viếng thăm các ngôi chùa trang hoàng với nhiều cây lồng đèn
hay đứng trố mắt nhìn các quyền môn với nhiều ánh đèn néon sáng chói hay
các hương án kết bằng giấy đầy mầu sắc sặc sở. Không khí giống như là một
ngày mừng lễ chiến thắng vậy.
Fred kể cho chúng tôi nghe do đâu
mà có không khí như thế. Ngày hôm trước, đức Tổng giám mục Ngô đình Thục,
người anh cả của Tổng thống Diệm, đã thành công trong việc vận động chính
quyền ban hành một công văn truyền đi bằng điện tín cấm treo cờ Phật giáo
quốc tế. Sáng hôm nay đã có một viên cảnh sát theo đạo Gia tô giựt xuống
một lá cờ treo trên một hương án nằm bên đường. Chiều nay đã có những toán
cảnh sát đi vào nhiều nhà tư nhân và tịch thu các lá cờ bị cấm. Ðiều này
không thể làm cho giới tăng già Phật giáo ngồi yên được. Họ đã kêu gọi
quần chúng Phật tử hãy đến phản đối sự cấm đoán này trước tòa Tỉnh trưởng
Thành phố Huế. Chiều nay đã có hàng ngàn người biểu tình trước tòa Tỉnh
trưởng và đòi thu hồi lại ngay biện pháp kỳ thị kia. Ðứng trước phản ứng
mạnh mẻ bất ngờ đó, ông Tỉnh trưởng đã ra lệnh cảnh sát tạm thời cho phép
treo cờ Phật giáo vào dịp lễ mừng ngày Phật Ðản ngày mai. Ông ta cũng
thông báo cùng các vị lãnh đạo Phật giáo rằng ông sẽ can thiệp vào Saigòn
để yêu cầu thu hồi lại lệnh cấm đoán trên. Không khí tưng bừng tối hôm nay
như thế là do kết quả của cuộc biểu tình hồi chiều nay. Ðám đông bắt đầu
ý thức được sức mạnh của mình khi cùng nhau tranh đấu cho một mục tiêu
chung.
Trong những năm vừa qua, các người
bạn của tôi như Tuân, Miên và Quát (1) đã kể lại cho tôi nghe về sự căng
thẳng ngày càng tăng giữa chế độ và Phật giáo. Vào tháng 3 năm 63 tôi có đọc
một bài viết trên một tờ báo Thiên chúa giáo Pháp lên án thái độ “huyênh
hoang đắc thắng” của Giáo hội Thiên chúa giáo Việt Nam (sau này vào năm 65
tôi có gặp tác giả bài báo đó, linh mục Nguyễn ngọc Lan tại nhà bạn tôi
Raoul). Ngoài ra tôi còn nghe nói đến những khóa học về thuyết Nhân vị do
đức Tổng giám mục Thục tổ chức tại Vĩnh Long. Rất nhiều công chức và sĩ
quan không theo đạo Thiên chúa cũng phải tham dự. Nhiều người kỳ vọng sau
khi tham dự các khóa học đó sẽ được thăng quan tiến chức nhanh hơn, trong
số đó có tướng Nguyễn văn Thiệu sau này.
Tôi cũng có nghe nói đến trường
hợp nhiều người đã theo phe kháng chiến Việt minh hay những phe đối lập
chính trị khác đã phải đổi theo đạo Thiên chúa để khỏi bị công an làm khó
dể. Toàn bộ viện trợ thực phẩm của Hoa kỳ (Chương trình thực phẩm vì hòa
bình) đã bị Tổ chức xã hội Thiên chúa giáo và các linh mục tại các thôn
xã lợi dụng để vận động “cải đạo” trong quần chúng Phật tử. Có một tin đồn
nói rằng Tổng giám mục Thục muốn đổi đạo cho một phần ba dân số Việt nam
để hy vọng sẽ được phong làm Hồng y. Tôi cũng biết rằng Giáo hội Thiên
chúa giáo là tôn giáo duy nhất tại Việt nam được công nhận như là một hiệp
hội công cọng, trong khi đó Phật giáo phải bằng lòng với tư cách của một
hiệp hội tư, không khác gì một hội đá banh. Tuy đây là một điều còn sót
lại từ thời Pháp thuộc, nhưng nay vẫn còn được áp dụng, mặc dù giới tăng
già Phật giáo đã lên tiếng nhiều lần yêu cầu thay đổi. Phật giáo phải xin
phép chính quyền mỗi khi muốn mở một bệnh viện hay trường học, muốn mua
đất đai để xây chùa hay tổ chức các lễ hội rước tượng Phật – một sự bó
buộc mà Thiên chúa giáo không phải tuân hành do tính cách được biệt đãi.
Trong vòng hai năm vừa qua, các đơn xin phép như thế của Phật giáo chỉ được
chấp nhận một cách khó khăn và thưa thớt , hay chỉ được cấp rất trể nải,
gây ra nhiều khó khăn về mặt tổ chức. Trong một quốc gia mà có tới 80 phần
trăm dân số tự cho mình là theo Phật giáo, mặc dầu chỉ có khoảng một nửa
là tham gia tích cực vào các nghi lễ đạo Phật, trong lúc chỉ có 10 phần
trăm theo Thiên chúa giáo, những cố gắng cải đạo hay những lôi kéo vì
quyền lợi vật chất hay nghề nghiệp dành riêng cho những con chiên ngoan
đạo, cùng lúc với những biện pháp hành chánh kỳ thị đối với Phật giáo tất
nhiên đã tạo nên những sự bất bình và lo lắng trong quần chúng.
