- Giác ngộ và giải
thoát
- Cư-sĩ Chính-Trực
(Toronto-Canada)
Trên thế gian này, đạo Phật đã
có mặt hơn hai ngàn năm trăm năm lịch sử, khởi thủy từ Á châu truyền
sang Âu châu và hiện nay đang phát triển mạnh mẽ tại Mỹ châu và Úc
châu. Song song với đà phát triển của khoa học hiện nay, dân chúng ở
các xứ văn minh và tiến bộ đang dần dần mất sự tin tưởng nơi các
tôn giáo chủ trương thần quyền, thiếu căn cứ khoa học, giải thích mọi
sự mọi việc qua đức tin nơi thượng đế mà thôi. Cùng với sự phát
triển của khoa học, dân chúng ở các quốc gia Âu Mỹ Úc ngày càng đối
diện với các khủng hoảng tinh thần, do nhiều áp lực, nhiều khó khăn, dồn
dập xảy ra trong cuộc sống hằng ngày. Khoa học ngày càng đáp ứng tối
đa các nhu cầu, những tiện nghi vật chất của con người. Trong khi đó,
các tôn giáo hiện diện tại đây từ trước, không đáp ứng được những
nhu cầu tinh thần, những vấn đề tâm linh của con người.
Cho nên, dân chúng ở các quốc gia
Âu Mỹ Úc đã và đang hướng về tìm hiểu giáo lý của đạo Phật và thực
hành những lời dạy của Đức Phật trong đời sống hằng ngày. Từ đó,
họ tìm được sự an lạc và hạnh phúc, ngay trong đời sống đầy dẫy
những bất trắc và phiền não khổ đau. Họ phát tâm tu tập một cách
tích cực, dưới nhiều hình thức, tu sĩ hay cư sĩ tại gia, họ viết sách,
dịch kinh Phật Giáo để phổ biến cho mọi người cùng hiểu biết, để
được giác ngộ và giải thoát. Nghĩa là họ đến với đạo Phật bằng
trí tuệ, chứ không phải chỉ bằng niềm tin mà thôi.
* * *
Trong Kinh A Hàm, Đức Phật có dạy:
"Tin tưởng Như Lai mà không hiểu Như Lai, tức là phỉ báng Như Lai
vậy". Nghĩa là nếu chúng ta đến với Như Lai, tức là đến với
Đức Phật chỉ bằng niềm tin, chỉ biết tin tưởng Đức Phật như là một
vị giáo chủ đầy quyền năng, có thể ban phước như lời cầu nguyện của
chúng ta, có thể ban cho chúng ta và gia đình một cuộc sống bình an, như
ý, mà không chịu học hiểu giáo lý, tìm hiểu những lời dạy của Đức
Phật, để áp dụng vào đời sống hằng ngày, tức là chúng ta phỉ báng
Đức Phật. Tại sao vậy?
Bởi vì, nếu cầu nguyện, khấn
vái, van xin, nhưng không toại nguyện, không công hiệu, không hữu hiệu,
không hiệu quả, không kết quả như ý hoặc không có được đáp ứng gì
cả, chúng ta sẽ nghĩ là Đức Phật không linh thiêng, niềm tin không còn,
dễ theo ngoại đạo.
Chắc chắn ai ai cũng biết: cuộc
đời của các vị giáo chủ của các tôn giáo trên thế gian này đều không
có bình an một cách tuyệt đối, theo cái nhìn tầm thường của chúng ta,
các vị vẫn gặp chuyện bất trắc, vẫn bị người khác nhục mạ, vu
cáo, ám sát, bỏ tù, xử án, kết tội, thậm chí giết chết thê thảm như
một tội phạm hình sự! Như vậy, các vị giúp chúng ta được như ý, như
lời cầu nguyện, khấn vái, van xin của chúng ta bằng cách nào? Cuộc đời
của Đức Phật cũng gặp những chuyện như vậy, cũng trải qua các giai
đoạn của cuộc sống như mọi người khác trên thế gian: sanh, già, bệnh,
chết.
Như vậy, Đức Phật cứu khổ thế
gian này bằng cách nào? Bằng hình thức ban phước theo lời cầu nguyện,
van xin chăng? Bằng cách cứu độ cho những ai thờ phượng chăng? Bằng cách
cứu độ cho những ai tụng vài thời kinh, niệm vài câu A Di Đà Phật, hay
đọc vài bài chú chăng?
Trong Kinh Pháp Cú, Đức Phật có dạy:
- "Hãy tự thắp đuốc lên mà đi.
- Thắp lên với Chánh Pháp".
Nghĩa là tất cả chúng ta hãy tìm
hiểu giáo lý của Đạo Phật một cách tường tận, rồi áp dụng vào đời
sống hằng ngày. Hãy đem ngọn đuốc trí tuệ của mình mồi với ngọn
đuốc Chánh Pháp, để được giác ngộ và giải thoát, để được an lạc
và hạnh phúc ngay hiện đời. Đức Phật Thích Ca đã trải qua những
tháng năm tu tập và giác ngộ ngay dưới cội cây bồ đề, trên thế gian
này. Sau đó, Đức Phật sống trọn cuộc đời, trong cảnh giới an lạc và
hạnh phúc, tự tại và giải thoát, dù cho cuộc đời cũng gặp những sóng
gió khó khăn, nhưng Đức Phật không cảm nhận phiền não và khổ đau như
tất cả chúng sanh khác.
Vì tâm đại từ đại bi, thương tất
cả chúng sanh trầm luân trong sanh tử, Đức Phật đem Chánh Pháp, là những
điều Ngài đã giác ngộ được, giảng dạy trong nửa thế kỷ, ví như để
lại những bản đồ cho tất cả chúng sanh biết con đường, biết phương
pháp tu tập. Bất cứ ai áp dụng đúng đắn, kiên trì, đều được giải
thoát khỏi vòng sanh tử luân hồi.
