A. DAÃN NHAÄP
Trong thöïc teá hieän nay, con ngöôøi caøng tieáp caän vôùi
laøn soùng phaùt trieån toät ñænh cuûa neàn vaên minh khoa hoïc kyõ
thuaät hieän ñaïi, söï ñoøi hoûi veà trí thöùc vaø nhu caàu soáng cuûa
hoï ngaøy caøng trôû neân gia taêng. Chính vì vaäy, hoï luoân phaûi ñaáu
tranh vaø ñoái dieän vôùi nhieàu tình huoáng khoù khaên trong cuoäc
soáng haàu tìm cho mình moät vò trí xöùng ñaùng trong xaõ hoäi. Vì söï
mong caàu danh lôïi, ñòa vò, vaät chaát, tieàn taøi, vaø nhieàu thöù
mong muoán khaùc trong cuoäc soáng hieän ñaïi; con ngöôøi daàn daàn ñaõ
trôûû thaønh tay sai cho söï tham lam, saân haän, vaø si meâ. Caøng
chaïy theo vaät chaát, con ngöôøi caøng bò suy thoaùi veà tö töôûng,
phong caùch vaø ñaïo ñöùc. Cuøng quan ñieåm naøy, ngaøi P.A. Payutto,
moät hoïc giaû noåi tieáng, ñaõ than phieàn raèng söï phaùt minh khoa
hoïc kyõ thuaät nhö nhöõng coâng cuï ñeå möu caàu muïc ñích khaùt voïng
hôn laø söï phaùt trieån noäi taâm con ngöôøi, vaø raèng con ngöôøi ôû
theá kyû 20 gaây ra nhieàu haønh vi nguy haïi laøm aûnh höôûng ñeán baûn
chaát con ngöôøi cuûa theá kyû 21 seõ phaûi ñoái phoù.
Töø söï khuûûng hoaûng veà ñaïo ñöùc, noù ñöa ñeán nhöõng söï khuûng
hoaûng traàm troïng khaùc nhö: söï khuûng boá vaø baïo ñoäng; chöùng
beänh nan y HIV/AIDS; beänh ñoàng tính luyeán aùi; söï hôø höõng veà
nhaân quyeàn vaø caùc loaøi sinh vaät; … Taát caû ñeàu xuaát phaùt töø
ba phieàn naõo tham saân si cuûa con ngöôøi. Maëc duø hoï coù theå
chieán thaéng vaø chinh phuïc thieân nhieân baèng taát caû nhöõng loaïi
phaùt minh khoa hoïc tieân tieán, nhöng vaãn bò khuaát phuïc vaø troùi
buoät tröôùc söï ñau khoå veà nhöõng nghòch caûnh sanh- giaø- beänh vaø
cheát; tröø khi hoï bieát toân troïng vaø duy trì söï tu taäp ñaïo ñöùc
vaø noäi taâm.
Tröôùc nhöõng tình huoáng hieän nay, laøm theá naøo ñeå ñoái phoù
vôùi caùi goïi laø söï tieán boä vaên minh vaät chaát ñang taán coâng
con ngöôøi töø nhieàu phöông dieän khaùc nhau? Laøm theá naøo ñeå vöôït
qua nhöõng nghòch caûnh vaø ñau khoå maø con ngöôøi ñang bò beá taéc?
Ñeà taøi “Ñoái Dieän vôùi Nghòch Caûnh vaø Khoå Ñau” seõ môû ra
moät chaân trôøi môùi giuùp con ngöôøi vöôït qua nhöõng nghòch caûnh vaø
giaûi thoaùt moïi khoå ñau.
B. NOÄI DUNG
I. YÙ nghóa “nghòch caûnh vaø khoå ñau”
Thoâng thöôøng danh töø “nghòch caûnh” ñöôïc hieåu
vôùi nghóa tieáng Anh laø ‘caùi ngöôïc laïi, ñieàu ngöôïc
laïi’(inverse);
hoaëc vôùi nghóa laø ‘nghòch caûnh, hoaøn caûnh khoâng may, ñieàu
baát lôïi’ (adversity).
Noùi chung, “nghòch caûnh” ñöôïc hieåu moät caùch bình thöôøng
laø nhöõng hoaøn caûnh khoâng thuaän lôïi, hay laø söï caûn trôû nhöõng
mong muoán veà nhu caàu soáng cuûa con ngöôøi veà vaät chaát cuõng nhö
tinh thaàn. Thuaät ngöõ Ñaïo Phaät goïi laø nghòch duyeân. Coù
nghóa laø nhöõng caûnh duyeân laøm caûn trôû con ñöôøng tu taäp giaûi
thoaùt giaùc ngoä cuûa haønh giaû veà thaân vaø taâm.
Danh töø “khoå ñau” ñöôïc
dòch theo nghóa tieáng Anh “suferring” vôùi nghóa laø
söï ñau ñôùn hay söï ñau khoå veà theå xaùc vaø taâm trí.
Thuaät ngöõ Ñaïo Phaät goïi laø Dukkha, Trung hoa dòch laø
Khoå. Coù nghóa laø traïng thaùi khoå naõo, böùc baùch veà thaân vaø
taâm cuûa con ngöôøi.
II. Nhöõng nghòch caûnh vaø khoå ñau ôû ñôøi
a. Nhöõng nghòch caûnh ôû ñôøi
Trong cuoäc ñôøi, con ngöôøi khi ñoáùi dieän vôùi cuoäc soáng,
khoâng ai khoâng moät laàn traõi qua nhöõng hoaøn caûnh böùc baùch, eùo
le maø cuoäc ñôøi ban taëng. Moãi ngöôøi ñeàu coù moãi nghòch caûnh
khaùc nhau tuøy theo tình huoáng, söï vieäc, vaø thôøi gian maø hoï
phaûi ñoái dieän. Vì ñoù laø baûn chaát cuûa cuoäc ñôøi, noù luoân mang
ñeán cho con ngöôøi nhöõng caûnh traùi yù nghòch loøng, nhöõng chöôùng
tai gai maét, nhöõng tình huoáng ngaët ngheøo trong moái quan heä giöõa
ngöôøi vôùi ngöôøi, giöõa ngöôøi vôùi xaõ hoäi, vôùi coâng vieäc vaø
vôùi thôøi gian… Quan ñieåm naøy seõ ñöôïc minh chöùng qua moät vaøi
ñoái töôïng tieâu bieåu trong cuoäc soáng xaõ hoäi nhö sau:
v
Ñoái vôùi ngöôøi giaø yeáu: Hoï luoân gaëp nhöõng khoù khaên veà
nhieàu phöông dieän khaùc nhau trong sinh hoaït vaø neáp soáng haèng
ngaøy cuûa hoï nhö: vieäc aên uoáng, ñi ñöùng, laøm vieäc, söùc khoûe,
beänh taät, giaõm trí nhôù… Taát caû moïi sinh hoaït ñeàu bò trôû ngaïi
vaø trôû neân khoù khaên hôn vì söï giaø nua veà thaân theå vaø laõo
hoùa veà tinh thaàn.