Tất cả những căng thẳng này ở
Huế, nơi trung tâm của Phật giáo Việt nam, đã chưa dẫn đến một sự bùng nổ,
là do sự khéo léo của người em út của Tổng thống Diệm là ông Ngô đình Cẩn.
Mặc dầu ít học, không nói được tiếng ngoại ngữ nào, với lập trường vô cùng
bảo thủ và bài ngoại, ông ta đã tìm được với các nhà lãnh đạo Phật giáo
tại địa phương một sự đồng thuận nào đó về mặt chính trị và ý thức hệ, vì
cùng có quan điểm quốc gia cực đoan. Ông ta cũng không phải là một người
ngoan đạo. Ông ta chán ngán những lời khuyên bảo của các linh mục trong
những lần xưng tội, vì họ tìm cách khuyên ông hãy từ bỏ những chuyến buôn
gạo và súng đạn cho “Việt cọng” cũng như những chuyến buôn thuốc phiện. Họ
cũng đã chỉ trích việc ông ta thanh toán một cách không thương tiếc những
kẻ đối thủ trên thương trường hay đã can thiệp một cách trắng trợn vào
công việc của chính quyền. Ông ta bày tỏ thái độ không muốn trở về con đường
thánh thiện của một con chiên và cũng không nghĩ đến việc ủng hộ một cách
tích cực các cố gắng truyền giáo của Giáo hội Gia tô. Ngược lại, theo một
lời đồn đải, mỗi tuần vào ngày thứ bảy ông ta ngồi uống trà với nhà sư
Thích Trí Quang và bàn luận về cách thức đẩy lùi các ảnh hưởng của Tây phương
trên các lãnh vực văn hóa, kinh tế cũng như chính trị. Ông ta đã có lần
nói với Linh mục Cao văn Luận, đương kim Viện trưởng Viện Ðại học Huế, một
con người cởi mở và đứng đắn rằng: “Thưa Cha, thế nào con cũng xuống địa
ngục. Thế thì tại sao con không làm những điều mà con thích”. Và thật vậy,
ông ta thích có nhiều tiền, thích chơi đồ cổ, thích nhiều quyền lực và
thích kinh tài. Ông ta có riêng một vườn nuôi thú với nhiều hổ và beo cũng
như một lực lượng quân sự đặc biệt.
Những việc làm lộ liễu có tính
cách băng đảng đó của ông Cẩn, sự độc lập chính trị cũng như các hành vi
coi thường đạo đức đó của ông ta đã thúc đẩy hai ông Diệm và Nhu phải vận
động Giám mục Thục đương nhiệm tại Vĩnh Long đổi về Huế đảm nhiệm chức vụ
Tổng giám mục. Năm 1960 đức cha Thục về Huế thật và đã giành lấy nhanh
chóng sự trung thành của những người cầm đầu nghành công an và quân đội
tại đây. Trung tâm quyền lực đã dần dần được chuyển từ trụ sở băng đảng về
tòa Tổng giám mục. Ðồng thời một chiến dịch tấn công Phật giáo, những kẻ
được coi là “vô đạo và vô thần” cũng được bắt đầu. Ðức cha Thục với phương
tiện tài chánh dồi dào đã cho xây rất nhiều nhà thờ và chủng viện. Ðức cha
để cho các vị linh mục dưới tay làm việc chung với Công an mật vụ và dùng
Công an mật vụ này để phục vụ tôn giáo của mình. Ðức cha cho các viên chức
hành chánh hay quân sự hay rằng sự tham dự lễ nhà thờ mỗi chủ nhật sẽ có
lợi ích cho sự nghiệp của họ. Những biện pháp kỳ thị trước đây được thi
hành một cách lỏng lẻo đối với Phật giáo thì nay bất ngờ được siết chặt.
Trường học không được xây cất nữa, các lễ rước Phật chỉ được cho phép
trong những dịp đặc biệt. Trong các thôn xã nếu những ai không vâng lời
các vị linh mục thì liền bị tình nghi là chống đối chế độ, hay được coi là
nối giáo “cọng phỉ”.
Trong lúc ở tại Saigòn và Ðà nẵng
bắt đầu có những cơ sở ăn chơi trụy lạc hay kinh tài mờ ám dính líu đến
một vài người có thanh thế của chế độ, thì ở tại Huế một phong trào bắt
đầu hướng về đạo Phật được coi như là để chống đối chế độ. Những người
sinh viên, tiểu chức và giới buôn bán nhỏ, trước đây quá lắm đi chùa mỗi
năm một lần do sự thúc dục của người mẹ hay vợ thì nay bắt đầu tham gia
hàng loạt những tổ chức Phật giáo như Gia đình Phật tử, Sinh viên Phật tử,
Tiểu thương Phật tử v.v…Như thế chính nhà cầm quyền vô tình đã thúc đẩy
một sự đối lập có tổ chức.
