- Quán Sổ Tức
- HT. Thích Thiện Hoa
A. MỞ ĐỀ
Bất luận trong công việc gì, sự
định tĩnh của tâm trí là một yếu tố chính yếu để thành công. Nhất
là công việc tu hành sự định tĩnh tâm thần lại càng quan trọng hơn nữa.
Người tu hành mà tâm trí luôn luôn tán loạn học trước quên sau, học
sau quên trước, tư tưởng thiếu tập trung, thì dù có khổ công tu tập, cũng
khó được kết quả khả quan, vì thế trong phần nhiều các tôn giáo, người
ta thường có những phút "lắng lòng", tập trung tư tưởng vào
bên trong để khám phá nội tâm và soi sáng lẽ đạo. Riêng về Đạo Phật
thì có những phép quán và thiện định. Về thiền đinh., chúng ta sẽ tìm
hiểu trong các bài nói về Lục độ ở phần sau tập sách này. Trong bài
này và bốn bài nối tiếp sau đây chúng tôi sẽ đề cập đến phép
qúan.
Phép quán đầu tiên mà chúng tôi
muốn nói đến là Sổ tức quán. Sở dĩ chúng tôi để bài quán Sổ tức
này đứng đàu trong năm phép quán, trước tiên, phải biết quán là gì,
quán như thế nào, và phải có một tâm trí định tình không tán loạn. Muốn
được thế, trước tiên phải tập quán Sổ tức. Khi quán Sổ tức đã
thuần phục rồi, thì các thứ quán sau mới dễ có kết quả, nghĩa là mới
có thể trừ diệt dần các tâm bệnh: tham, sân, si mạn.
- B. CHÁNH ĐỀ
- I. ĐỊNH NGHĨA
Quán Sổ tức là đếm hơi thở.
Quán là tập trung tư tưởng để quan sát, phân tích hay suy nghiệm đến một
vấn đề. Sổ tức quán là tập trung tâm trí để hơi thở ra vào của
mình, mà mục đích là để đình chỉ tâm tán loạn.
II. VÌ SAO PHẢI
ĐÌNH CHỈ TÂM TÁN LOẠN?
Tâm trí chúng ta bị muôn việc ở
đời chi phối, khi vui khi buồn, khi lo việc này, khi suy nghĩ chuyện khác,
khi mừng khi giận, khi thương khi ghét, không bao giờ được định tĩnh. Dù
cho ta có ngồi yên một chỗ, khoanh tay lại, tâm trí chúng ta cũng không dừng
nghỉ, mà vẫn sống với đời sống lăng xăng rộn ràng của nó. Bao nhiêu
hình ảnh phức tạp như một cuốn phim hiện lên trên màn ảnh của trí
óc; và mỗi hình ảnh như thế lại mang theo nó một cảm tưởng vui buồn
thương ghét, cho nên khi ta ngồi yên, chỉ là để cho thân xác được yên
nghỉ, chứ còn tinh thần thì vẫn hoạt động, có nhiề赠khi lại hoạt động nhiều hơn cả lúc làm việc. Hầu
hết chúng ta đều khổ tâm, bực tức về sự hoạt động lỗi thời ấy
của tâm trí chúng ta: Không muốn nhớ nữa mà vẫn cứ nhớ, không muốn
thương nữa mà vẫn cứ thương, không muốn giận nữa mà vẫn cứ giận.
Làm chủ thể xác đã là khó, mà làm chủ tinh thần lại càng khó hơn. Nhất
là trong thế giới máy móc, phức tạp ngày nay, một thế giới đầy màu sắc
rộn ràng, âm thanh chát chúa, hình ảnh kỳ dị một thế giới cuồng loạn
trong ấy, trí óc không mạnh mẽ vững vàng thì rất dễ bị rối loạn.
Vì thế, theo các bản thống kê của các nhà bác học, số người mắc bệnh
điên mỗi ngày mỗi nhiều trong thế giới nagỳ nay.
Riêng trong phạm vi nhỏ hẹp, chúng
ta cũng nhận thấy có nhiều người học hành chẳng nhớ, gặp việc hay
quên, niệm Phật không thành công, tham thiền quán tưởng chẳng kết quả,
đều do sự tán loạn của tâm trí mà ra.