-- Toàn bộ Chánh Pháp của Đạo Phật
nhằm mục đích chỉ rõ cái khổ của cuộc đời, nguyên nhân gây ra đau
khổ, tiếp theo chỉ rõ cảnh giới niết bàn tịch diệt và con đường dẫn
chúng ta đến cảnh giới an lạc đó.
-- Trong kinh sách gọi đó là "Tứ
Diệu Đế", gồm có: khổ, tập, diệt, đạo.
-- Đó chính là cách Đức Phật cứu
độ chúng sanh, ban phước cho chúng sanh vậy.
Do đó, chúng ta hãy tìm hiểu: Tứ
Diệu Đế là gì? Đức Phật đã giác ngộ điều gì và giải thoát như thế
nào?
* *
1) Điều trước tiên Đức Phật giác
ngộ: cuộc đời là khổ. Thực vậy, chúng ta ai ai cũng đều công nhận cuộc
đời "khổ nhiều vui ít". Những niềm vui trong cuộc sống thực
là hiếm hoi. Trái lại, những điều phiền não, đau khổ, bất trắc, bất
như ý, bất toại nguyện thì quá nhiều. Ngoài cái khổ vì thiếu ăn, thiếu
mặc của những người nghèo đói do thiếu phước báo, cái khổ đến với
mọi người trên khắp thế gian, không phân biệt già, trẻ, lớn, bé, nam
phụ lão ấu, địa vị, học thức, giàu nghèo, địa phương, sắc tộc, tôn
giáo, vua chúa hay thường dân, đời này hay đời trước. Cái khổ chung của
tất cả mọi người trên thế gian đó là những gì?
Đó chính là chúng ta khổ vì: sanh,
già, bệnh, chết. Chúng ta khổ vì sanh ra trong cuộc đời dẫy đầy những
chuyện bất như ý, khó khăn, đấu tranh, sóng gió và gian nan, vì tuổi già
sức yếu, đi đứng khó khăn, vì bệnh hoạn đau đớn triền miên, vì cái
chết đến bất ngờ, không như ý. Chúng ta muốn được luôn luôn bình an,
trẻ mãi không già, khỏe mãi không đau, sống mãi không chết, nhưng nào
có ai được như vậy đâu?
Chẳng những chúng ta khổ vì sanh,
già, bệnh, chết, chúng ta còn khổ vì xa lìa người thân thương, vì gặp
những người không ưa, những kẻ oán thù, vì cầu nguyện, van xin nhiều
quá, mà chẳng được gì, vì ngũ ấm xí thạnh, nghĩa là cái thân xác
ngày một to béo nặng nề một cách khổ sở, và quan trọng hơn, chúng ta
khổ vì cái vọng tâm điên đảo đảo điên, cái vọng tưởng lăng xăng lộn
xộn, thay đổi từng giây từng phút, không lúc nào ngừng nghỉ, ví như
con vượn chuyền cây, như con ngựa chạy rong, như con trâu giẫm đạp lúa
mạ của người.
-- Cái tâm ý điên đảo đảo điên,
cái vọng tưởng lăng xăng lộn xộn, tạo tội tạo nghiệp này, là nguyên
nhân chính dẫn chúng ta vào vòng sanh tử luân hồi.
-- Làm sao hàng phục và an trụ được
cái tâm ý này chính là trọng tâm của đạo Phật.
Trong kinh A Hàm, Đức Phật có dạy:
-- "Cuộc đời là biển khổ.
-- Nước mắt chúng sanh nhiều hơn
bốn biển lớn".
Cuộc đời đầy dẫy những chuyện
khổ đau, chúng sanh chìm đắm trong biển khổ, khiến cho nước mắt trong
nhiều đời nhiều kiếp có thể so sánh với nước bốn biển lớn. Con
người mãi mê đấu tranh, giành giựt, hận thù, bon chen, hơn thua trong cuộc
sống, do lòng tham lam, sân hận, si mê, mà quên đi những khổ đau, cho đến
khi nhắm mắt lìa đời, cũng chưa giác ngộ được. Đó là nguyên nhân dẫn
dắt chúng ta vào vòng sanh tử luân hồi.
* *
2) Đạo Phật nhận định cuộc đời
là biển khổ, nhưng không đưa tới quan niệm tiêu cực, bi quan, yếm thế,
chán đời. Đức Phật dạy chúng ta nhận định như vậy để thức tỉnh,
để tìm phương cách giải thoát, không còn chìm đắm trong những cơn vui
giả tạm, ngắn ngủi, những danh vọng, quyền tước, vật chất của thế
gian. Cũng như một vị thầy thuốc chẩn bệnh, định bệnh để tìm ra
nguyên nhân gây bệnh và tìm cách chữa trị. Cho nên, ngay sau đó, Đức Phật
chỉ rõ nguyên nhân gây ra khổ đau.
Trong Kinh Viên Giác, Đức Phật có
dạy:
-- "Con người vì vô minh cho
nên có hai thứ chấp: chấp ngã và chấp pháp.
-- Đó là hai nguyên nhân chính gây
ra phiền não và khổ đau của cuộc đời".
Khi nào hiểu được một cách rõ
ràng và phá trừ được hai nguyên nhân chính gây ra khổ đau, chúng ta sẽ
tìm được an lạc hạnh phúc thực sự trong cuộc sống hiện tại.
Thế nào là "chấp ngã"?
