- GIỚI THIỆU
"NIÊN ĐẠI ĐỨC PHẬT LỊCH SỬ"
- VẤN
ĐỀ ĐANG CÒN GÂY TRANH LUẬN
- Nguyên tác: HEINZ BECHERT
Lời
người dịch: Đây là bài nhận định
tổng hợp của giáo sư Heinz Bechert, tóm tắt
21 bài viết đăng trong tuyển tập When Did the Buddha Live?
được chính giáo sư làm tổng biên tập. Bài tóm tắt vô cùng công phu
này đã đặt lại các vấn đề biên niên sử Tích Lan, Ấn Độ và các nước
Phật giáo có liên hệ về cách tính niên
đại của đức Phật, chẳng hạn như Trung Quốc, Triều Tiên, Nhật Bản.
Qua bài viết, tác giả cho chúng ta thấy hàng trăm học thuyết khác nhau về
niên đại của đức Phật, trong đó có cả trường hợp bịa đặt về biên
niên kỷ cũng như cách cấu trúc về các niên đại đồng thời giữa hai
nước nào đó thật thiếu logic và khó chấp nhận. Mặc dầu không chấp
nhận niên đại truyền thống của Tích Lan về năm 624 trước TL như là năm đản sinh của đức
Phật, tác giả cho thấy phần lớn các nhà nghiên cứu đều đồng ý cho rằng
ngày đản sinh của đức Phật có thể trước hoặc sau năm 560 trước TL vài năm. Trong khi các học giả
cố gắng truy nguyên niên đại của đức Phật lịch sử, họ đã đưa ra
quá nhiều học thuyết khác nhau đến độ mâu thuẫn và loại trừ lẫn
nhau. Đó cũng chính là lý do làm cho học thuyết về niên đại của đức
Phật của các trường phái Phật giáo dựa trên các biên niên sử của
mình vẫn còn lý do để tồn tại và thách thức các giới hạn tri thức về
lịch sử của con người.
Nội
dung của bài nhận định tổng hợp này gồm 8 phần sau: 1) Niên đại của
đức Phật - một vấn đề chưa giải quyết; 2) Điểm lại lịch sử nghiên
cứu đề tài; 3) Bằng chứng rút ra từ bối cảnh lịch sử văn hoá Ấn
Độ; 4) Các đánh giá khác nhau về cứ liệu; 5) Nguồn gốc và phát triển
các biên niên đại đức Phật truyền thống; 6) Thuyết thiên niên kỷ
trong các truyền thống Phật giáo; 7) Niên đại của đức Phật theo cách
tính dựa vào niên đại lịch sử; và 8) Kết luận.
*******
- Chữ
viết tắt:
- TK:
thế kỷ
- TTL:
trước Tây lịch
- Symp:
Tập Hội Thảo Chuyên Đề
- tr.
trang
-
- *******
I. NIÊN ĐẠI CỦA
ĐỨC PHẬT – MỘT VẤN ĐỀ CHƯA GIẢI QUYẾT?
Chưa
có tài liệu nào về niên đại của đức Phật lịch sử, vị sáng lập
đạo Phật, được truyền thừa nhất quán trong các tông phái chính của
Phật giáo cũng như được các học giả cùng công nhận. Các học giả cũng
chưa đi đến một kết luận thống nhất nào về vấn đề này. Hầu hết
các nguồn sử liệu Phật giáo và các học giả đều nhất trí cho rằng
đức Phật đã nhập diệt lúc tám mươi tuổi. Nếu tính theo lịch Thiên
Chúa giáo, ngày Niết-bàn của đức Phật theo truyền thống khoảng năm
2420 đến 290 TTL. Điều này không những
làm cho các học giả lúng túng rất nhiều mà còn làm cho các Phật tử
ngày nay ngộ nhận khi họ bắt đầu vào con đường nghiên cứu Phật học.
Vì vậy, vấn đề biên niên sử đã được bàn thảo rộng rãi trong các
phong trào Phật giáo quốc tế, và như chúng ta sẽ thấy dưới đây, đã
có nhiều nỗ lực để đi đến thống nhất chung về Phật lịch, nhưng kết
quả đạt được thật là giới hạn.
Vấn
đề niên đại của đức Phật và những nhân vật đương thời với Ngài
không kém phần quan trọng đối với các sử gia. Thật sự nó vẫn là vấn
đề thiết yếu cho ngành sử học Ấn Độ và thế giới. Do đó, nhiều người
đã có nhiều cố gắng để đi đến một niên đại thống nhất, tuy nhiên
đại đa số các học giả Nam Á và phương Tây theo một khuynh hướng, còn
các học giả Nhật Bản lại đi theo một khuynh hướng khác. Theo quyển
"Lịch Sử Ấn Độ của Đại Học Cambridge" (Cambridge
History of India), biên niên sử được phần lớn các học giả phương Tây
và Nam Á sử dụng trong giai đoạn giữa thế kỷ XIX cho đến thời gian gần
đây, giả định rằng: "đức Phật nhập Niết-bàn trước hoặc sau vài năm của năm 480 TTL."
Cách tính này được xem như là cơ sở của biên niên sử Ấn thời
kỳ đầu và nó cũng được xem như là tài liệu đáng tin cậy nhất trong
lịch sử Ấn Độ. Vì thế, trong quyển Biên Niên Sử Ấn Độ (Chronology
of India) của D. Mabel Duff (1899), viết: "Thái tử Siddhàrtha, sau thành
đức Phật Gautama, sinh ở Kapilavastu khoảng năm 557 TTL" được xem như
ngày lịch sử đầu tiên trong bảng niên đại, ngay sau năm 3102 TTL- năm đầu
tiên của kỷ nguyên Kaliyuga và năm 3076 TTL - năm đầu của kỷ nguyên
Laukika.
Ngày đản sinh của đức Phật được tính ngược lại từ năm 477 TTL, và
đây là năm đức Phật nhập Niết-bàn theo quan điểm của Max Muller.
Các
cách tính này, đặc biệt dựa vào truyền thống biên niên của Đảo Sử
(Diipava"msa) và Đại Sử (Mahàva"msa) trong văn học Pàli do
các tác giả Tích Lan trước tác khoảng TK IV đến đầu TK VI TL cũng như dựa
vào bộ Thiện Kiến Luật Tỳ-bà-sa (Samantapàsàdikà) của Ngài Phật
Âm (Buddhaghosa). Tuy nhiên, niên đại được tính dựa theo những tác phẩm
đã được các Phật tử Tích Lan cũng như các Phật tử theo truyền thống
Theravàda ở Nam Á chấp nhận thì ngày đức Phật nhập Niết-bàn không phải
năm 477 / 480 mà là năm 544 / 543 TTL. Đó là điểm khởi đầu của Phật lịch
đã được các cộng đồng Phật giáo Theravàda ở Nam và Đông Nam Á sử dụng.
Niên đại 544 hay 543 TTL có thể gọi là biên niên sử gốc, hoặc là
"Biên niên sử dài chưa-hiệu-chỉnh" (Uncorrected Long Chronology),
hoặc là "Biên Niên Sử Phật Giáo Nam phương" (Southern Buddhist
Chronology), trong khi đó biên niên sử các học giả phương Tây sử dụng
được xem như "Biên Niên Sử Dài Đã Hiệu Chỉnh"(Corrected Long
Chronology).
Trong
giai đoạn nghiên cứu đầu tiên của người Châu Âu về Phật giáo, khoảng
tiền bán TK XIX đã có khuynh hướng theo "Biên niên sử Nam truyền"
hay "Biên niên sử Nam phương Phật giáo chưa-hiệu-chỉnh" này.
Chính đây là biên niên sử cuối cùng, về niên đại đức Phật và
dường như nó là quan điểm dễ chấp nhận nhất. Tuy nhiên, như đã đề
cập trong phần giới thiệu của bản dịch Đại Sử của ấn bản Mahàva"msa
xuất bản năm 1837 vô cùng có giá trị thời bấy giờ, George Turnour đã lưu
ý đến mức độ không chính xác khoảng 60 năm giữa niên đại vua
Chandragupta thuộc triều đại Maurya như đã được truyền thống này đề
cập, và niên đại này được thành lập nhờ vào sự xác định niên đại
đồng thời của vua Chandragupta và các nhà văn Hy Lạp Sandrakotto, và việc
xác định này được ông William Jones phát hiện năm 1793. Ông Turnour đã kết
luận rằng niên đại của các Hoàng Đế Chandragupta và A'soka được tính
quá sớm trong biên niên sử, nhưng ông lại chấp nhận dữ liệu trong Mahàva"msa
cho khoảng cách giữa đức Phật nhập Niết-bàn và lên ngôi của
vuaChandragupta là 168 năm và lên ngôi của vua A'soka là 218 năm.
Dựa trên căn bản này, Turnour đã đưa ra một loại biên niên sử mới mà
sau này mệnh danh là "biên niên sử dài đã hiệu chỉnh." Điều
này càng được khẳng định hơn nữa nhờ sự giải mã về các bia ký của
A'soka và sự xác định niên đại của các vua Hy Lạp đương thời đã
được đề cập trên các bia ký đó.
Như
người viết đã từng đề cập, "biên niên sử dài đã hiệu chỉnh"
dù có sự biến thiên nhỏ giữa các năm 486 – 477 TTL được ấn định là
năm đức Phật nhập Niết-bàn, được xem như là nền tảng của
các biên niên sử Ấn Độ. Hầu hết các niên đại đã được đề cập
trong các tác phẩm văn học Ấn Độ thời kỳ đầu đều dựa vào niên đại
này và được rộng rãi quần chúng tin cậy như là ngày đầu tiên trong lịch
sử Ấn Độ. Như vậy, niên đại được ghi trong văn học Bràhma.na khoảng
1000 năm TTL, những bản kinh (Sùtra) và Áo Nghĩa Thư (Upanishad) thời kỳ đầu,
khoảng 800 – 500 TTL, v.v… đã được các nhà nghiên cứu thời Max Muller lặp
đi lặp lại nhiều lần, đều dựa trên tài liệu biên niên sử này.
Tuy
nhiên, cũng còn một vài trường hợp ngoại lệ mà chúng ta gặp phải
trong "biên niên sử dài đã hiệu chỉnh." Nhiều sách hiện nay về
lịch sử Ấn Độ, lịch sử thế giới, lịch sử tôn giáo, v.v… trên thực
tế lại được xuất bản ở các nước phương Tây hoặc ở Nam Á suốt
100 năm qua. Nhìn chung, nó được nhìn nhận như một sự kiện đã định hình.
Trong số các luận chứng cổ điển, bản văn giới thiệu cho dịch phẩm
Mahàva"msa (1912) của Wilhelm Geoger là một trong những bản văn có ảnh
hưởng lớn nhất để ủng hộ giả thuyết này.
Năm
1953, André Bareau đã xuất bản một bài khảo cứu có tính nghiên cứu cao
được đăng tải trong tạp chí Journal Asiatique
để ủng hộ biên niên sử dài đã hiệu chỉnh. Từ đó niên đại
khoảng 480 TTL như là niên đại đức Phật nhập Niết-bàn được tin là
đã được thành lập "tương đối chắc chắn." Đây là điểm
được A. K. Warder trình bày vào năm 1970
và nó có thể được công nhận một cách đương nhiên như là nền tảng
của tất cả biên niên sử Ấn Độ thời kỳ đầu. Một số lý luận của
những người ủng hộ biên niên sử dài vẫn tiếp tục được xem như có
sức thuyết phục trong các bài viết có tính nghiên cứu cao gần đây về
đề tài này, ví dụ như cuốn Đức Phật Lịch Sử của H. W. Schumann vào năm 1982.
