- Về Bốn Quả Thánh
Trong
kinh điển thường đề cập đến bốn quả vị mà người con Phật phải
nhắm đến trên đường giải thoát, đưa đến Niết Bàn. Các quả vị nầy
được xem như là các dấu mốc -- hoặc các chặng đường -- trên
hành trình thanh lọc tâm ý, tiêu diệt các ô nhiễm
ngủ ngầm trong tâm, vốn thường được gọi là mười kiết sử hay
thằng thúc (samyojana), trói buộc chúng sinh vào vòng luân hồi.
Bốn quả vị đó là
:
Dự lưu (Sotàpanna, Tu-đà-hoàn),
- Nhất lai (Sakadàgàmi, Tư-đà-hàm),
- Bất lai (Anàgàmi, A-na-hàm),
- A-la-hán (Arahat, Ứng cúng).
Mười kiết sử là:
- Thân kiến (sakkàya-ditthi),
- Hoài nghi (vicikicchà),
- Giới cấm thủ (silabata-paràmàsa)
- Tham đắm vào cõi dục (kàma-ràga)
- Sân hận (vyàpàda),
- Tham đắm vào cõi sắc (rùpa-ràga),
- Tham đắm vào cõi vô sắc (arùpa-ràga),
- Mạn (màna),
- Trạo cử vi tế (uddhacca),
- Si vi tế (avijjà).
Trong nhiều bài kinh, Đức Phật
thường tóm tắt về bốn quả thánh đó như sau:
"... Có những Tỳ-khưu là những vị A-la-hán, các lậu
hoặc đã đoạn trừ, Phạm hạnh đã thành,
các việc nên làm đã làm, gánh nặng đã đặt xuống,
mục đích đã thành đạt, hữu kiết sử đã
được đoạn tận, được giải thoát nhờ chánh trí.
Có những Tỳ-khưu là những vị Bất lai, đã đoạn trừ năm hạ phần kiết sử, được hóa sanh, từ
ở đấy được nhập Niết-bàn, không còn phải
trở lại đời này nữa.
Có những Tỳ-khưu là những vị Nhất lai, đã đoạn trừ ba kiết sử, đã làm cho muội lược
tham, sân, si, sau khi sanh vào đời này một lần nữa, sẽ đoạn tận khổ đau.
Có những Tỳ-khưu là những vị Dự lưu, đã đoạn trừ
ba kiết sử, không còn đọa vào ác đạo, chắc chắn
sẽ được giác ngộ". -- [Trung bộ, 118]
Người đạt quả Dự lưu là người đã
phá bỏ ba kiết sử đầu tiên: thân kiến, hoài nghi, và giới cấm thủ.
Người nầy được xem như là một người đã nhập vào dòng giải thoát,
tùy theo hạnh nghiệp và tinh tấn mà chỉ tái sinh làm người hoặc trong các
cõi trời, tối đa là bảy kiếp. Người nầy còn được gọi là đã mở
"Pháp nhãn", vì người ấy đã bắt đầu
có thanh tịnh về quan kiến, đã trực nhận rõ ràng Chánh Pháp của
Ðức Phật. Người đó không còn xem mình như là một bản thể riêng biệt
và thường tồn, kể cả hình sắc và tâm thức. Người đó không còn một
chút nghi ngờ nào về sự hiện hữu và lợi ích của Tam Bảo: không còn
hoài nghi về sự giác ngộ của Ðức Phật, không còn hoài nghi về con đường
mà Ðức Phật đã vạch ra để đi đến giác ngộ,
không còn hoài nghi về những đệ tử của Ngài đã đi theo con đường ấy và đã đạt được sự giải thoát
tối hậu. Người ấy cũng không còn có ảo tưởng rằng Niết Bàn
có thể đạt được bằng cách ép mình vào
các hình thức lễ nghi phiến diện hay các điều lệ
ước định nào đó.
Có người thường hiểu lầm về chữ "hoài nghi"
dùng ở đây. Tiếng Pali là "Vicikicchà". Ngài Phật Âm (Buddhaghosa), trong bộ luận Thanh Tinh Đạo, nói rằng "Vicikicchà"
phải hiểu là một thái độ cuồng tín mù quáng, không sẵn sàng tra vấn,
học hỏi. Do đó cần phải trừ khử kiết sử nầy.
