Những vấn nạn từ sự xung
đột
Bhikkhu Bodhi
Nhật Tịnh lược dịch
Mặc dù nhân loại đều yêu chuộng và ước muốn được sống trong hoà bình,
nhưng một trong những điều thật mỉa mai nhất, là chúng ta lại thường bị
lôi cuốn vào sự xung đột, chống đối với các người khác làm tổn hại sự
tương giao bởi vì tình trạng căng thẳng, ngờ vực hoặc có thái độ thiếu
cởi mở.
Điều đặc biệt khó khăn nầy, vì hiển nhiên là chúng ta đều biết rằng sự
giao hảo hài hoà với tha nhân là điều kiện cần thìết cho cuộc sống của
mọi người đều được hạnh phúc. Đó không chỉ là các giao tế cho phép mình
không gây xáo trộn trong việc đeo đuổi những mục đích cần thiết mà chúng
ta quan tâm để con người được hoàn thiện, nhưng còn đem lại cho chúng ta
một sự an lạc đầy ý nghĩa trong quan hệ với tất cả mọi người. Ngược lại,
nếu đời sống thường tranh chấp thì tự bản chất lại gây khổ đau, dẫn đến
sự thiếu thân thiện, cố chấp vì nội kết bởi lòng sân hận và đố kỵ. Thực
vậy, dù là sự xung đột xẩy ra như thế nào- dù ai thắng hoặc bại, thì kết
quả cũng đem đến sự tổn hại cho cả hai bên giống nhau.
Tuy nhiên, mặc dù cuộc sống hài hoà hứa hẹn đem đến nhiều hạnh phúc,
trong khi với sự giao tế thiếu chia sẻ thường để lại sự tổn hại và bất
hạnh, nhưng một phần lớn trong đời sống chúng ta và những người chung
quanh, đều bị vướng vào trong vòng tranh chấp và bất hoà. Sự mâu thuẫn
có thể được kiềm chế trong sự im lặng và oán giận hoặc có thể bùng nổ
bằng bạo động ác liệt và tàn hại, và có thể lôi kéo đến những cá nhân
liên hệ, hoặc những thành phần dân tộc, đảng phái chính trị, giai tầng
xã hội hay ngay đến cả quốc gia. Nhưng có thể do một hoặc trong những
biểu hiện khác của chúng ta, sự có mặt của bất đồng là điều không thể
tránh được. Hoà bình và hoà thuận là nổi băn khoăn xa vời như giấc mơ
đẹp của đêm mùa hè hoặc là lý tưởng đẹp mà mọi nguời đều trân trọng mưu
cầu có được. Nhưng trong khi thực tế và giấc mơ bị tan biến, chúng ta
buồn tức, nên thấy như vậy là ngu ngốc, liền lao vào trong sự cật lực,
ganh đua kiếm tiền với lòng vui thích.
Theo lời dạy của đức Phật, thì cứu cánh của con người đều muốn thoát khổ
đau, nên Ngài giới thiệu những phương pháp dạy cho chúng ta làm thế nào
để sống an lạc với tha nhân. Mỗi pháp sống hài hoà không phải nguồn suối
chỉ để tự toại nguyện, mà bởi vì còn là điều khởi đầu để theo con đường
dẫn đến tự do hoàn toàn. Sư hạnh phúc cuối cùng do tỉnh thức chỉ có mặt
duy nhất trong tâm vì do hoà bình với tha nhân, và tâm ta chỉ có thể
hạnh
phúc với tha nhân khi chúng ta áp dụng phương pháp chuyển hoá để có thể
loại trừ gốc rễ của bạo động đã từ lâu nằm sâu ẩn trong tâm của chúng ta.
Ở Ấn độ xưa kia, có một lần vị trời Sakka đến bạch với đức Phật rằng
:"Do nghiệp duyên gì mà con người dù muốn sống chung hoà bình, không đố
kỵ và thù hằn với người khác, nhưng lại thường sống trong bất hoà, với
thù hận và đố kỵ?".
