- Nguồn gốc thái tử
Siddhattha và sự đản sanh của ngài
- Trần Phương Lan dịch
Kapilavatthu, quê hương
đức Phật, nơi ngài sống hai mươi chín năm đầu tiên trong đời, ở sát
biên giới ngày nay ngăn chia nước Nepal và cộng hòa Ấn Ðộ. Phụ vương
đức Phật mệnh danh Suddhodana (Tịnh Phạn) thuộc
bộ tộc Sakiya. Bộ tộc Sakiya gồm toàn các vị Sát-đế-lỵ quý tộc vào
thời ấy là thành phần giai cấp cao sang, giai cấp võ tướng hay hơn nữa
là đại thần lãnh trách nhiệm cai trị và xử án tại cộng hòa Sakiya. Từ
các chức vụ này, vị tân vương thống trị nước cộng hòa và đại diện
toàn dân được bầu lên khi có nhu cầu. Vào khoảng giữa thế kỷ thứ
sáu trước CN, vua Tịnh Phạn giữ ngôi vị Quốc trưởng.
Vua Tịnh Phạn kết hôn với hai chị
em ruột từ xứ Devadaha, bà chánh hậu Màyà (Ma-gia) sau này thành mẫu thân
Thái tử Siddhattha. Thứ phi ngài là Pajàpati (hay Mahàpajàpati: Ma-ha ba-xà-ba-đề)
sinh hai con: hoàng nam là vương tử Nanda, chỉ sinh sau thái tử Siddhattha, anh
khác mẹ vài ngày, và công chúa Nandà hay Sundarìnandà. Cả hai bà Màyà và
Pajàpati đều thuộc về bộ tộc Sakiya. Kết hôn trong cùng một bộ tộc
phù hợp với quy luật hôn nhân nội tộc thịnh hành thời ấy, mặc dù việc
này cũng có thể bị coi thường trong trường hợp có chuyện ái tình hay
món hồi môn đủ sức lôi cuốn.
Ðáng chú ý hơn, đặc biệt ở
giai cấp Bà-la-môn là nguyên tắc kết hôn ngoại tộc chống việc kết
hôn nội tộc, theo đó những người cùng một họ (tộc tánh) không được
phép kết hôn. Tộc tánh của vua Tịnh Phạn là Gotama vì thế ngài không
được phép kết hôn với một phụ nữ cùng họ. Hẳn ngài đã tuân theo tục
lệ ấy và đã kết hôn với nhiều người ngoại tộc nhưng việc này
không có gì chắc chắn vì tộc tánh Devadahasakka hoặc Anjana đều không
được ghi trong sử. Tuy nhiên ta chỉ nhìn vào bản gia phả là thấy rõ mối
liên hệ huyết thống mật thiết giữa vua Tịnh Phạn và hai bà hoàng hậu
chị em này: Mẫu thân của Ngài và phụ thân của hai bà là anh em ruột,
và phụ thân ngài cùng mẫu thân hai bà cũng vậy. Nói cách khác, hai hoàng
hậu là hai em họ ngài.
Kapilavatthu là kinh thành quê hương
của Thái tử Siddhattha, nhưng không phải nơi ngài ra đời.
Như trong Nidànakatthà (Duyên Khởi
Luận), phần giới thiệu truyện Tiền Thân hay Bổn Sanh (Jàtakas) kể câu
chuyện thần thoại về hoàng hậu Màyà đã bốn mươi tuổi, ngay trước
thời kỳ lâm sản đã lên đường trở về quê song thân ở Devadaha để
sinh con và nhờ mẫu thân Yasodharà bảo dưỡng. Cuộc hành trình bằng xe ngựa
hay xe bò cọc cạch lắc lư trên những con đường đất bụi nóng bức khiến
cho việc lâm sản xảy ra sớm trước khi về đến Devadaha. Gần làng
Lumbini (Lâm-tỳ-ni, nay là Rumindai) giữa trời không có nhà cửa che chở, chỉ
có được tàng cây sàla (tên khoa học Shorea Robusta) và cũng không có
thầy thuốc nào lo việc hộ sản, hoàng tử ấu nhi Siddhattha sinh ra đời
khoảng tháng năm, năm 563 trước CN.