v
Ñoái vôùi giôùi treû: Haàu heát nhöõng giôùi treû ít gaëp nhöõng
khoù khaên nhö treân ôû ñoä tuoåi cuûa ngöôøi lôùn, nhöng hoï luoân gaëp
nhöõng khoù khaên khaùc qua nhieàu phöông dieän. Chaúng haïn nhö:
- Trong hoïc taäp: Vôùi treû em döôùi tuoåi tröôûng thaønh, caùc em luoân
phaûi ñoái phoù vieäc hoïc quaù nhieàu (caû saùng laãn toái), söï nhoài
nheùt kieán thöùc trong nhaø tröôøng quaù taûi ñeø naëng treân ñoâi vai
cuûa treû em ñöa ñeán söï caêng thaúng ñaàu oùc vaø meät moõi thaân theå,
ñaëc bieät laø caêng thaúng veà maët taâm lyù khi caùc em thieáu söï thö
giaõn vaø vui chôi giaûi trí. Vôùi ñoä tuoåi tröôûng thaønh, ñaëc bieät
ôû caáp baäc Trung hoïc vaø Ñaïi hoïc, hoï baét ñaàu coù nhieàu öôùc mô
vaø hoaøi baõo cho chính mình trong töông lai. Ñieàu khoù khaên cuûa hoï
tröôùc heát laø söï boái roái veà taâm trí khi muoán ñònh höôùng cho
töông lai cuûa mình vaø khi baét ñaàu böôùùc vaøo ngöôõng cöûa tình yeâu;
söï lo laéng veà vieäc chuyeån bieán cô theå veà maët taâm sinh lyù; söï
toø moø vaø khaùm phaù nhöõng ñieàu thuù vò trong cuoäc ñôøi;… Taát caû
seõ laø nhöõng daáu hieäu trôû ngaïi vaø khoù khaên cho nhöõng hoïc sinh,
sinh vieân ñang hoïc taäp ôû ñoä tuoåi tröôûng thaønh neáu khoâng coù
söï höôùng daãn moät caùch chuaån möïc vaø taâm lyù töø nhöõng baäc ñi
tröôùc.
- Trong coâng vieäc vaø xaõ hoäi: Vì muïc ñích ñaït
ñöôïc ñòa vò, vaät chaát, uy quyeàn vaø theá löïc, con ngöôøi luoân
phaûi uyeån chuyeån vaø ñoái ñaàu tröôùc moïi tình huoáng khoù khaên
ñaày trôû ngaïi nhö: söï thuø nghòch, söï ganh tò, aáu ñaû, haõm haïi,
löøa ñaûo vaø söï tranh ñaáu vôùi nhau haàu ñaït ñöôïc muïc ñích caù
nhaân cuûa mình trong coâng vieäïc vaø xaõø hoäi. Vôùi ñoái töôïng coâng
chöùc, hoï luoân phaûi ñöông ñaàu vôùi nhöõõng khoù khaên thöû thaùch
nhö: phaûi cö xöû haøi hoøa vôùi caùc baïn ñoàng nghieäp (cho duø ñoái
töôïng mình khoâng öa thích) ñeå traùnh tình traïng ganh gheùt, thuø
nghòch vaø haõm haïi nhau; phaûi tranh thuû laáy loøng vôùi “xeáp” cuûa
mình ñeå tìm theá ñöùng cho baûn thaân trong cô quan, coâng ty, hoaëc xí
nghieäp… cho duø coù nhöõng chuyeän baát lôïi hoaëc khoâng haøi loøng
vaãn phaûi coá neùn;… Vôùi ngöôøi kinh doanh, hoï luoân coù suy nghó
laøm sao ñeå chieám laõnh ñöôïc thò tröôøng baèng baát cöù giaù naøo. Vì
vaäy, tö töôûng cuûa hoï luoân phaûi nghó ñeán söï caïnh tranh, baát
chaáp moïi thuû ñoaïn vaø saün saøng ñaùnh ngaõ moïi ñoái töôïng ñeå
giaønh laáy ñòa vò, uy quyeàn, theá löïc, vaø ñeå phaùt trieån coâng
vieäc kinh doanh cuûa mình. Vaø coøn nhieàu ñoái töôïng khaùc caàn tham
khaûo vaø tìm hieåu.
Noùi toùm laïi, baát cöù con
ngöôøi naøo, ñoái töôïng naøo, duø giaø hay treû cuõng phaûi ñoái dieän
vôùi nhöõng khoù khaên vaø trôû ngaïi khi soáng trong bieån ñôøi meânh
moâng voâ taän vôùi nhöõng côn soùng ñaày baïo löïc vaø phöùc taïp. Neáu
con ngöôøi khoâng ñuû nieàm tin vaø nghò löïc, khoâng ñuû trí tueä vaø
loøng can ñaûm thì chaéc haún raát khoù coù cô hoäi ñeå chinh phuïc
ñöôïc nhöõng ngoïn soùng cao döõ tôïn vaø vöôït khoûi bieån ñôøi ñen
toái aáy.
b. Nhöõng khoå ñau ôû ñôøi
Khi noùi ñeán khoå ñau, khoâng buùt naøo naøo coù theå dieãn taû heát
ñöôïc veà noãi khoå maø con ngöôøi luoân phaûi ñoái dieän trong cuoäc
ñôøi vôùi nhöõng tình huoáng khaùc nhau. Song söï thaät veà noãi khoå
cuûa con ngöôøi trong cuoäc ñôøi naøy ñöôïc ñöùc Phaät giaõi baøy moät
caùch töôøng taän, saâu saéc qua 3 loaïi khoå (toång quaùt) vaø 8 loaïi
khoå (chi tieát) nhö sau:
v
Ba khoå:
ñoù laø khoå khoå, haønh khoå, vaø hoaïi khoå
-
Khoå khoå: Töùc laø caùi khoå naøy choàng
chaát leân caùi khoå kia. Baûn thaân sinh ra chòu nhieàu söï khoå veà
thaân, maø coøn chòu ñöïng nhöõng nghòch caûnh chung quanh ñeø naëng
leân caùi khoå khaùc.
-
Haønh khoå: Laø söï khoå veà vaät chaát laãn
tinh thaàn Veà tinh thaàn, taâm tö khoâng ñöôïc yeân oån vaø töï do,
luoân bò duïc voïng vaø caùc phieàn naõo tham-saân-si chi phoái, loâi
keùo vaø thuùc ñaåy trong töøng saùt na. Veà vaät chaát, ta luoân bò
ngoaïi caûnh, thôøi gian chi phoái khoâng moät phuùt naøo yeân tónh.
-
Hoaïi khoå: Laø khoå vì baát löïc tröôùc söï
taøn phaù cuûa buùa thôøi gian luoân phaù huûy taát caû söï hieän höõu
cuûa vaïn vaät trong cuoäc ñôøi, keå caû söï hieän höõu cuûa baûn thaân
mình.
v
Baùt khoå:
laø taùm loaïi khoå cuûa con ngöôøi veà vaät chaát laãn tinh thaàn.
-
Sanh khoå: Noùi ñeán söï noãi khoå cuûa con
ngöôøi ñang sinh soáng caû trong luùc sanh vaø trong ñôøi soáng.
-
Laõo khoå: Laø söï ñau khoå vì giaø nua, laõo
hoùa.
-
Beänh khoå: Söï khoå vì nhöõng ñau ñôùn cuûa
beänh taät.
-
Töû khoå: Söï khoå vì ñau ñôùn veà theå xaùc
vaø hoát hoaõng veà tinh thaàn tröôùc caùi cheát.
-
Aùi bieät ly khoå: söï khoå ñau vì caûnh sanh
ly töû bieät.
-
Caàu baát ñaéc khoå: Söï khoå vì thaát voïng
veà coâng danh, phuù quùyvaø tình duyeân.
-
Oaùn taéng hoäi khoå: Söï khoù chòu vaø khoå
sôû vì phaûi soáùng chung vôùi ngöôøi mình khoâng öa thích.