Chấp ngã có hai phần: vật chất và tinh thần. Về vật chất, chúng ta chấp
cái thân xác tứ đại mấy chục ký lô này là "mình". Về tinh thần,
chúng ta chấp cái tâm suy nghĩ, tính toán, suy lường là chính
"mình". Nếu có người hỏi: chúng ta là ai? Chúng ta liền chỉ vào
thân mình và trả lời: Tôi đây nè! Thực ra, cái xác thân tứ đại giả
tạm này đâu phải là "mình". Cái xác thân tứ đại bao gồm những
chất: đất, nước, gió, lửa, tụ hội với nhau trong một thời gian, từ
khi cha mẹ sinh ra, cho đến khi chúng ta thở ra, mà không muốn hít vào nữa,
thì ô hô tử vong! Thời gian đó ít năm, nhiều năm, ngắn dài tùy theo nghiệp
duyên của mỗi người. Người đời thường gọi đó là: số mạng, định
mạng, hay số mệnh, định mệnh. Có người được vài chục năm. Có người
chỉ trong hơi thở! Lúc đó, hơi thở trở về với gió, hơi ấm trở về
với vũ trụ, các chất lỏng như máu, mủ, nước tiểu trở về với nước,
các chất cứng như thịt, xương trở về với đất. Cái gì là
"mình" đây? Còn lại chỉ là cái xác không hồn, cái tử thi bất
động. Cái xác thân tứ đại của chúng ta tan rã, trở về với tứ đại
của vũ trụ. Nói nôm na là: cát bụi trở về với cát bụi.
Thậm chí, ngay khi còn sống hiện
nay, nếu chúng ta không vay mượn tứ đại bên ngoài để bồi bổ từng ngày,
từng giờ, từng phút, từng giây, thì chúng ta đâu tồn tại được. Luôn
luôn mượn không khí thở ra hít vào, lát lát mượn ly nước, ngày ngày mượn
vài ba chén cơm. Cái thân tứ đại muốn khỏe thì khỏe, muốn đau yếu thì
đau yếu, chúng ta không thể làm chủ nó như ý muốn của chúng ta được.
Vậy mà chúng ta cứ chấp chặt cái thân xác tứ đại là "mình",
chúng ta dành trọn cuộc đời để yêu mến, cung phụng, săn sóc nó, thì
quả là chúng ta quá mê muội, đang sống trong mộng tưởng, trong cơn mê,
mà không biết đó thôi.
Chúng ta đã hiểu cái thân xác tứ
đại không phải là mình, vậy còn cái tâm suy nghĩ, tính toán, suy lường
có phải là mình chăng? Thực ra, cái tâm đó cũng không phải là
"mình". Tại sao vậy? Bởi vì, có lúc chúng ta suy nghĩ rất hiền lành,
thánh thiện, muốn giúp đỡ mọi người, muốn bố thí cúng dường, muốn
trở thành người hoàn toàn tốt. Nhưng cũng có nhiều lúc, chúng ta tính
toán, suy lường, muốn hơn người khác cho thỏa lòng ganh tị, đố kyﬠmuốn
thấy người khác suy sụp, gặp nạn cho thỏa lòng hơn thua, ganh ghét, tị
hiềm. Vậy thử hỏi chúng ta là người thiện hay bất thiện? Chúng ta là
một hay là hai?
Dù là khởi tâm thiện, hay khởi
tâm bất thiện, chúng ta cũng khổ đau. Lúc tâm thiện khởi lên, muốn làm
người tốt, muốn giúp đỡ người khác mà không được, thí dụ chúng ta
muốn cứu người thân bị bệnh nan y, thầy thuốc đã bó tay, chúng ta sẽ
đau khổ. Lúc tâm bất thiện khởi lên, muốn thấy người khác khổ đau,
nguy nan, khốn đốn, mà họ vẫn cứ bình an, chúng ta sẽ đau khổ. Đàng
nào chúng ta cũng đau khổ cả! Lòng tự ái cao là một dạng của tâm chấp
ngã. Do tâm tham ái, chấp ngã một cách mù quáng, chúng ta đã, đang và sẽ
tạo tội tạo nghiệp không biết bao nhiêu trong nhiều đời nhiều kiếp.
Đó là nguyên nhân dẫn dắt chúng ta vào vòng sanh tử luân hồi.
*
Thế nào là "chấp
pháp"? Chấp pháp cũng có hai phần: vật chất và tinh thần. Về vật
chất, chúng ta chấp mọi thứ có hình tướng như cái nhà này, cái xe này
là của mình. Về tinh thần, chúng ta chấp mọi thứ, mọi việc, mình làm,
mình nói, mình nghĩ, cái gì của mình cũng là đúng, là nhất.
Về phương diện vật chất, chúng
ta đang sống trong mộng tưởng, cho là cuộc đời này sẽ vĩnh viễn trường
tồn, cho là những người thân sẽ mãi mãi ở bên mình, cho là những của
cải vật chất như nhà cửa, xe cộ, vàng bạc, cơ nghiệp luôn luôn thuộc
về mình. Cho nên, nếu người thân có ra đi, hoặc có mệnh hệ nào, nếu
của cải vật chất có bị mất mát hư hao, thì chúng ta sẽ đau khổ!
Về phương diện tinh thần, chúng
ta thường chấp chặt ý kiến của mình là đúng, việc mình làm là đúng,
ai có ý kiến khác, ai làm khác là không đúng, là sai. Chúng ta thường cho
là người khác lúc nào cũng phải suy nghĩ giống như mình, nên khi có người
phát biểu khác đi, chúng ta khó chấp nhận được. Chúng ta không thấy những
lỗi lầm, sai trái của mình, cho nên đau khổ, bực bội, vì chỉ thấy lỗi
lầm của người.