Đức Thế Tôn nói rằng:"Đó là do bởi nghiệp tham lam và đố kỵ trói buộc
con người, nên dù vẫn mong ước được sống hoà bình, những vẫn thường gây
bất hoà, với lòng thù hận và đố kỵ". Nếu tìm hiểu tận nguồn của sự xung
đột, thì chúng ta nhận thấy rằng gốc rễ không phải bởi vì giàu sang, địa
vị, hoặc tài sản, nhưng lại xuất phát từ tâm. Nó phát khởi bởi vì lòng
đố kỵ về những phẩm chất mà kẻ khác sở hữu mà chúng ta thèm muốn có
được, và cũng bởi vì bị lèo lái bởi lòng tham dục không được thoả mãn để
định danh tất cả là của ta.
Lòng đố kỵ và tham lam đều có gốc rễ từ hai nền tảng của trạng thái tâm
lý.
Lòng đố kỵ bởi vì chúng ta định danh cho các mọi sự vật là "ta", nên
luôn luôn muốn gán danh lên, tùy thuộc theo tâm tham của mình, và biểu
lộ khuynh hướng gán ghép đó ra để cho mọi người biết và phải thừa nhận.
Lòng tham tăng trưởng do vì chúng ta muốn chiếm hữu: cố gắng phân cắt
những mảnh đất dành riêng cho mình và xác định rằng những đất nầy do
mình sở hữu để thoả mãn gốc tham và tự đề cao cái ngã là quan trọng.
Bạo động có nguồn gốc từ lòng đố kỵ và tham lam. Một người theo con
đường bất bạo động cần phải học sự từ bỏ, không còn có tư tưởng bám chặt
và lòng tham muốn xoay quanh khái niệm về cái Ta và của ta, mọi nổ lực
để định danh và sở hữu. Phương pháp nầy đem lại sư hoàn thiện do trí tuệ
tăng trưởng, nhận thức được bản chất rỗng không, vô ngã của tất cả mọi
hiện tượng; và từ nội tâm biểu lộ sự trống không trên nhận thức về "Ta"
và của ta, là nền tảng của lòng tham lam và đố kỵ. Tuy nhiên, mặc dù
rằng sự giải thoát cuối cùng vẫn còn chưa đạt được, nhưng con đường đi
tới vẫn tiến đến gần, tăng trưởng từ sự đơn giản với những buớc căn bản
nằm theo từ những bước chân.
Hai bước căn bản cần thiết để thay đỗi quan điểm với năng lực chuyển hoá
lòng tham lam và đó kỵ. Một là lòng Hoan hỷ (mudita), năng lực nhìn thấy
sự thành công của tha nhân với lòng hoan hỷ như chính mình đạt được.
Bước kế tiếp là Khoang dung (caga), đó là sự sẵn lòng và từ bỏ. Phương
pháp trước là đặc biệt để giải trừ lòng đố kỵ, và phương pháp để chuyển
hoá lòng tham. Tựu chung của hai phương pháp đều nhằm nhổ lên cái ý thức
định danh bởi cái ngã chật hẹp, và mở rộng tâm đến những người khác để
chia sẻ sự hạnh phúc và thoát khỏi khổ đau.
Chỉ riêng một cá nhân, chúng ta không hy vọng đem nguyện lực để có thể
giải quyết sự bạo động trong phạm vi rộng lớn liên hệ đến vấn đề xã hội
hoặc quốc gia mà mình đang sinh sống. Chúng ta đang sống một thế luôn
sẵn sàng bạo động, do đó, tác động của bạo lực đã tràn khắp, khó dập tắt
và đầy sức mạnh khủng khiếp. Nhưng những người con của Đấng Giác Ngộ,
thì điều chúng ta phải làm và cần làm là biểu lộ năng lực của sức mạnh
hoà bình: tránh đem lời nói hoặc hành động có thể nẩy sinh ra thù oán,
để chữa lành sự phân tranh, chứng tỏ giá trị của sự hài hoà và thông cảm.
Chúng ta
cần phải đem gương sáng mà đức Phật giảng dạy cho các đệ tử rằng:" Đó là
Người làm hoà hợp lại cho những chia rẽ, làm cho tình huynh đệ nẩy nở,
hoan hỷ trong hoà thuận, vui mừng trong hoà thuận, sung sướng trong hoà
thuận, và luôn nói lời nói để tạo sự hoà hợp".
Dịch xong ngày 26.09.2009
The Problem of Conflict by Bhikkhu Bodhi
Buddhist Publication Society Newsletter cover essay #13 (Summer-Fall
1989) Copyright © 1989 Buddhist Publication Society For free
distribution only
http://www.buddhismtoday.com/viet/phatphap/nhungvannan_xungdot.htm