-
Nguõ aám xí thaïnh khoå: söï ñau ñôùn vaø khoå
sôû khi bò daøy voø vì söï xung ñoät, maâu thuaãn cuûa thaân nguõ aám (saéc-thoï-töôûng-haønh-thöùc).
Nhìn chung, sôû dó con ngöôøi luoân bò chi phoái bôûi 3 loaïi khoå
ñau vaø 8 loaïi ñau khoå
nhö treân laø do chuùng ta chöùa ñöïng quaù nhieàu nhöõng duïc voïng vaø
phieàn naõo trong thaâm taâm. Neáu taâm con ngöôøi ñöôïc gaïn loïc taát
caû nhöõng thöù raùc röôõi aáy, taâm trôû neân thanh tònh, trí tueä
phaùt saùng thì laøm gì coøn caûm giaùc ñau khoå nöõa. Gioáng nhö baàu
trôøi luoân trong xanh neáu nhö maây ñen ñaõ bò xua tan hoaøn toaøn, nhö
maët göông luoân chieáu saùng khi buïi traàn ñaõ ñöôïc taåy saïch.
III.
Hoùa giaûi nghòch caûnh vaø khoå ñau qua tu taäp Tam Voâ Laäu Hoïc
Laø ngöôøi ñeä töû Phaät khi ñoái dieän vôùi nhöõng nghòch caûnh vaø
khoå ñau trong cuoäc ñôøi, chuùng ta phaûi laøm gì? Ñaây laø caâu hoûi
raát thaät tieãn vaø thuù vò caàn phaûi baøn luaän.
Nhö treân ñeà caäp roõ neùt veà nhöõng nghòch caûnh vaø khoå ñau ôû
ñôøi maø con ngöôøi phaûi ñoái dieän, ñoù laø baûn chaát thaät söï veà
cuoäc ñôøi. Ñoù laø lyù do taïi sao con ngöôøi cho raèng cuoäc ñôøi laø
beå khoå, laø phöùc taïp, luoân mang laïi nhieàu nghòch caûnh, choâng
gai, soùng gioù, … khi hoï möu caàu cuoäc soáng vaø söï thaønh ñaït
trong cuoäc ñôøi. Töø ñoù, hoï caûm thaáy chaùn naõn, caêng thaúng vaø
boái roái veà maët tinh thaàn; vaø meät moõi, kieät söùc veà maët theå
chaát khi ñi treân ñoaïn ñöôøng daøi cuûa cuoäc soáng. Theo quan ñieåm
cuûa ñaïo Phaät, cuoäc ñôøi voán dó laø khaùch quan voâ tö (khoâng khoå,
khoâng vui), laø moät vöôøn hoa xinh ñeïp ñeå moïi ngöôøi thöôûng thöùc,
laø coâng vieân xanh maùt ñeå moïi ngöôøi nghæ chaân vaø taän höôûng
phong caûnh. Nhöng baûn chaát cuûa chuùng luoân bò bieán dòch theo quy
luaät cuûa cuoäc soáng qua 4 töôùng: thaønh-truï-hoaïi-khoâng; hoaëc
sanh-truï-dò-dieät; hay sanh-laõo-beänh-töû maø cuoäc ñôøi ban taëng.
Chuùng luoân döïa theo lyù Nhôn Duyeân maø sanh khôûi vaø hoaïi dieät.
Neáu con ngöôøi chuùng ta muoán theå nhaäp vaøo doøng soáng cuûa cuoäc
ñôøi, muoán taän höôûng veõ ñeïp cuûa vöôøn hoa hay muoán thöôûng thöùc
khoâng khí trong laønh nôi coâng vieân…, maø khoâng coù yù thöùc lieãu
ngoä veà baûn chaát cuûa noù laø giaû taïm, voâ thöôøng, voâ ngaõ vaø
khoå ñau… thì aét haün chuùng ta luoân bò ñau khoå vì söï bieán hoaïi
ñoåi thay cuûa chuùng, buoàn phieàn vaø chaùn naõn vì nhöõng nghòch
caûnh eùo le cuoäc ñôøi.
Vaäy muoán chinh phuïc nhöõng nghòch caûnh vaø ñau khoå ôû ñôøi,
chuùng ta phaûi laøm gì? Ñieàu tröôùc nhaát, ñöùc Phaät daïy chuùng ta
phaûi bieát tu taäp Tam Voâ Laäu Hoïc (Giôùi-Ñònh-Hueä)ä hay noùi caùch
khaùc laø Baùt Chaùnh Ñaïo ñeå ñeå dieät tröø Tham-Saân-Si. Vì sao? Vì
nhôø söï tu taäp Giôùi-Ñònh-Hueä, nhöõng phieàn naõo tham-saân-si ñaõ
taän dieät, thaân taâm trôû neân thuaàn tònh vaø laéng ñoäng. Luùc ñoù,
khi ñoái dieän nhöõng nghòch caûnh vaø khoå ñau trong cuoäc soáng,
chuùng ta môùi coù theå thaáu trieät roõ raøng nhöõng nguyeân nhaân gì
ñöa ñeáùn nghòch caûnh, ñau khoå cho con ngöôøi? vaø noù xuaát phaùt töø
ñaâu? Töø ñoù, chuùng ta môùi deã daøng vöôït qua moïi nghòch caûnh vaø
khoå ñau cuûa cuoäc ñôøi.
Tam Voâ Laäu Hoïc laø ba nhaân toá hoã töông qua laïi vaø phaùt trieån
veà vieäc tu taäp ñaïo ñöùc. Hay noùi caùch khaùc, Giôùi (Sīla) ñeà caäp veà söï tu
taäp ñaïo ñöùc lieân quan ñeán söï chuyeån hoùa yù thöùc vaø töï nguyeän
veà nhöõng khuoân pheùp haønh vi cö xöû thuoäc veà thaân vaø lôøi noùi.
Ñònh (Samādhi) noùi ñeán söï phaùt
trieån veà söï ñieàm tónh cuûa taâm linh. Tueä (Paññā) ñeà caäp veà söï tu taäp thaéng trí ñöa ñeán söï hoaøn
thieän veà ñaïo ñöùc.
Vì vaäy, ñöùc Phaät ñaõ khaúng
ñònh trong Kinh Tröôøng Boä veà giaù trò tu taäp Tam Voâ Laäu Hoïc raèng
khoâng coù moät giôùi cuï tuùc, taâm cuï tuùc, tueä cuï tuùc naøo khaùc
cao thöôïng hôn, thuø thaéng hôn giôùi (Sīla) cuï tuùc, taâm (Citta) cuï tuùc vaø tueä (Paññā) cuï
tuùc naøy.
Treân phöông dieän khaùc, Ngaøi môû roäng söï tu taäp Tam Voâ Laäu thaønh Baùt Chaùnh Ñaïo (the Ariyan Eightfold
Path (P:
Āriyatthangika-magga;
Skt:
Āryāṣṭāṅga-mārga),
noù chính laø con ñöôøng Trung Ñaïo khoâng chæ traùnh 2 cöïc ñoan: (1)
eùp xaùc khoå haïnh laøm yeáu ñi trí tueä cuûa con ngöôøi vaø (2) say
meâ laïc thuù laøm trì hoaõn phaùt trieån ñaïo ñöùc, vaø trì hoaõn vieäc
ngaên caûn tham–saân-si vaø nhöõng phieàn naõo khaùc; maø coøn ñöa ñeán
söï an tònh, thaéng trí, trí tueä, vaø Nieát baøn. Quan ñieåm naøy
chuùng ta thaáy roõ khi ñöùc Phaät daïy Bhūmija raèng:
“Naøy
Bhuømija, nhöõng Sa-moân hay Baø-la-moân naøo coù chaùnh kieán, chaùnh
tö duy, chaùnh ngöõ, chaùnh nghieäp, chaùnh maïng, chaùnh tinh taán,
chaùnh nieäm, chaùnh ñònh; neáu hoï coù öôùc nguyeän, haønh Phaïm haïnh,
hoï ñaït ñöôïc quaû vò… Ñaây laø phöông phaùp, naøy Bhuømija, ñeå ñaït
ñöôïc quaû vò.”