Thí dụ trong gia đình, nếu người
cha không nhận thấy lỗi của mình, chỉ biết la mắng con cái vì chúng
không theo ý muốn của mình, bất chấp ý kiến của chúng, thì người cha
đó chắc chắn sẽ phiền não đau khổ và làm cho mọi người trong gia đình
cũng phiền não đau khổ theo. Chúng ta nên biết hai thế hệ khác nhau thì
ý kiến, sự suy nghĩ, cảm giác đều khác nhau. Hơn nữa, chúng ta đừng chấp
chặt các quan niệm xa xưa, cổ lổ, lạc hậu, không còn hợp thời nữa. Cứ
chấp chặt như vậy chỉ đưa đến phiền não và khổ đau mà thôi. Chuyện
vợ chồng cũng vậy. Chuyện cộng đồng cũng vậy. Chuyện quốc gia xã hội,
cho đến chuyện thế giới, cũng không khác, chỉ vậy thôi. Khi bất cứ
chuyện gì xảy ra, người nào, bên nào cũng có một phần lỗi, không nhiều
thì ít, không bên nào vẹn toàn, không người nào toàn vẹn. Hiểu được
như vậy, làm được như vậy, chúng ta sẽ bớt khổ đau nhiều lắm.
Trong cuộc sống gia đình cũng như
ngoài xã hội, điều quan trọng là chúng ta phải biết quên mình vì người,
thì mới có an lạc và hạnh phúc. Còn nếu tâm ý quá ích kỷ, chỉ biết
có mình, gia đình mình, đoàn thể mình, tôn giáo mình, cái gì cũng vì
mình hết trơn, thì chỉ có phiền não và khổ đau mà thôi. Muốn có một
gia đình hạnh phúc, người cha phải biết hy sinh, lo lắng mọi nhu cầu vật
chất lẫn tinh thần cho cả gia đình, người mẹ cũng phải biết hy sinh những
vui thích cá nhân, hòa hợp với nhịp sống chung của gia đình, con cái phải
biết nhớ ơn sinh thành, dưỡng dục của cha mẹ, phải biết nghe lời dạy
dỗ, phải biết báo hiếu.
Trong một quốc gia có hai, ba, hoặc
nhiều phe nhóm đấu tranh, kình chống nhau kịch liệt, phe nào cũng muốn tiêu
diệt phe kia, phe nào cũng cho mình là đúng nhứt, là yêu nước nhứt, thì
quốc gia đó khó có thể tiến bộ được, dân chúng không thể sống trong
an lạc và hạnh phúc được. Tại sao vậy? Bởi vì phe cầm quyền làm được
bất cứ việc gì, cũng bị phe chống đối phá hoại, ngăn trở, phỉ báng,
xuyên tạc. Chúng ta thường tự kỷ ám thị, không chịu nhìn nhận sự thật,
chỉ vì sự thật không theo như ý của mình, của gia đình mình, của phe
nhóm mình, của tôn giáo mình.
Trên thế gian này, người chủ muốn
công nhân viên làm việc nhiều, nhưng phát lương ít; ngược lại, công
nhân viên muốn làm việc ít, nhưng lãnh lương nhiều. Thế là đấu tranh và
đau khổ! Trên thế gian này, người ta thường nhớ rất kỹ đã làm ơn,
giúp đỡ cho bất cứ ai, bất cứ ở đâu, bất cứ lúc nào; nhưng lại không
muốn nhớ bất cứ ai đã làm ơn, giúp đỡ mình. Trên thế gian này, trâu
cột ghét trâu ăn, được làm vua thua làm giặc, có ít xích ra nhiều, chuyện
bé xé ra to, chuyện có nói không, chuyện không nói có, lấy oán báo ân,
ăn cháo đá bát, được chim bẻ ná, được cá quăng nôm, khen mình khinh người,
là những "chuyện như thị", tức là những sự thực đương nhiên,
không cần ngạc nhiên, nhiều không thể kể hết được. Hiểu được như
thế và đừng làm như thế, chúng ta sẽ mỉm cười và bớt đau khổ nhiều
lắm!
Chúng ta thường mơ ước, cầu nguyện
cho cuộc đời được bình an, không sóng gió. Nhưng làm sao có thể như vậy
được? Thực ra, cuộc đời cũng giống như mặt biển cả, sóng gió triền
miên, khi nhiều sóng khi ít sóng, ít khi sóng lặng gió yên, cơn sóng này
qua đi, thì cơn sóng khác lại đến. Việc này chưa xong, thì việc khác lại
xảy đến. Điều quan trọng hơn cả là chúng ta cần nên biết áp dụng
Chánh Pháp, để ứng xử mọi sự mọi việc, với tâm thiền định, bình
tĩnh, thản nhiên, chấp nhận, thì chúng ta sẽ giảm bớt khổ đau. Do tâm
tham ái, chấp pháp một cách mù quáng, chúng ta đã, đang và sẽ tạo tội
tạo nghiệp không biết bao nhiêu, trong nhiều đời nhiều kiếp. Đó là
nguyên nhân dẫn dắt chúng ta vào vòng sanh tử luân hồi.
* *
3) Sau khi chỉ rõ nguyên nhân của sự
khổ đau, của sanh tử luân hồi, Đức Phật chỉ bày cảnh giới niết
bàn, thường hằng, tịch diệt, bình yên, thanh tịnh, an lạc và hạnh phúc
cho những ai biết áp dụng Chánh Pháp vào đời sống hằng ngày.
Trong Kinh Đại Bát Niết Bàn, Đức
Phật có dạy:
- Chư hành vô thường.
- Thị sanh diệt pháp.
- Sanh diệt diệt dĩ.
- Tịch diệt vi lạc.