Một số lớn quần chúng Huế từ
lâu đã tìm thấy trong đạo Phật một định hướng tinh thần. Trong những năm
30 một phong trào chấn hưng đạo Phật đã khởi đầu từ chùa Từ Ðàm, lan tràn
khắp miền Trung và ra tận đến đồng bằng Cửu long. Hòa thượng Thích Tịnh
Khiết và bác sĩ Lê đình Thám đã phát họa những nền tảng lý thuyết và thực
hành của phong trào chấn hưng này. Phật giáo cần được tổ chức một cách
thống nhất trên toàn quốc, do đó một Tổng hội Phật giáo Việt nam đã được
thành lập. Ðồng thời các tu sĩ không còn phải học thuộc lòng những kinh kệ
để cúng tế hay làm phù phép, mà phải tu dưỡng theo con đường tu hành trong
sáng của đức Phật và đem truyền bá những điều đó đến các đệ tử hay những
người quen biết. Hội Phật học tại Saigòn cũng được thành lập trong tinh
thần đó. Trong những chùa chiền mới được xây cất, các hình tượng của những
vị thần linh hay ma quỷ không còn được trưng bày, còn tại các ngôi chùa cũ
thì không được đem thêm vào nữa. Các tu sĩ trẻ tuổi được gởi đến học tại
các trường trung hay đại học. Sự thành lập các trường học, cô nhi viện và
nhà hộ sinh chứng minh một sự tham dự vào các hoạt động xã hội và từ thiện
mà từ nhiều thế kỷ qua Phật giáo đã vắng bóng.
Hiện tượng dấn thân và về nguồn
này cũng làm trỗi dậy trong những tín đồ và tu sĩ Phật giáo tinh thần dân
tộc yêu nước. Họ khám phá ra rằng chính một người Á đông đã rao truyền một
lối sống tâm linh và đạo đức đã được toàn thế giới kính phục và đồng thời
cũng là một con đường đem lại hòa bình và hạnh phúc cho con người. Họ cảm
thấy rằng “con đường trung đạo” của đức Phật Thích Ca thích hợp với tâm
tính người Á đông hơn là đạo Thiên Chúa được nhập cảng từ phương Tây với
lối truyền giáo thô bạo đi cùng với sự xâm chiếm của giới thực dân và xa
lạ đối với những nguyên tắc đạo đức truyền thống của dân tộc. Từ những
nhận định đó, họ đã xích lại gần với đòi hỏi phải có một Ðông Nam Á mang
tính chất Phật giáo, độc lập đối với Tây phương về các phương diện chính
trị và văn hóa. Họ nổ lực theo đường hướng này, đúng ngay vào lúc mà người
Mỹ có chính sách ủng hộ Tổng thống Diệm chống lại Mặt trận Giải phóng, mà
người Mỹ xem như là một tranh chấp quốc tế để “đẩy lùi lại Trung Cọng”. Nhưng
người Phật tử thì lại xem như là một cuộc chiến tranh tôn giáo. Những người
học trò đầu tiên của Hòa thượng Thích Tịnh Khiết và bác sĩ Lê đình Thám
càng ngày càng cổ võ cho một nền văn hóa dân tộc mang tính chất Phật giáo
và một sách lược chính trị trung lập. Người ta có thể tìm đọc cơ sở lý
luận của khuynh hướng này trong những bài viết của Thượng tọa Thích Trí
Quang, vị lãnh đạo có uy tín chống chế độ Ngô đình Diệm và những chính phủ
quân nhân sau này của các tướng Khánh, Kỳ và Thiệu.
Tất cả những điều này tôi chỉ
biết được một cách mù mờ vào tối ngày mồng 7 mà thôi. Trước đó chỉ có một
lần sau khi đến Huế vài tuần, tôi có dịp tiếp xúc với giới tăng già Phật
giáo, khi được mời tham dự một buổi chiêu đãi dùng cơm chay nhân dịp có
một vị sư người Anh đến ghé thăm một chùa nhỏ tại ngoại ô. Sau đó vào buổi
tối tôi tháp tùng Hòa thượng Thích Mật Nguyện đến dự lễ đón tiếp chính
thức vị sư người Anh tại chùa Diệu Đế nằm bên kia sông Hương và tôi có dịp
làm quen với sự trang nghiêm của nghi lễ Phật giáo. Tôi ngạc nhiên vô cùng
khi thấy rất nhiều người trẻ tham dự với một thái độ thư thái và hớn hở.
Trên khuôn mặt của họ, tôi không thấy vết tích của một sự chán đời nào. Ngược
lại người ta có thể cảm nhận một sự tích luỹ của sức mạnh và ý chí, để được
sử dụng vào một ngày nào đó. Rất có thể ngày đó là ngày hôm nay.
Trên đường trở về lại nhà,
chúng tôi gặp Orje va Hans (2). Tôi kể sơ lược cho họ nghe về các biến cố
ngày hôm nay. Họ liền nói ngày mai họ muốn quây phim đoàn rước Phật lên
chùa Từ Ðàm cũng như buổi lễ trịnh trọng trước bàn thờ vĩ đại đã được bày
trước chùa. Họ cũng muốn đem theo máy ghi âm vì thế nào cũng có một lời
tuyên bố của một vị lãnh đạo Phật giáo về những biện pháp kỳ thị của nhà
cầm quyền và về những cuộc biểu tình đã xảy ra ngày hôm nay.
Sáng ngày hôm sau tôi thức dậy
trễ nên không theo dõi được phần đầu của đoàn rước, và chỉ có thể đứng
nhìn đoàn người đi qua từ lầu thượng căn nhà tôi ở. Tôi không thấy có gì
đặc biệt đáng để ý, ngoài những biểu ngữ thông thường chào mừng ngày đức
Phật đản sanh. Ðến trưa, Orje và Hans về kể lại cho tôi nghe rằng Thích
Trí Quang (đây là lần đầu tiên tôi nghe tên vị sư này) đã lên án những
biện pháp kỳ thị Phật giáo, cũng như những hành vi nhục mạ các biểu tượng
tôn giáo của cảnh sát và tuyên bố rằng, các phật tử sẽ không khoanh tay
ngồi yên trước những khiêu khích đó. Sau đó là những lời hoà hoãn và Thích
Trí Quang đã nói lời cám ơn viên tỉnh trưởng đã ngưng thi hành lệnh cấm
treo cờ. Buổi lễ được chấm dứt trong không khí hòa bình và nhất trí, và
mọi việc có thể được xem như tạm giải quyết ổn thỏa.