Töông töï, Baùt Chaùnh Ñaïo (the Noble Eightfold Path) ñöôïc phaân
loaïi vaø goäp thaønh ba caáp, ñoù laø (1) söï tu taäp Giôùi (P:
Sīla,
Skt:
Śīla)
bao goàm chaùnh Ngöõ, chaùnh Nghieäp vaø chaùnh Maïng ngaên chaën söï
bieåu loä nhöõng caáu ueá beân ngoaøi baèng haønh ñoäng coù xu höôùng
phaïm toäi, vaø baèng caùch cö xöû vi phaïm nhöõng quy taéc cuoäc soáng
ñaïo ñöùc; (2) söï tu taäp Ñònh (Samādhi)
bao goàm chaùnh Tinh Taán, chaùnh Nieäm vaø chaùnh Ñònh nhaèm loaïi tröø
söï boäc phaùt nhanh nheïn nhöõng caáu ueá trong tieán trình tö duy cuûa
chuùng ta; vaø (3) söï tu taäp Tueä (P: Pañña Skt: Prajña) bao
goàm chaùnh Kieán vaø chaùnh Tö duy nhaèm tröø tieät nhöõng phieàn naõo
ôû möùc ñoä cô baûn nhaát, nhö laø, nhöõng maàm moùng tinh vi naèm trong
thaâm taâm cuûa con ngöôøi.
Ñieàu quan troïng nhaát tröôùc khi tu taäp laø haønh giaû caàn duy trì
tinh thaàn
voâ ngaõ, voâ chaáp, uyeån chuyeån, naêng
ñoäng khi tu taäp Tam Voâ Laäu Hoïc, ñoàng thôøi caàn thaáu trieät ñuùng
ñaén veà Phaùp vaø Luaät cuûa ñöùc Phaät nhö laø chieác beø phöông tieän
ñöa ngöôøi qua soâng meâ beå khoå. Ñeå nhaán maïnh veà quan ñieåm naøy,
ñöùc Phaät tuyeân boá roõ raøng trong kinh Trung Boä raèng: “Cuõng
vaäy, naøy chö Tyø kheo, Ta thuyeát phaùp nhö chieác beø ñeå vöôït ñöa
qua, khoâng phaûi ñeå naém giöõ laáy. Chö Tyø kheo, caùc OÂng caàn hieåu
ví duï caùi beø… Chaùnh phaùp coøn boû ñi, huoáng nöõa laø phi phaùp.”
Vì vaäy, trong ñeà taøi naøy, ngöôøi vieát seõ khoâng trình baøy
chi tieát laïi veà yù nghóa Tam Voâ Laäu Hoïc (Giôùi, P: Sīla, Skt:
Śīla), (Ñònh, Samādhi),
(Tueä, P: Paññā;
Skt: Prajñā)
theo nhö trong Kinh vaø Luaät nöõa, maø chæ trình baøy moät khía caïnh
khaùc theo phöông phaùp vaø quan ñieåm tích cöïc, saùng taïo vaø uyeån
chuyeån daønh cho nhöõng haønh giaû treû ngaøy nay.
a. Söï tu taäp Giôùi
(P: Sīla
, Skt:
Śīla)
Khi noùi veà Giôùi trong Phaät giaùo, noù
khoâng coù nghóa nhö laø nhöõng quy taéc hay nhöõng ñieàu luaät buoät
con ngöôøi phaûi tuaân theo nhö ôû tröôøng, cô quan, xaõ hoäi, toå chöùc,
…; vaø cuõng khoâng coù nghóa laø söï ngaên caám nhöõng haønh ñoäng xaáu
nhö ñoán caây coái, thöïc vaät… Söï tuaân thuû giôùi laø nhaèm vaøo yù
thöùc ñaïo ñöùc caù nhaân ñeå giaûi thoaùt khoå ñau cho con ngöôøi töø
ba phieàn naõo tham- saân- si. Vì lyù do ñoù, ñöùc Phaät ñaõ duøng
phöông tieän thieän xaûo ñeå thieát laäp giôùi ñieàu. Roõ raøng raèng
söï tu taäp giôùi thì khoâng laø gì caû, noù chæ laø nhöõng phöông tieän
taïm thôøi ñeå giaûi thoaùt con ngöôøi ra khoûi söï ñau khoå vaø phieàn
naõo ôû ñôøi, laø chieác phao ñöa ngöôøi qua bienå khoå, laø chieác caàu
keát noái qua bôø beân kia. Töø ñaây, chuùng ta coù theå khaûng ñònh
maïnh meõ raèng söï tu taäp giôùi seõ khoâng coøn höõu duïng neáu nhö
con ngöôøi nhoå baät toaøn boä coäi reã phieàn naõo vaø khoå ñau trong
thaâm taâm
Trong thôøi haäu hieän ñaïi nay, söï tu taäp giôùi seõ ñöôïc nhöõng
haønh giaû Phaät giaùo tuaân thuû vôùi moät thaùi ñoä tích cöïc vaø
saùng taïo tuøy theo nhöõng tình huoáng vaø thôøi ñaïi khaùc nhau, ñaëc
bieät trong thieân nieân kyû thö ba naøy. Moät phoù töø nghi vaán coù
leõ ñöôïc ñaët taïi ñaây laø taïi sao? Nhö chuùng ta bieát, laø
moät con ngöôøi, chuùng ta dó nhieân ñöôïc nuoâi naáng bôûi hai loaïi
thöùc aên: (1) thöùc aên vaät chaát bao goàm gaïo, söõa, rau, ñaäu, mì,
baép… ñeå nuoâi döôõng thaân vaät chaát cho chuùng ta, vaø (2) thöùc aên
tinh thaàn bao goàm nhöõng thuù tieâu khieån cuûa cuoäc ñôøi nhö ca haùt,
theå thao, bôi loäi, ñaù banh, tình yeâu, … ñeå thoûa maõn nhu caàu cho
chuùng ta veà maët tinh thaàn. Ñieàu quan troïng laø khi tieáp nhaän
nhöõng thöùc aên ñoù, chuùng ta coù thaáu trieät ñöôïc hoaøn toaøn veà
nhöõng keát quaû toát hay xaáu töø haønh vi cuûa chuùng ta hay khoâng?
Coù nghóa laø chuùng ta neân hieåu ñuùng ñaén laøm theá naøo ñeå tieáp
nhaän hai loaïi thöùc aên naøy maø khoâng coù söï boäi thöïc, khoâng ñöa
ñeán keát quaû toài teä, vaø khoâng coù söï caáu ueá hay baát tònh trong
thaâm taâm cuûa mình. Gioáng nhö moät ngöôøi ñang khaùt nöôùc treân
ñöôøng ñi, vò aáy tìm kieám nöôùc uoáng, sau khi uoáng xong, vò aáy heát
khaùt vaø tieáp tuïc ñi thaúng treân con ñöôøng mình ñang ñi maø khoâng
coù söï luyeán tieác hay say ñaém vì nöôùc, khoâng coù söï raøng buoät
vaø caáu ueá trong thaâm taâm. Baèng vieäc laøm nhö theá, vò aáy ñaõ
thöïc haønh ñuùng ñaén, thích hôïp vaø naêng ñoäng. Vaø söï tuaân thuû
giôùi uyeån chuyeån nhö theá ñöôïc goïi laø söï tu taäp Giôùi theo
phöông phaùp uyeån chuyeån, thích hôïp vaø chuaån möïc.