Tuy
nhiên, có một số học giả hiện nay biện hộ cho Biên niên sử dài chưa-hiệu-chỉnh,
nghĩa là theo Thượng Tọa Bộ, năm đức Phật nhập Niết-bàn là năm 544
TTL. Một trong những người đáng chú ý nhất là Vinsent A. Smith, tác giả
cuốn Lịch Sử Ấn Độ thuộc
Ấn Bản Oxford và Lịch
Sử Ấn Độ Thời Kỳ Đầu từ 600 TCN đến Cuộc Xâm Lăng của
Muhammadan.
Người
viết xin trích dẫn một dẫn chứng dưới đây:
"Tôi
không tin rằng niên đại của đức Phật có thể được xác định như là
"chắc chắn" và trái với các ý kiến đã được ủng hộ cho rằng
năm đức Phật nhập Niết-bàn là 487 hoặc 486 TTL. Ngày nay chúng ta có
thêm một dữ liệu mới nhờ bia ký Khàravela, nếu nó đúng, buộc chúng ta
phải đi ngược lại niên đại của 'Sai'sunàga hơn 50 năm, và vậy nó sẽ
ủng hộ niên đại đức Phật nhập Niết-bàn theo truyền thống Tích Lan năm
544 hay 543 TTL. Điều này có thể lập luận rằng các truyền thống được
bảo tồn ở Màgadha nên được tin tưởng hơn là những truyền thuyết do
chư tăng ở Tích Lan xa xôi ghi lại sau này, nhưng cũng có bằng chứng thuyết
phục hơn là đức Phật Gautama là người sống cùng thời với vua 'Sre.nika
Bimbisàra và con trai của vua là
Kù.nika Ajàta'satru, và nếu như vậy, người viết cảm thấy rằng nên chấp
nhận niên đại 543 TTL, vì nó dựa vào sử liệu được khám phá nhờ bia
ký Khàravela; trừ phi có các nghiên cứu mới về đề tài này."
Biên
niên sử 544 TTL của Thượng Toạ Bộ dĩ nhiên là được đại đa số các
nhà nghiên cứu Phật học Nam Á hiện nay tán thành. Chính biên niên sử
này đã được các phong trào Phật giáo quốc tế như "Hội Thân Hữu
Phật Tử Thế Giới" (World Fellowship of Buddhists) và các hiệp hội Phật
giáo chấp nhận. Biên niên sử này được truyền bá khắp nơi. "Đại
Hội Phật Giáo Thế Giới" lần đầu tiên được tổ chức để mở màn
cho Đại Hội Phật Giáo Toàn Quốc Tích Lan ở Colombo năm 1950, với niềm
hy vọng rằng " đúng vào năm 2500 sau đức Phật diệt độ, tức là năm 1956 của TL, toàn thể thế giới sẽ
tiếp nhận lối sống của đạo Phật" như được trình bày trong bản
tường trình chính thức tại hội nghị.
Tại hội nghị một cuộc vận động được xúc tiến: "Các thân
hữu Phật tử thế giới đã chấp nhận năm 2494 sau đức Phật nhập Niết-bàn
như là năm thành lập Phật lịch (nghĩa là năm 1950) và bản nghị quyết
này được gởi đến tất cả đoàn thể, hiệp hội Phật giáo để tường
tri và thực hiện." Tuy nhiên, nó đã
bị trì hoãn để xét duyệt lại. Hội đồng chuyên gia đã được thành lập
sau hội nghị Hội Thân Hữu Phật Tử Thế Giới lần hai, khẳng định
quyết định này để ủng hộ Phật lịch theo truyền thống Thượng Toạ
Bộ và nó được chấp nhận trong nghị quyết tại đại hội lần ba năm
1954.
Mặc
dù những nỗ lực này đã đạt đến những quyết định có thẩm
quyền quan hệ đến Phật lịch, tuy nhiên vấn đề vẫn còn tồn đọng, gây
tranh luận không những trong thế giới học giả mà còn trong thế giới Phật
tử. Tôi xin trích dẫn một ví dụ từ những tác phẩm của tác giả Phật
tử Tích Lan hiện nay, đó là ông G.H.de Zoysa. Ông cho rằng cái gọi là
"Phật lịch chuẩn xác" phải là năm 384 TTL. Giả
thuyết này được bàn thảo rộng rãi ở Tích Lan, ví dụ tờ tuần báo Chủ
Nhật Si.lumi.na của Colombo, ra ngày 9 tháng 8 năm1987. Để biện hộ
cho việc "chuẩn xác" phật lịch, de Zoysa đã đưa ra những điểm
không nhất quán trong cách tính năm của các biên niên sử Tích Lan thời kỳ
đầu. Sự trình bày chi tiết của P.Kiefer-Pulz về giả thuyết của de Zoysa
đã được tìm thấy trong một chương liên hệ của tác phẩm này.
Tuy
nhiên, trong các tác phẩm Sanskrit Phật giáo đầu tiên và những bản dịch
của các tác phẩm này, chúng ta vô tình bắt gặp một truyền thống biên
niên sử khác khá xa với các sử liệu của Thượng Toạ Bộ mà người viết
đã bàn đến. Biên niên sử này cũng còn được gọi là "biên niên
sử ngắn" (short chronology) cho rằng đức Phật nhập Niết-bàn trước
lễ đăng quang của vua A'soka 100 năm.
Trong khi các bản chánh tạng, ngụy tạng và hầu hết các tác phẩm trong tục
tạng tính thời gian giữa đức Phật nhập Niết-bàn và lễ đăng quang của
vua A'soka là 100 năm, thì trong luận thuyết phân phái Samayabhedoparacanacakra
của Ngài Vasumitra (Thế Hữu // Thiên Hữu hoặc được phiên âm là Bà-tu-mật) thuộc văn học Trung Quốc, chúng
ta lại bắt gặp con số "116" với cách đọc khác là "160"
và con số "160" trong luận phẩm Nikayabhedavibha"ngavyàkhyàna
của Ngài Bhavya và một vài con số khác trong các tài liệu sau này.
Tuy
nhiên, "biên niên sử ngắn" lại không cung cấp cho chúng ta một hệ
thống niên đại như cách của biên niên sử dài. Các truyền thống Ấn Độ
thường chỉ cung cấp một biên niên sử tương đối, nghĩa là khoảng thời
gian giữa đức Phật nhập Niết-bàn với giai đoạn Vua A'soka hoặc đức
Phật nhập Niết-bàn với Vua Kani.ska. Tuy thế, truyền thống chép sử ở
Ấn Độ lúc bấy giờ không phải là không bị gián đoạn. Vì vậy, Phật
tử Ấn Độ thời Trung cổ không có truyền thống nào đáng tin tưởng liên
quan đến khoảng thời gian giữa Vua A'soka hay Kani.ska với thời của họ, và
do đó hầu như họ cũng không chấp nhận lối chuyển các thông tin này
thành cách tính về khoảng cách thời gian giữa đức Phật nhập Niết-bàn
đến thời của họ. Nếu như sử dụng biên niên sử Purà.na (tuyển tập
về chuyện kể liên quan đến Bà-la-môn giáo) của các Bà-la-môn đương thời
để tính thời đại Maurya, họ sẽ có biên niên sử sớm hơn. Tất nhiên,
vấn đề này cũng tăng cường sự bất đồng của những người ở Đông
Á, Tây Tạng, và các nước Trung Á khác để tính ngày Niết-bàn trong giới
hạn hệ thống niên đại riêng của họ, bởi vì phần lớn các truyền thống
này đều dựa vào cách tính của các trường phái Phật giáo ở Ấn Độ. Về phương diện
này, truyền thống Ấn Độ hoàn toàn khác với truyền thống của các vị
Thượng Toạ Bộ, ngay từ các thời kỳ đầu đã đưa ra hệ thống biên
niên sử nhất quán.
Học
giả người Hà Lan, Hendrik Kern (1896), là người đầu tiên đưa ra hai đoạn
trong Dìpava"msa (1.24-27 và 5.55-59) giả định rằng trong một phần khác
của biên niên sử ngắn bị biên niên sử
dài thay thế. Tính không nhất quán này có thể được giải thích bằng
cách cho Dìpava"msa không phải là một tác phẩm văn học có giá
trị, mà chỉ là tuyển tập các bài kệ từ các tác phẩm trước đây như
Wilhem Geiger, Erich Frauwallner,
và các học giả khác đã trình bày. Dựa vào trọng điểm của những đoạn
này, Hendrik Kern, và sau này E. J. Thomas,
G. C. Mendis
cũng như gần đây nhất P. H. L. Eggermont
quan niệm rằng biên niên sử ngắn trình bày biên niên sử Phật giáo sớm
nhất và nó đi trước tất cả biên niên sử Phật giáo khác. Tuy nhiên,
các học giả khác thích đi theo hướng của Hermann Oldenberg hơn và giải
thích lại các đoạn trong Diipava"msa như là các đoạn tham khảo thiếu
cứ liệu về mặt văn bản học so với biên niên sử dài.
Các
học giả Nhật Bản lại bất đồng về vấn đề này hơn các học giả
phương Tây. Hầu hết các học giả Nhật Bản có thẩm quyền hiện nay đều
dựa vào sự khác biệt của cái gọi là biên niên sử ngắn ấy để
làm điểm khởi đầu cho việc tính toán niên đại của đức Phật. Phương pháp họ sử
dụng cho cách tính này, căn bản giống như phương pháp những người ủng
hộ biên niên sử dài đã hiệu chỉnh đã sử dụng, nghĩa là thêm
100 năm hoặc thêm 116 năm vào ngày vua A'soka đăng quang như các sử gia đã
viết, và do vậy ngày đức Phật nhập Niết-bàn phải là năm 368 hay 383
TTL. Trong một bài tham luận nhân dịp hội thảo chuyên đề về niên đại
đức Phật lịch sử (1988), Akira Hirakawa cho rằng vua A'soka sống khoảng 100
năm sau khi đức Phật diệt độ vì cách tính niên đại này được tìm thấy
hầu hết trong Tam Tạng và nó rất phù hợp với phương diện phát triển
Tăng đoàn. Tuy nhiên, Hajime
Nakamura đã nhấn mạnh trong bản tham luận của mình ở buổi hội thảo
là năm nhập Niết-bàn của đức Phật phải được tính dựa vào niên đại
đã được tìm thấy trong bản dịch tiếng Hoa
là Samayabhedoparacanacakra của
Vasumitra (Thế Hữu) đã được đề cập ở trên. Theo Luận phẩm đó, số
năm từ khi đức Phật nhập diệt cho đến khi Vua A'soka xuất hiện là 116
năm. Giả thuyết này cho rằng đức Phật nhập Niết-bàn năm 383 TTL và cũng
được Nakamura đưa ra vào năm 1955.
Tương tự các học giả Nhật Bản hiện nay đã đưa ra nhiều biên
niên sử dựa trên cách đánh giá của mức độ thay đổi trong biên niên sử
ngắn, đó là năm 390 hoặc là 384 TTL (Genmiyo Ono, 1905),
năm 386 TTL (Hakuji Ui, 1924), và khoảng 400
TTL (Ryùsho Hikata, 1980).
Các
học giả Nhật Bản thuộc trường phái khác chấp nhận biên niên sử được
mệnh danh là "Chúng Thánh Điểm Ký" ở Quảng Đông (Canton). Đây
là truyền thống có liên quan đến một bản văn viết tay rất cổ, trong
đó mỗi năm được chấm vào một chấm sau năm đức Phật nhập Niết-bàn.
Truyền thống này vẫn còn được tiếp diễn ở Quảng Đông đến năm 489
TL. Từ số các dấu chấm này người ta suy ra, năm đức Phật nhập Niết-bàn
là 486 TTL hay nếu theo cách tính khác là vào năm 483 TTL. Niên đại này
khá ăn khớp với biên niên sử dài đã hiệu chỉnh. Tuy nhiên, giá trị sử
liệu và nguồn gốc biên niên sử vẫn còn đang gây rất nhiều tranh luận.
Trường phái biện hộ cho biên niên sử này được trình bày trong sách
chuyên đề do công đóng góp của G. Yamayaki, người theo truyền thống Nam
Phương (xem phần IV của bài viết này).
