-
PHẬT
GIÁO THỜI TOÀN CẦU HÓA
- Ngô Hưng Đan
Phật Giáo trong thời đại toàn cầu hóa
Toàn
cầu hoá là một cụm từ nhấn mạnh đến việc mở rộng hợp tác quốc
tế trfên nhiều mặt. VN đang hội nhập. Tuân thủ “luật chơi là điều hiển
nhiên. Xét theo lĩnh vực khoa học kỹ thuật, trong nỗ lực chinh phục thiên
nhiên, bệnh tật, những trở ngại tự nhiên, con người đã thành tựu những kỳ
công khoa học kỹ thuật phức tạp đến mức đáng ngạc nhiên; và đó là một mặt
khác của cuộc sống hiện đại. Một phần khác của cuộc sống hiện đại , có lẽ
đáng quan ngại hơn là với thế giới trở nên nhỏ hơn, các hàng rào truyền
thông được loại bỏ, khoa học kỹ thuật phát triển quá nhanh, chúng ta đang
đối đầu với một số vấn đề nghiêm trọng như tranh chấp chính trị, kinh tế,
ô nhiễm môi trường, nạn nhân mãn, thiếu năng lượng và sử dụng bừa bãi các
tài nguyên thiên nhiên. Ngoài ra còn những vấn đề khác có thể được gọi một
cách đơn giản là "sống còn". : Trong quá trình hiện đại hóa và chinh phục
thiên nhiên, chúng ta đã xa rời khả năng chinh phục bản thân đến mức nào?
Đấu tranh để sinh tồn còn có nghĩa là con người hiện đại đã trở nên nô lệ
cho sự ích kỷ, cho dục vọng của bản thân hay còn có ý nghĩa nào khác?
Chúng ta đã đánh mất tất cả những giá trị của con người như mối quan hệ
giữa các cá nhân, sự quan tâm đến lợi ích của những người xung quanh, tinh
thần phục vụ mọi người một cách vị tha; chúng ta có đánh mất những điều đó
hay không?
Trị
liệu tâm linh: Người ta có thể rất bằng lòng với cuộc sống hiện
nay, ở vào lúc mà có lẽ không có gì con người không thể chinh phục được.
Có thể còn có một số bệnh tật đang thách thức con người, còn có một số nơi
trong vũ trụ mà con người muốn khám phá, nhưng còn thiếu kỹ thuật để đạt
được mục đích; nhưng những điều này đều có thể ở trong tầm với của con
người. Với sự lạc quan về khả năng của con người và mặt bi quan về việc
chúng ta có thể đã bị mất một cái gì đó trong quá trình đi tới. Chúng ta
nên ghi nhớ hai điều này. . Đối với một số người, Phật giáo tức là cuộc
đời thu nhỏ của Đức Phật và các đại đệ tử của Ngài, tấm gương, kỳ công và
vinh quang của một người đã đứng trước nhiều người như một con người và
tuyên thuyết một con đường giải thoát. Đây là một loại hình Phật giáo. Có
người thì cho rằng Phật giáo là một khối giáo lý đồ sộ chứa đựng lời dạy
của Đức Phật. Giáo lý này hiển bày một triết lý sống rất cao cả, sâu sắc,
phức hợp và thông thái. Rồi dựa trên những gì Đức Phật đã dạy, đã áp dụng
trong thời của Ngài, một nền văn hóa phong phú đã phát triển, lan rộng
khắp Á châu và cả thế giới qua 2.500 năm qua, và người Phật tử thuộc mọi
tầng lớp trong xã hội với các bối cảnh khác nhau của tất cả các quốc gia
trên thế giới đã đóng góp sự lâu bền cho nền văn hóa này. Một số lớn những
tông phái và những hệ thống triết học đã hình thành và tất cả đều được
biết một cách đúng đắn dưới cái tên gọi là Phật giáo. Rồi lại có một định
nghĩa khác về Phật giáo, đó là một loại hình nghi lễ đã phát triển xung
quanh giáo lý của Đức Phật và sau cùng đã nâng lên thành một tôn giáo . Dù
Đức Phật có ý định hay không, giáo đoàn của Ngài cũng đã trở thành một tôn
giáo mà người ta sẵn sàng trung thành, một tôn giáo có nghi lễ, tổ chức,
đường lối, tiêu chuẩn riêng để quyết định điều gì đúng điều gì không đúng,
đó là một loại Phật giáo khác. Nếu người ta phải tách rời các phương tiện
này ra để cố gắng nghiên cứu sự tác động của cái gọi là Phật giáo lên đời
sống hiện đại, thì chắc chắn sẽ là công việc rất lớn lao.
