- Tiến
Trình Giải Thoát của Đức Phật
- Khi
Ngài Thành Đạo
- HT.Thích
Minh Châu
Gia chủ Tapussa cùng với
Tôn Giả Ananda đến hỏi Đức Phật,
vì sao giới cư sĩ gia chủ "Thọ hưởng các dục, vui thích các dục,
ưa thích các dục, hoan hỷ các dục", xem đời sống viễn ly của các
vị xuất gia như là vực thẳm. Tuy vậy trong pháp và luật của Thế Tôn lại
có những Tỳ Kheo trẻ tuổi phấn khởi trong sự xuất ly, tịnh tín, an
trú, hướng đến xuất ly, và các vị này thấy trong sự xuất ly "Đây
là an tịnh". Chính ở nơi đây là sự sai khác trong Pháp và Luật này
giữa các Tỳ kheo và phần đông quần chúng. Sự ngạc nhiên và khâm phục
của Tapussa được Thế Tôn chấp nhận, và Đức Phật kể lại kinh nghiệm
của Ngài trong tiến trình thành đạo của Ngài dưới gốc cây Bồ Đề.
Khi Ngài chưa thành bậc Chánh Giác Ngài diễn tả sự phấn khởi của Ngài
trong tiến trình tu tập vượt qua các chướng ngại để đạt được các
cảnh giới thiền, và vượt lên đạt được các cảnh giới thiền cao hơn,
tất cả đòi hỏi một sự phấn đấu
kiên cường, sáng suốt bền bỉ và tuần tự.
Ngài
Bắt đầu với cảnh giới Sơ thiền và đối tượng cần phải gạt bỏ là
các dục để chứng được Sơ thiền. Ngài suy nghĩ: "Lành thay sự xuất
ly! lành thay đời sống viễn ly". Nhưng tâm của Ngài không có phấn khởi
trong sự xuất ly ấy, không có tịnh tín, không có an trú, không có hướng
đến, dầu ta có thấy " Đây là an tịnh". Rồi Thế Tôn suy nghĩ:
"Do nhân gì, do duyên gì, tâm ta không có phấn khởi trong xuất ly,
không có tịnh tín, không có an trú, không có hướng đến, dầu ta có thấy:
"Đây là an tịnh". Rồi này Ananda, Ta suy nghĩ: "Vì ta không thấy
sự nguy hiểm trong các dục, vì Ta không làm cho sung mãn sự nguy hiểm ấy.
Lợi ích của xuất ly chưa được chứng đắc, Ta chưa được thưởng thức
lợi ích ấy, do vậy tâm Ta không có phấn khởi trong xuất ly ấy. Không tịnh
tín, không an trú, không có hướng đến. Này Ananda, về vấn đề ấy ta
suy nghĩ như sau: "Nếu sau khi thấy sự nguy hiểm trong các dục, Ta làm
cho sung mãn sự nguy hiểm ấy. Sau khi chứng được lợi ích trong sự xuất
ly, Ta thưởng thức lợi ích ấy. Thời sự kiện này có thể xảy ra:" Tâm của Ta có thể phấn khởi
trong xuất ly, tịnh tín, an trú và hướng đến, vì Ta có thấy" Đây
là an tịnh".
"
Rồi này Ananda, sau một thời gian sau khi thấy được sự nguy hiểm trong các
dục, Ta làm cho sung mãn sự nguy hiểm ấy, sau khi chứng được lợi ích
trong sự xuất ly, Ta thưởng thức lợi ích ấy. Và này Ananda, tâm Ta hứng
khởi trong xuất ly, tịnh tín, an trú và hướng đến, vì ta có thấy:
"Đây là an tịnh". Này Ananda sau một thời gian Ta ly dục, chứng đạt
và an trú sơ thiền. Do ta trú với sự an trú này, các tưởng tác ý câu hữu
với dục vẫn hiện hành. Như vậy đối với ta là một chứng bệnh. Ví
như này Ananda , đối với người sung sướng, đau khổ có thể khởi lên,
như là một chứng bệnh. Cũng vậy, các tưởng tác ý câu hữu với dục vẫn
hiện hành ở nơi Ta, như vậy, đối với Ta là một chứng bệnh".