Với ngoại lệ duy nhất của biên niên sử dựa vào "Chúng Thánh
Điểm Ký" này, các cách tính của các học giả Nhật Bản không dựa
vào truyền thống Đông Á mà chỉ dựa vào nguồn gốc hiện đại. Chúng
phát xuất từ sự đánh giá về những tác phẩm nguyên tác bằng ngôn ngữ
Sanskrit Phật giáo hoặc các bản dịch Trung Hoa hay Tây Tạng, thường được
đề cập đến bằng thuật từ mặc ước, "Bắc tông" hay các truyền
thống Phật giáo phương Bắc.
Về
điểm này, cần phải nhắc đến tác phẩm được xem như là "thánh
kinh" của các nghiên cứu Phật học hiện đại, đó là quyển "Lịch
Sử Phật Giáo Ấn Độ" của Étienne Lamotte xuất bản năm 1958. Có lẽ rất hữu
ích khi trích dẫn những đoạn đề cập đến biên niên sử ngắn và dài
trong tác phẩm của Lamotte ở đây:
"Hai
biên niên sử này được xác nhận trong tài liệu cổ: biên niên sử dài
cho ngày đức Phật nhập Niết-bàn là 218 năm trước lễ đăng quang của
A'soka (khoảng 486 TTL) và biên niên sử ngắn cho sự kiện này khoảng 100 năm
trước A'soka lên ngôi (khoảng 386 TTL).
1.
Như vậy, theo Biên niên sử dài được truyền thống Tích Lan công nhận, lễ
đăng quang của A'soka thuộc vào năm 218 sau đức Phật nhập Niết-bàn
(Dìpava"msa VI.1, tr.19-20; Mahàva"msa V.21; các ấn bản Pàli khác nhau
của bộ Thiện Kiến Luật Tỳ-bà-sa (Samantapàsàdikà) I, tr. 41, 1.25) và đại hội kết tập kinh điển tại
Pà.taliputra 18 năm sau, nghĩa là vào năm 236 sau đức Phật nhập Niết-bàn (Dìpava"msa
VII. 37 và 44; Mahàva"msa V. 280).
Tuy
nhiên, cách tính này đòi hỏi cần thận trọng.
Trong
Đảo Sử, truyền thống này tính tới 13 vị vua suốt khoảng thời gian
278 năm từ lúc Bimbisàra lên ngôi (60 năm trước đức Phật nhập Niết-bàn)
cho đến khi lễ đăng quang của vua A'soka (218 năm sau đức Phật nhập Niết-bàn)-
một con số rất thông thường, nhưng điều đáng nói ở đây là chỉ có
năm vị Tổ Sư Luật tạng- một con số quá nhỏ.
Trong
phần 2, biên niên sử và các bản sớ giải của Tích Lan không trung thực
tuyệt đối với cách tính của chúng. Như vậy, lễ đăng quang của vua
A'soka vào năm 118 sau đức Phật nhập Niết-bàn theo ấn bản tiếng Hoa của
quyển Thiện Kiến Luật Tỳ-bà-sa (Samantapàsàdikà) (Đại Chánh
Tân Tu Đại Tạng Kinh, số 1462 k.1, tr. 679c 13) thay vì năm 218 sau đức
Phật nhập Niết-bàn. Kỳ kiết tập kinh điển ở Pà.taliputra thay vì là năm
236 sau đức Phật nhập Niết-bàn thỉnh thoảng lại cho 218 (trong
Dìpava"msa I, tr 24-25, và V, tr. 55-59), thỉnh thoảng cho là 218 sau đức
Phật nhập Niết-bàn (Atthasàlinì, tr. 3, 1.26-27; tr. 4, 1.25-26).
2.
Hầu hết tất cả các tác phẩm Sanskrit và tiếng Hoa đều dựa vào biên
niên sử ngắn cho rằng lễ đăng quang của vua A'soka sau đức Phật nhập
Niết-bàn 100 năm. Tuy nhiên, theo cách tính này chỉ có 12 vị vua và 5 vị Tổ
sư Luật Tạng từ thời vua Bimbisàra và A'soka. Có nhiều nguồn sử liệu
cho rằng A'soka và vị quốc sư Upagupta sống khoảng 100 năm sau đức Phật
nhập Niết-bàn…"
Cũng
trong tác phẩm vừa nêu (tr.15), Lamotte đã phát biểu hết sức thận trọng
trong một đoạn văn rằng "các sử gia hiện nay có thể chọn tuỳ ý
biên niên sử dài hay biên niên sử ngắn," riêng ông, ông chỉ sử dụng
biên niên sử dài như là "một giả thuyết có thể chấp nhận."
May mắn thay, người viết đã có cơ hội thảo luận riêng vấn đề này với
cố giáo sư Lamotte. Ông cho rằng việc sử dụng biên niên sử dài chỉ là
"vấn đề thuận tiện"; và dưới ánh sáng những bằng chứng hiện
có, "chúng ta nên đề ra niên đại của đức Phật nhập Niết-bàn một
cách dứt khoát." Quan điểm này cũng được phản ánh trong những tác
phẩm sau cùng của ông.
Khi
đối diện với các giả thuyết khác nhau của các học giả được đào tạo
trong các truyền thống phương Tây và Nhật Bản, tác giả cảm thấy cần
phải đặt lại cái gọi là độ đáng tin cậy của biên niên sử Ấn Độ
hay phương Tây. Trong tiến trình khảo cứu, người viết đi đến kết luận
rằng những bằng chứng có giá trị về "biên niên sử dài đã hiệu
chỉnh" hoàn toàn không có sức thuyết phục.
Trong
một bài tham luận tại Hội Thảo về Ấn Độ Học ở Stockholm năm 1980, tác
giả cho rằng "biên niên sử dài đã hiệu chỉnh" không nên được
ủng hộ nữa. Bài viết này sau đó được xuất bản trong tạp chí Indologica
Taurinensia. Trong đó, người
viết đã bày tỏ lòng biết ơn đến Giáo sư Eggermont đã khuyến khích xuất
bản những khám phá của người viết nhân dịp Hội thảo Lần Thứ Hai của
Hội Phật Học Quốc Tế ở Nalanda (The Second Conference of the International
Asociation for Buddhist Studies in Nalanda), tháng 1 năm 1980, khi người viết đọc
bản tóm tắt đó. Người viết cũng
đã ghi nhận rằng "những khám phá của Eggermont cũng không mâu thuẫn
với quan điểm đã trình bày trong bài viết này" (nghĩa là bài viết
trong Indologica Taurinensia, 1982), "và các lập luận khác của giáo
sư Eggermont trên căn bản cũng đã đi đến cùng một kết luận" trong
bài viết của ông mang tựa đề "Những Ghi Chú Mới về A'soka và Những
Vị Kế Thừa". Đức Phật và
Mahàvìra là những người đồng thời, cho nên biên niên sử của Mahàvìra
cũng phải được xét duyệt lại. Điều này cũng đã được đề cập tại
hội thảo quốc tế ở Strasbourg năm1980.
Trong tiến trình khảo sát xa hơn, một số quan điểm đã được trình
bày trong những cố gắng ban đầu này được xem là đúng, và một tác phẩm
nghiên cứu chi tiết hơn, "Cuộc Đời Đức Phật, Niên Đại Thành Lập
Sớm Nhất của Lịch Sử Ấn Độ" được xuất bản năm 1986.
Trong bài viết này, người viết cho rằng các nguồn tài liệu hiện
hành không giúp gì được đểxây dựng lại chính xác cuộc đời đức Phật,
bởi vì chúng ta không có bằng chứng nào thuyết phục về những gì mà
tài liệu biên niên sử đáng tin cậy được truyền thừa ở Ấn Độ trước
cuộc xâm lăng của Vua Alexander. Người viết tin tưởng rằng "biên
niên sử ngắn" trình bày biên niên sử Phật giáo sớm nhất trong nguồn
sử liệu chúng ta đã tìm ra. Tuy nhiên, điều này không ám chỉ nó trình
bày tài liệu biên niên sử đáng tin cậy. Những nghi ngờ này cùng với tất
cả những nỗ lực để đi đến xác định trong vòng mười năm hay vài mươi
năm khi sự kiện đức Phật nhập Niết-bàn xảy ra, bao gồm những nỗ lực
trước đây của riêng người viết.
Tuy nhiên, điều này cũng không thể cấm đoán người viết phát biểu rằng,
nếu dùng từ của Lamotte, "hãy đi đến kết luận niên đại của đức
Phật nhập Niết-bàn một cách dứt khoát."
Để hiểu rõ các quan điểm này, người đọc có thể xem bài nghiên
cứu trong tác phẩm này.
Một
bài giới thiệu trong một tuyển tập về biên niên của đức Phật sẽ còn
nhiều thiếu sót nếu không tham khảo đến những bài khảo cứu khác nhau
của các học giả Ấn Độ về cách tính năm của đức Phật và những người
đồng thời với Ngài. Mặc dù đại đa số các học giả Ấn Độ hiện
đại như đã gợi ý ở trên đều lấy nguồn thông tin biên niên sử từ
các nguồn tài liệu Ấn Độ được các học giả phương Tây tin cậy như
trong bài nghiên cứu của J. U. Hartmann trong tập sách này.
Rất nhiều sử gia Ấn Độ dựa vào các nguồn tài liệu khác nhau,
phần lớn là dựa vào truyền thống được ghi lại trong các bộ
Purà.na. Các học giả này không chấp nhận giá trị của những luận
điểm mà biên niên sử dài đã hiệu chỉnh và cách tính của người Nhật
Bản và phương Tây hiện nay về niên đại của đức Phật nhập Niết-bàn
đã dựa vào. Nghĩa là niên đại đồng thời giữa vua Chandragupta và A'soka
với tài liệu biên niên sử ở Hy Lạp. Người viết xin trích dẫn một
ví dụ ở đây trong cuốn Lịch Sử Văn Học Sanskit Cổ Điển của M.
Krishnamachariar (1937) mà ngày nay vẫn còn được sử dụng như một tác phẩm
tham khảo rất phổ biến trong làng văn học Sanskrit. Trong một bài luận về
biên niên sử dài, tạo nên một phần giới thiệu cho cuốn sách này ông đã bàn chi
tiết về các nghiên cứu của các học giả phương Tây từ thời điểm
nghiên cứu của William Jones, nhưng kết quả hoàn toàn khác nhau.
Krishnamachariar phê bình gay gắt những gì ông gọi là "sai lầm về
niên đại đồng thời giữa Sandracottus của người Hy Lạp và vua
Chandragupta Maurya" và ông đưa ra một
niên đại đồng thời khác. Biên niên sử của riêng ông dựa vào các đoạn
trong văn học Purà.na. Theo ý của ông văn học Purà.na
"tính thẩm quyền của nó thật là chắc chắn." Các đoạn văn này
cho rằng "triều đại Maurya kéo dài khoảng 316 năm, từ 1535 – 1219
TTL." Do đó, ngày đức
Phật nhập Niết-bàn phải được tính sớm hơn.
Những
dòng quan điểm tương tự như vậy
được nhiều học giả Ấn Độ khác dựa theo. Ví dụ, gần đây (khoảng
năm 1984) V. G. Ramachandran sử dụng cách tính thiên văn học như là luận
điểm chính của ông, và đã tuyên bố rằng năm đức Phật đản sinh là
1887 TTL và năm đức Phật nhập Niết-bàn là 1807 TTL. Năm 1987, Shriram
Sathe đã xuất bản tập "Hội thảo chuyên đề" Niên Đại Đức
Phật mà người viết muốn giới
thiệu ở đây để cung cấp thêm thông tin về nhiều niên đại khác nhau
mà các học giả Ấn Độ đã đề nghị.