Töông töï, ñoái vôùi giôùi cuûa Taêng löõ,
chuùng ta seõ tìm hieåu theâm moät vaøi ví duï ñieån hình lieân quan
ñeán giôùi ñieàu maø ngöôøi ñeä töû Phaät caàn phaûi tu taäp vôùi thaùi
ñoä uyeån chuyeån vaø tích cöïc nhö vaøi ñieàu luaät trong 10 giôùùi nhö:
khoâng saùt sanh; khoâng ca muùa haùt xöôùng; khoâng duøng giöôøng cao
toát ñeïp vaø roäng lôùn; khoâng caát giöõ vaøng baïc chaâu baùu, khoâng
aên phi thôøi; …
Coù nghóa laø laøm theá naøo ngöôøi ñeä töû Phaät xöû söï vaø duy trì
nhöõng giôùi ñieàu naøy khi moät vaøi sinh vaät ñoäc haïi (nhö: muoãi
ñoäc, ruoài, boø caïp, raén ñoäc…) gaây ra nhöõng beänh truyeàn nhieãm,
thöông tích hoaëc ñi ñeán caùi cheát ñoái vôùi con ngöôøi (nhö dòch cuùm
gia caàm hieän nay); hoaëc khi vò aáy khoâng coù tieàn ñeå cho phí cho
caùc vieäc hoïc haønh, xe coä, caùc cuoäc hoïp ngoaïi giao quoác teá,
hay xaây döïng chuøa chieàn, töï vieän, tröôøng Phaät hoïc…; hoaëc khi
vò aáy ñöôïc môøi tham gia trong caùc buoåi hoäi thaûo quoác teá ôû
nöôùc ngoaøi vaø ñöôïc boá trí ôû taïi khaùch saïn sang troïng; hay khi
nhöõng hoïc Taêng Ni treû aên uoáng phi thôøi vì thôøi khoùa bieåu hoïc
taäp ôû caùc tröôøng Ñaïi hoïc, hoïc vieän; … Ñoø laø moät vaøi ví duï
tieâu bieåu ñuû ñeå cho chuùng ta hieåu raèng söï tu taäp giôùi ñieàu
ñoái vôùi Taêng löõ ngaøy nay khoâng neân giöõu moät thaùi ñoä coá chaáp,
baûo thuû; maø ngöôïc laïi hoï caàn phaûi öùng duïng vaø thöïc haønh söï
tu taäp ñoù vôùi moät tinh thaàn uyeån chuyeån, ñuùng ñaén, saùng taïo
vaø tích cöïc ñeå theå nhaäp vaøo nhöõng tình huoáng vaø hoaøn caûnh
môùi trong cuoäc soáng hieän ñaïi. Ñaây chính laø yù nghóa tích cöïc veà
söï thöïc haønh giôùi luaät cuûa Phaät giaùo ngaøy nay.
b. Söï tu taäp Ñònh (Samaødhi)
Thuaät ngöõ Sanskrit and Pāli ‘Samādhi’
ñöôïc baét nguoàn goác töø ‘dhā’ (nghóa laø ñaët, ñeå) cuøng vôùi tieáp ñaàøu ngöõ
‘sam’ vaø tieåu töø nhaán maïnh ‘ā’. Noù coù nghóa laø
‘ñaët laïi vôùi nhau.’ Nghóa boùng cuûa töø ‘Samādhi’ ñöôïc
duøng trong duøng trong Thaùnh ñieån Paøli phaät giaùo vôùi yù nghóa laø
Ñònh hay Thieàn ñònh ‘concentration’ (or meditation).
Töông töï, Samādhi coù nghóa ‘buoät
vaøo nhau, hôïp laïi hoaëc keát hôïp vôùi’
Moät söï giaûi thích roõ raøng hôn veà töø Samādhi ñöôïc
baét nguoàn goác töø dhā
vaø
cuøng tieáp ñaàu ngöõ vôùi sam vaø
ā
(sam
+
ā + dhā) do ñoù mang nghóa ‘Ñònh’ (concentration). Noù laø moät
traïng thaùi chaêm chuù, bình tónh vaø taäp trung cuûa taâm vaø ñònh maø
noù ñi keøm vôùi loái soáng thieän laø ñieàu kieän caàn thieát ñeå ñaït
ñöôïc trí tueä vaø giaûi thoaùt.
Theâm vaøo ñoù, nhieàu hoïc gæa khaùc ñaõ ñöa ra lôøi giaûi thích veà
Samādhi raèng noù laø söï
nhaát taâm, laø söï taäp trung cuûa taâm veà moät ñoáùi töôïng ñeå loaïi
tröø toaøn boä taát caû nhöõng caùi khaùc.
Theo truyeàn thoáng, ngöôøi ta coù theå
hieåu lôøi daïy cuûa ñöùc Phaät veà Ñònh (concentration) maø ngöôøi tu
só Phaät giaùo caàn tu taäp laø loaïi tröø naêm trieàn caùi (Skt. & Pāli: Nīvaraṇās) trong baûn thaân baèng thieàn ñònh, xa rôøi
tham duïc vaø töø boû tính khí baát thieän; vò aáy tuaàn töï chöùng vaø
truù vaøo Sô thieàn (the first dhyāna), Nhò thieàn (the second dhyāna), Tam thieàn (the third dhyāna), vaø Töù thieàn (the fourth dhyāna).
Taâm vò aáy trôû neân tòch tónh, nhaát taâm. Söï chuyeân chuù nhö theá
goïi laø ‘Ñònh hoaøn haûo’
Treân thöïc teá, xuyeân qua nhöõng khaùi nieäm veà Ñònh, ngöôøi ñeäâ töû
Phaät caàn thaáu trieät raèng söï tu taäp thieàn ñònh khoâng coù nghóa
laø ngoài im baát ñoäng trong khi thieàn, maø phaûi ñöôïc bieåu loä qua
nhöõng coâng vieäc vaø loái soáng haøng ngaøy ñeå thích nghi vôùi nhöõng
tình huoáng xaõ hoäi hieän nay. Coù nghóa laø vò aáy tu taäp thieàn ñònh
baèng caùch luoân duy trì traïng thaùi chaùnh nieäm vaø tænh giaùc trong
khi ñi, ñöùng, naèm, ngoài, noùi, aên uoáng, nguû nghó, laùi xe, hoïc
taäp, taém röõa, ñoïc saùch, … Noùi chung, taát caû nhöõng coâng vieäc
vaø söï tu taäp haøng ngaøy ñöôïc daãn daét bôûi söï chaùnh nieäm vaø
tænh giaùc. Töø quan ñieåm treân, chuùng ta coù theå suy luaän raèng khi
moät haønh giaû ñang laùi xe hoaëc baát kyø loaïi xe taûi naøo, vò aáy
luoân giöõ chaùnh nieäm, tænh giaùc vaø luoân yù thöùc nghieâm chænh khi
ñang laùi xe, khoâng coù söï sao laõng vaø thôø ô, khoâng ñöa ñeán keát
quaû baát lôïi, vaø luoân an toaøn, … vieäc laùi xe nhö theá ñöôïc goïi
laø thieàn trong khi laùi xe. Cuõng vaäy, nhöõng coâng vieäc söï tu taäp
haøng ngaøy khaùc cuõng ñeàu töông töï. Ñaây chính laø yù nghóa tu taäp
Ñònh cuûa Phaät giaùo moäït caùch tích cöïc vaø naêng ñoäïng trong thôøi
haäu hieän ñaïi.
c.