Phật Giáo trước những luận điểm khoa học
Tính
toàn thiện của PG:
Cách đây hơn 25 thế kỷ, Đức Phật đã vận dụng phương thức tương tự khoa học
quán sát thế giới nội tại bằng sự suy xét vô tư khách quan và khuyến khích
các đệ tử của Ngài đừng chấp nhận bất cứ điều gì cho đến khi nào họ đã
thực sự nghiên cứu và xác chứng tính thực tại của nó. Giống như các nhà
khoa học ngày nay không thể tuyên bố thực nghiệm của mình mà không thể
thừa hưởng kinh nghiệm từ những người khác, Đức Phật không tuyên bố rằng
sự chứng đắc giác ngộ là chỉ độc quyền dành riêng cho Ngài. Do đó, trong
sự tiếp cận chân lý, Đức Phật đã có sự phân tích giống như các nhà khoa
học ngày nay. Ngài đã thiết lập phương thức khoa học thực tiển cho việc
đạt đến chân lý tối hậu và thực nghiệm giác ngộ.Phật giáo rất gần gũi với
tinh thần khoa học, nhưng sẽ không đúng nếu cho rằng Phật giáo thì ngang
hàng với khoa học. Sự thật rằng các ứng dụng thực tiển của khoa học có khả
năng làm cho đời sống con người tiện nghi hơn và hưởng thụ hơn những điều
trước đây chưa từng có. Khoa học đã làm cho con người bơi giỏi hơn cá, bay
cao hơn chim và đi bộ trên mặt trăng. Tuy nhiên, phạm vi kiến thức chấp
nhận trí tuệ khoa học ước lệ thì còn hạn chế trong các chứng minh thực tế.
Và chân lý khoa học chịu sự biến đổi liên tục. Khoa học không thể giúp con
người chế ngự tâm mình và cũng không đưa đến sự kiểm soát đạo đức và mục
đích của cuộc sống. Mặc dù, khoa học có những sự kỳ diệu của nó, nhưng
khoa học vẫn có nhiều mặt hạn chế mà ở đó Phật giáo đã vượt qua.
Khoa
học mà không lương tâm (Science sans consceine)
Thường thì người ta nghe quá nhiều về khoa học và về những gì khoa học có
thể làm được nhưng ít biết được những gì mà khoa học chưa hoặc không làm
được. Kiến thức khoa học bị giới hạn bởi những thông tin nhận được ngang
qua các giác quan. Nó không thể nhận thức chính xác những điều vượt quá
giới hạn của giác quan. Chân lý khoa học được xây dựng trên các quan sát
lo-gíc của các dữ kiện thuộc giác quan mà nó đang biến đổi liên tục. Do đó,
chân lý khoa học là chân lý tương đối không có bền vững trước thách thức
của thời gian và vì nhà khoa học đã nhận biết được sự thật này, nên luôn
luôn sẳn lòng loại bỏ một học thuyết nếu như nó có thể được thay thế bởi
một học thuyết khác tốt hơn.
Khoa học nỗ
lực tìm hiểu thế giới bên ngoài và đã bới tìm bề mặt thế giới nội tại con
người. Ngay cả khoa học về tâm lý cũng không thật sự tìm hiểu hết nguyên
nhân sâu xa của các trạng thái bất an của con người. Khi con người nản
lòng, chán ghét cuộc sống và thế giới nội tâm bị tràn ngập bởi xáo trộn và
bất an, thì khoa học ngày nay không có nhiều phương tiện để giúp đỡ con
người. Đối với môi trường sống xung quanh của con người, khoa học xã hội
có thể cung ứng một mức độ hạnh phúc nhất định nào đó. Nhưng không giống
như loài vật, con người đòi hỏi nhiều hơn sự tiện nghi thân thể và các nhu
cầu giúp đối phó với khổ đau và xáo trộn nảy sinh từ thực tế hằng ngày.