Một loại kết hợp khác giữa niềm tin truyền thống và nghiên cứu học
đường được các học giả nỗ lực trình bày để tính niên đại của
đức Phật, bằng cách đối chiếu niên đại đồng thời của lịch sử
Ấn Độ và Trung Quốc thời kỳ đầu. Các loại lịch sử này được trình
bày trong bài phát biểu của Chen Yen-huei.
II.
ĐIỂM LẠI LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI
Đối
tượng chủ yếu trong bài hội thảo chuyên đề của Gottingen (1988) về niên
đại của đức Phật lịch sử và tuyển tập này là nỗ lực khảo duyệt
và hiệu đính toàn diện một cách
nghiêm túc những học thuyết về niên đại của đức Phật trong điều kiện
cho phép. Chính các dữ kiện ban đầu được các sử gia cung cấp không thể
dẫn đến sự nhất trí như là câu trả lời cuối cùng cho vấn đề này.
Sự thống nhất ý kiến rất khó có thể đạt được trong một cuộc hội
thảo chuyên đề với sự đóng góp của các học giả thuộc nhiều truyền
thống nghiên cứu và nhiều cách tiếp cận với các phương pháp khác nhau.
Ngược lại, thật là ngạc nhiên, ít nhất chúng ta đã đạt đến quan điểm
chung một phần nào liên quan đến các phương diện chủ yếu của vấn đề
này. Trong tập này, trong một góc độ nào đó chúng ta trình bày vấn đề
niên đại đức Phật khá tổng quát, nếu không muốn nói là cung cấp tài
liệu nghiên cứu toàn diện về niên đại của đức Phật lịch sử các
cách trả lời khả dĩ về vấn đề này. Nhờ vậy, giới độc giả có thể
có được những thông tin cần thiết để rút ra các quan điểm cho riêng
mình về những vấn đề đang còn tranh luận này.
Như
vậy chúng ta đã đánh dấu điểm nổi bật trong tiến trình hội thảo về
lịch sử nghiên cứu đề tài. Phần lớn các luận điểm được trích dẫn
để ủng hộ các biên niên sử đức Phật đã được các học giả đề
cập trong suốt 150 năm qua, và như vậy chúng đã trùng khớp với các tác
phẩm trước đây về cùng đề tài. Một số sự kiện lịch sử đã được
trưng dẫn ở trên trong phần đầu của lời giới thiệu này. Trong tuyển
tập này người đọc sẽ thấy bản tường thuật chi tiết của Siglinde
Dietz về lịch sử nghiên cứu phương Tây cho đến 1980 (xem cùng tác phẩm,
tr. 39-105). Bản nghiên cứu đánh dấu giai đoạn sớm nhất của các ấn bản
châu Âu về đề tài, bắt đầu từ việc tính niên đại đức Phật đản
sinh vào năm 1026 TTL, trong tác phẩm Khổng Tử
(Confucius) của tác giả Phillippe Couplet (1687), người Bỉ. Thời
gian đức Phật trụ thế là 79 năm, một con số được xem là có giá trị
cho đến ngày nay.
Một
giai đoạn nghiên cứu mới bắt đầu bằng cách tính dựa theo biên niên sử
dài đã hiệu chỉnh của George Turnour năm 1837. Suốt TK XIX và XX, nhiều học
giả phương Tây, một mặt đã đề xuất các niên đại khác nhau bao gồm
biên niên sử chưa-hiệu-chỉnh của Thượng Toạ Bộ, và sau này Albrecht
Weber, Niels Ludwig Westergaard và các học giả
khác thừa nhận. S. Dietz đã trình bày những nỗ lực khác nhau về cách
tính niên đại của đức Phật trong bài khảo cứu của ông, do đó các độc
giả xem tuyển tập này sẽ được cung cấp đầy đủ các thông tin về lịch
sử nghiên cứu của phương Tây về lãnh vực này.
Lịch
sử nghiên cứu về niên đại đức Phật ở Ấn Độ và Tích Lan bằng
ngôn ngữ phương Tây được Jens-Uwe Hartmann đề cập đến.
Những nhà nghiên cứu ở Nam Á và các học giả phương Tây nghiên cứu
lãnh vực này dĩ nhiên trao đổi ý kiến qua lại. Bài khảo cứu này được
bổ sung bằng các tài liệu: (1) công trình nghiên cứu của Gustav Roth về
các ấn phẩm cùng chủ đề bằng tiếng Hindi,
(ii) ghi chú về Phật lịch trong Màlàla"nkaravatthu của Heinz Braun, và (iii) một
bài tóm lược các nghiên cứu của người Nhật Bản về cùng chủ đề của
Hajime Nakamura. Thông tin về việc
nghiên cứu ở Trung Hoa chỉ được tìm thấy trong các bài đóng góp của một
số tác giả như Herbert Franke trong phần 5 của tập này , bài "Cách
Tính Niên Đại của Đức Phật theo Phật Giáo Trung Hoa" của Lewis
Lancaster, trong bài "Nghiên cứu của người Trung Hoa về Niên Đại Đức
Phật" của Chen
Yen-huei. Một số nỗ lực gần đây nhất trong việc nghiên cứu về niên
đại đức Phật lịch sử cũng được thảo luận trong bài giới thiệu
mang tính khảo cứu này.
III. BẰNG CHỨNG RÚT RA TỪ BỐI CẢNH LỊCH SỬ VĂN HOÁ
ẤN ĐỘ
Vấn
đề niên đại của đức Phật không thể xác định một cách đúng đắn
nếu không có khảo cứu về bối cảnh lịch sử văn hoá Ấn Độ trong đó
đức Phật thuyết giảng giáo pháp. Hiểu biết và giải thích dựa theo bối
cảnh Ấn Độ cung cấp cho chúng ta nhiều bằng chứng gián tiếp cần thiết.
Bằng chứng này có thể xem như thước đo về các tài liệu biên niên sử
từ các nguồn khác. Chính nhờ các nguồn tài liệu này có thể giúp chúng
ta ấn định niên đại tương đối đáng tin cậy của đức Phật. Các bằng
chứng gián tiếp như vậy có thể được rút ra từ nguồn thông tin lịch
sử Phật giáo thời kỳ đầu. Và trong bối cảnh lịch sử đó, đặc biệt
(1) tình trạng chính trị và xã hội ở phía Bắc Ấn Độ trong thời đức
Phật, (2) bằng chứng nhờ khám phá của khảo cổ học về giai đoạn này,
(3) người đương thời đức Phật là Mahàvìra, (4) sự kế tục của các
Tổ Sư Luật Tạng của Phật giáo và Kỳ-na giáo, (5) biên niên sử của
quá trình phát triển giáo lý và triết học thời kỳ đầu, (6) quá trình
phát triển của ngôn ngữ, phương tiện diễn đạt, văn học và âm điệu
thi kệ trong truyền thống Phật giáo Thượng Toạ Bộ, (7) thông tin từ
các nguồn phi Phật giáo trong lịch sử Ấn Độ cổ đại, (8) mối bang
giao văn hoá giữa Ấn Độ và phương Tây thời cổ, và (9) việc nghiên cứu
các yếu tố thần thoại trong các truyền thống biên niên sử.
Việc
đánh giá các thông tin gián tiếp này được trình bày trong các bài viết
trong tập này: "Nghiên Cứu theo Phương Pháp Khảo Cổ về các Di Tích
Phật Giáo Cổ Đại" của Herbert Hartel;
"Vài Khảo Sát về Ý Nghĩa của Niên Đại Đức Phật trong Lịch Sử Bắc
Ấn" của Hermann Kulke,
"Bối Cảnh Lịch Sử về Quá Trình Phát Triển Phật Giáo và Cách Tính
Niên Đại" của Georg
von Simson; "Niên Đại Đồng Thời của Đức Phật và Jina Mahàvìra và
Vấn Đề Biên Niên Sử của Kỳ-na Giáo Nguyên Thuỷ"
của Adelheid Mette; "Khảo Sát Ngôn Ngữ Học về Niên Đại Đức
Phật" của Oskar von
Hinuber; "Các Tham Khảo của Ấn Độ Cổ Đại về Hy Lạp và Các Cuộc
Gặp Gỡ Đầu Tiên giữa Phật Giáo và Phương Tây"
của Wilhem Halbfass; "Một số ý kiến về Vấn Đề Niên Đại Đức
Phật nhập Niết-bàn" của André Bareau,
và "Gia Phả Purà.na và Niên Đại của Đức Phật"
của Heinrich von Stietencron. Có nhiều kết luận khác nhau về vấn đề
niên đại đồng thời của đức Phật và Mahàvìra, điển hình là bài viết
của bà Adelheid Mette trong tập này và bài viết "Năm Qua Đời của Mahàvìra"
của P. H. L. Eggermont trong phần đầu của tập Symp IV, 1.
Lambert
Schmithausen đã "Nỗ Lực Đánh Giá Khoảng Thời Gian giữa A'soka và Đức
Phật dưới Dạng Lịch Sử Học Thuyết"
Một vài phương diện liên hệ khác cũng được Sigfried Lienhard giới thiệu
trong bài "Ghi Chú Ngắn về Niên Đại Đức Phật Lịch Sử và Thơ Ca Cổ
Điển và "Gia Phổ
của Đức Phật và Tổ Tiên của Ngài" của Ryutaro Tsuchida.
Đóng
góp của ông đối với tập này (cùng tác phẩm, tr. 195-209), Wilhelm Halbfass
không chỉ làm rõ tầm quan trọng của các mối quan hệ giữa người Hy Lạp
và người Ấn Độ trong thời kỳ đầu để giúp chúng ta hiểu về biên
niên sử nhưng cũng đề cập đến giả thuyết mới của ông Daniel
Schlumberger, cho rằng giáo pháp đức Phật đã chịu ảnh hưởng của triết
gia Hy Lạp Epicurus. Halbfass nói rằng lý thuyết này "không những vô bổ
mà còn không thể đứng vững được." Có thể nói một cách không ngần
ngại là giả thuyết gần đây của Paolo Daffinà dựa trên học thuyết của
Schlumberger (xem thêm phần nhận xét của người viết tr. 277-280, cùng tác
phẩm).
Người
viết không dự định tóm tắt ở đây những luận điểm khá phức tạp của
những bài đóng góp này, nhưng người viết cảm thấy gần như tất cả các
bài viết đều đi đến kết luận cho rằng có những lý do chính đáng để
xác định niên đại của đức Phật trễ hơn năm được ghi nhận trong biên
niên truyền thống. Herbert Hartel tóm tắt những khám phá của ông: "từ
quan điểm này …, rồi đến niên đại của đức Phật trong TK thứ V- IV
TTL là rất có thể" (cùng tác phẩm, tr. 159). Trong phần nghiên cứu
uyên bác về khoảng cách tương đối giữa vua A'soka và đức Phật dưới
dạng lịch sử giáo lý, Lambert Schmithausen đã cẩn thận phát biểu "việc
khảo sát của ông có lẽ không được chắc chắn, ngoại trừ niên đại
đầu tiên của đức Phật, nhưng dường như nó đưa ra một niên đại sau
này có khả năng hơn." Georg von Simson tóm
tắt rằng, mối bận tâm của ông là "việc đánh giá sau này có khả
năng hơn nhiều so với việc đánh giá trước" (cùng tác phẩm, tr.
137). Bài đánh giá về "Các Tham Khảo của Ấn Độ Cổ Đại về Hy Lạp
và Các Cuộc Gặp Gỡ Đầu Tiên giữa Phật Giáo và Phương Tây" của
Wilhem Halbfass cũng đi đến kết luận tương tự: "ít nhất nó hầu như
dễ dàng phù hợp với giả định cho rằng Phật giáo chưa thể có mặt
hai Thế kỷ trước thời Megasthenes; Phật giáo cũng chưa xây dựng được
các trung tâm tu viện, Phật giáo còn khá trẻ và chưa có bộ mặt đầy đủ
khi Magesthenes viếng thăm kinh đô Pà.taliputra khoảng năm 300 TTL." (cùng
tác phẩm, tr.205). S. Lienhard dựa vào một bài nghiên cứu về thi kệ Phật
giáo Thượng Toạ Bộ đã kết luận rằng biên niên sử dài đã hiệu chỉnh
"dường như nằm quá xa mốc thời gian".