Nghĩa là mọi sự mọi việc trên
đời đều vô thường, không có gì tồn tại vĩnh viễn, gọi là pháp sanh
diệt. Tất cả mọi sự mọi việc sanh ra, rồi cũng sẽ diệt đi, không
có gì là vĩnh cửu, chuyện vui có tới rồi cũng đi, chuyện buồn có đến
rồi cũng qua, thời gian sẽ xóa tan tất cả mọi sự mọi việc. Chuyện
vui hay buồn đều làm tâm của chúng ta loạn động và bất an. Tâm của
chúng ta dù khởi niệm từ bi, hay khởi niệm sân hận, rồi cũng lặng đi,
tất cả đều là các tâm niệm sanh diệt. Chỉ có khi nào các tâm niệm
sanh diệt như vậy diệt đi rồi, lặng mất rồi, không còn nữa, chúng ta
sẽ được sống trong cảnh giới an lạc hạnh phúc, cảnh giới tịch diệt
vi diệu.
* Trong Kinh A Di Đà, Đức Phật dạy:
đó là cảnh giới của người đạt được "nhất tâm bất loạn".
* Trong Kinh Thủ Lăng Nghiêm, Đức
Phật dạy: đó là cảnh giới của người có tâm "bất tùy phân biệt",
của người không còn tranh chấp thị phi, phải quấy, hơn thua, đúng sai.
* Trong Kinh Tịnh Danh, hay Kinh Duy Ma
Cật, Đức Phật dạy: đó là cảnh giới của người đạt được "pháp
môn bất nhị", của người không còn kẹt trong vòng đối đãi nhị
biên, không còn thành kiến, định kiến, thiên kiến, biên kiến, tà kiến,
ác kiến, đoạn kiến, thường kiến.
* Trong Kinh Kim Cang, Đức Phật dạy:
đó là cảnh giới của người đạt được "thân kim cang bất hoại",
của người không còn kẹt vì các hình tướng giả tạm bên ngoài, của người
đạt được "thực tướng".
* Trong Bát Nhã Tâm Kinh, Đức Phật
dạy: đó là cảnh giới của người đạt được "chư pháp bất sanh,
bất diệt, bất cấu, bất tịnh, bất tăng, bất giảm", hay là cảnh
giới của người "hành thâm bát nhã và chiếu kiến ngũ uẩn giai không".
* Trong Kinh Thủ Lăng Nghiêm, Đức
Phật có dạy: "Sanh diệt ký diệt, tịch diệt hiện tiền".
Nghĩa là khi nào tâm sanh diệt tiêu mất, không còn nữa, thì cảnh giới tịch
diệt, tức là cảnh giới niết bàn hiện ra trước mắt. Cũng như khi nào
mây đen tan mất, thì trăng sáng hiện ra trước mắt. Cũng như khi nào phiền
não và khổ đau hết, thì an lạc và hạnh phúc hiện tiền. Nói một cách
khác: "vọng tâm tiêu hết, chân tâm hiện tiền". Thực là đơn giản,
dễ hiểu như vậy.
Cảnh giới tỴch diệt an lạc đó
không dành riêng cho bất cứ ai, không thuộc bất cứ tôn giáo nào, không
thuộc bất cứ sắc dân nào, không thuộc bất cứ thời đại nào. Bất cứ
ai dẹp được một phần các tâm niệm sanh diệt, thì người đó sống
được một phần trong cảnh giới an lạc tịch diệt.
Cảnh giới này không thể nghĩ bàn,
không thể dùng lời lẽ của thế gian để diễn tả trọn vẹn được, ai
thực hiện được, sống được trong cảnh giới đó, thì tự người đó
biết, cũng như người uống nước, nóng lạnh tự biết. Cảnh giới này
còn gọi là "đạo".
Sách có câu: "đạo bất khả
ngôn thuyết". Nghĩa là không thể dùng ngôn ngữ của thế gian này để
diễn tả, để chỉ bày, để nói về "đạo". Sách cũng có câu:
"ngữ ngôn đạo đoạn". Nghĩa là khi nói lên bằng ngôn ngữ thế
gian thì đã mất "đạo" rồi.
* *
4) Đến đây, Đức Phật chỉ dạy
những phương pháp, những pháp môn để đạt được "đạo",
tức là đạt được cảnh giới niết bàn tịch diệt đó. Vấn đề hiện
giờ là: làm sao để các tâm niệm sanh diệt đó không còn khởi lên nữa,
hoặc các tâm niệm sanh diệt đó có khởi lên, làm sao cho nó lắng xuống,
tiêu mất? Nói cách khác: Làm sao hàng phục và an trụ được cái tâm ý
này chính là trọng tâm của đạo Phật.
Toàn bộ giáo pháp của đạo Phật,
chia ra 37 phẩm, gồm có: tứ niệm xứ, tứ như ý túc, tứ chính cần, ngũ
căn, ngũ lực, thất bồ đề phần và bát chánh đạo. Chánh Pháp gồm 37
phẩm này giúp chúng ta đạt được "đạo" bằng trí tuệ, bằng sự
quán chiếu, nhận thức được chân lý chứ không phải chỉ bằng niềm
tin đơn giản mà thôi.
* *
* "Tứ Niệm Xứ" là bốn
chỗ cần quán niệm luôn luôn. Quán thân bất tịnh, nghĩa là luôn luôn nhớ
rằng thân xác tứ đại này chứa toàn những thứ nhơ nhớp, những thứ bất
tịnh bên trong. Quán thọ thị khổ, nghĩa là luôn luôn nhớ rằng thọ nhận
nhiều cảm giác, nhiều tự ái, ai nói gì cũng chấp chặt, thì tức nhiên
là khổ. Quán tâm vô thường, nghĩa là luôn luôn nhớ rằng tâm ý con người
đổi thay vô chừng, không cố định, nay vầy mai khác, chớ có chấp chặt
làm chi cho khổ! Quán pháp vô ngã, nghĩa là luôn luôn nhớ rằng mọi sự mọi
việc trên thế gian đều không nhứt định, không cố định. Thí dụ những
quan niệm chồng chúa vợ tôi, trọng nam khinh nữ, chỉ đúng ở thời đại
nào đó mà thôi, không có thực thể cố định, không đúng với mọi thời
gian, không đúng với mọi không gian.