Fred đã lấy máy bay trở lại
Saigòn lúc buổi trưa và Tuân và Phương thì muốn đi ngủ sớm. Do đó tôi quyết
định đi xem xinê, vì đinh ninh rằng sẽ không có gì xảy ra nữa đâu. Buổi
tối hôm đó trời thật nóng bức; khí trời dường như đã biến thành một khối
nặng nề và đứng yên một chổ khiến người bộ hành khó bước xuyên qua được.
Nơi một góc đường ở trước tòa Ðại biểu chính phủ, tôi thấy một đoàn người
đông đảo đi không dứt và đổ xuống từ hướng chùa Từ Ðàm và di chuyển về con
đường lớn. Tôi tự hỏi, buổi lễ hôm nay sao chấm dứt sớm vậy. Nhưng tôi để
ý thấy rằng rất nhiều người bước đi một cách vội vàng. Chắc có chuyện gì đang
xảy ra. Tôi bỗng nghe một người nào đó gọi tên tôi. Ðó là Tý (3), một người
học trò của tôi, mà tôi đã để ý ngay đầu năm học vì sự khôi hài và lanh
lợi của anh ta. Tý hỏi tôi muốn đi cùng đến nghe phát thanh lại bài nói
chuyện sáng hôm nay của Thích Trí Quang, bài này sẽ được phát đi trong
vòng vài phút nữa và sẽ được truyền ra bên ngoài bởi những loa phóng thanh
đặt trước trụ sở Ðài. Anh ta muốn phiên dịch cho tôi bài nói chuyện đó.
Tôi nghĩ rằng đây là một cơ hội tốt để biết biến cố ngày hôm qua đã được
giải quyết êm thắm hay chưa.
Trong khuôn viên của Ðài Phát
thanh Huế nằm bên đầu cầu Trường tiền bắc ngang qua sông Hương, một đám đông
quần chúng đã tụ tập ở đó. Mỗi phút lại thêm nhiều người đổ xô đến, đứng
chật ních lan ra đến hàng rào và ngã tư đường trước Ðài. Lúc 9 giờ tối số
người lên đến khoảng 6000. Sau đó có một tin đồn truyền miệng nói rằng
buổi phát thanh đặc biệt hằng năm nhân ngày Phật đản nay đã bị cấm vào giờ
phút chót. Quần chúng Phật tử đã tụ tập đông đảo trước đài phát thanh vì
họ chỉ nghe trong máy thu thanh phát đi những bản quân nhạc thay vì tiếng
nói của Thích Trí Quang và dự đoán sẽ có những chướng ngại mới sau lệnh
cấm treo cờ ngày hôm trước, và để sẵn sàng phản đối nếu cần thiết. Sinh
viên, học sinh, người già và trẻ con đứng xen lẫn bên nhau. Rất nhiều người
còn dắt theo xe đạp. Lại có không khí như một ngày lễ hội giống như ngày
hôm qua. Mọi người nói chuyện với nhau mặc dù chưa quen biết bao giờ.
Loa phóng thanh loan báo hiện đang
có những cố gắng thương thuyết với viên Tỉnh trưởng và khoảng nữa giờ nữa
bài nói chuyện sẽ được phát đi. Các tín đồ cần chứng tỏ quyết tâm bằng sự
nhẫn nhục chờ đợi trong sự yên lặng và trật tự. Một người học sinh nóng
nẩy đã đem treo lá cờ Phật giáo năm màu trên nóc nhà Ðài phát thanh đã được
yêu cầu đem cờ xuống. Lâu lâu đám đông lại được yêu cầu kiên nhẫn và giữ
trật tự, mỗi khi có vài người hô to những câu chống chính phủ. Chúng ta
không chống chính phủ, giọng nói của một vị tu sĩ phát ra từ loa, chúng ta
chỉ đòi hỏi quyền lợi đã trở thành truyền thống của chúng ta, và chúng ta
sẵn sàn hy sinh khi cần thiết để bảo vệ niềm tin. Từ từ đám đông trở lại
yên tĩnh. » Ông có biết Trần đức Thảo không ?» , một sinh viên đứng sau lưng
tôi hỏi như vậy. Thảo là một triết gia, học trò của Husserl và Heidegger,
đã cố gắng tổng hợp những triết thuyết của Husserl và Marx và đã trở về Hà
nội năm 1954. Những năm trước đây tôi có đọc về Hiện tượng luận, do đó tôi
biết tên ông ta. Nhưng điều mà làm tôi ngạc nhiên, là ở thành phố Huế này,
có người dám nêu tên ông một cách công khai. Nhiều phụ nữ và trẻ con cùng
hát những bài vui nhộn. Ðám đông ý thức được sự quan trọng của giờ phút
này và uy quyền của chính mình. Mỗi người đều tin tưởng rằng lần này viên
Tỉnh trưởng cũng sẽ nhượng bộ. Như thế một kỷ nguyên chính trị mới sẽ bắt
đầu tại Việt nam, trong đó quần chúng không còn là những thần dân cúi đầu
chấp nhận những kẻ cầm quyền cai trị theo ý trời.