"Rồi
này Ananda, Ta suy nghĩ như sau: " Vậy ta hãy chỉ tức các tầm và tứ...
chứng đạt và an trú thiền thứ hai. Nhưng tâm của Ta không có hứng khởi
đối với không có tầm ấy, không có tịnh tín, không có an trú, không có
hướng đến dầu Ta có thấy" Đây là an tịnh". Này Ananda, về vấn
đề ấy ta suy nghĩ như sau: "Do nhân gì, do duyên gì, tâm Ta không có hứng
khởi đối với không có tầm ấy, không có tịnh tín, không có an trú,
không có hướng đến, dầu Ta có thấy: "Đây là an tịnh". Rồi
này Ananda, Ta suy nghĩ như sau:" Vì ta không thấy nguy hiểm trong các tầm, vì Ta không làm cho sung mãn sự nguy hiểm
ấy. Lợi ích không có tầm chưa được chứng đắc, Ta chưa được thưởng
thức lợi ích ấy. Do vậy tâm Ta không hứng khởi đối với không có tầm,
không tịnh tín, không an trú, không hướng đến. Này Ananda, về vấn đề
ấy Ta suy nghĩ như sau: " Nếu sau khi thấy nguy hiểm trong các tầm, Ta
làm cho sung mãn nguy hiểm ấy. Sau khi chứng được lợi ích không có tầm,
Ta thưởng thức lợi ích ấy, thời sự kiện này xảy ra: " Tâm của
ta có thể hứng khởi không có tầm, tịnh tín, an trú, hướng đến, vì Ta
thấy " Đây là an tịnh"
Rồi
này Ananda, sau một thời gian, sau khi thấy nguy hiểm trong các tầm, Ta làm
cho sung mãn nguy hiểm ấy, sau khi chứng được lợi ích không có tầm, Ta
thưởng thức lợi ích ấy. Và này Ananda, tâm Ta hứng khởi trong không có
tầm, tịnh tín, an trú, hướng đến, vì Ta thấy "Đây là an tịnh".
Này Ananda, sau một thời gian Ta diệt tầm và tứ... chứng đạt và an trú
thiền thứ hai. Do Ta trú với sự an trú này, các tưởng tác ý câu hữu với
tầm vẫn hiện hành nơi ta, như vậy đối với Ta là một chứng bệnh". Này Ananda, Ta suy nghĩ như sau:" Vậy Ta
hãy ly hỷ, chứng đạt và an trú thiền thứ ba. Nhưng này Ananda, tâm của
Ta không có hứng khởi đối với không có hỷ ấy, không có tịnh tín,
không có an trú, không có hướng đến, dầu ta có thấy "Đây là an tịnh".
Này
Ananda, về vấn đề ấy Ta suy nghĩ như sau: " Do nhân gì, do duyên gì,
tâm Ta không có hứng khởi đối với không có hỷ ấy, không có tịnh
tín, không có an trú, không có hướng đến, dầu Ta có thấy "Đây là
an tịnh". Rồi này Ananda, Ta suy nghĩ như sau: "Vì Ta không thấy sự
nguy hiểm trong hỷ, vì ta không làm cho sung mãn sự nguy hiểm ấy. Lợi ích
không có hỷ chưa được chứng đắc, Ta chưa được thưởng thức lợi
ích ấy. Do vậy tâm ta không hứng khởi đối với không có hỷ ấy, không
tịnh tín, không an trú, không có hướng
đến. Này Ananda, về vấn đề ấy Ta suy nghĩ như sau: "Nếu sau khi thấy
nguy hiểm trong hỷ, Ta làm cho sung mãn sự nguy hiểm ấy. Sau khi chứng được
lợi ích trong không có hỷ, Ta thưởng thức lợi ích ấy, thời sự kiện
này xảy ra: "Tâm của Ta có thể hứng khởi trong không có hỷ, tịnh
tín, an trú, hướng đến, vì Ta có thấy "Đây là an tịnh"
"Rồi
này Ananda, sau một thời gian, sau khi thấy nguy hiểm trong hỷ, Ta làm cho
sung mãn sự nguy hiểm ấy, sau khi chứng được lợi ích trong không có hỷ,
ta thưởng thức lợi ích ấy. Và này Ananda, tâm Ta hứng khởi trong không
có hỷ, tịnh tín, an trú, hướng đến, vì Ta thấy "Đây là an tịnh".