Tóm lại, kết luận rút ra dường như không thể tránh khỏi là các nguồn
sử liệu chính yếu về bằng chứng gián tiếp đối với niên đại của
đức Phật có sức thuyết phục hơn tài liệu đã được biên niên sử
dài đã hiệu chỉnh đề cập.
Nhờ
khảo sát về gia phổ trong văn học Purà.na, Heinrich von Stietencron (cùng tác
phẩm, tr. 221-249) đã đi đến một kết luận khác. Ông khẳng định rằng
"biên niên sử Purà.na đã có mặt trước khi các đoàn truyền giáo của
Vua A'soka truyền bá Phật giáo vào Tích Lan," bởi vì chính Megasthenes, vị
sứ thần đi qua vương triều Chandragupta Maurya, trong suốt thời thịnh trị
của Chandragupta, rất có thể tác phẩm Bhavi.sya Purà.na đã được biên
tập (cùng tác phẩm, tr. 221). Tuy nhiên, "tài liệu Purà.na tự nó không
có giá trị về mặt niên đại chính xác." Như vậy von Stietencron đã
biện hộ rằng những năm tính theo vương triều đó có lẽ đúng với các
vị vua kế tục sau triều đại Maurya, như các triều đại Nanda và về sau
là Sunàga, nhưng các tác phẩm này bị tiểu thuyết hoá hầu hết trong giai
đoạn trước đó." Stietencron còn suy luận có hai cách có thể tính
các niên đại của các vị vua cai trị vào thời đức Phật. Niên đại của
đức Phật nhập diệt được rút ra từ phần Va"m'sànukarita của các
tác phẩm Purà.na hoặc là 520 / 519 TTL với các tham số khác nhau 547 / 546
và 511 / 510 TTL (con số này không khác nhau mấy so với biên niên sử dài chưa-hiệu-chỉnh
hoặc là 487 / 486 TTL (tham số này phù hợp với Biên niên sử dài đã hiệu
chỉnh và Chúng Thánh Điểm Ký). Trong một bài nghiên cứu của H.
v. Stietencron, ông đã thừa nhận: "chúng ta không thể dựa vào một
biên niên sử tuyệt đối nào về các tham số mà Purà.na đã ấn định, vì
vậy niên đại của đức Phật xuất phát từ những tham số này không nhất
thiết phải được tin theo." Tuy nhiên, ông lý luận rằng niên đại đức
Phật không thể "bị dời xa đến một mức độ như vậy mà nó có thể
phù hợp với 100 năm trước thời A'soka," bởi vì các người đương
thời của đức Phật cách xa vương triều của Chandragupta Maurya đến
"7 hoặc 8 các vị vua kế nghiệp" (cùng tác phẩm, tr. 249).
Gananth
Obeyesekere đã đóng góp một bài nghiên cứu vô cùng quan trọng về phương
pháp luận "Huyền Thoại, Lịch Sử và Số Học trong Biên Niên Sử Phật
Giáo". Trong bài đóng
góp đó, ông chỉ ra rằng con số "mười tám" trong một vài trường
hợp nào đó, con số "9" và một số con số đặc biệt khác được
lặp đi lặp lại nhiều lần trong các biên niên sử Tích Lan. Ý nghĩa đặc
biệt về số "18" hầu như trong tất cả các trường phái truyền
thống thuộc văn học, tôn giáo, triết học và khoa học, kể cả việc
chép sử Phật giáo ở Tích Lan đã được Otto Stein và các học giả khác
giải thích. Các khám phá về
bản chất huyền thoại và biểu trưng của nhiều thông tin biên niên sử
Tích Lan này có tác động mạnh mẽ đến các phán đoán liên quan đến tính
khả tín của các truyền thống biên niên sử trong giai đoạn đầu, bất cứ
khi nào chúng ta gặp phải những con số tượng trưng như vậy. Các số như
vậy có rất nhiều trong các nguồn tài liệu Phật giáo cổ bao gồm cả
biên niên sử đức Phật truyền thống và các con số này cần được khảo
sát lại bằng cách tiếp cận này.
Suốt
cuộc hội thảo cũng có rất nhiều con số tượng trưng được vạch ra. Các
con số này không phải dễ dàng được nhận diện bởi vì chúng không phải
là con số chuẩn xác cũng không phải con số tượng trưng, do đó chúng có
thể bị hiểu sai lạc như là các thông tin truyền thống đáng tin cậy đã
được trình bày. Các loại biên niên sử với các loại số như vậy được
xây dựng vì những lý do khác nhau tuỳ thuộc vào mục đích và bối cảnh
của việc chép sử lúc bấy giờ. Có rất nhiều trường hợp trong truyền
thống Ấn Độ, La Mã và sử ký ở Đức thời cổ có thể được xem như
là nền tảng để chúng ta so sánh. Tôi xin đề cập đến bài nghiên cứu
của Carl J. Classen, đã gởi cho hội thảo và được xuất bản trong Symp
IV, 2.
Vẫn
còn nhiều bằng chứng gián tiếp khác về niên đại của Đức Phật, đó
là cách đánh giá lại các truyền thống liên quan đến lịch sử Tăng-già
thuở ban đầu, đặc biệt về việc truyền thừa của các vị Tổ sư Luật
Tạng. Điều này đã được khảo sát bằng rất nhiều phương pháp khác
nhau và rút ra nhiều kết luận dị biệt trong một vài đoạn của các bài
tham luận đánh giá lại truyền thống Ấn Độ. Đặc biệt hơn, vấn đề
vẫn còn tranh luận là danh biểu của các vị Tổ Luật Tạng này và niên
đại được trình bày trong các tài liệu lịch sử đó được xem là đáng
tin cậy hay không trong khi niên đại được gán cho các Ngài còn rất mơ hồ?
Về
điểm này, người viết muốn giới thiệu bài đóng góp của André Bareau
"Một Số Ý Kiến về Vấn Đề Niên Đại Đức Phật nhập Niết-bàn" liên quan đến bằng
chứng gián tiếp này. Trong khi Bareau lý luận trong bài đã đề cập ở trên
(1953) rằng tài liệu
biên niên sử về Luật Tạng liên quan đến kỳ kiết tập kinh điển tại
Vai'sàlì trong biên niên sử ngắn là không có căn cứ và xem như là lời
biện minh chính cho độ tin cậy của biên niên sử dài đã hiệu chỉnh.
Trong bài của ông gởi cho hội thảo chuyên đề ông cho rằng "chúng ta
có thể giả sử kỳ kiết tập này xảy ra chưa tới 100 năm nhưng có thể
hơn 50 năm sau đức Phật nhập Niết-bàn." Cách khảo cứu niên đại
đức Phật nhập Niết-bàn xuất phát từ những cứ liệu gián tiếp đã
được tìm thấy trong hai bia ký của A'soka. Các tài liệu này "chứng
minh rằng khoảng năm 250 TTL tín ngưỡng và huyền thoại học Phật giáo đã
phát triển đến đỉnh cao." Giai đoạn khoảng 380 TTL nên được xem
như thời gian có thể xảy sự kiện đức Phật nhập Niết-bàn. Biên niên
sử dài (543 hoặc 480 TTL) không thể đứng vững với những cứ liệu khảo
cổ này (cùng tác phẩm, tr. 218-219). Phương pháp đã được A. Bareau vận dụng
liệt vào loại thứ (5) của các loại cứ liệu gián tiếp đã được trích
dẫn ở trên.
Niên
đại sớm nhất đã được đề cập trong các tài liệu của chúng tôi xuất
phát từ giai đoạn truyền thống khẩu truyền. Vì vậy rất bổ ích khi
chúng ta đề cập ở đây một bài nghiên cứu mới, chi tiết về thông tin
biên niên sử được truyền thừa dưới dạng truyền khẩu, đó là bài của
ông David P. Hennige, "Biên Niên Sử Theo Truyền Thống Truyền Khẩu: Tìm
Kiếm Điều Hảo Huyền". Hennige cho rằng
các sử gia và các nhà dân tộc học đã nhất trí truyền thống khẩu truyền là đặc tính của "những
người thiếu khả năng để thành lập và duy trì mức độ chính xác của
thời quá khứ mà họ cố gắng thuật lại" (sđd, tr.2), do đó
chúng ta không thể suy ra niên đại đáng tin cậy nào từ các truyền thống
này. Tuy nhiên, chúng ta cũng không nên bỏ qua các thông tin của truyền thống
này và hãy xem nó như "động lực" và phân tích giá trị lịch sử
trong mỗi trường hợp cá biệt. Mặc dù Hennige chủ yếu biện minh nền tảng
của việc nghiên cứu theo truyền thống Châu Phi, ông cũng bàn đến các trường
hợp xuất phát từ lịch sử văn hoá Châu Âu và Châu Á. Trong bất cứ trường
hợp nào những khám phá mới của ông nên được chú ý cho sự đánh giá
về truyền thống biên niên sử về niên đại của đức Phật.
IV. CÁC ĐÁNH GIÁ KHÁC NHAU VỀ CỨ
LIỆU
Những
quan điểm cá biệt về niên đại của đức Phật đã được phát biểu dựa
trên một trong những bài đánh giá thuộc truyền thống Ấn Độ trong tám
bài đóng góp đã được đưa vào trong hai tập hội thảo chuyên đề và
trong một số ấn bản gần đây.
P.
H. L. Eggermont, người có công xuất bản một loạt sách nghiên cứu về
biên niên sử quan trọng, kê cứu lại các bài viết cùng chủ đề về thời
đại A'soka và căn cứ trên các biên niên sử tương đối đáng tin cậy đã đi đến một kết luận
bất ngờ, đó là A'soka không ai khác hơn chính là Ajaata'satru. Như thế niên
đại đức Phật nhập Niết-bàn chuyển dịch đến thời vua A'soka, nghĩa là
năm 261 TTL. Giả thuyết này được ghi lại trong bài "Năm Đức Phật
nhập Niết-bàn." Cứ liệu này
tiêu biểu cho niên đại đức Phật nhập Niết-bàn muộn nhất.
Trong
bài "Đánh Giá Nguồn Sử Liệu Niên Đại của Đức Phật" của
Akira Hirakawa đưa ra kết luận
"những Phật tử ở Ấn Độ phán đoán tự tin rằng quan điểm niên
đại đức Phật nhập Niết-bàn xảy ra trước 100 năm của vua A'soka là nổi
bật nhất" và "cách tính niên đại này cũng phù hợp với phương
diện phát triển Tăng đoàn." Vì vậy, nó là quan điểm "có sức
thuyết phục nhất". Các cuộc tranh luận
về lịch sử của Tăng đoàn Thượng Toạ Bộ trong bài viết mang tính
nghiên cứu này phản ánh cách đánh giá của tác giả về lịch sử kiết
tập và các trường phái Phật giáo Thượng Toạ Bộ. Cách giải thích của
các nguồn sử liệu khác nhau đề cập đến sự kiện này, một số không
có liên hệ trực tiếp đến vấn đề chúng ta, đã chạm phải đến một
vấn đề gây rất nhiều tranh cãi mà chúng đã được đề cập trong rất
nhiều các ấn bản về Phật-đà học (Buddhology). Tuy nhiên, những
quan điểm đối lập của các nhà nghiên cứu Phật học ở phương Tây đã
không được nhắc đến trong bài của Hirakawa. Trong số những vấn đề khác
bài này bao gồm nhận định đánh giá của các nguồn sử liệu trước đây
về niên đại đức Phật nhập Niết-bàn, bao gồm "Chúng Thánh Điểm
Ký," mối liên hệ của những người chiêm bái từ Trung Quốc đến
Ấn Độ và các nguồn sử liệu khác. Hirakawa đã trình bày hết sức thuyết
phục rằng sự phát triển của Tăng đoàn xảy ra khoảng đức Phật nhập
Niết-bàn và A'soka lên ngôi có thể xảy ra trong vòng một thế kỷ mà
thôi.