Thình lình có một đoàn xe chạy
lại. “Chúng ta cám ơn vị Tỉnh trưởng đã đến với chúng ta, yêu cầu đồng bào
nhường chỗ”, đó là giọng nói của Thích Trí Quang truyền qua loa phóng
thanh. Dưới tràng pháo tay viên Tỉnh trưởng tìm một lối đi giữa đám đông
và biến mất cùng với vị Sư vào trong toà nhà. Nét căng thẳng của đám đông
càng lúc càng tăng lên. Không biết cuộc thương thuyết bên trong xãy ra thế
nào?
Vài phút sau đó có tiếng ầm ầm
của một đoàn xe thiết giáp. Có tất cả năm xe thiết giáp xuất hiện. Một
chiếc tìm cách đi thẳng vào trong khuôn viên của Ðài phát thanh. Nó dừng
lại chỉ cách Tý và tôi vài bước mà thôi. Dòng chữ trắng mang tên Ngô đình
Khôi được kẻ trên nền lục của phần trên sắt dày của chiếc xe thiết giáp.
“Lẹ lên, mau ra khỏi đây”, Tý nói, “Chiếc xe này thuộc một binh đội đặc
biệt tuyệt đối trung thành với ông Diệm”. Ngô đình Khôi là tên của người
anh cả của ông Diệm, đã bị Việt minh giết trong sự hổn loạn của năm 1945,
lúc đó đang làm tỉnh trưởng tỉnh Quảng nam và từng cọng tác mật thiết vì
tư lợi trong nhiều năm với giới bảo hộ Pháp. Mặc dầu ông Diệm có thái độ
chính trị khác với ông anh, nhưng không bao giờ ông tha lỗi cho người cọng
sản đã giết chết anh ông và do đó từ chối mọi sự hợp tác với Hồ chí Minh,
ngay cả vào lúc mà một số chức sắc Thiên chúa giáo ở tại miền Bắc đi biểu
tình dưới lá cờ Việt minh chống thực dân Pháp.
Chúng tôi tìm cách vượt qua hàng
rào của Ðài. Ðiều này không dễ dàng. Hàng trăm người cũng cảm thấy tình
hình trở nên đáng lo ngại nên tìm cách chạy ra khỏi cổng ra vào rất hẹp
của Ðài. Nhiều người tìm cách đem xe đạp của mình ra, một số khác phải quăng
xe để lại, nên người ta phải bước lên chúng để thoát ra ngoài. Vành xe,
bánh xe và tăm xe kêu rào rạo dưới chân người bước qua. Tý và tôi rốt
cuộc cũng nhảy qua được hàng rào cao 1,20 mét. Từ phía bên kia đường chúng
tôi có thể nhìn lại quang cảnh xảy trước mắt một cách rõ ràng hơn. Một xe
chữa lửa đang xịt nước lên đám đông đang thưa dần. Nhưng áp xuất nước rất
yếu để có thể gây sợ hãi cho người khác. Làn nước chỉ có tác dụng đem đến
sự mát mẻ trên các khuôn mặt và áo quần những người có mặt, gây nên một
tràn cười vui vẻ.
Và rồi những phát đạn đầu tiên
được bắn ra từ nòng súng ca nông của xe thiết giáp ; chúng tôi nghe khoảng
10 phát súng nổ kêu vang và khô khan. Như những người chung quanh, Tý và
tôi nằm rạp xuống đất. Tôi có thể nhìn thấy rõ ràng đầu ngọn lửa phát ra
từ họng súng của hai chiếc xe án ngự nơi bồn tròn nằm phía đầu cầu Trường
tiền. Sau tiếng súng là một chập im lặng. Với một vài bước nhảy, Tý và tôi
băng qua con đường lớn để vào núp nơi một con đường nhỏ bên cạnh. Những người
chung quanh chúng tôi cũng làm như thế. Từng nhóm từ mười đến hai mươi người
vung tay lên bày tỏ sự bất bình của mình. Ðúng vào lúc đó một loạt súng
trường bắt đầu nhả đạn. Một chiếc thiết giáp bắt đầu tìm cách phân tán
những đám nhỏ này.
Chúng tôi tìm cách trốn bỏ đi và
cuối cùng chạy về được đến nhà của Orjes và Hans chỉ nằm cách chỗ tai biến
khoảng 150 mét. Hans đang đứng trước nhà. Tôi kể cho anh ta nghe những gì
đã xãy ra. Tiếng súng sau đó đã ngưng. Hans hỏi, có ai chết hay bị thương
không. Chúng tôi không biết. Câu hỏi này làm chúng tôi bất an, rất có thể
người ta cần sự cứu thương. Cho nên chúng tôi ba người đi trở lại Ðài phát
thanh. Giữa đường, trước khách sạn dành riêng cho cố vấn quân sự Mỹ, tôi
gặp Paul Miller, một người Mỹ trẻ làm việc trong Văn phòng trường Ðại học.
Anh ta kể rằng 'họ đã đi qua đây'. Thiếu tá Ðặng Sỹ, người cầm đầu đoàn
quân, đã bảo anh ta phải lánh mặt đi chỗ khác. Sắp có màn phải giết người,
vì ông ta đã nhận được lệnh từ cấp trên đến dẹp tan vụ bạo loạn tại Ðài
phát thanh với bất cứ giá nào. Ngay cả Paul cũng không biết có người chết
hay không. Anh ta đã trải qua trận bắn phá trong khách sạn “Cố vấn”. Nhưng
anh ta biết rằng Thiếu tá Sỹ là một người Ki tô quá khích và là một người
thân tín của Tổng giám mục Thục (4).