Này Ananda, sau một thời gian, Ta ly hỷ... chứng đạt và an trú thiền thứ
ba. Do Ta trú với sự an trú này, các tưởng tác ý câu hữu với hỷ vẫn
hiện hành. Đây đối với Ta là một chứng bệnh. Ví như này Ananda, đối
với người sung sướng đau khổ có thể khởi lên như là một chứng bệnh.
Cũng vậy các tưởng, tác ý cùng khởi với hỷ vẫn hiện hình ở nơi Ta,
như vậy đối với Ta là một chứng bệnh"
Rồi
này Ananda, Ta suy nghĩ như sau: "Vậy Ta hãy đoạn lạc, đoạn khổ... chứng
đạt và am trú thiền thứ tư. Nhưng tâm của ta không có hứng khởi đối
với không khổ, không lạc, không có tịnh tín, không có an trú, không có hướng
đến, dầu Ta có thấy "Đây là an tịnh". Này Ananda, về vấn đề
ấy, Ta suy nghĩ như sau: "Do nhân gì, do duyên gì, tâm Ta không hứng khởi
đối với không khổ, không lạc ấy,không có tịnh tín, không có an trú,
không có hướng đến, dầu Ta có thấy "Đây là an tịnh". Rồi
này Ananda, Ta suy nghĩ như sau: "Vì Ta không thấy nguy hiểm trong xả lạc,
vì ta không làm cho sung mãn nguy hiểm ấy. Lợi ích của không khổ, không lạc
chưa được chứng đắc, Ta chưa được thưởng thức lợi ích ấy. Do vậy
tâm ta không hứng khởi đối với không khổ, không lạc ấy, không tịnh
tín, không an trú, không hướng đến. Này Ananda, về vấn đề ấy Ta suy
nghĩ như sau:"Nếu sau khi thấy nguy hiểm trong xả lạc, ta làm cho sung
mãn nguy hiểm ấy. Sau khi chứng được lợi ích trong không khổ, không lạc,
Ta thưởng thức sự lợi ích ấy, thời sự kiện này xảy ra:"Tâm của
Ta có thể phấn khởi trong không khổ, không lạc, tịnh tín, an trú, hướng
đến, vì Ta có thấy "Đây là an tịnh".
"Rồi
này Ananda, sau một thời gian sau khi thấy nguy hiểm trong xả lạc, Ta làm
cho sung mãn nguy hiểm ấy, sau khi chứng được lợi ích trong không khổ,
không lạc. Ta thưởng thức lợi ích ấy. Và này Ananda, tâm Ta hứng khởi
trong không khổ, không lạc, tịnh tín, an trú, hướng đến, vì Ta thấy
"Đây là an tịnh". Này Ananda, sau một thời gian Ta xả lạc, xả khổ...
chứng đạt và an trú thiền thứ tư. Do Ta trú với sự an trú này, các tưởng
tác ý cùng khởi với xả lạc vẫn hiện hành, như vậy đối với Ta là một
chứng bệnh. Ví như này Ananda, đối với người sung sướng, đau khổ có
thể khởi lên như là một chứng bệnh. Cũng vậy, các tưởng tác ý
cùngkhởi với xả vẫn hiện hành nơi Ta, như vậy đối với Ta là một chứng
bệnh".