Vậy, muốn học hành mau nhớ, gặp
việc không quên, niệm Phật được nhất tâm bất loạn, tham thiền quán tưởng
được thành tựu, điều cốt yếu là phải làm sao cho tâm trí được yên
định.
Vì sao tâm trí được yên định,
thì dễ đạt được những kết quả như trên? Ta hãy lấy một thí dụ
thông thường mà nhiều người đã kinh nghiệm: Khi ta học một bài thuộc
lòng hay làm một bài toán vào lúc hoàng hôn hay giữa cảnh náo nhiệt, thì
ta thấy vất vả khó khăn vô cùng, vì suốt ngày tâm ta đã mệt mỏi tính
toán lăng xăng, phân tán theo trần cảnh. Trái lại, cũng một bài học đó,
hay bài toán đó, mà trong buổi khuya thanh vắng, một mình một bóng với ngọn
đèn, thì ta lại học bài rất mau thuộc, làm bài rất mau xong, tâm tánh ta
hình như thông minh sáng suốt phi thường. Vì sao vậy? Vì buổi khuya mới
thức dậy, tâm trí ta yên tịnh, chưa bị trần cảnh chi phối.
Ta có thể làm một thí dụ thứ
hai nữa để vấn đề càng thêm sáng tỏ: Một cây đèn dầu, mặc dù rất
lớn ngọn, nhưng khi thắp lên bị gió từ phía đàn áp phải lung lay, leo
lét khi mờ khi tỏ, có nhiều khi gần muốn tắt. Một ngọn đèn như thế
chỉ làm hao dầu rất nhiều, chứ không thể soi sáng được gì hết. Nhưng
khi chúng ta lấy ống khói chụp lại, gió không đánh bạt được nữa, ngọn
đèn đứng thẳng và tỏa ánh sáng khắp gần xa, chiếu phá được một vùng
bóng tối trong đêm trường.
Cũng như ngọn đèn bị gió bạt
kia, tâm hành giả bị bát phong xuy động, thất tình lục dục chi phối, lục
trần bủa vây làm cho tán loạn, không soi sáng được gì cả. Vâyh hành giả,
muốn cho tâm được minh mẫn thì phải đừng cho nó tán loạn, nghĩa là phải
định tâm, định càng thâm thì tâm càng tỏ, như ngọn đèn càng đứng lặng,
thì ánh sáng càng tỏa. Phật dạy: "Tâm có định mới phát sinh trí huệ,
có trí huệ mới páh trự được vô minh để minh tâm kiến tánh". Sở
dĩ, các vị Thánh hiền được biết nhiều quá khứ vị lai và có nhiều
điều thần diệu, đều do tâm đã định mà phát minh trí huệ sáng suốt,
nên mới được như thế. Nên kinh chép: "Chế tâm nhất xứ, vô sự bất
biến", nghĩa là ngăn vọng tâm lại được một chỗ, thì không việc
gì chẳng thành tựu. Hành giả muốn cho tâm mình hết tán loạn, được yên
định, thì phải tu phép quán Sổ tức, một phép quán rất dễ thật hành
và rất kiến hiệu, ai cũng có thể làm được.
III. NHỮNG ĐIỀU
CẦN BIẾT TRƯỚC KHI QUÁN SỔ TỨC
Trước khi quán Sổ tức cần phải
theo đúng những điều sau đây:
1. Thức ăn: Phải ăn những
thức ăn hợp với cơ thể của mình. Nếu ăn đồ nóng nẩy quá, thì than
thể sẽ bị bức rức, tâm sanh loạn động. Trái lại, nếu ăn những vật
sanh lãnh, không tiêu hóa được , thì thân thể sẽ nặng nề, lừ đừ dễ
sanh buồn ngủ.
2. Đồ mặc: Phải ăn mặc
cho hợp thời tiết. Khi trời nực, mặc đồ mỏng, khi trời lạnh, mặc đồ
ấm. Nếu trái lại thân thể mất sự điều hòa, quán lâu có hiệu quả.
3. Chỗ ở: Phải ở chỗ
thanh vắng, thì sự tu quán mới mau được thành công. Nếu ở chỗ ồn
ào, đối với người mới tu, không khỏi bị loạn động.
4. Thời giờ tu. Nên lựa những
giờ thanh vắng, như 10 giờ đêm, hay 4 giờ khuya. Nếu ở thành thị thì lựa
giờ nào gia đình ngủ hết, chug quanh bớt tiếng động.