* "Tứ chính cần" là bốn
việc luôn luôn chuyên cần, chăm chỉ thực hành một cách chân chính. Đối
với việc bất thiện đã sinh, phải trừ dứt hẳn, đối với việc bất
thiện chưa sinh, đừng cho sinh ra, đối với việc thiện chưa sinh, làm cho
sinh ra, đối với việc thiện đã sinh, làm cho tăng trưởng.
* "Tứ như ý túc" là bốn
pháp thiền định, hay là bốn phương tiện đưa chúng ta đến chỗ như ý
muốn, thành tựu viên mãn. Đó là: dục, cần, tâm, quán. Nghĩa là: chúng
ta phải có lòng thiết tha mong muốn, tìm cầu sự giải thoát, chúng ta phải
chuyên cần, tinh tấn học hiểu giáo lý, chúng ta phải khắc chế tâm niệm
đến chỗ bất loạn, chúng ta phải biết cách quán chiếu để giác ngộ
chân lý, thấu hiểu lẽ thực.
* "Ngũ căn" là năm pháp căn
bản sinh ra các việc thiện. Đó là: tín, tấn, niệm, định, tuệ. Nghĩa là:
chúng ta phải có niềm tin sâu xa, vững chắc nơi Chánh Pháp vô thượng,
tinh tấn tu tâm dưỡng tánh không hề biết mệt mỏi, luôn luôn có tâm niệm
hiền thiện, từ bi hỷ xả, luôn luôn giữ sự bình thản, tỉnh thức, thiền
định, bất loạn và luôn luôn dùng trí tuệ để suy xét mọi sự mọi việc,
không tin tưởng bừa bãi, không mê tín dị đoan.
* "Ngũ lực" là năm sức mạnh
do năm pháp căn bản nói trên thành tựu được. Nghĩa là do tín lực chúng
ta có niềm tin kiên cố, mạnh mẽ nơi Chánh Pháp, do tấn lực chúng ta có
sức mạnh tinh thần bất thối chuyển, san bằng những trở ngại trên đường
tu tập, do niệm lực chúng ta luôn luôn ghi nhớ những thiện pháp, do định
lực chúng ta có được sự tập trung tư tưởng, và do tuệ lực chúng ta
giác ngộ được con đường giải thoát khỏi sanh tử luân hồi.
* "Thất bồ đề phần", còn
gọi là "thất giác chi", là bảy phần hiểu biết, bảy điều dẫn
đến chỗ giác ngộ. Đó là: trạch pháp, tinh tấn, hoan hỷ, khinh an, niệm,
định, xã. Trạch pháp là dùng trí tuệ chọn lựa sự thực hư, chơn giả
của tất cả các pháp. Tinh tấn là tâm mạnh mẽ dứt trừ tất cả các
nghiệp bất thiện, thực hành tất cả các nghiệp thiện. Hoan hỷ là tâm
luôn luôn vui vẻ với mọi người, với mọi việc trên thế gian, không
phân biệt gì cả, để tất cả chúng sanh đều hỷ kiến. Khinh an là tâm
nhẹ nhàng, an lạc khi dứt trừ các phiền não, các cố chấp nặng nề,
thoát ra ngoài vòng tục lụy của thế gian. Niệm là tâm luôn luôn nhớ nghĩ
đến chư Phật, đến tất cả chúng sanh, vì tâm từ bi hỷ xả mà hành
trì giới luật, làm các việc phước thiện. Định là tâm luôn luôn bình
thản, không tán loạn, an nhiên, tự tại. Xã là tâm buông bỏ tất cả những
hệ lụy của cuộc đời, tất cả những thành kiến, định kiến, thiên
kiến, biên kiến, tà kiến, ác kiến, thường kiến, đoạn kiến, không chấp
chặt những tư tưởng chật hẹp, ích kỷ.
* "Bát chánh đạo" là con
đường gồm tám điều chân chánh, dẫn đến mục đích cứu kính của đạo
Phật: giác ngộ và giải thoát. Đó là: chánh kiến, chánh tư duy, chánh ngữ,
chánh nghiệp, chánh mạng, chánh tinh tấn, chánh niệm, chánh định.
1) Chánh kiến là sự hiểu biết
chân chánh, chẳng hạn như hiểu biết về lý nhân quả, lý nhân duyên, lý
duyên khởi, trùng trùng duyên khởi. Sự hiểu biết này không bị chi phối
bởi thành kiến, định kiến, tà kiến, ác kiến, thiên kiến, biên kiến,
đoạn kiến, thường kiến. Người có chánh kiến là người thấy mọi sự
mọi việc "đúng như thực".
Trong Kinh A Hàm, Đức Phật có dạy:
"Hãy đến với đạo Phật để thấy đúng như thực, chứ không phải
chỉ đến để mà tin!"
Thấy "đúng như thực"
nghĩa là sao? Nghĩa là:
* Mọi sự việc đều có nguyên
nhân. Thí dụ khi thấy một cái cây mọc lên, chúng ta biết ngay là do hạt
nhân nẩy mầm, không phải tự nhiên mà có. Khi được bình an, sung sướng,
chúng ta hiểu là đang hưởng phước. Khi gặp tai nạn, trắc trở, chúng ta
hiểu là đang đền trả quả báo. Tất cả việc phước hay họa là quả của
nhân, do chúng ta gieo trước đây, đời trước hay đời này, chứ không do
ông trời nào ban phước giáng họa bừa bải cả. Đó là lý nhân quả.