Söï tu taäp Tueä
(Pañña or
Prajña)
Thuaät ngöõ
Prajña(Skt.) or
Pañña (Pāli) ñöôïc baét nguoàn goác töø
‘jña’
(söï hieåu bieát) khi tieáp ñaàu ngöõ ‘pra’
ñöôïc theâm vaøo ñeå mang yù nghóa laø ‘trí
tueä, söï hieåu bieát, söï nhaän thöùc ñuùng ñaén, söï nhaän ra, caùch
phaùn xeùt, söï thaáu trieät, söïu hieåu bieát veà tröïc giaùc, …’
Trong caùc boä kinh thuoäc truyeàn thoáng Nikāya, chuùng ta coù theå nhaän thaáy lôøi daïy cuûa ñöùc
Phaät veà
Prajña
hay
Pañña (Pāli) raèng
vò naøo nhaän bieát nhö thaät veà söï taäp khôûi, söï dieät tröø, vò
ngoït, söï nguy hieåm vaø söï xuaát ly cuûa saùu choã xuaát xöù, vò aáy
seõ coù moät söï hieåu bieát vöôït ngoaøi nhöõng ñieàu treân.
Maët khaùc, ñöùc Phaät nhaán maïnh raèng ngöôøi ñeä töû Phaät khoâng chæ
thaáu trieät hoaøn toaøn veà nguoàn goác Duyeân Khôûi (Skt: Pratīya-samutpāda; Pāli: Paṭicca-samuppāda, the Law of Dependent Origination) baét nguoàn töø voâ
minh vaø tham aùi, maø coøn thaáu hieåu ñuùng ñaén veà con ñöôøng chôn
chaùnh ñöa ñeán söï taän dieät hoaøn toaøn caùc khoå uaån baèng caùch
laøm maát daàn hoaøn toaøn tham aùi vaø ñoaïn dieät voâ minh.
Ngaøy nay, böôùc vaøo thieân nieân kyû thöù ba, ngöôøi ñeä
töû Phaät tu taäp trí tueä baèng caùch thöïc haønh chaùnh kieán vaø
chaùnh tö duy. Coù nghóa raèng vò aáy caàn thaáu trieät hoaøn toaøn lôøi
daïy cuûa ñöùc Phaät bao goàm Kinh (Discourses - Sūtra), Luaät
(Disciplines - Vinaya) vaø Luaän (Super Doctrine - AbhiDhamma)
ñeå öùng duïng ñuùng ñaén vaøo söï tu taäp taâm; truyeàn baù giaùo
phaùp tuøy theo caên cô trình ñoä cuûa con ngöôøi; thaáu suoát trieät
ñeå veà Lyù Nhôn Quaû (the theory of Cause and Effect) ñöa
ñeán keát quaû thieän aùc töø haønh ñoäng, veà Lyù Duyeân Khôûi (the
theory of Dependent Origination) baét nguoàn töø voâ minh vaø tham
duïc cuûa toaøn boä khoå uaån, vaø ñoái vôùi Töù Ñeá (the Four Noble
Truths) cuõng nhö Baùt Chaùnh Ñaïo (the Eightfold Path) ñöa
ñeán söï ñoaïn dieät hoaøn toaøn caùc khoå uaån, ñaït ñeán Nieát baøn,
giaûi thoaùt vaø giaùc ngoä toái thöôïng. YÙ nghóa veà Tueä nhö theá
ñöôïc goïi laø söï tu taäp Tueä vôùùi nghóa ñuùng ñaén vaø thích hôïp.
Noùi chung, trong moái lieân heä maät thieát veà Tam Voâ Laäu Hoïc,
chuùng ta coù theå nhaän thaáy raèng Giôùi - Ñònh- Tueä ñöôïc phoái hôïp
chaët cheõ vaø taùc ñoäng hoã töông voùi nhau treân tieán trình tu taäp
giaûi thoaùi giaùc ngoä. Chính vì vaäy, ñöùc Phaät ñaõ khaúng ñònh quan
ñieåm naøy trong Kinh Tröôøng Boä:
Ñaây
laø Giôùi, ñaây laø Ñònh, ñaây laø Tueä. Ñònh cuøng tu vôùi Giôùi seõ
ñöa ñeán quaû vò lôùn, lôïi ích lôùn. Tueä cuøng tu vôùi Ñònh seõ ñöa
ñeán quaû vò lôùn, lôïi ích lôùn. Taâm cuøng tu vôùi Tueä seõ ñöa ñeán
giaûi thoaùt hoaøn toaøn caùc moùn laäu hoaëc, töùc laø duïc laäu, höõu
laäu, voâ minh laäu.
Töø yù nghóa treân, chuùng ta coù theå khaúng ñònh
maïnh meõ raèng Giôùi-Ñònh-Tueä ñöôïc xem nhö kieàng ba chaân. Vì neáu
thieáu moät trong ba thì noù khoâng theå ñöùng vöõng vaøng treân maët
ñaát ñöôïc. Söï tu taäp Tam Voâ laäu cuõng vaäy. Neáu söï tuaân thuû
Giôùi maø khoâng coù söï hieän höõu cuûa Ñònh vaø Tue, noù trôû thaønh
söï tuaân thuû giôùi moät caùch coá chaáp. Coù nghóa laø xuyeân taïc
nhöõng lôøi raên daïy khoâng chính thoáng. Vaø söï tuaân thuû Ñònh vaø
Tueä cuõng nhö vaäy. Quan ñieåm naøy ñaõ ñöôïc chuaån y qua lôøi daïy
ñaày suùc tích cuûa ñöùc Phaät nhö sau:
Giôùi,
ñònh vaø trí tueä – Vôùi ai kheùo tu taäp,
Vò
aáy vöôït qua khoûi – Theá löïc cuûa AÙc ma,
Vaø
choùi saùng röïc saùng – Nhö maët trôøi choùi saùng.