Tâm siêu
việt được Đức Phật phát triển thì không bị giới hạn bởi các thông tin cảm
giác và vượt qua ngưỡng cửa lô-gíc trong sự giới hạn của nhận thức tương
đối. Trái lại, khả năng hiểu biết của con người hoạt động trên cơ sở của
những thông tin mà nó thu thập và tích chứa dù trong lãnh vực tôn giáo,
triết học, khoa học và nghệ thuật. Đối với vấn đề tâm lý, thông tin này
được thu thập xuyên qua các giác quan mà giác quan bị giới hạn trong nhiều
phương diện. Những thông tin giới hạn được nhận thức khiến cho sự hiểu
biết của chúng ta về thế giới bị méo mó. Trong tác phẩm "Learned
Ignorance," của nhà học giả người Pháp Nicholas , Cusa đã viết:"Tất cả
những kiến thức phô bày dựa trên các giác quan của chúng ta thì thật sự là
sự không hiểu biết; và sự hiểu biết chân thật chỉ đạt được bởi sự lột bỏ
tất cả những điều này cho đến khi chúng ta suy nghĩ mà không dùng các ý
tưởng của giác quan" "Chân lý không phụ thuộc vào những vấn đề bên ngoài
chúng ta mà chính ngay trong chúng ta. Chúng ta không thể hy vọng tìm thấy
chân lý bằng kinh nghiệm, bằng nhận thức giác quan hoặc ngay cả bằng những
lô-gích và lý lẽ. Có nhiều phương tiện để đạt được kiến thức nhưng đó chưa
phải bằng nhận thức là chân lý. Chân lý phải thực sự đến từ sự nhận thức
nội tại. Sách vở chỉ có thể khơi dậy tư tưởng và cho bạn kiến thức. Đối
với chân lý, bạn phải quay mắt nhìn vào trong chính bạn. Vì vậy việc
nghiên cứu kiến thức là một điều và nghiên cứu chân lý là một điều khác."
Lý
thuyết và thực tế:
Một số người tự hào về sự việc mà họ biết rất nhiều. Thật tế là chúng ta
biết càng ít thì chúng ta càng có nhiều sự giải thích, chúng ta càng biết
nhiều thì chúng ta càng nhận biết nhiều hạn chế của chúng ta. Một học giả
thông thái, khi viết xong một tác phẩm được xem là kiệt tác. Vị đó cảm
thấy rằng tác phẩm này đã chứa đựng tất cả tinh túy văn học và triết học.
Bởi lòng tự hào về sự đạt được của mình, người đó đã phô trương kiệt tác
của mình đến một đồng nghiệp – người có trình độ kiến thức ngang hàng –
với lời đề nghị rằng xin đánh giá chất lượng của tác phẩm này. Thay vì vậy,
vị đồng nghiệp của vị này lại yêu cầu tác giả ghi trên một mẫu giấy tất cả
những gì vị này đã biết và tất cả những gì đã không biết. Tác giả đắm chìm
trong suy tư và sau một hồi lâu không thể viết ra được những điều nào mà
mình đã biết cả. Rồi tới vấn đề thứ hai, vị ấy cũng không thể viết ra được
tất cả những điều gì mà mình đã không biết. Cuối cùng trong bước cùng cực
nhất, vị đó đã xuôi tay chịu thua và mới nhận thức ra rằng tất cả những gì
anh ta đã biết đều thật sự là không biết.
Cùng
với quan điểm này, Socrates, một triết gia nổi tiếng Athen của thế giới cổ
đại, khi được hỏi những gì ông ta biết, ông ta chỉ trả lời rằng:"Tôi
biết chỉ có một điều - là tôi không biết."