* Mọi sự việc do nhân duyên
sinh và cũng do nhân duyên diệt. Một cuốn sách do các nhân duyên có người
viết, có giấy mực, có thợ in ấn, có thợ đóng bìa mà hình thành. Đến
khi do các nhân duyên bị mối mọt ăn, bị lửa đốt, bị thấm nước, cuốn
sách đó sẽ bị hủy hoại. Cuốn sách không phải tự nhiên mà có, không
phải tự nhiên mà mất! Đó là lý nhân duyên.
* Mọi sự mọi việc không phải
tự nhiên mà phát khởi. Có người hỏi thì mới có người đáp. Có người
ăn quà mới có người bán quà. Có người bán quà mới có người ăn quà.
Có chửi mắng người mới bị ăn bạt tai. Có chơi xấu người mới bị
người chơi xấu. Có gió mới có sóng. Có sinh sự thì sự mới sinh. Có
chuyện này xảy ra, mới có chuyện kia xảy ra, rồi có chuyện nọ xảy ra
tiếp theo, cứ như thế liên tục không bao giờ dứt. Đó là lý duyên khởi,
trùng trùng duyên khởi.
2) Chánh tư duy là sự suy nghĩ
chân chánh, theo đúng lẽ thực, không lợi mình hại người. Sự suy nghĩ này
không bị chi phối bởi thành kiến, định kiến, thiên kiến, biên kiến,
tà kiến, ác kiến, đoạn kiến, thường kiến.
Trong Kinh A Hàm, Đức Phật có dạy:
-- "Không nên tin ngay tất cả
những gì người xưa nói, tất cả những gì người có thế lực đạo
cũng như đời nói, tất cả những gì người bề trên nói, tất cả những
gì có nhiều người tin theo, có ghi trong sách vở.
-- Chỉ nên tin những gì có thể kiểm
nghiệm được, đúng với chân lý, đúng với lẽ thực, thông qua trí tuệ
sáng suốt, thấy có ích lợi cho bản thân và cho mọi người".
Bởi vậy, Đức Phật dạy ba môn học
phát sinh trí tuệ, đó là: "Văn-Tư-Tu". Nghĩa là chúng ta hãy nghe
giảng, hãy đọc sách, hãy nghiên tầm, hãy học hỏi, rồi suy nghĩ, tư
duy, quán chiếu cho chính chắn, thấu đáo, trước khi thực hành, tu tập
theo.
3) Chánh ngữ là lời nói
chân chánh, không lợi mình hại người, không thêu dệt, gây hiềm khích giữa
các cá nhân hay tập thể, không xu nịnh, không trái lẽ thực, không thiên
vị. Lời nói này dễ nghe, đem lại niềm vui cho kẻ khác, không bị chi phối
bởi ác kiến, thành kiến, biên kiến, đoạn kiến, thường kiến. Người
có chánh ngữ là người không nói những lời khiến kẻ khác đau khổ, phải
xức dầu cù là, phải uống thuốc nhức đầu, dù cho họ là người thân
hay kẻ thù hoặc bất cứ ai chăng nữa! Người có chánh ngữ là người biết
giữ chữ tín, được lòng tin yêu của mọi người. Khi cần nói, chỉ nói
pháp vô sanh, không nói pháp sanh diệt, thị phi.
4) Chánh nghi䰼/u> là hành động tạo nghiệp chân chánh, không mưu cầu
lợi mình hại người. Dù cho người có hành động không tốt đối với mình,
chúng ta cũng không có hành động trả đủa, vì làm như vậy chúng ta đâu
có khác gì hơn người. Người ta viết báo chửi bới, vu cáo, bôi lọ, nhục
mạ, phỉ báng. Chúng ta biết đó là hành động không chân chánh, thì
chúng ta đừng làm y như vậy đối với người.
Trong Kinh A Hàm, Đức Phật có dạy:
- "Tam nghiệp hằng thanh tịnh.
- Đồng Phật vãng tây phương".
Nghĩa là giữ gìn ba nghiệp thân khẩu
ý chân chánh, thanh tịnh, thì chúng ta theo chư Phật về cảnh giới tây phương
cực lạc mà an hưởng.
5) Chánh mﮧ là mạng sống,
cuộc sống chân chánh. Nghĩa là chúng ta chỉ làm những nghề chân chánh,
không xâm phạm mạng người, tổn hại mạng vật để sinh sống. Người có
chánh mạng là người sống cuộc đời có ý nghĩa, lợi mình lợi người,
không lường gạt ai, không ăn không ngồi rồi, không sống bám vào kẻ
khác, không sống bám vào xã hội, luôn luôn có tâm niệm phục vụ chúng
sanh là cúng dường chư Phật.
6) Chánh tinh tấn là sự
siêng năng, chuyên cần, chăm chỉ chân chánh, tức là làm tất cả những
việc thiện và tránh tất cả việc bất thiện, luôn luôn tu tâm dưỡng tánh,
không lúc nào ngơi nghỉ, mệt mõi, buông lung hay thối tâm.
Trong Kinh Đại Bát Niết Bàn, Đức
Phật có dạy:
- "Chư ác mạc tác.
- Chúng thiện phụng hành.
- Tự tịnh kỳ ý.
- Thị chư Phật giáo".
Trong kinh sách, tượng trưng cho sự
siêng năng, tinh tấn một cách dũng mãnh, vượt ngoài ý chí tầm thường của
thế gian, đó là Bồ Tát Đại Thế Chí.