C. KEÁT LUAÄN
Qua bao nghòch caûnh vaø khoå ñau maø con ngöôøi luoân phaûi ñoái
dieän trong cuoäc ñôøi ñeå toàn taïi vaø phaùt trieån, hoï luoân phaûi
tieáp nhaän nhöõng keát quaû khoâng nhö yù muoán thay vì coù ñöôïc moät
cuoäc soáng an laïc vaø haïnh phuùc cho chính mình. Caùi maø hoï coù
theå gaët haùi ñöôïc keát quaû aáy chính laø: (1)ø noãi aùm aûnh cuûa
söï caêng thaúng thaàn khinh khi phaûi tính toaùn, möu caàu vaø ñaáu
tranh giöõa con ngöôøi vôùi con ngöôøi, con ngöôøi vôùi xaõ hoäi, vôùi
hoaøn caûnh vaø thôøi gian,… ñeå taïo cho mình moät vò trí xöùng ñaùng,
moät uy quyeàn theá löïc vaø moät cuoäc soáng ñaày ñuû vaät chaát trong
xaõ hoäi ñaày bon chen vaø phöùc taïp; (2) söï meät moõi veà theå xaùc
khi phaûi laøm vieäc cöïc nhoïc, phaûi giao tieáp vaø öùng xöû kheùo
leùo vôùi nhieàu ñoái töôïng trong xaõ hoäi baèng nhöõng hình thöùc giaû
taïm beà ngoøai, vaø phaûi ñoái khaùng vôùi muoân ngaøn söï vieäc khoù
khaên, nhöõng beänh taät nguy hieåm vaø truyeàn nhieãõm khaùc nhau,… ñeå
toàn taïi vaø ñöùng vöõng treân cuoäc ñôøi naøy. Taát caû ñeàu xuaát
phaùt töø söï möu caàu quaù ñoä vôùi ñaày daãy nhöõng tính khí tham lam,
saân haän vaø si meâ cuûa con ngöôøi khi ñi vaøo cuoäc ñôøi. Vì sao? Vì
hoï khoâng tröïc nhaän ñöôïc baûn chaát cuûa vaïn phaùp laø voâ thöôøng,
laø giaû taïm; hoï luoân laàm töôûng veà hình töôùng cuûa caùc phaùp
treân theá gian laø hieän höõu, laø thaät coù, laø beàn vöõng, … neân
laáy voïng laøm chôn, laáy chôn laøm voïng ñöa ñeán keát quaû khoå ñau
cho chính mình. Vì vaäy, khi muoán ñoái dieän vaø chinh phuïc vôùi
nghòch caûnh vaø muoán vöôït thoaùt moïi khoå ñau, con ngöôøi caàn coù
söï tu taäp Tam Voâ Laäu ñeå thaáu trieät töôøng taän (Tueä) vaø
öùng xöû kheùo leùo trong nhöõng tình huoáng khoù khaên, ñeå giöõ vöõng
tinh thaàn vaø nghò löïc (Ñònh) vöôït qua moïi phieàn naõo ñau
khoå, vaø ñeå theå nhaäp vaø duy trì (Giôùi) cuoäc soáng ñuùng
ñaén, lôïi ích cho mình vaø ngöôøi. Coù nhö theá, cho duø chuùng ta ñang
soáng vaø ñoái dieän tröôùc nhöõng tình huoáng khoù khaên vaø ñau khoå,
chuùng ta vaãn an nhieân töï taïi, heù môû hoa taâm vôùi ñaày höông vò
tinh khieát cuûa Giôùi-Ñònh-Tueä xoùa saïch nhöõng caáu ueá vaø phieàn
naõo maø cuoäc ñôøi ban taëng, haàu taïo moät cuoäc soáng an laïc haïnh
phuùc cho chính mình vaø tha nhôn. Thaät vi dieäu thay khi thoát leân
caâu thô:
Buoät taâm laáy Giôùi laøm daây
Laéng taâm laáy Ñònh döïng xaây ñaïo
traøng.
Roû taâm ñuoác Tueä soi ñöôøng
Taâm khoâng caûnh tònh, Nieát baøn an vui.
THÖ MUÏC
I.
KINH
a.
Baûn Anh
Dialogues of the Buddha,
F.
Max Muller, (ed.) & T.W. Rhys Davids, (trans.), Vol. I (1995); W. & C.
A. F Rhys Davids (trans.), T. W. Rhys Davids (ed), Vol. II (1995),
Oxford:
PTS.
The Book of the Gradual Sayings,
F. L. Woodward (trans.), Vol. I
(2000), Vol. II (2001); E. M. Hare (trans.), Vol. III (2001), Vol. IV
(1995),
Oxford: PTS.
The Book of the Kindred Sayings,
Mrs. Rhys David (trans.), Vol. II (2000);
F.
L. Woodward (trans.), Vol. IV (1996), V (1997),
Oxford:
PTS.
The Large Sutra on Perfect Wisdom, Edward Conze (trans. & ed.),
Delhi:
Motilal Banarsidass Publishers Pvt. Ltd., 1990.
The Middle Length Sayings,
I.B. Horner, (trans.), Vol. I (2000); Vol. II
(1997); Vol.III (1996),
Oxford: PTS.
The Minor Anthologies of the Pali Canon,
F. L. Woodward (trans.), Vol. II
(1996),
Oxford: PTS.
The Sacred of Books of the East, T. W.
Rhys Davids & H. Oldenberg (trans.); F. Max Muller (ed.), Vol. 13,
Delhi: Motilal Banarsidass Publishers, Ptv. Ltd., 1996.
b. Baûn Vieät
Kinh Tröôøng Boä,
Thích Minh Chaâu (dòch), quyeån I, TPHCM: Vieän Nghieân Cöùu Phaät Hoïc
Vieät
Nam, 1991.
Kinh Taêng Chi Boä,
Thích Minh Chaâu (dòch), quyeån I, II, III & IV TPHCM: Vieän Nghieân
Cöùu Phaät Hoïc Vieät Nam, 1992.
Kinh Tieåu Boä,
Thích
Minh
Chaâu (dich), quyeån I, TPHCM: Nhaø Xuaát Baûn TPHCM, 1999.
Kinh Töông Öng Boä,
Thích Minh
Chaâu (dòch), quyeån IV & V, TPHCM: Vieän Nghieân Cöùu Phaät Hoïc Vieät
Nam, 1993.
Kinh Trung Boä,
Thích Minh Chaâu (dòch),
quyeån I, II & III, TPHCM: Vieän Nghieân Cöùu Phaät Hoïc Vieät Nam,
1992.
II.
SAÙCH
Ahir, D.C., Buddhism in
South-East Asia:
A Cultural Survey,
Delhi: Sri Satguru Publications, 2001.
Ananda Gurage (ed.),
Return to Righteousness,
Sri
Lanka: Department Cultural Affairs, 1991.
Bapat, P.V. (ed.),
2500 Years of Buddhism,
Delhi: Publication Division, 1997.
Barua, D.K.,
An Analytical Study of Four Nikāyas,
Delhi:
Munshiram Manohalal Publishers Pvt. Ltd., 2003.
Buddhaghosa, B.,
(author) & Nānamoli
(trans.), The Path of Purification, Kandy, Sri-Lanka: Buddhist
Publication Society, 1991.
Chopra, P.N., (ed.),
Contribution of Buddhism to World
Civilization and Culture,
Delhi: S. Chand & Company
LTD, 1983.
Conze, E.,
Buddhist Thought in
India,
Delhi: Munshiram Manohalal Publishers Pvt. Ltd., 2002.
Conze, E., (trans. & ed.),
The Large Sutra on Perfect Wisdom,
Delhi: Motilal Banarsidass Publishers Pvt. Ltd., 1990.
DeGraff, G., (Thanissaro Bhikkhu),
The Wings to
Awakening,
Taiwan: The Corporate Body of the Buddha Educational Foundation, 1999.
Dhar, S.,
Transformation and Trend of Buddhism
in the 20th Century,
Calcutta: Firma KLM Pvt. Ltd, 1986.
Dutt, N.,
Early Monastic Buddhism,
Calcutta: Firma KLM Private
LTD., 1981.
Fowler, M.,
Buddhism: Beliefs and
Practices, Brighton & Portland:
Sussex Academic Press, 1999.
Gallmo,
G.,
A Few Facts about Buddhism,
Delhi: D. K. Printworl (P)
Ltd., 1998.
Gethin, R.,
The Foundation of Buddhism,
Oxford & New York: Oxford University Press, 1998.
Goldstein, J.,
Insight Meditation: The Practice of
Freedom,
Boston &
London: Shambhala Publications, Inc., 1994.