Ð?c Phật khuyến khích chúng ta phải biết suy tư, luận giải và chứng
nghiệm, vì Pháp là "mời mọi người đến xem xét" (ehipassika).
Ðể rồi chúng ta thấy, biết rõ ràng sự ích lợi của Phật Pháp cho con
đường hành trì của ta, và từ đó, ta có một niềm tin vững chắc vào
Tam Bảo, không còn thắc mắc, phân vân, hay do dự gì nữa.
Chữ "giới cấm thủ" (silabata-paràmàsa) cũng
thường bị hiểu lầm. Trừ khử "giới cấm thủ" không có nghĩa
là một thái độ buông lơi, phóng túng, dễ duôi, không giữ gìn giới hạnh.
Trái lại, nó có nghĩa là một thái độ minh triết, xem giới luật như là
một phương tiện tốt, cần thiết để luyện tâm, nhưng lại không mù
quáng, không quá lệ thuộc vào các hình thức giáo điều. Một người không
còn giới cấm thủ là một người lúc nào cũng có giới đức trong sạch, nhưng sống thảnh thơi trong giới luật
đạo hạnh, không còn coi đó là một gánh nặng trên con đường hành
trì của mình. Trong nhiều bài kinh (Tương Ưng Bộ, Phẩm Dự Lưu), Đức Phật thường đề cập đến bốn yếu tố chính
đưa đến quả Dự lưu là niềm tín thành bất động nơi Tam Bảo và
có giới đức cao thượng, lúc nào cũng được các bậc chân nhân khen ngợi.
Trong giai đoạn kế tiếp, khi sự
tham dục (tham đắm và
o dục giới) và sân hận được trừ khử một cách đáng kể thì người đó đắc
quả Nhất lai, nghĩa là có thể còn tái sinh làm người
hoặc trong cõi trời dục giới một lần nữa. Khi hai kiết sử tham dục
và sân hận được loại bỏ hoàn toàn, thì người ấy vào quả Bất
lai, nghĩa là không còn tái sanh vào cõi dục giới nầy nữa. Năm kiết sử đầu tiên nầy gọi là "hạ phần
kiết sử" (orambhàgiya-samyojana), cột trói chúng ta trong cõi dục.
Người ấy tiếp tục hành trì thanh lọc tâm ý, và tinh tấn
trừ khử năm kiết sử còn lại: tham đắm vào cõi sắc, tham đắm vào
cõi vô sắc, trạo cử vi tế, mạn, và si vi tế. Năm kiết sử nầy gọi là
"thượng phần kiết sử" (uddhambhàgiya-samyojana), cột trói
chúng ta trong cõi sắc và vô sắc. Ở đây, tham đắm
vào cõi sắc và cõi vô sắc là sự tham đắm vào bốn tầng thiền-na
hữu sắc (rùpa-jhàna) và bốn tầng thiền-na vô sắc (arùpa-jhàna).
"Trạo cử vi tế" là trạng thái vẫn còn một vài giao động nhỏ
trước trần cảnh, "mạn" (màna) là các ý tưởng so sánh,
và "si vi tế" là một vài dấu vết vô minh ngăn che còn sót lại.
Ð
ến lúc đó, người
ấy đã phá tung tất cả mười sợi dây trói buộc, trừ khử mười
loại kiết sử ô nhiễm, lậu hoặc đã đoạn tận,
tuệ giác khai mở, không còn tạo nghiệp, không còn phải tái sinh,
luân hồi nữa. Nói một cách khác, như đã mô tả trong Trung Bộ Kinh, bài
kinh số 1 (Kinh Pháp Môn Căn Bản), đối với người
ấy: "các lậu hoặc đã tận, tu hành thành mãn, các việc nên
làm đã làm, đã đặt gánh nặng xuống, đã
thành đạt lý tưởng, đã tận trừ hữu kiết sử,
đạt chánh trí giải thoát". Người ấy trở thành bậc
A-la-hán, đắc đạo quả Niết Bàn, giải
thoát rốt ráo tối hậu.
Bình Anson,
Perth, Tây Úc, tháng 11-1998
(Hiệu đính & bổ sung: tháng 10-2004)
http://www.buddhismtoday.com/viet/phatphap/
bonquathanh.htm