Niên
đại đức Phật nhập Niết-bàn sớm hơn đã được trình bày trong "Sơ
Khảo Vấn Đề Niên Đại Đức Phật" của Hajime Nakamura. Niên đại này
được thành lập dựa trên cứ liệu truyền thừa trong văn bản Samayabhedoparacanacakra
hoặc được viết Samayabhedaprakara.na của Ngài Vasumitra bằng tiếng
Hoa (có lẽ TK II TL). Nakamura khẳng quyết rằng niên đại đức Phật nhập
Niết-bàn nên được tính dựa vào tác phẩm này mặc dù nó chỉ là một
tác phẩm cung cấp thông tin. Theo tác phẩm trên "số năm trôi qua giữa
năm đức Phật thị tịch và năm đăng quang của vua A'soka là 116 năm" Với cách tính
này, năm đức Phật nhập Niết-bàn là năm 383 TTL đã được Nakamura trình
bày vào năm 1955. Điều này cũng đã
được đề cập trong phần I ở trên.
K.
R. Norman nghiên cứu lại các phương diện chính của vấn đề này trong
bài "Khảo Sát Niên Đại của Jina và Đức Phật." Ông khẳng định
"cả Mahàvìra và Đức Phật Gautama đều diệt độ trong khoảng 10 năm
trước hoặc sau năm 400 TTL." (Symp IV, 1, p. 312).
Trong
một bài viết cho hội thảo (Symp VI,1, tr. 315-325), Gen'ichi Yamzaki đã
biện hộ, tán đồng quan điểm của biên niên sử dài đã hiệu chỉnh tương
ứng với truyền thống "Chúng Thánh Điểm Ký", cho năm đức Phật
nhập Niết-bàn là 486 TTL. Trong bài viết của mình, ông đã xắp xếp lại
lịch đại Tổ Sư Luật Tạng, điểm chung này đóng một vai trò vô cùng
then chốt. Yamazaki đã làm sống lại cách giải thích của Oldenberg về những
đoạn trích dẫn của Đảo Sử 1.24-27 và 5.55-59 ở trên và do đó
không chấp nhận sự hiện hữu của mốc điểm thời gian trong biên niên sử
ngắn trong bài này. Gen'ichi Yamazaki chấp
nhận rằng "Chắc chắn "Chúng Thánh Điểm Ký" đã dựa vào
truyền thuyết Nam Phương Thượng Toạ Bộ.
Ông lập luận rằng niên đại biên niên sử dài có mặt sớm hơn
nhiều so với "Chúng Thánh Điểm Ký." Thật là thiếu sót, Yamazaki
không để ý đến cách tính nhầm biên niên sử của Thượng Toạ Bộ. Tuy
nhiên, nhờ nhận xét này mà các Phật tử Nam Phương Thượng Toạ Bộ đã
chuyển đổi số năm trong biên niên sử gần như chính xác từ lúc vua
A'soka cho đến hậu bán Thế kỷ thứ V".
Chúng ta có thể suy ra rằng, trên căn bản ông chấp nhận giả thuyết của
Wickremasinghe dưới một văn bản đã hiệu đính được Wilhelm Geiger sử dụng,
mặc dù được bổ sung chút ít trong những gì ông khẳng định là biên
niên sử sớm hơn được sử dụng cho đến thế kỷ thứ V- giai đoạn
"Chúng Thánh Điểm Ký" được giới thiệu. Tuy nhiên, Senerat
Paranavitana đã phủ bác toàn bộ giả thuyết của Geiger đã có mặt vào năm
1960 bằng cách cho rằng kỷ nguyên của Theravàda bắt đầu từ năm 544 TTL
đã được sử dụng vào cuối thế kỷ IV.
Vì vậy các vị thuộc Nam Phương Phật giáo không thể đã chuyển đổi Phật
lịch từ năm 486 thành cuối TK thứ V được. Dẫu
sao, Yamazaki đã không ghi nhận về các nghiên cứu liên hệ gần đây.
Yamazaki nhấn mạnh rằng ông tin tưởng niên đại "218 năm trước lễ
đăng quang của A'soka" là lâu hơn hay sớm hơn "danh sách các Tổ Sư
ngụy tạo."
Trong
bài viết của tôi, ở trang 253-286, tôi đã lập lại các luận điểm mà
tôi đã trình bày trong bài nghiên cứu xuất bản năm 1986. Tôi cho rằng việc
ra sức tìm niên đại đức Phật nhập Niết-bàn trong một hay vài thập
niên chỉ hoài công vì hết thảy những cố gắng như thế đều dựa trên
phán đoán. Thật là rõ ràng rằng niên đại đức Phật nhập Niết-bàn trễ
hơn nhiều so với biên niên sử dài đã hiệu chỉnh. Đặc biệt người viết
tin chắc rằng các biện chứng của Herbert Hartel, Hermann Kulke, và Georg von
Simson không còn thừa
nhận quan niệm về các niên đại đức Phật nhập Niết-bàn sớm như vậy
nữa.
Trong
bài viết của ông "Niên Đại Đức Phật: Vấn Đề Lạc Dẫn Đã Được
Sáng Tỏ",
Richard Gombrich cũng nhất trí cho rằng niên đại chuẩn xác của đức Phật
nhập Niết-bàn có thể căn cứ trên Đảo Sử. Ông quả quyết tài
liệu biên niên sử được rút từ các đoạn văn ghi lại việc truyền thừa
của các vị Tổ từ Upàli đến Tissa Moggaliputta và Mahinda là có thể tin cậy
được, nhưng mãi đến bây giờ tài liệu này vẫn còn bị ngộ nhận. Căn
cứ vào các thông tin này, Gombrich tính niên đại đức Phật nhập Niết-bàn
có thể vào khoảng giữa năm 411 TTL và năm 399 TTL, và có khả năng nhất là
năm 404 TTL. Hơn thế nữa, ông còn tán thành với cách tính truyền thống
cho thời gian 218 năm giữa đức Phật nhập Niết-bàn và lễ lên ngôi của
vua A'soka chỉ là dựa trên giả định sai lầm xa xưa, nghĩa là tuổi hạ của
các vị Tăng được tính kể từ lúc thọ đại giới (Symp IV, 2,
tr.257). Thật tình cờ, cách tính của Gombrich đã rơi vào khoảng con số
niên đại trong biên niên sử dài đã hiệu chỉnh vốn được các nhà phê
bình, nghiên cứu gần đây nhiệt tình ủng hộ.
Trong
một vài cuộc hội thảo tổ chức trước đây bàn về niên đại của đức
Phật, một cách tính niên đại xuất phát từ thiên anh hùng ca Ma.nimèkalai
của người Tamil (thế kỷ VI TL) đưa ra " một dạng thức rất mơ
hồ về niên đại đức Phật."
Những đoạn này cũng được Ryth Walldén nhắc đến trong bài "Một
vài Ghi Chú về Niên Đại Đức Phật trong Ma.nimèkalai." Những đoạn trích
dẫn như vậy khó có thể được xem như là nguồn sử chính thức lại
được khẳng định trong bài viết mang tính nghiên cứu này.
K.
Narain cũng có viết một bài tham luận đóng góp hội thảo được đề cập
đến trong tập II. Ông bảo vệ quan điểm cho rằng năm 483 TTL được ghi
nhận trong biên niên sử dài đã hiệu chỉnh là đúng. Các luận điểm của
ông được căn cứ trên cái gọi là "bằng chứng bia ký," đó là
dựa theo con số 256 trên một chỉ dụ đầu tiên của A'soka. Lần đầu tiên
Georg Buhler đưa ra giả thiết về niên đại đức Phật nhập Niết-bàn
này vào năm 1894 /1995, nhưng đến bây giờ con số này vẫn còn đang tranh
luận.
Về
điểm này thiết tưởng cũng nên được đề cập, là vài tác phẩm cùng
chủ đề gần đây vừa xuất bản không có mặt vào thời điểm hội thảo
và do đó không được tham khảo. Đó là các tác phẩm của K. T. S. Sarao cho rằng niên đại
đức Phật nhập Niết-bàn vào khoảng 397 TTL. Sarao đưa ra một cách giải
thích mới dựa vào hai đoạn trong Dìpava"msa (4.27-46 và 5.69-107),
những đoạn sử này cũng là nền tảng cho biện minh của Gombrich đã được
nói ở trên. Số liệu ghi trong Đảo Sử I5.96 (Dìpava"msa) thường
được biết như là số năm của năm vị Trưởng Lão trì giới theo như cách
giải thích của K. T. S. Sarao "là tuổi hạ của các vị Cao Tăng trở
thành những vị Trưởng Lão truyền giới pháp," bởi vì "không thể
có sự kiện một vì trưởng lão nào có thể giữ giềng mối giới luật
trong một thời gian quá dài [như đã được ghi trong Đảo Sử 5. 96],
nhưng tự thân bài kệ này nó không có ý nghĩa nhiều như những gì người
ta phân tích nó." Cách lý luận của
K. T. S. Sarao là giả định một truyền thống có tài liệu biên niên sử
chính xác từ thời đại đức Phật trở về trước, một giả định rất
đáng ngờ nhưng không được giải thích rõ về nguyên nhân sai lầm trong
cách luận giải của tài liệu biên niên sử này.
Năm
1989, Kailask Chandra Varma đã công bố một bài viết về niên đại đức Phật
nhập Niết-bàn. Ông đoan chắc rằng
"quan điểm giả định niên đại 490-80 TTL là thiển cận và ủng hộ
nhiệt tình niên đại 544 TTL như là năm nhập diệt của đức Phật."
Varma còn luận thêm "chân thành mà nói là các học giả đầy đủ khả
năng chưa từng bị mù quáng trước các giả thiết của các học giả phương
Tây cũng như một số người Ấn thiếu hiểu biết nên khảo duyệt lại
toàn bộ vấn đề biên niên sử Ấn Độ cổ đại."
Thiết nghĩ, tôi không cần bàn tới sự đính chính về các luận điểm
quá lỗi thời trên; tốt hơn là ghi nhận sự kiện có lợi rằng
"biên niên sử dài chưa hiệu chỉnh" vẫn tiếp tục được một số
học giả Ấn Độ bảo vệ. Nhiều bài nghiên cứu gần đây mang dáng dấp
tương tự được nhắc đến trong bài viết của J. U. Hartmann.
Cùng
năm 1989, K. D. Sethna đã xuất bản công trình nghiên cứu rất dài của ông
về biên niên sử Ấn Độ thời kỳ đầu trong đó có phần trình bày về
niên đại đức Phật. Luận chứng của
Ông phần lớn dựa trên văn học Purà.na và các nghiên cứu cũng như
các nguồn tài liệu liên hệ. Trong "bảng biên niên sử mới" này,
ông xác định niên đại đức Phật nhập Niết-bàn vào năm 1168 TTL, 218
năm trước lễ lên ngôi của vua A'soka Maurya năm 950 TTL. Mặc dù độc giả
có thể xem quan điểm này như là chuyện lạ, người viết nêu lên ở đây
chỉ cốt để trình bày toàn cảnh của vấn đề bàn thảo về niên đại
của đức Phật ngày nay.
Sau
hết, tưởng cũng nên đề cập đến quyển sách nhỏ của Sonam Morup. Đây
là cuốn sách tập hợp các luận điểm bảo vệ biên niên sử dài đã hiệu
chỉnh. Các sự kiện
chính về niên đại chính xác trong các luận cứ này dựa vào các kết quả
tính toán bằng thiên văn học. Sonam Morup xác định đức Phật nhập Niết-bàn
vào ngày 11 tháng 4 năm 487 TTL.