Lumbini được các nhà khảo cổ
khai quật năm 1896. Di chỉ quan trọng nhất được tìm thấy nơi ấy là một
thạch trụ cao 6m5 do hoàng đế Asoka (A-dục) dựng năm 245 trước CN với lời
ghi:
“Hai mươi lăm năm sau khi lên
ngôi, quốc vương Devànampiya Piyadasi (Thiên Ái Thiện Kiến, tức A-dục) ngự
đến đây chiêm bái, vì đức Phật Thích-ca Mâu Ni, bậc Hiền Nhân của bộ
tộc Thích-Ca, đã đản sinh tại đây. Nhà vua ban lệnh khắc một tượng bằng
đá và dựng một thạch trụ. Ngài miễn thuế đất ở làng Lumbini và giảm
thuế hoa lợi từ 1/4 theo lệ thường xuống 1/8".
Hơn nữa, một phiến đá có lẽ xuất
hiện vào khoảng thế kỷ thứ hai sau CN được tìm ra ở Lumbini và được
lưu trữ tại một ngôi chùa nhỏ địa .1pt"> phương. Phiến đá cho
thấy hoàng hậu Màyà sinh hoàng tử trong lúc đang đứng vịn cành cây
sàla. Hình như sinh con lúc đứng là một phong tục thời ấy.
Sau những cơn đau đớn của sản
phụ, hoàng hậu Màyà không thể tiếp tục cuộc hành trình đến Devadaha nên
đoàn tuỳ tùng ít ỏi của bà đưa bà trở về Kapilavatthu, cả người mệt
lã. Niềm hân hoan vì hoàng tử ấu nhi của hoàng gia Gotama ra đời chẳng
bao lâu lại bị lu mờ vì nỗi lo âu trước sức khỏe suy nhược dần của
mẫu hậu. Bà trở nên yếu đuối vì cảm sốt đành phải nằm trên giường
nhìn mọi việc chuẩn bị cho ngày lễ đặt tên thái tử.
Một vị hiền triết được triệu
vào cung để tiên đoán vận mệnh của thái tử, đó là lão trượng Asita
(A-tư-đà) một thân hữu rất được hoàng tộc Gotama quý trọng, tên vị
này có nghĩa là "Bất Bạch" vừa chỉ làn da của vị ấy vừa
nói lên nguồn gốc sinh trưởng từ đám dân cư ngụ ở Ấn Ðộ trước
thời kỳ có dân chúng gốc Aryan. Vị hiền nhân Asita vốn là tế sư của
hoàng tộc Gotama suốt bao năm qua. Trước tiên là dưới thời tiên vương Sìhahanu,
phụ thân của vua Suddhodana, sau đó đến chính thời vua Suddhodana trước
khi ngài lui về ẩn dật. Ngài xem xét vị hài nhi mới ra đời ba ngày và
tiên đoán căn cứ vào một số thân tướng rằng đây quả là một vương
tử phi thường sẽ trở thành một vị Phật và sẽ chuyển Pháp Luân (S.
Nip 693). Ngài ứa nước mắt vì chính ngài sẽ không sống lâu nữa để nhìn
thấy thái tử Siddhattha thành Phật, và ngài căn dặn cháu trai mình là
Nàlaka nhớ rằng về sau phải làm đệ tử của đức Phật tương lai này.
Hai hôm sau, tám vị Bà-la-môn cử
hành lễ đặt tên thái tử Siddhattha* . Các vị
này cũng tiên đoán nhiều việc trọng đại trong đời thái tử, hoặc sẽ
thành bậc Giác Ngộ trên đường đạo giáo, hoặc làm một đại vương
trong đời thế tục đầy vinh quang danh vọng. Vị trẻ nhất trong các vị
Bà-la-môn này là Kondañña( Kiều-trần-như), người mà chúng ta sẽ gặp lại
ba mươi năm sau.
Còn đối với hoàng hậu Màyà, lễ
đặt tên hoàng tử hài nhi là phần kết thúc của đời bà. Bảy ngày sau
khi sinh con, cũng như nhiều sản phụ khác trong các xứ nhiệt đới, bà lặng
lẽ qua đời không than vãn.