Ngã tư đường trước Ðài phát
thanh giống như một bãi chiến trường giờ đây hoang vắng. Vô số chiếc xe
đạp cong queo và dày dép đủ màu nằm ngổn ngang trên đường giờ đây đã vắng
bóng người; chỉ có một nhóm nhỏ thanh niên Phật tử cầm cờ năm màu đi về hướng
phía bên kia chiếc cầu, theo sau là một chiếc thiết giáp, thỉnh thoảng bắn
đuổi theo sát trên đầu người. Có hai viên cảnh sát đứng ở đó, nhưng chắc
cũng không rõ tại sao họ có mặt. Chúng tôi hỏi các người cảnh sát, có gì
trầm trọng không. Họ nói không biết gì và khuyên chúng tôi nên vào nhà
thương xem thử sao.
Trong khu nhập viện có khoảng
20 người bị thương đang nằm. Không có ai bị thương trầm trọng cả. Họ chỉ
bị trầy xước va trẹo xương vì trong lúc hỗn loạn, họ đã bị đè bẹp và dẫm
lên người. Họ đang được chăm sóc bởi bác sĩ Tô đình Cự, trưởng phòng mỗ
của bệnh viện. Ông ta có vẻ hốt hoảng khi thấy chúng tôi xuất hiện. “Các
ông hãy về đi, đây không phải là chuyện của các ông. Chỉ có một vài vết
thương nhẹ, một mình chúng tôi cán đáng được rồi”, ông ta nói như vậy. Khi
chúng tôi sắp sửa ra về, thì có một người y tá trước đây làm trong khu Tâm
thần ra dấu kêu tôi lại. “Ông hãy vào xem trong nhà xác”, ông ta nói khẻ
bên tai tôi như vậy.
Nhà xác nằm bệnh cạnh nhà thương
điên và do những lao công của nhà thương này canh gát. Không có ánh đèn điện.
Dưới ánh sáng yếu ớt của đèn bạch lạp, chúng tôi thấy có bảy thân người
đầy máu me được đặt trên ba bàn khám nghiệm bằng đá. Từ chân đến ngực thân
thể họ còn nguyên vẹn. Nhưng năm cái xác – tất cả là trẻ em- thì không còn
đầu. Nơi một người phụ nữ thì có những vết đạn bắn vào cánh tay, vai và cổ.
Các xe thiết giáp đã bắn nát đầu các em thiếu nhi, có lẽ vào lúc các em
leo qua hàng rào của Ðài phát thanh và nhô đầu ra trước. Nếu như các em
khôn ngoan như người lớn, tức là nằm xuống dưới đất lúc súng đạn bắt đầu
nổ, thì có lẽ các em đã không hề hấn gì.
Cha mẹ của những người tử nạn đang
thút thít khóc. Người cha của một em bé gái đã chết yêu cầu chúng tôi chụp
hình những xác chết. Nhưng chúng tôi không có mang theo máy hình. Hans và
Tý đi về kiếm Orje, vì anh ta có đem về Huế đầy đủ máy móc. Khi tôi muốn
quay đi không muốn nhìn cảnh thê thảm này nữa, thì tôi chợt thấy bên cạnh
cánh tay của một xác trẻ em không đầu một con mắt dính vào một ít da
đầu và một khúc xương trán. Trước nhà xác tôi gặp một vị sư trẻ tuổi của
chùa Bảo quốc và đang theo học tiếng Phạn tại Ðại học. Ông ta đã trốn vào
nhà thương vì sợ bị bắt giữa đường. Tôi đưa ông ta về lại chùa, tọa lạc
chỉ cách căn phòng tôi ở vài bước (5).
Khi về đến khu cư xá giáo sư
đại học tôi vội bước lên các tầng cấp để đến căn phòng của gia đình Giáo
sư Krainick. Tình cờ lúc đó bà Krainick đang đọc vào máy ghi âm bức thư
gia đình hỏi thăm các người con. Trong sự hốt hoảng lúc bà và ông chồng
nghe tôi kể lại những biến cố vừa xãy ra, bà đã quên tắt máy. Do đó mà có
được lời tường thuật đầu tiên ghi lại chỉ không đầy một giờ đồng hồ sau
các biến cố trên ; cuộn băng nhựa ghi âm này đã được dùng làm bằng cớ vào
tháng chín năm 1963 trước Ủy ban Việt Nam của Liên hiệp quốc, kèm theo với
lời khai danh dự chứng thật nguyên bản của Giáo sư Krainick.
Sau đó cũng vào khoảng 11 giờ
30 đêm, tôi đến đánh thức ông bạn Tuân và cũng kể những gì đã xảy ra. Tuân
tức thời hiểu được tầm quan trọng chính trị của biến cố. Tuân nhận định rằng
những cuộc biểu tình khắp toàn quốc của các giới Phật tử sẽ làm giảm uy
tín của ông Diệm, và cuối cùng người Mỹ phải bỏ rơi ông ta. Quân đội vì sợ
cúp viện trợ sẽ tìm cách lật đổ ông ta. Tôi cần phải đi vào Saigon để
thông báo cho Miên và Quát (6) biết, đồng thời tìm cách đưa tin cho các
hãng thông tấn Mỹ để họ khai thác biến cố này. Có một sự trùng hợp là Giáo
sư Krainick và tôi đã dự định từ lâu sẽ vào Saigon trong các ngày tới để
gặp ông bộ trưởng bộ Giáo dục và vé máy bay đã được mua sẵn rồi. Ðây là
một cơ hội tốt để về thủ đô mà không ai để ý.