5. Tắm rửa. Thân thể phải
thường tắm rửa sạch sẽ, để khỏi ngứa ngáy bức rức trong người.
6. Cách thức ngồi. Phải ngồi
kiết gìa (hai chân tréo xếp lại gọn, thúc vào bắp vế cho sát), hoặc ngồi
bán già (chân mặt tréo lên chân trái hay chân trái tréo lên chân mặt,
thúc sát vào vế cho gọn gàng). Cách ngồi nầy đầu tiên chưa quen, không
sao khỏi bị tê chân (chỉ tê chân khi đang ngồi thôi); qua thời gian hết
tê rồi thì đau mỏi cả hai chân. Khi hết đau mỏi, về sau ngồi bao lâu cũng
được.
7. Lưng. Lưng phải ngồi thẳng
như vách tường, để cho các khớp xương sống ăn chịu đều nhau, như thế
ngồi mới lâu được. Hành giả nên xem tấm vách tường kia, nhưò nó đứng
thẳng, các viên gạch ăn chịu đồng đều, nên mới đứng lâu được , nếu
hơi nghiêng, cố nhiên nó phải ngã.
8. Hai tay. Hai cánh tay vòng
xuôi xuống, hai Bàn tay để trên hai chân, tay mặc gác lên tay trái, cách thức
như Phật ngồi (xem hình đức Trung Tôn ngồi trong mỗi chùa).
9. Cổ và đầu. Cổ ohải thẳng,
đầu hơi ngã tới, hai mắt chỉ mở một phần tư (nếu mở mắt lớn thì
tâm dễ bị loạn động, còn nhắm lại thì sanh hôn trầm).
IV. PHƯƠNG PHÁP
SỔ TỨC
Khi đã ngồi yên ổn đúng với như
cách thức đã nói trên, hành giả bắt đầu đếm hơi thở. Trước khi đếm,
phải thở ra hít vào chín mười hơi thật dài, để cho hơi thở điều hòa
và những trược khí, uất kiết, nặng nề trong người đều tuông ra cả,
và thay thế vào bằng những thanh khí mát mẻ, trong sạch của thiên nhiên.
Khi thở ra, hành giả pahỉ tưởng:
"những điều phiền não: tham, sân, si, các chất bẩn trược trong người
đều bị hơi thở tống ra sạch hết, không còn một mảy may nào". Khi
hít vào, hành giả nên tưởng: "Những chất nhẹ nhàng trong sạch sáng
suốt của vũ trụ đều theo hời thở thấm vào bủa khắp thân tâm".
Khi đủ mười hơi rồi, hành giả
bắt đầu thở đều đều , không dài không ngắn, không mau không chậm, phải
thở nhẹ nhàng như hơi rùa thở. Nếu thở mau và dài thì tâm sanh loạn động,
còn thở chậm và ngắn, thì tâm sanh hôn trầm, hoặc bị uất kiết, có
khi lại sanh ra giải đãi, rồi tâm dong ruổi duyên theo ngoại cảnh. Nên phải
thở cho nhẹ nhàng và đều đặn, không mau không chậm, thì trong người mới
được thư thới khỏe khoắn.
Từ đây mới bắt đầu đếm hơi
thở. Phương pháp đếm hơi thở có bốn cách như sau:
1. Đếm hơi lẻ. Nghiã là thở
hơi ra đếm một, thở hơi vô đếm hai, thở hơi ra đếm ba, thở hơi vô
đếm bốn, đếm cho đến mười, không htêm không bớt, rồi bắt đầu đếm
từ một cho đến mười lại. Cứ đếm đi đếm lại từ một đến mười,
trong khoảng nửa giờ, một giờ hay hai giờ tùy ý.
2. Đếm hơi chẵn. Nghĩa là
thở vào rồi thở ra đếm một, thở vào rồi thở ra lần nữa đếm hai,
cứ tuần tự như thế cho đến mười lại, mãi cho đến khi đi ngủ.
Phương pháp đếm hơi chẳn này rất
thông dụng,, xưa nay người ta vẫn thường dùng, và đếm hơi thở ra dễ
hơn, khỏi bịnh tồn khí (chứa hơi lại trong phổi).
3. Đếm thuận. Nghĩa là đếm
theo hai cách trên, cách nào cũng được , những tuần tự từ một đến
mười.