Tu tập
ở đỉnh cao:
Phật giáo vượt trên khoa học hiện đại trong sự chấp nhận lãnh vực kiến
thức rộng lớn hơn tinh thần khoa học. Phật giáo thừa nhận kiến thức xuất
phát từ các giác quan cũng như những kinh nghiệm cá nhân đã được ngang qua
sự tu dưỡng tâm. Bởi việc phát triển và tu tập tâm định tĩnh cao, thì thực
nghiệm tôn giáo có thể được hiểu và được thực hiện. Sự chứng nghiệm không
phải là một điều có thể hiểu được bởi hành động thí nghiệm hoặc thẩm sát
qua kính hiển vi. Trong Phật giáo, việc tu tập là quan trọng. Một người
học nhiều nhưng không thực tập giống như người nói phương pháp nấu nướng
từ một cẩm nang dạy nấu nướng đồ sộ mà không cố gắng để chuẩn bị nấu một
món ăn thì cuốn sách cẩm nang không thể làm giảm cơn đói bụng được. Cũng
thế, thực hành là điều kiện tiên quyết quan trọng trong việc giác ngộ mà
trong vài trường phái Phật giáo như
Phật
giáo có một hệ thống tu tập tâm hoàn hảo liên quan tới việc đạt trí tuệ
trong bản chất các pháp để đưa đến sự giải thoát tối thượng – Niết-bàn. Hệ
thống này vừa thực tiển, vừa khoa học. Nó bao hàm sự quán sát khách quan
về các trạng thái tâm lý và tình cảm.Hơn một nhà khoa học, người tu học
Phật như là một vị thẫm phán, một thiền giả quán sát thế giới nội tâm
chính mình với chánh niệm. Thực tiễn cuộc sống tinh thần cho thấy điều
ấy.
Giải quyết và xoá bỏ hận thù
Trước
hận thù và khủng bố Mặc dù những cuộc chiến tranh ý thức hệ
hình như đã qua đi, giờ đây, nhiều cuộc chiến tranh đã bùng nổ dữ dội và
tàn bạo hơn vì những xung đột tôn giáo và chủng tộc. Những cuộc đấu tranh
dân quyền và xung đột chủng tộc đã trở thành phổ biến trên khắp thế giới.
Thêm vào đó, sự khủng bố đã càng lúc càng phổ biến và hung bạo hơn. Sự
kiện là, thế giới đã trở thành nhỏ hơn qua sự phát triển của kỹ thuật
thông tin không những chỉ trong lãnh vực du lịch và truyền thông mà còn cả
việc bành trướng chủ nghĩa khủng bố nữa. Bọn khủng bố đã lợi dụng phương
tiện kỸ thuật truyền thông để tạo sự bất an cho con người trong khi di
chuyển, du lịch, đồng thời cũng gia tăng sự nguy hiểm trong mọi quốc gia.
Lòng thù hận
và sự bất tín lẫn nhau đã gia tăng mạnh mẽ bởi sự tranh chấp tài nguyên
thiên nhiên. Cuộc chạy đua của lòng tham nhằm chiếm giữ tài nguyên thiên
nhiên đã làm cho vấn đề trở nên khó khăn gấp bội vì không những chỉ gây ra
xung đột trong xã hội loài người mà còn ngay cả trong môi trường thiên
nhiên. Một mặt, có nhiều vấn đề về môi sinh, và mặt khác, có sự gia tăng
phá hoại giữa con người với nhau.Tất cả những vấn đề nầy đều bắt nguồn từ
thái độ gây hấn, thiếu thân thiện, mà chúng đã được nuôi dưỡng bởi quyền
lực mù quáng mà đạo Phật gọi là sân (dosa) và tham (lobha). Tham và sân là
hai lực mạnh mẽ của tâm thức. Nhờ sự phát triển của kỸ thuật, đặc biệt là
nền kỸ thuật cao (high technology) chuyên về thông tin và truyền thông,
tham lam và sân hận đã lợi dụng nhiều phương tiện, dụng cụ hơn. KỸ thuật
đã trở thành một tên tay sai của lòng tham và sân hận, và sự tiến bộ kỸ
thuật, trong dạng thức phát triển kỸ nghệ đã hầu như chỉ phục vụ cho mục
đích của chúng. Khoa học, kỸ thuật, và sự phát triển của kỸ thuật thông
tin và truyền thông đã được dùng đến nhằm mê dẫn con người đến việc tiêu
xài hoang phí cẩu thả, sự ngu dốt và say sưa, hơn là hướng về sự phát
triển cá nhân hay là nâng cao phẩm chất của đời sống. Người ta đã sử dụng
khoa học, kỸ thuật để tìm kiếm những điều mà họ thèm khát, và như thế đã
tạo ra những sự bất hòa, tranh chấp. Lòng thù hận đã tràn đầy trong những
cuộc xung đột tôn giáo và chủng tộc. Điều này lại càng được đẩy mạnh hơn
bởi ảnh hưởng của lòng tham và sự giành giật tài nguyên thiên nhiên.