Sáng hôm sau vào lúc 7 giờ vị
sư trẻ mà tôi đã đưa về chùa tối hôm qua đến gặp tôi và đưa hai bức thư
nhờ chuyển đến Thượng tọa Thích Minh Châu hiện đang du học tại Ấn độ và Tổ
chức Phật giáo quốc tế. Tôi được yêu cầu tìm cách chuyển ngầm hai bức thư
này ra khỏi nước. Trước khi chúng tôi lên đường ra phi trường Phú bài,
Orje xuất hiện và giao cho tôi cuộn phim chụp tối hôm qua. Nửa giờ trước
khi cảnh sát cấm không cho ai vào nhà xác , anh ta đã chụp được tất cả xác
những người chết. Giáo sư Krainick bỏ cuộn phim vào túi quần của ông ta –
để phòng trường hợp cảnh sát đã ngửi biết được sự có mặt của tôi tại nơi
xãy ra tai biến và sự lục lọi sau đó của chúng tôi tại bệnh viện. Nhưng ở
Phi trường Phú bài hay tại Saigòn không ai để ý gì đến chúng tôi. Chắc hẳn
đối với mật vụ của ông Diệm, các biến cố đã xãy ra một cách quá bất ngờ và
không ai tính đến chuyện sẽ có những nhân chứng ngoại quốc.
Cùng với ông Krainick tôi thuê
một căn phòng tại khách sạn. Tôi tìm đến Miên (7) liền và đánh thức ông ta
ra khỏi giấc ngủ trưa. Ông ta mở cửa cho tôi mà đang còn ngáy ngủ và mặt
mày nhăn nhó. Nhưng bộ tịch ông ta thay đổi liền sau khi hiểu được vấn đề.
Thái độ tính toán của ông ta là một gáo nước lạnh vào sự phẩn uất và nóng
lòng của tôi. Giống như Tuân, ông ta chỉ nhìn thấy nơi những xác chết
những con bài sáng giá có được một cách bất ngờ trong công cuộc vận động
chống chế độ độc tài. Trong lúc Tuân chống chế độ độc tài vì chịu không
nổi những bất công thì đối với Miên, đây chỉ là một mưu toan phản loạn.
Miên thay áo quần và chúng tôi kéo đến nhà Quát. Ông này cũng được đánh
thức ra khỏi giấc ngủ trưa. Sự điềm tĩnh và trịnh trọng thường lệ của ông
ta bỗng chốc đã biến thành một sự kích động sau khi đã nghe tôi kể chuyện.
Phải tạo một thế liên minh tức khắc với Phật giáo, trước khi người khác
cùng có ý tưởng này. Sự việc đã có nhiều người chết chỉ là chuyện bên lề đối
với ông ta. Ông ta nhận lấy cuộn phim từ tay tôi và hứa sẽ nhờ người thân
tín sang ra khoảng 12 bản trong vòng 24 tiếng đồng hồ. Sau đó chúng tôi
trở về lại khách sạn, vì lúc 5 giờ chiều Giáo sư Krainick và tôi có hẹn
với ông bộ trưởng giáo dục.
Nội dung của buổi tiếp kiến này
chỉ còn lưu lại trong trí nhớ của tôi một cách rời rạc. Dự thảo xây dựng
những trung tâm lâm sàn cho trường đại học đã được bàn đến. Ông Krainick
và tôi đã chiết tính phí tổn xây cất và bảo quản, kê những dụng cụ cần thiết
cần mua và những đề nghị xin tài trợ. Ðó là một trong những đồ án phát
triển toàn hảo về mặt kỹ thuật, nhưng nếu xét về các mặt chính trị, kinh
tế và tâm lý thì là hảo huyền, mà bất cứ một người cộng tác viên ngoại
quốc nào đầy thiện chí đều đưa ra trong những năm đầu tiên đến nơi quốc
gia mình muốn giúp. Trong lúc nói chuyện, thật tình hồn vía của tôi để chỗ
khác. Những giọng nói của Giáo sư Krainick, của ông Bộ trưởng, và ngay cả
của chính tôi đã xa rời thực tại, tất cả đối với tôi như tiếng phát âm
ngây ngô của những người gỗ được lên giây cót; những cử chỉ buồn cười của
ông bộ trưởng, những cúi đầu thái quá của ông Krainick và ngay khuôn mặt
dài thòn ra của chính tôi đã khiến tôi muốn bật cười. Lúc cuộc nói chuyện
kết thúc, tôi có cảm tưởng giống như một người điên được thả ra lầm trước
cửa nhà thương điên.
Buổi tối hôm đó Raoul mời tôi
ăn chung với hai nhà báo, phóng viên người Mỹ Neel Sheehan và người Úc
Nick Turner. Lúc tôi kể cho họ nghe về những gì đã xảy ra ở Huế, họ nghi
ngờ không tin tưởng chút nào lời kể của tôi. Chuyện xảy ra đối với họ quá
động trời, nên họ không muốn đụng chạm đến nếu không có một đảm bảo nào.