Vì
vậy, có một số điểm bất đồng trong các nghiên cứu đã được đề cập
ở trên về đánh giá các truyền thống Ấn Độ. Nhiều kết luận về ngày
đức Phật nhập Niết-bàn từ 2066 TTL (D. R. Mankad), cho đến 1807 TTL (V. G.
Ramachandran), 1168 TTL (K.D. Sethna), 544 TTL (K. C. Varma), 487 TTL (Sonam Morup), 486
TTL (G. Yamazaka), khoảng 483 TTL (A. K. Narain), giữa 420 TTL và 380 TTL (A.
Bareau), khoảng 404 TTL (R. Gombrich), giữa 410 TTL và 390 TTL (K. R. Norman), khoảng
400 TTL (R. Hitaka), khoảng 397 TTL (K. T. S. Sarao), khoảng giữa 400 TTL và 350
TTL (H. Bechert), 383 TTL (H. Nakamura), 368 TTL (A. Hirakawa), thậm chí cho đến 261
TTL (P. H. L. Eggermont).
- V. NGUỒN GỐC VÀ PHÁT TRIỂN CỦA
- CÁC BIÊN NIÊN ĐẠI ĐỨC PHẬT TRUYỀN
THỐNG
Mục
tiêu của tập hội thảo chuyên đề về niên đại của đức Phật không
chỉ khảo sát các vấn đề làm thế nào và chúng ta có thể quyết định
niên đại của đức Phật lịch sử đã được bao xa. Nhiệm vụ không
kém phần quan trọng là bao gồm khảo sát nguồn gốc và quá trình phát triển
lịch sử của biên niên sử khác nhau của đức Phật mà đã được các
Phật tử sử dụng qua nhiều thời đại cũng như khảo sát niên đại đã
được các cộng đồng tôn giáo khác đặt định, mà họ đã ghi trong hệ
thống tôn giáo của họ như là theo tôn giáo Manichaean và Bonpo.
Người
viết bắt đầu bằng biên niên sử của Thượng Toạ Bộ, trong suốt quá
trình đó biên niên sử Phật lịch Thượng Toạ Bộ được nổi bật số
một. Như đã đề cập ở trên, tất cả các Phật tử đã chấp nhận Phật
lịch này trong các phong trào Phật giáo thế giới.
Nguồn gốc của biên niên sử này thực sự còn gây nhiều tranh luận.
Một số học giả còn tiếp tục đồng ý với Wilhelm Geiger cho rằng niên
đại của vua Tích Lan Devànampiyatissa lên ngôi năm 236 sau đức Phật nhập
Niết-bàn, vốn có liên hệ rất gần với niên đại 218 của vua A'soka lên
ngôi sau đức Phật nhập Niết-bàn," thuộc về niên đại đáng tin tưởng
và được truyền thừa qua nhiều thế hệ, và nó phải được xem như là
bộ xương của biên niên sử Tích Lan."
Giả thuyết này, như chúng ta đã thấy còn gây rất nhiều tranh luận.
Điểm quan trọng nhất để đánh giá giá trị của biên niên sử này, dĩ
nhiên cần giải thích cách tính nhầm trong lịch của Thượng Toạ Bộ hiện
nay. Điều này đã được nhận ra từ thời điểm nghiên cứu của G.
Turmor như chúng tôi đề cập ở trên. Bài viết của tôi trong tập này là
cố gắng tóm tắt các cách lý giải của người khác để trả lời vấn
đề này, cũng như quan điểm riêng về chủ đề (cùng tác phẩm, tr.
253-286).
Biên
niên sử của Thượng Toạ Bộ được sử dụng trong các tài liệu bia ký
(không còn bị gây tranh luận) tương đối cũ về Phật lịch được tìm
thấy ở Ấn Độ, đó là bia ký ở Bodhgayà ghi năm 1813 sau đức Phật nhập
Niết-bàn. Những vấn đề tranh luận cũ có liên quan đến cách giải
thích niên đại này và cách giải quyết vấn đề đã được Cornelia
Mallebrein trình bày. Biên niên sử của
Thượng Toạ Bộ dường như đã ảnh hưởng đến các truyền thống Bắc
phương Phật giáo, ví dụ như tác phẩm Li-yul-gyi-lo-rgyus, một tác phẩm
lịch sử cổ đại của người Khotan (Tân Cương) được viết bằng ngôn
ngữ Tây Tạng,
một tác phẩm biên niên của truyền thống khác là Ha-dba"n-blo-gros-bza"n-po
(Sure'samatibhadra) đã dược các sử gia Tây Tạng lưu truyền. Tác phẩm
này xuất phát từ ký sự của một vị Tăng Sàkya'sribhadra người Kashmir
đã viếng thăm Tây Tạng năm 1204-1213, và từ thông tin biên
niên kỷ được tìm thấy trong một bản văn viết tay của người Nepal về
tác phẩm Hevajraprakà'sa, có niên đại 1811
sau Phật nhập niết-bàn. Chú thích của bản viết tay này đã được đề
cập trong bài "Bàn về Niên Đại Đức Phật Lịch Sử theo Truyền Thống
Nepal"
của Mahes Raj Pant (Symp IV,1, pp.358-362). So với biên niên sử của
Thượng Toạ Bộ thì tác phẩm Sure'samatibhadra khác hơn 1 năm, trong
khi bản viết tay Hevajraprakà'sa khác 5 năm. Thật rõ ràng, mối quan hệ
(mặc dù không phải luôn luôn chính xác), kiến thức về biên niên sử Thượng
Toạ Bộ được truyền sang Nepal, Tây Tạng, và Trung Á phải đã có mặt
trong các cộng đồng Thượng Toạ Bộ ở Bodhgayà và đặc biệt ở các tu
viện Tích Lan, đã xuất hiện ở đó nhiều thế kỷ.
Liên
quan đến việc sử dụng biên niên sử của Thượng Toạ Bộ ở Thái Lan,
Oskar von Hinuber cho tôi biết rằng việc sử dụng biên niên sử được biết
sớm nhất ở Thái Lan được tìm thấy trên bia ký tượng Phật ở Bắc Thái
Lan có niên đại 2039 theo Phật lịch (1495 / 96) TL.
Nhiều
ý kiến về niên đại đức Phật trong phong trào chấn hưng Phật giáo được
Petra Kieffer-Pulz và học thuyết biên niên sử khác được các Phật tử
Theravàda hiện nay trình bày cũng được bàn thảo trong tập đóng góp này.
Có
lẽ ở đây cũng nên thêm lời nhận xét về tài liệu được xuất bản
hiện nay bao gồm một truyền thống chưa được biết đến về niên đại
đức Phật nhập Niết-bàn. Đây là một phần còn sót lại của tác phẩm
Sankrit Lokapraj~nàpti, tác phẩm này cho chúng ta biết khoảng cách 540 năm
khi Pu.syaputra lật đổ triều đại Mauryava"msa và chính ông đã chiếm
hữu thành Paa.taliputra. Bản văn chỉ là một phần còn sót lại và do đó
chúng ta không biết chắc chắn từ sự kiện nào năm 540 được tính.
Siglinde Diestz đã luận rằng sự kiện này có khả năng là niên đại đức
Phật nhập Niết-bàn.
Về
sau, các truyền thống Tây Tạng và Ấn Độ được Gunter Gronbold trình bày
trong bài nghiên cứu tổng quát về niên đại của đức Phật trong những
tác phẩm Mật Tông
và trong giải thích cứ liệu về niên đại đức Phật như đã được tìm
thấy trong tác phẩm nổi tiếng "Lịch Sử Giáo Lý" của Claus
Vogel. Trong hai tập hội
thảo chuyên đề, những bài viết phụ liên quan đến truyền thống Tây Tạng
được đưa vào, đó là "Niên Đại của Đức Phật Thích-ca Mâu-ni
theo Nguồn Sử Bompo"của Per Kvaerne,
"Ghi Chú về Cách Tính của Ấn Độ và Tây Tạng về Đức Phật nhập
Niết-bàn và Khoảng Thời Gian Hoằng Pháp của Ngài"
của David Seyfort Ruegg, cũng như tuyển tập của những tài liệu như
vậy từ các nguồn được Champa Thupten Zongtse tuyển chọn và của E.
Zabel.
Vì
Phật giáo đóng vai trò then chốt trong lịch sử Trung Á, các truyền thống
về niên đại đức Phật nhập Niết-bàn đã được khám phá trong những
tác phẩm Trung Á cổ đại tạo nên một chủ đề hấp dẫn mà đã được
Klaus Ruhrborn khảo cứu, còn truyền thống
Manichean đã được Wener Sundermann đánh giá trong bài "Truyền Thống
Manichaean về "Niên Đại Đức Phật Lịch Sử." Các cứ liệu của
người Tokharian được K.T. Schmid đề cập.
Theo tài liệu có được từ các nhà chuyên gia dẫn đầu về lãnh vực,
chưa có cứ liệu nào về đức Phật nhập Niết-bàn đưa ra trong các bản
văn của người Sogdia, trong khi đó chỉ có một trích dẫn liên hệ đến
chủ đề trong một tác phẩm của người Khotan. Các tham khảo dựa
vào truyền thống Mông Cổ được Klaus Sagaster trình bày.
Về
niên đại của Đức Phật, các truyền thống Đông Á có rất nhiều khúc
quanh hơn các truyền thống Tây Tạng. Các truyền thống Trung Quốc cũng
được điểm qua trong bài đóng góp "Bàn về Niên Đại Đức Phật
theo Truyền Thống Trung Quốc" của Herbert Franke cũng được in trong tuyển
tập này. Về các bài đóng
góp khác đối với hội thảo chuyên đề này liên quan đến các truyền thống
Đông Á bao gồm các bài đánh giá về nguồn sử liệu của Trung Quốc, Triều
Tiên, Nhật Bản và Việt Nam. Đó là các bài của Hubert Durt, của Lewis
Lancaster, "Niên Đại của Đức Phật theo Phật Giáo Trung Quốc"
; của Bhikkhu Pàsàdika, "Các Hệ Thống Biên Niên Sử Phật Giáo
Truyền Thống: Các Truyền Thống Việt Nam", của Erhard
Rosner, "Vài Nhận Xét về Khảo Luận của Yu Cheng – hsieh liên quan đến
niên đại của đức Phật,
và Chen Yen- huei, "Nghiên Cứu về Niên
Đại Đức Phật của Người Trung Quốc."
Ở
Indonesia, Phật giáo truyền thống chỉ phục hưng trong tình trạng tôn giáo
Bali hỗn hợp được biết như "Siva- Buddhism."
Bài khảo cứu về các biên niên sử ở Indonesia của J. G. de Casparis
không cung cấp thêm dữ liệu nào về niên đại Đức Phật. Giáo sư J.
Ensink (Groningen) đã cung cấp cho người viết biết rằng cho đến nay không
tìm thấy dấu vết nào của truyền thống cổ đại liên quan đến niên đại
đức Phật được khám phá ở Indonesia.
Các Phật tử Indonesia hiện đại thì theo biên niên sử Thượng Toạ
Bộ.
Cuối
cùng, cũng nên đề cập ở đây rằng Werner Sundermann đã khảo sát truyền
thống của tín đồ thờ lửa (Zoroastrian) liên quan đến niên đại đức
Phật, ở đó đức Phật được biết dưới tên "Bòdàsp"như một
nhân vật huyền thoại thuộc về quá khứ xa xôi.
Trong hệ thống biên niên sử của đạo bái hoả, Bòdàsp có lẽ có
niên đại khoảng 6254 hoặc 6255, tương ứng với 2745 hoặc 2746 trước khi
Zarathustra xuất hiện.
- VI. THUYẾT THIÊN NIÊN KỶ TRONG
- CÁC TRUYỀN THỐNG PHẬT GIÁO
Một
yếu tố quan trọng đang chú ý về niên đại của đức Phật trong số những
Phật tử trong các giai đoạn sau là niềm tin của họ cho rằng lịch sử
Phật giáo đã được phát triển phù hợp với qui luật nào đó đã được
đức Phật tiên đoán. Như vậy, bằng cách tính khoảng cách từ ngày đức
Phật nhập Niết-bàn cho đến thời đại họ, họ có thể xác định thời
điểm của họ trong toàn bộ lịch sử Phật giáo như nó tương ứng với
sự kiện nào đó trong lịch sử thế giới.