Tuy nhiên, hoàng tử ấu nhi
Siddhattha không lớn lên trong cảnh thiếu mẹ. Bà di mẫu Pajàpati của thái
tử, thứ phi của vua Suddhodana, là kế mẫu thương yêu chăm sóc thái tử
trong lúc chính bà cũng vừa sinh hoàng tử Nanda, em khác mẹ của thái tử
Siddhattha. Chuyện còn kể rằng bà giao con mình cho một nhũ mẫu và chính
bà dành hết thì giờ tận tụy săn sóc hài nhi của cố hoàng hậu, chị
ruột bà.
VẤN ÐỀ
XÁC ÐỊNH NIÊN ÐẠI
Ða số sử gia Âu châu nghiên cứu
Ấn Ðộ cho rằng năm 563 trước CN là năm sinh của đức Phật và cũng là
niên đại sớm nhất được xác nhận. Niên đại ấy được tính toán
cách nào và khả năng sai lạc lớn đến mức nào?
a) Vì sử sách cổ Ấn Ðộ chỉ
ghi các khoảng cách giữa các sự kiện mà không ghi niên đại của các sự
kiện ấy như các sử sách về sau, cho nên muốn xác định niên đại trong
sử Ấn Ðộ cần phải thỉnh cầu đến các sử gia Hy lạp. Các quan hệ
Ấn - Hy phát triển là do kết quả chiến dịch Ấn Ðộ của Ðại Ðế
Alexander (327 trước CN). Vào khoảng năm 303 trước CN, Hoàng đế Ấn Ðộ
Candragupta Maurya (hay Candagutta Moriya, triều Khổng Tước) đạt được một
thỏa hiệp về lãnh thổ và mở màn quan hệ ngoại giao với vị cựu đại
tướng của vua Alexander là Seleukos Nikator hiện thời cai trị thành
Babylonia. Qua các báo cáo của sứ thần Hy lạp là Megasthenes được bổ nhiệm
đến thủ đô Pàtaliputta (Patna ngày nay), vua Candragupta dần dần được các
sử gia Hy Lạp biết rõ qua danh hiệu Sandrokottos trong tiếng Hy lạp, và nhờ
các sử gia này, chúng ta có thể tính niên đại ngài lên ngôi vào năm 321
trước CN.
-Niên đại này còn cho chúng ta xác
định các niên đại của chuỗi sự kiện liên tục được liệt kê trong
sách sử ký tiếng Singhala là Dìpavamsa (Ðảo Sử) và Mahavamsa
(Ðại Sử) khoảng thế kỷ thứ tư đến thứ sáu CN. Theo các sách này,
(Dv5.100; Mhv 5.18), vua Candragupta trị vì hai mươi bốn năm (đến 297), hoàng
nam kế vị ngài là Bindusàra (Tần-đầu-sa-la) trị vì hai mươi tám năm (đến
269), tiếp đó là khoảng bốn năm trước khi Asoka, con vua Bindusàra, lên
ngôi bằng cách tiêu diệt tất cả hoàng gia huynh đệ và tự làm lễ quán
đảnh phong vương (Dv 6.21; Mhv. 5.22). Như vậy biến cố này có lẽ đã xảy
ra vào năm 265 trước CN.
Ta có thể nhìn lui về ngày đức
Phật đản sanh dựa vào lời xác nhận trong cả hai sách sử ký này (Dv
6.1; Mhv 5.21) rằng vua Asoka lên ngôi hai trăm mười tám (218) năm sau khi đức
Phật diệt độ (Bát Niết-bàn). Sự kiện này do vậy được ghi vào năm
483 trước CN. Và vì Bậc Ðạo Sư sống đến tám mươi tuổi, năm đản
sinh của ngài nhằm vào năm 563 trước CN.
Mặc dù con số hai trăm mười tám
năm giữa thời đức Phật diệt độ và vua Asoka tức vị được xem là đáng
tin cậy, cách tính toán này cũng có nhiều nhược điểm. Về một phương
diện, các năm trị vì của vua chúa thường được làm tròn cho chẵn số,
và một phương diện khác, ta không nên bỏ qua sự kiện là trong sách Purànas
(Chuyện Cổ Nhân) cho rằng vua Bindusàra chỉ trị vì khoảng hai mươi lăm
năm. Như vậy cách tính toán dựa trên các sử ký cần được kiểm tra lại
từ nhiều nguồn khác nữa.
b) -Một nguồn thông tin khác do các
sắc dụ của hoàng đế Asoka cung cấp, các sắc dụ này được hoàng đế
Devànampiya Piyadasi (Thiên Ái Thiện Kiến, tức A-dục) truyền khắc lên đá
và đặc biệt truyền dựng thạch trụ khắp đế quốc vĩ đại của ngài.