7) Chánh niệm là luôn luôn khắc
chế tâm niệm bên trong, bên ngoài luôn luôn tránh sự đấu tranh, cãi vã.
Chư Tổ có dạy:
- "Nội cần khắc niệm chi công.
- Ngoại hoằng bất tranh chi đức".
Nghĩa là con người có công phu
tu tập, cố gắng dẹp bỏ tạp niệm trong tâm, con người có đức độ bên
ngoài luôn luôn từ tốn, lễ độ, nhã nhặn, hiền hòa. Người có chánh
niệm là người luôn luôn biết rõ ràng mình đang làm gì, đang nói gì,
đang nghĩ gì, luôn luôn sống trong tỉnh thức, nhận biết ngay mỗi khi vọng
niệm dấy khởi và không theo, luôn luôn nhớ và sống theo lời Phật dạy,
luôn luôn sống với Chân Tâm Phật Tánh, tức là với Bản Tâm Thanh Tịnh.
8) Chánh định là sự
bình tỉnh sáng suốt, do tam nghiệp thanh tịnh, do quán tâm từ bi để dẹp
trừ lòng sân hận, mở rộng tình thương, do quán thân bất tịnh để dẹp
trừ lòng tham ái, do quán lý nhân duyên để dẹp trừ lòng si mê, ngã chấp
và pháp chấp, do quán giới phân biệt để khi sáu căn tiếp xúc với sáu
trần, không khởi sáu thức, không sanh vọng niệm và do quán sổ tức, đếm
hơi thở ra thở vào, để dẹp trừ tâm loạn động, tâm lăng xăng lộn xộn.
Người có chánh định do giữ gìn
giới luật, sẽ phát sanh trí tuệ bát nhã, đưa đến giác ngộ và giải
thoát. Đó là tam vô lậu học "Giới-Định-Tuệ". Ngoài ra, chúng
ta cũng đã biết dù khởi niệm thiện hay bất thiện cũng đều dẫn đến
khổ đau, bởi vì vẫn còn kẹt hai bên, tức là nhị biên, người đời gọi
là hai thái cực. Cho nên, Đức Phật dạy "Pháp Môn Bất Nhị",
giúp chúng ta lặng hết những tâm niệm dù thiện hay bất thiện, để không
còn phiền não và khổ đau, để được an lạc và hạnh phúc, để được
về cõi tây phương cực lạc, để được giác ngộ và giải thoát.
* * *
tóm lại, chúng ta biết những điều
Đức Phật chứng ngộ và giảng dạy, được gọi là Chánh Pháp ghi trong
các kinh điển, ví như các bản đồ giúp nhân loại biết phương pháp tu tập,
để được giác ngộ và giải thoát, để được cuộc sống an lạc và hạnh
phúc hiện đời. Chánh Pháp không dành riêng cho bất cứ ai, dù là Phật Tử
hay không, dù là tu sĩ xuất gia hay cư sĩ tại gia. Mặc dù có người thờ
phượng Đức Phật, tin tưởng Đức Phật mà không học hiểu Chánh Pháp,
không áp dụng Chánh Pháp, thì cũng không ích lợi gì hiện đời cả.
Chư Tổ có dạy:
- "Tu mà không học là tu mù.
- Học mà không tu là đãy sách".
Nghĩa là muốn hưởng an lạc và hạnh
phúc, muốn được giác ngộ và giải thoát, chúng ta phải tu tập. Nhưng tu
tập mà không chịu học hiểu Chánh Pháp cũng ví như người mù lại không
có bản đồ, không người hướng dẫn, thì làm sao đi đến nơi đến chốn
một cách an lành được. Bản thân đã tu mù, không nghiên tầm giáo lý,
kinh điển đại thừa, mà còn dẫn dắt người khác tu tập, thì quả là
đại họa, là phỉ báng đạo Phật, là sư tử trùng thực sư tử nhục.
Trái lại, Chánh Pháp để áp dụng, thực hành chứ không phải để nói
suông, để thảo luận, để tranh cãi. Người chỉ lo học hiểu để thỏa
mãn kiến thức, mà không lo tu tập, không áp dụng vào đời sống hằng ngày,
thì cũng chỉ có thể hiểu biết đến mức độ nào đó mà thôi, cũng ví
như cái đãy, cái túi đựng sách có giới hạn vậy thôi. Những người đó
cũng như những người đếm tiền trong ngân hàng, những người đếm bò
cho chủ, trọn không có tiền và cũng không có bò.
Có câu chuyện giáo lý tối thượng
thừa như sau: Có một anh mù, đến thăm người bạn, đến lúc trời tối
mới ra về. Người bạn đưa cho cây đèn. Anh mù bèn nói không cần, bởi
vì đối với anh, trời sáng cũng như tối, ban ngày cũng như ban đêm,
không có gì khác, không phân biệt được gì cả. Người bạn khuyên hãy cầm
cây đèn, để người khác thấy mà tránh. Anh mù nghe có lý bèn nhận cây
đèn và ra về. Trên đường về, có người đi đụng phải anh. Anh mù bèn
la lên: bộ không thấy cây đèn tôi đang cầm đây hay sao? Người kia đáp:
Cây đèn của anh đã tắt từ lâu rồi!
Thế mới biết chúng ta cần cây đèn
của chính chúng ta, để giúp chúng ta tai qua nạn khỏi, để giúp chúng ta
giác ngộ và giải thoát khỏi vòng trầm luân, sanh tử luân hồi. Cây đèn
do người khác trao cho, có khi không được hữu dụng. Cây đèn luôn luôn hữu
dụng đó phải là cây đèn của chính chúng ta. Cây đèn đó chính là trí
tuệ bát nhã của tất cả mọi người chúng ta vậy.
http://www.buddhismtoday.com/viet/phatphap/076-giacngo.htm