Sau khi tôi đưa cho họ xem các ảnh do người của ông Quát sang, họ nhẩy đẩy
lên và lôi giấy bút ra để ghi chép. Ngay trước nửa khuya họ đã chuyển đi
bằng máy viễn ký những bản tin đến khắp thế giới. Vì Turner làm việc cho
hãng thông tấn Reuter, Sheehan cho hãng UPI, tôi hy vọng sẽ đọc được những
hàng chữ lớn trên báo chí khắp năm châu. Một sự lầm to, một sự ngây thơ
làm sao! Sau 48 tiếng đồng hồ, tôi phải nhận ra rằng, ngoại trừ đài Hà nội,
không một đài phát thanh nào đưa tin, ngay cả những tờ báo lớn như Le
Monde, New York Times đều im bặt.
Không chịu bó tay, tôi quyết định lấy máy bay qua Phnom
Penh. Chính quyền Campuchia trong thời gian qua đã bị chính quyền
ông Diệm đả kích dữ dội vì đường lối ngoại giao trung lập. Vào cuối những
năm 50, cơ quan phản gián Mỹ CIA với sự cọng tác của một vài điệp viên
Việt nam đã tìm cách lật đổ chính quyền của hoàng thân Sihanouk, nhưng đã
bị thất bại. Chính Miên và một người lanh lợi khác tên là Ðặng đức Khôi đã
điều khiển công tác này. Ở Lào thì họ thành công hơn. Tướng Phoumi Nosavan
đã lên nắm quyền với sự giúp đỡ của họ và CIA. Thái độ không thích chế độ
ông Diệm của hoàng thân Sihanouk làm tôi hy vọng có thể đạt được một kết
quả nào đó trong việc báo động của tôi. Từ nơi đó, tôi cũng có thể viết
thư cho một vài tờ báo Tây Ðức kèm theo với những hình ảnh do Orje chụp và
gởi lá thư mà vị sư trẻ người Huế nhờ tôi chuyển đến Thượng tọa Thích
Minh Châu. Ngoài ra cuộn phim có những âm bản chụp những xác chết làm tôi
không yên lòng chút nào. Chừng nào những âm bản này chưa ra khỏi Việt Nam,
thì tôi còn lo lắng cho an ninh của ngay chính bản thân tôi…
BS ERICH WULFF
Minh Nguyện (Dịch để tưởng niệm
8 vị Thánh tử đạo đêm 8/5/1963 tại Ðài Phát thanh Huế).
(bổ túc tháng 4/2007)
Chú thích của người dịch:
(1)
Vì bài tường thuật được phổ biến lần đầu tiên năm 1968 tại Tây Ðức
trong lúc chiến tranh đang xãy ra dữ dội tại Việt Nam và để tránh những hệ
lụy không tốt cho các nhân vật trong bản hồi ký, tên thật của rất nhiều
người bạn của tác giả đã được ghi dưới một tên khác, như Tuân tức là Giáo
sư Bùi tường Huân, sau này sẽ làm bộ trưởng và thượng nghị sĩ, Miên tức là
Ðại sứ Bùi Diễm, Quát tức là Thủ tướng Phan huy Quát sau này v.v..
(2)
Tức hai Giáo sư Raimund Kaufmann và Hans Hoelterscheid. Xem Ký
ức của BS Wulff được phổ biến trên trang nhà Khuông Việt số 7:
http://www.khuongviet.com/kv-archive/PD63/Kyuc_Wulff.htm
(3)
Tức anh Tôn thất Kỳ, sinh viên y khoa .
(4)
Theo sự tiết lộ của GS Trần Hữu Thế, cựu bộ trưởng Giáo dục đối với
GS Vũ văn Mẫu trong quyển sách „Sáu tháng pháp nạn“ (Giao Điểm xuất bản
2003), chính TGM Ngô đình Thục đã ra lệnh cho Thiếu tá Đặng Sỹ phải „dẹp“
đám đông phật tử tại đài Phát thanh Huế tối 8/5/1963. Trích:
“Chính tối hôm Phật đản cũng đã
có một bữa tiệc tại nhà Ngô đình Cẩn với sự hiện diện của TGM Thục, một số
bộ trưởng và nhiều nhân vật cao cấp trong chính phủ. Đang giữa bữa ăn thì
Tỉnh trưởng Nguyễn văn Đẳng và Phó Tỉnh trưởng Đặng Sĩ hốt hoảng xin vào
trình bày tình hình rất căng thẳng vì mấy ngàn Phật tử đang tụ họp trước
Đài Phát thanh. Vì phụ trách các vấn đề an ninh, Thiếu tá Đặng Sĩ xin chỉ
thị để đối phó.
Ngô đình Cẩn ngồi yên không nói
gì, hay không muốn nói có lẻ vì đã đoán trước được ý kiến của ông anh Ngô
đình Thục thế nào cũng chống đối thái độ hòa hoãn của ông ta trong vụ này.
Sau báo cáo của Đặng Sĩ, TGM Ngô đình Thục đang ăn bổng ngưng lại, giơ tay
ra hiệu cho Thiếu tá Đặng Sĩ “Dẹp…!”. Tỉnh trưởng và
Phó Tỉnh trưởng lãnh chỉ thị lui ra. Sau đó thì các sự việc xãy ra như bác
sĩ Erich Wulff đã tường thuật rõ ràng các điều mắt thấy tai nghe tại chỗ”
(tr.215-216).
(5)
Vị sư trẻ này chính là Thầy Lê Mạnh Thát, theo sự xác nhận của Thầy
với người dịch vào tháng 7/2006 tại Sai Gòn. Thầy cũng là người đã đặt câu
hỏi với tác giả về triết gia Trần Đức Thảo.
(6)
Xem chú thích 1.
(7)
Xem chú thích 1.
http://www.buddhismtoday.com/viet/phatdan/phatdan_nam63_Hue.htm