Sắc dụ trên thạch trụ số XIII, ghi ngày chinh phục đẫm máu nước
Kalinga (Orissa) của vua Asoka tám năm sau khi ngài đăng quang, và trụ này có
lẽ được xây dựng mười hai năm sau biến cố ấy, nêu danh tánh năm vị
vua không phải người Ấn Ðộ mà hoàng đế Asoka đã tiếp kiến, đó là:
Antiochus II của nước Syria, Ptolemy II của Ai Cập, Antigonus của Macedonia,
Magas của Cyrene và Alexander của Epirus. Niên đại của các vua này đều
được biết rõ, và năm gần nhất các vua này vẫn còn sống là 258, như vậy
đó cũng có thể là năm gần nhất của sắc dụ này. Tính lùi lại mười
hai năm sau ngày vua Asoka lên ngôi, cọng thêm 218 năm được nêu trong các sử
ký, ta đạt con số 488 trước CN dành cho năm đức Phật tịch diệt và năm
568 dành cho năm đản sanh của đức Phật.
Một điểm sai lạc có thể thấy
ở đây nằm trong khoảng thời gian giữa năm đăng quang của hoàng đế
Asoka và năm ban hành sắc dụ, khoảng ấy có thể hơi ít hơn mười hai
năm.
c) Các sử gia Trung Hoa cũng hỗ trợ
một phần qua sách "Ðiểm Sử Ký" của Quảng Châu, sách này trình
bày rõ mỗi điểm tượng trưng một năm sau thời đức Phật diệt độ.
Xuống đến năm 489 CN, sách này nêu ra 975 điểm, tức là đặt thời đức
Phật diệt độ vào năm 486, và đản sanh vào năm 566 trước CN. Dầu tính
cách chính xác trong sử sách của người Trung Hoa đáng tin cậy đến đâu
chăng nữa, thì cũng không phải là không có sai lầm, nhất là vì đạo Phật
đến Trung Quốc khá trễ và các sử gia Trung Hoa đã không khởi công viết
sử ký ngay khi bậc Ðạo Sư Ấn Ðộ tịch diệt.
d) Ta cũng có thể xem xét truyền thống
Kỳ-na giáo. Vị tổ sáng lập đạo này là Jina (Thắng giả) hay Mahàvira
(Ðại Hùng), người đồng thời với đức Phật, sống đến bảy mươi
hai tuổi và được Kinh Ðiển Phật giáo nhắc đến qua danh hiệu Nigantha Nàtaputta(
Ni-kiền-đà Nhã-đề-tử).
Các học giả AÂu Châu thường ghi
đạo sư Mahàvira mất năm 476 trước CN theo lời tuyên bố của Hema Candra,
một tu sĩ Kỳ-na (thế kỷ 12 sau CN) rằng sự kiện vua Candragupta Maurya lên
ngôi (năm 321 trước CN) xảy ra cách 155 năm sau khi tổ sư Mahàvira tịch diệt
(Nirvàna). Nhưng các học giả đạo Kỳ-na lại tranh luận sự chính
xác của con số này và nêu ra điểm sai lầm đã được thừa nhận của
Hema Candra và nhiều đoạn trong kinh điển Kỳ-na đã đặt con số 215 năm
giữa cuộc chinh phục vương quốc Avanti của vua Candragupta (312 trước CN) và
sự từ trần của tổ sư Mahàvira. Cách tính này sẽ đặt sự kiện tổ
Mahàvira tịch vào năm 527 trước CN. Năm này được xem là khởi điểm của
biên niên sử đạo Kỳ-na (sử này chỉ mới được khai sinh sau CN) .