Ái
ngữ và Lắng nghe
Tham và sân đã từng là nguyên nhân của nhiều vấn đề của nhân loại, cả
trong lãnh vực cá nhân cũng như xã hội, và ngay đến vấn đề môi sinh nữa.
Vậy thì, để thực sự giải quyết những vấn đề nầy, chúng ta phải kiểm soát
được tham và sân.Những điều kiện tự nhiên của tham và sân có thể dễ kiểm
soát hơn, và dễ dập tắt hơn, nếu chúng không bị ảnh hưởng bởi điều kiện
thứ ba, mà đạo Phật gọi là kiến (ditthi), như quan điểm và tín ngưỡng. Ý
thức hệ, tín ngưỡng tôn giáo và những giá trị xã hội là những khía cạnh
của kiến. Khi nào lòng tham, sự giận dữ và lòng thù hận được tăng cường
bằng đức tin và những giá trị xã hội, chúng sẽ có một hướng tiến rõ ràng,
một thúc đẩy dẫn chúng tới những hành vi phá hoại hơn. Tham và sân, nếu
được nuôi dưỡng và tiếp trợ bởi ảnh hưởng của tà kiến và đức tin mù quáng
sẽ làm cho chúng khó giải quyết hơn. Ái ngữ và lắng nghe để cảm thông
và giải quyết trọn vẹn.
Tác ý
cua PH: Chấp vào những ý thức hệ và những giá trị xã hội khác
nhau, cho dù có ý thức hay không, sẽ trở thành cộng nghiệp (nghiệp ở tầm
mức xã hội), một hệ quả có ảnh hưởng rộng rãi. Nghiệp (kamma)
thường có nghĩa là hành động, nhưng trong giáo lý đạo Phật, nó có ý nghĩa
đặc biệt, chỉ những hành động có ý hướng, hay tác ý. Khi hành động được
dựa trên một ý hướng xấu - như tham, sân, sợ hãi, và lừa dối - chúng sẽ
được gọi là nghiệp bất thiện, sẽ dẫn tới những kết quả khó chịu, bất như
ý. Khi hành động được dựa trên những ý hướng tốt - như bố thí, giúp
đỡ, kiên nhẫn và trí tuệ - chúng sẽ được gọi là nghiệp thiện, sẽ
dẫn tới những kết quả dễ chịu, như ý. Nghiệp không những vận hành ở bình
diện cá nhân, mà còn ở bình diện tập thể nữa. Cả một đám đông có thể bị
giục đẩy vào tình trạng giận dữ, kích động hay sợ hãi, và hành động của họ
sẽ tùy thuộc vào trạng thái tinh thần đã ảnh hưởng họ. Những hành động tạo
ra những kết quả tập thể sẽ ảnh hưởng đến cả cộng đồng. Thí dụ như, khi
một quốc gia chọn theo một giá trị xã hội xấu, như chủ nghĩa duy vật chẳng
hạn, thì cả quốc gia phải nhận chịu hậu quả của giá trị xã hội đó, cho dù
có chấp nhận nó một cách ý thức hay không. Những kết quả này ảnh hưởng tới
từng cá nhân đến mức độ nào sẽ tùy thuộc vào mức độ mà mỗi cá nhân đã cam
kết, liên hệ với giá trị xã hội đó, và cũng tùy thuộc vào phản ứng của mỗi
người. Thế nên, cả xã hội có thể bị thúc đẩy theo một chiều hướng nào đó
qua những tín ngưỡng và giá trị xã hội tập thể. Đó là lý do tại sao đạo
Phật đã coi tín ngưỡng có một ảnh hưởng mạnh mẽ nhất đến hành động
nghiệp báo. Tham và sân sẽ trầm trọng hơn và khó kiểm soát hơn nếu
chúng dựa trên tà kiến, mê tín, và những giá trị xã hội xấu. Ngược lại,
tham và sân sẽ ở mức độ nhẹ hơn, dễ kiểm soát hơn, và có thể dập tắt hẳn
nếu chúng dựa trên chánh kiến, chánh tín, và những giá trị xã hội tốt.
http://www.buddhismtoday.com/viet/phatdan/phatgiao_toancauhoa.htm