Tiếp
tục như vậy, Ngài chứng thiền Không vô biên xứ, Thức vô biên xứ, Vô
sở hữu xứ, Phi tưởng phi phi tưởng xứ, Diệt thọ tưởng định. Tại
Không vô biên xứ thiền, Ngài vượt qua các sắc tưởng, tại Thức vô
biên xứ thiền, Ngài vượt qua Không vô biên xứ, chứng đắc Thức vô
biên xứ. Tại Vô sở hữu xứ thiền, Ngài vượt qua Thức vô biên xứ và
chứng đắc Vô sở hữu xứ. Tại Phi tưởng phi phi tưởng xứ, Ngài vượt
qua Vô sở hữu xứ và chứng đắc Phi tưởng phi phi tưởng xứ. Tại Diệt
thọ tưởng định, Ngài vượt qua Phi tưởng phi phi tưởng xứ và chứng
đắc diệt thọ tưởng định:" Ta phấn khởi trong diệt thọ tưởng
định, tịnh tín, an trú, hướng đến, vì Ta thấy "Đây là an tịnh".
Này Ananda, sau một thời gian Ta vượt qua phi tưởng phi phi tưởng xứ, chứng
đạt và an trú diệt thọ tưởng định. Ta thấy với trí tuệ và các lậu
hoặc đi đến đoạn diệt". Như vậy là tiến trình giải thoát, thành
đạo của Đức Phật đi từ thiền thứ nhất, vượt qua thiền thứ hai,
thiền thứ ba, thiền thứ tư, vượt luôn bốn thiền ở Vô sắc giới, chứng
đạt Diệt thọ tưởng định, với trí tuệ đoạn trừ các lậu hoặc để
thành bậc Chánh Giác. Cứ mỗi thiền chứng đạt, an trú và vượt qua, Thế
Tôn cần phải nỗ lực kiên trì đối trị với các trở ngại bệnh chướng
của mỗi thiền và cuối cùng, Ngài tuyên bố: "Cho đến khi nào, này
Ananda, chín thứ đệ trú thiền chứng chưa được Ta thuận thứ nghịch thứ
chứng đạt và xuất khởi, thời này Ananda, trong thế giới này, với
Thiên giới, Ma giới, Phạm thiên giới, với quần chúng Sa môn và Bà la
môn, chư thiên và loài người cho đến khi ấy, Ta không xác chứng Ta đã
chứng được Vô Thượng Chánh Đẳng Chánh Giác cho đến khi nào, này
Ananda , chín thứ đệ trú thiền chứng này đã được Ta thuận thứ nghịch
thứ chứng đạt và xuất khởi, thời này Ananda, trong thế giới này với
Thiên giới, Ma giới, Phạm thiên giới, với quần chúng Sa Môn và Bà La
Môn, chư thiên và loài người, cho đến khi ấy Ta mới xác chứng rằng Ta
đã chứng được Vô Thượng Chánh Đẳng Chánh Giác. Tri và Kiến khởi
lên nơi Ta, Ta biết rằng:" Bất động là tâm giải thoát của Ta. Đây
là đời sống cuối cùng, nay không còn tái sanh nữa".
(Kinh Tapussa Trích trong Tăng Chi Bộ Kinh III, số 41 trang 273)
Như vậy, tiến trình giải thoát của Đức
Phật cho thấy sự giải thoát giác ngộ của Ngài là cả một quá trình tuần
tự, từ Sơ thiền cho đến Diệt thọ tưởng định, để cuối cùng đoạn
diệt các lậu hoặc, thành bậc Chánh Đẳng Chánh Giác. Trải qua 9 thiền
chứng như vậy, và tại mỗi thiền chứng Ngài phải phấn đấu vượt qua
các chướng ngại, tiến lên thiền chứng kế tiếp, để cuối cùng chứng
Vô Thượng Chánh Đẳng Chánh Giác. Như vậy tiến trình thành đạo của Ngài
là một tiến trình tuần tự tiến lên, từng thiền chứng một tiến lên
thiền chứng kế tiếp, không có vấn đề nhảy vọt, vượt qua nhiều cấp
bậc một lần. Tiến trình này cũng chứng tỏ không có vấn đề hoát
nhiên đại ngộ. Sự thành đạo của Ngài là cả một quá trình tu chứng
kiên trì lâu dài bền bỉ, luôn luôn hướng thượng như trong Kinh đã diễn
tả.
http://www.buddhismtoday.com/viet/phatphap/126-tientrinh.htm