-Việc cố tìm cách suy diễn năm tịch
diệt của đức Phật từ năm tạ thế của tổ Mahàvira càng gặp khó khăn
hơn vì ta không có những lời minh xác nào về biên niên sử nêu mối liên
hệ giữa hai sự kiện này cả. Mặc dù có một câu kinh Kỳ-na tuyên bố rằng
tổ Mahàvìra sống lâu hơn đức Phật bảy năm, (như vậy nếu ta ghi tổ
Mahàvìra tịch năm 476 thì phải xác nhận đức Phật diệt độ năm 483
trước CN), nhiều đệ tử đạo Kỳ-na đồng ý với các môn đồ Phật giáo
rằng tổ Mahàvìra từ trần trước đức Phật. Ba lần trong kinh tạng Pàli
(DN 29.2*, DN 33.1 **
-, MN 104.1*** -) miêu tả quang cảnh đức Phật
nghe nói tổ Mahàvìra đã tịch, và các kinh điển ấy thường chứng tỏ rằng
đức Phật Gotama là vị đạo sư trẻ tuổi nhất trong các đạo sư thời
ấy.
Những người Tây phương viết lịch
sử đức Phật giả thiết rằng bậc Ðạo Sư tịch diệt hai năm sau Tổ
Mahàvìra, song chứng cớ việc này rất ít. Nếu chúng ta phải chấp nhận
hai năm là một giả thiết có giá trị, ta phải đi đến chấp nhận hoặc
năm 474 (theo các học giả Tây phương), hoặc năm 525 trước CN (theo truyền
thống Kỳ-na giáo) là năm đức Phật tịch diệt, và năm ngài đản sinh là
trước đó tám mươi năm trong cả hai trường hợp trên.
-e) Biên niên sử thường được chấp
nhận hiện nay ở khắp Á châu lại càng ít được tín nhiệm hơn nữa,
theo đó đức Phật diệt độ năm 544 và đản sinh năm 624 trước CN. Nhưng
Phật lịch (B.E) chỉ mới xuất hiện vào thế kỷ 11 CN. Do đó về sau hoặc
là niên đại ghi thời bậc Ðạo Sư tịch diệt đã bị nhầm lẫn với
niên đại đản sanh, hoặc có lẽ các Tăng sĩ đã dùng chu kỳ 60 năm trong
cách tính toán, nên đã tính lầm cả một chu kỳ. Cách này đặt các niên
đại của đức Phật vào 564 - 484 trước CN. Song giả thiết về sự nhầm
lẫn như thế dĩ nhiên không có bằng cớ.
Vậy con số nào trong các niên đại
tính theo các phương pháp trên được xem là có lẽ đúng nhất về mặt lịch
sử? Ta có thể loại bỏ các niên đại dựa trên truyền thống đạo Kỳ-na
hoặc đạo Phật _ chúng chỉ mới được tính toán rất lâu về sau, nên
không đủ sức chống đỡ sự phê bình theo quan điểm lịch sử.
Về phương diện khác, các niên đại
suy diễn từ sử ký Trung Hoa hay Singhala, và các sắc dụ Asoka đều có căn
bản vững chắc và chỉ khác nhau ở mức tối thiểu, vì thế theo chúng, năm
đản sinh đức Phật chỉ xê xích từ 568 đến 544 trước CN. Niên đại
563 được sử ký Tích Lan yểm trợ, cũng có giá trị không chỉ vì nó đứng
giữa mà còn được hai cách tính toán khá phức tạp hơn nữa yểm trợ,
dựa trên các bản liệt kê danh sách quốc vương Nam Ấn Ðộ và Singhala,
cùng niên đại nước Tích Lan được cải hóa theo đạo Phật, mà còn dựa
vào các bảng tham khảo lẻ tẻ về một hệ thống niên đại tối cổ đã
bị thất lạc chỉ còn lưu lại vài phần, hệ thống này căn cứ vào năm
483 là năm đức Phật diệt độ.
Như vậy ta được biện minh về cách
đặt niên đại đức Phật đản sanh vào năm 563 theo sử ký, tuy thế, lại
chấp nhận trên căn bản các chứng cứ lịch sử khác, có thể nhầm lẫn
từ cọng năm đến trừ chín năm. Xác suất về một niên đại sớm hơn lại
cao hơn một chút vì có được cả hai phương pháp (b) và (c) hỗ trợ,
trong khi một niên đại muộn hơn chỉ được một phương pháp (d) hỗ trợ
mà thôi.
[Trích từ "Ðức Phật Lịch Sử"
(The Historical Buddha) của H.W. Schumann, 1982]
http://www.buddhismtoday.com/viet/phatphap/149-tranphuonglan-phatdan.htm