4. Đếm nghịch. Nghĩa là cũng
dùng hai cách đếm trên, nhưng đếm ngược từ mười đến một.
Bốn phương pháp này, tùy ý hành
giả muốn dùng một phương pháp hay cả bốn phương pháp thay đổi cho nhau
cũng được. Miễn sao thuận tiện cho mình và khỏi lộn, là thành công;
nghĩa là đối trị được tâm tán loạn.
V. NHỮNG ĐIỀU
LẦM LỘN TRONG KHI ĐẾM HƠI THỞ
Những điều lầm lộn mà hành giả
thường mắc phải trong khi mới bắt đầu tu phép Sổ tức là:
1. Tăng. Nghãi là thở ít mà
đếm nhiều, đếm nhảy vọt, như ba liền đếm đến năm, hoặc mới năm
liền nhảy lên đếm tám v.v..
2. Giảm. Nghãi là thở nhiều
mà đếm ít, đếm thụt lùi, như đến bốn rồi lại đếm ba, hay bảy rồi
lại đếm sáu v.v..
3. Vô ký. Nghĩa là không nhớ
rõ mình đã đếm đến số mấy rồi.
Mỗi khi lầm lộn như thế, phải bắt
đầu đếm lại. Phải tập cho đến khi nào không còn mắc phải những lầ譠lộn nói trên, thì tâm trí mới được yên tịnh.
C. KẾT LUẬN
Quán Sổ tức là một phương pháp
đối trị tâm tán loạn rất hiệu nghiệm và rất thông dụng trong các
môn phái của Phật giáo, từ Tiểu Thừa cho đến Đại Thừa, từ các nước
Á Châu đến Tây phương. Nhất là trong các giới Phật tử Nhật bản và
Âu châu, páhp quán này rất được thịnh hành. Người tu hành áp dụng
pháp quán này thì tâm hết tán loạn niệm Phật mau được "nhất tâm
bất loạn" tham thiền quán tưởng mau được thành công.
Không những kẻ tu hành, người thé
gian cũng nên thoe pháp quán này, thì thân thể sẽ được khỏe mạnh, tinh
thần sẽ được yên tịnh thư thới, trí tuệ lại sáng suốt,, học hành
mau nhớ, suy tính, phán đoán công việc làm ăn được mau lẹ và phân minh.
Những trong mọi công việc gì cũng
vậy, muốn thành công, tất phải kiên nhẫn bền chí. Phương pháp dù hay
đẹp bao nhiêu mà thiếu chuyên tâm trì chí, thì cũng không đưa đến kết
quả khả quan nào cả. Chúng ta hãy xem người lái đò chèo ngược nước
kia, nếu chèo được năm bảy mái chèo lại buông tay ngồi nghỉ, thì
không những chẳng đi tới được bến bờ đã định, mà còn thụt lùi
còn rất xa nữa. Cổ nhân cũng dạy: "Giả sử có một thứ giồng gì
dễ trồng, mà một ngày nắng, mười ngày lạnh, thì giống đó cũng khó
sinh". Vậy hành giả đừng nên thấy phép quán này dễ mà khinh lờn,
giãi đãi, tu một ngày nghỉ mười ngày, làm như thế tất nhiên không bao
giờ được thành công.
Ngoài sự chuyên cần, hành giả
còn phải theo đúng lời chỉ dẫn trên này, áp dụng đúng phương pháp
thì mới được kết quả mỹ mãn.
Là Phật tử , phải thực hành
pháp môn Sổ tức này để cho tâm trí hết tán loạn, trí huệ dễ phát
sinh, vô minh chấm dứt và trở lại với bản tâm thanh tịnh của mình.
Nói một cách thiết thực hơn nữa,
nếu muốn tu các pháp quán trong "Ngũ đình tâm quán ", mà chúng
tôi sẽ đề cập đén trong những bài sau, trước tiên phải tập quán cho
thuần thục phép Sổ tức này. Nếu quán này chưa thành công, nghĩa là tâm
đang còn tán loạn, mà đã vội quán những pháp khác, như "Bất tịnh
quán , Từ bi quán" v.v...thì chẳng khác chi xây lầu trên cát, thé nào
cũng sẽ bị sụp đổ.
http://www.buddhismtoday.com/viet/phatphap/066-tth-sotuc.htm