H.H. Dalai Lama (au.) &
Ramanan, R. (compiler),
The Heart of Compassion,
Delhi: Full Circle Publishing, 2001.
Harvey, P.,
An Introduction to Buddhism:
Teachings, History and Practices,
Delhi: Munshiram Manohalal Publishers Pvt. Ltd., 1990.
His Holiness The Dalai Lama,
The Way to Freedom, Dharmshala: The Library of
Tibet, 2000.
Ilaiah, K.,
God as Political Philosopher:
Buddha’s Challenge to Brahminism,
Calcutta: Samya, 2000.
Inder L. Malik,
Dalai Lamas of
Tibet,
New Delhi: Computer Prints Combine, 1984.
Joshi, L.M., & et.al,
Buddhism,
Patiala: Publication Bureau, 1999.
Karunyakara, L.,
Modernisation of Buddhism:
Contribution of Ambedkar and Dalai Lama XIV,
New Delhi: Gyan Publishing House, 2002.
Kern, H.,
Manual of Indian
Buddhism,
Delhi: Motilal Banarsidass Publishers, Ptv. Ltd., 1996.
Kirtisinghe, B.P., (ed.),
Buddhism and Science,
Delhi: Motilal Banarsidass Publishers Pvt. Ltd., 1999.
Kyabgon, T.,
The Essence of Buddhism: An
Introduction to Its Philosophy and Practice,
Boston &
London: Shambhala
Publications, Inc., 2001.
Lamotte, E. (author) & Sara Webb-Boin
(trans.), History of Indian Buddhism, Louvain-le-Neuve:
Institute Orientaliste de I’Universite’ Catholique de Louvain, 1988.
Lester, R.C., Theravada
Buddhism in
Southeast Asia,
USA: the University of Michigan Press, 1973.
Ling, T.,
Buddha, Marx, and God,
London: The Macmillan Press LTD, 1979.
Lynn de Silva,
Buddhism: Beliefs and Practices
in Sri Lanka,
Delhi: Indian Books Centre, 1980.
Mahāthera Nārada, The Buddha and His
Teachings,
Kandy, Sri-Lanka: Buddhist Publication Society, 1997.
Mittal, M.P., (compiled),
Buddha and Early Buddhism, Vol. 1,
Delhi: Originals, 2002.
Morgan, K.W., (ed.),
The Path of the Buddha: Buddhism
Interpreted by Buddhists,
Delhi: Motilal Banarsidass Publishers Pvt.Ltd, 1997.
Nārada,
The Buddha and His Teachings,
Kandy, Sri-Lanka: Buddhist Publication Society, 1997.
Narasu, L., (author) & G. Aloysius
(ed.), Religion of the Modern Buddhist,
Delhi: Wordsmiths, 2002.
Narasu, P.L.,
The Essence of
Buddhism,
Taiwan: The Corporate
Body of the Buddha Educational Foundation, 1999.
Phra Rajavaramuni (Payutto, P.,),
Thai Buddhism in the Buddhist
World,
Thailand: Amarin Printing Group, 1987.
Pandita, S.U., (author); U
Aggacitta (trans.) & Wheeler, K., (ed.), In This Life: The
Liberation Teachings of the Buddha,
Kandy,
Sri Lanka: Buddhist Publication Society, 1993.
Piyadassi, M.,
The Spectrum of Buddhism: Writings of Piyadassi,
Colombo: Printers & Publishers Karunaratne & Sons Ltd., 1991.
Queen, C.S.,
Engaged Buddhism in the West,
Boston: Wisdom Publications, 2000.
Rahula, W.,
What the Buddha Taught,
Sri
Lanka: Buddhist Cultural Centre, 1996.
Rama, K.,
Buddhism: A World Religion,
New Delhi: Sundeep Prakashan, 1999.
Rinchen, G.S., (author) &
Sonam, R., (trans. & ed.),
The Six Perfections,
Ithaca,
New York: Snow Lion Publications, 1998.
Roscoe, G., The Triple Gem:
An Introduction to Buddhism,
Chiang Mai,
Thailand: Silkworm Books, 1994
Saddhatissa, H.,
Buddhist Ethics,
Boston:
Wisdom Publications, 1997.
Saddhatissa, H.,
Buddhist Ethics,
Boston:
Wisdom Publications, 1997.
Saint-Hilaire, J.B.,
The Buddha and His Religion,
Delhi: Munshiram Manoharlal Publishers Pvt. Ltd., 1997.
Sanghasen Singh,
A Study of the Sphuṭārthā
Śrīghanācārasaṅraha
Ṭīkā,
Patna: K.P. Jayaswal Research Institute, 1983.
Santina, P.D.,
The Tree of Enlightenment,
Taiwan: The Corporate Body of the Buddha Educational Foundation, 1999.
Singh, H., & Joshi, L.M.,
An Introduction to Indian Religions,
Patiala: Publication Bureau,
Punjabi
University, 1996.
Sivaraksa, S., & et.al.
(ed.), Buddhist
Perception for Desirable Societies in the Future,
Bangkok: Thai Inter-Religious
Commissionfor Development Sathirakoses-Nagapradipa foundation, 1993.
Tachibana, S.,
The Ethics of Buddhism,
Delhi: Cosmo Publications, 1986.
Thích Nhaát Haïnh,
The Heart of the Buddha’s Teaching,
New
York: Broadway Books, 1998.
Thích Nhaát Haïnh,
The Heart of the Buddha’s Teaching,
New
York: Broadway Books, 1998.
Thích Thieän Hoa, Phaät Hoïc Phoå
Thoâng, quyeån I, Haø noäi: Nhaø xuaát baûn Toân Giaùo, 2005.
Warder, A.K.,
Indian Buddhism,
Delhi: Motilal Banarsidass
Publishers Pvt. Ltd., 2000.
Williams, P.,
Buddhist Thought: A Complete Introduction to the
Indian Tradition,
London
& New York: Routlege, 2000.
III.
BAÙCH KHOA & TÖØ ÑIEÅN
Crowther, J. (bieân taäp),
Advanced Learner’s Encyclopedic Dictionary,
Oxford: Oxford University Press, 1992.
Eliade, M., (ed.), The Encyclopaedia of
Religion, Vol. 5, 11 & 13, New York: Macmillan Publishing Company,
1987.
Kapoor, S., (ed.),
The Buddhists Encyclopaedia of Buddhism,
Vol. I, II, IV & V,
New Delhi:
Cosmo Publications, 2001.
Procter, P., (chuû bieân),
International Dictionary of English,
Cambridge:
Cambridge University Press, 1995.
Nguyeãn Sanh Phuùc (chuû bieân), Töø
Ñieån Anh- Anh Vieät, Haø Noäi: Nhaø xuaát baûn Vaên Hoùa Thoâng
Tin, 1999.
Rhys Davids, T.W., & Stede,
W.,
Pali-English
Dictionary,
Delhi:
Motilal Banarsidass Publishers, Ptv. Ltd., 1997.
Schuhmacher, S., &
Woerner, G., (ed.),
The Encyclopaedia of Eastern Philosophy,
Boston:
Shambhala Publication, 1994.
Weeraratne, W. G., (ed.)
The Encyclopaedia of Buddhism, Vol. V,
Sri
Lanka: The Department of Buddhist Affairs, Ministry of Buddhasasana,
2000.
Williams, M. M.,
Sanskrit-Enghlish Dictionary,
Delhi: Motilal Banarsidass Publishers, Ptv. Ltd., 1999.