Những
lời tiên đoán về thời gian của chánh pháp, mạt pháp và thời gian đức
Phật tương lai, Phật Di-lặc (Maitreya) được giải thích rất chi tiết
trong truyền thống Phật giáo. E. Lamotte và E. Leumann đã trình bày bài khảo
cứu của mình toàn diện về những vấn đề như vậy trong Phật giáo Ấn
Độ.
Tất cả truyền thống Phật giáo chính đã truyền thừa những tác phẩm về
đề tài này, và nó đã được biên tập và chuyển dịch sang nhiều ngôn
ngữ khác nhau, ví dụ như cuốn Anàgatava"msa bằng Pàli, Maitreyavyàkarana
bằng Sanskrit, Maitreyasamiti bằng tiếng Khotan, Maitrisimit bằng tiếng
Tokhar, và bằng ngôn ngữ Uigur, v.v…vẫn còn có nhiều hệ thống tín ngưỡng
nhỏ hơn như vậy trong thời kỳ Phật giáo muộn, đáng chú ý nhất là
trong hệ thống Kàlacakra (bánh xe thời gian), có nguồn gốc từ Ấn
Độ và đã ảnh hưởng sâu sắc đến Phật giáo Tây Tạng. Các cách tính
biên niên sử của giới Phật tử Tây Tạng như đã trình bày trong tập
này phải được hiểu là trái ngược với bối cảnh này. Những trào lưu
tư tưởng tin vào Đấng Cứu Thế cầu mong Bồ-tát Di-lặc ra đời, vì vậy
đã có nhiều biến động và phát sinh nhiều cuộc canh tân trong lịch sử
Trung Quốc. Các trào lưu cứu
độ sôi nổi đó phát triển mạnh đặc biệt ở Đài Loan,
và ngay cả nó lây lan sang Indonesia. Những người theo các trào lưu này
đại diện một trong bảy giáo phái của Phật giáo Indonesia ngày nay.
Các tư tưởng cứu độ và mạt
pháp của Phật giáo cũng xuất hiện ở Nhật Bản.
Vào
năm 1956/1957 Phật giáo Theravàda đã tổ chức lễ kỷ niệm năm đức Phật
nhập Niết-bàn lần thứ 2500 (Buddha Jayanti) và điều đó được xem là một
điềm lành tối thượng. Như đã đề cập ở phần một, bao nhiêu ước
nguyện lớn được ấp ủ để chờ đến năm này. Tuy nhiên các niềm tin
này không luôn đúng hoàn toàn với các tiên đoán đã được tìm thấy
trong văn học sớ giải (A.t.thakathà), một bộ sớ giải chứa đựng những
lời giải thích của Theravàda chánh thống về giáo pháp của đức Phật.
Các phong trào kiểu này được M. Sarkisyanz ghi lại trong "Hiệp Hội
Thiên Niên Kỷ của đức Phật Đản Sinh."
VII. NIÊN ĐẠI ĐỨC PHẬT THEO CÁCH
TÍNH DỰA VÀO NIÊN ĐẠI LỊCH SỬ
Vẫn
còn tồn đọng một phương diện khác về vấn đề niên đại đức Phật
mà người nghiên cứu không thể lãng quên khi nghiên cứu chủ đề này. Đây
là vấn đề thuộc niên đại đức Phật theo cách tính dựa vào niên đại
lịch sử và trong các cách tiếp cận mang tính học thuyết đối với lịch
sử thế giới. Chúng ta gặp nhiều phương cách tính như thế trong nhiều tài
liệu của Trung Quốc về niên đại cuộc đời Đức Phật. Tài liệu hiện
có từ trong các bài tham luận về truyền thống Đông Á (xem Phần V ở trên) minh hoạ đầy đủ những đánh
giá xác thực của các nhà sử học Trung Quốc đề ra.
Cách
tính dựa theo niên đại lịch sử vẫn luôn được các thời đại từ
xưa đến nay ưa chuộng. Một học thuyết được thảo luận phổ biến
trong thời gian khá gần đây đó là "Học Thuyết về Trục Thời
Gian" (Axial Age Theory) do Karl Jaspers khởi xướng. Việc áp dụng khả thi
đối với vấn đề này đã được S. N. Eissenstadt viết trong "Luận về
Ngày Sinh của Đức Phật dưới Phương Diện của Nền văn Minh Tương Đối." Các cuộc thay đổi văn hoá lớn xảy
ra ở Trung Âu và Bắc Âu trong giai đoạn đức Phật tại thế tạo thành
chủ đề của chương cuối trong tập sách này. Chủ đề này được
Reinhard Wenskus đóng góp và được đăng trong Symp IV,1
VIII. KẾT LUẬN
Chúng
ta không thể cung cấp cho các sử gia một biên niên sử mới về đức Phật
mà được tất cả mọi người hay các chuyên gia đồng ý. Các quan điểm
dị biệt vẫn còn tồn đọng rất nhiều. Tuy nhiên, chúng ta có thể nói rằng
tập hội thảo chuyên đề này ít nhất cũng thực hiện được chức năng
làm sáng tỏ "sự thống nhất chung giữa các học giả là đức Phật
nhập Niết-bàn khoảng những năm 480 TTL"
và sự kiện đó đã trở nên một
cái gì thuộc về quá khứ. Hiện nay biên niên sử này chỉ là một trong
nhiều giả thuyết về biên niên sử. Giá trị của nó chỉ là một phần
đóng góp cho tập hội thảo chuyên đề và trong một bài viết bổ sung mà
thôi. Đại đa số các vị đóng góp đều cho rằng niên đại đức Phật
nhập Niết-bàn đáng lưu ý nhất là sau 480 TL, nhưng họ không thể đi đến
thống nhất là sau bao nhiêu năm, và
sự kiện này nên là năm nào.
Một
phương diện lý thú khác liên quan đến nguồn gốc của tài liệu biên
niên sử và sử gia nào đã sử dụng chúng. Trong tuyển tập này, độc giả
sẽ gặp rất nhiều trường hợp bịa đặt khác nhau về cấu trúc và
niên đại đồng thời của biên niên sử. Người viết xin trích ở đây
trường hợp ở Tích Lan. Các sử gia trước kia đã xây dựng niên đại đồng
thời giữa Vijaya, tổ tiên có tính chất huyền thoại của người Tích Lan
và Niết-bàn của đức Phật để bào chữa cho lời tuyên bố của người
Tích Lan về Vijaya là dân tộc được đức Phật chọn lựa (Mahàva"msa
6.1-4). Tuy nhiên, việc đánh đồng giữa đức Phật và Vijaya không chỉ là
hư cấu của huyền thoại Tích Lan mà còn từng lạc dẫn các học giả
vào niềm tin cho rằng nó trình bày những thông tin lịch sử đáng tin cậy.
Trường hợp rất nổi tiếng thứ hai là "Đánh đồng niên đại của
Gajabàhu" mà vẫn còn được xem như là nền tảng của biên niên sử
Tamil thời kỳ đầu. Như G. Obeyesekere
đã chỉ ra rất rõ, việc đánh đồng
này chỉ cốt để xây dựng huyền thoại, không hề có cơ sở lịch sử.
Một trường hợp khác liên quan đến niên đại của Kàlidàsa. Câu chuyện
kể rằng Kàladàsa và Kamàradàsa (biệt hiệu là Kumàradhàtusena) là những
người sống đồng thời đã được rất nhiều học giả trước đây xem
như là điều khẳng định về niên đại của Kàlidàsa.
Tuy nhiên, Kumàradàsa, tác giả của tác phẩm Jànakìhara.na, sống
sau vua Kumàradhàtusena đến vài thế kỷ và câu chuyện này ra đời rất muộn.
Quan
niệm cho rằng danh sách các vị Tổ Sư Phật giáo trong 3 truyền thống
chính của Phật giáo Nguyên Thủy không ăn khớp với "biên niên sử
dài đã hiệu chỉnh" đã là điểm xuất
phát các tranh luận và nó còn để lại các luận điểm quan trọng bậc nhất
về khảo cứu niên đại đức Phật của người biên tập và xác nhận năm
Niết-bàn của đức Phật phải là sau năm 480 TTL mà đã được hầu hết
các học giả phương Tây đồng ý.
Người viết cảm thấy rằng các luận chứng đã được trình bày tại hội
thảo chuyên đề đã làm vững thêm giả định này. Như kết quả của một
quá trình tìm kiếm, dường như những giả định khác nhau liên quan đến
biên niên sử Ấn Độ đã được phần lớn chấp nhận trước cuộc xâm
lăng của Vua Alexander nên được khảo sát lại. Điều này có liên quan đến
niên đại lịch sử cũng như đối với những ai phản ánh sự phát triển
văn hoá và những tác phẩm văn học, và nó bao gồm luôn mối liên hệ
biên niên sử Ấn Độ và triết học Hy Lạp cổ đại cũng như mối ảnh
hưởng hỗ tương khả dĩ của chúng đã được trình bày trong bài đóng
góp của Wilhelm Halbfass.
Dịch
từ nguyên tác tiếng Anh "Introductory Essay: The Dates of the Historical Buddha
– A Controversial Issue" của giáo sư Heinz Bechert đăng trong tuyển tập When
Did the Buddha Live? được giáo sư Heinz Bechert làm tổng biên tập (Delhi, Sri Satguru
Publications, 1995) từ trang 11-36.
Claus
Vogel đã chỉ ra (Review of Bechert, Lebensz, trong Indo-Iranian Journal 32,
1980, tr. 50, chú thích 1-2), Alexander Cunningham và Max Muler đã xuất bản các
cách tính niên đại của họ lần đầu tiên năm 1854, và sau, 1859.
Vincent A. Smith, The
Oxford History of India, ấn bản lần 2, Oxford, 1923, tr. 48, 51.
Vincent A. Smith, The
Early History of India from 600 B.C to the Muhammadan Conquest [Lịch Sử Ấn Độ Thời
Kỳ Đầu từ 600 TCN đến Cuộc Xâm Lăng của Muhammadan], ấn bản thứ
4, Oxford, 1924, tr. 50. Trong ấn bản thứ 3, (Oxford, 1914), Smith đã ủng hộ năm
487-486 TCN "gần như là năm thật" của đức Phật nhập Niết-bàn
(Sđd, tr. 46-47)
Erich Frauwallner, Uber den
geachichtlichen Wert der alten ceylonesischen Chroniken" Nachgelassene Werke, Ernst
Steinkellner biên tập, Wien, 1984, tr. 7-33.
Để biết thêm chi tiết
về vấn đề này, hãy xem Heinz Bechert, "The Dates of the Buddha and the
Origin and Spread of the Theravàda Chronology" [Niên Đại của Đức Phật,
Nguồn Gốc và Phát Triển của Biên Niên Sử Theravàda], xem cùng tác phẩm,
tr. 265 vctkt, và Bechert, Lebensz, tr. 145-149.
Hajime Nakamura "Mauryò-òchò
no nendai ni tsuite" [Niên Đại của Triều Đại Maurya], Tòhògaku 10
(1955), tr. 1-16; cùng tác giả "A Glimse into the Problem of the Date of the
Buddha," [Sơ Khảo Vấn Đề Niên Đại Đức Phật], Symp IV, 1, tr.
296-299.
Genmyò Ono, "On the
Problem of Sakyamuni's Nirvà.na-year" [Bàn Về Vấn Đề Năm Đức Phật Thích-ca
Mâu-ni Niết-bàn], phần 1., 1905 [trích dẫn theo Hikata, Ryùshò: "On the
Period of Lifetime of Sakyamuni" [Bàn về Giai Đoạn Sinh Thời của Đức Phật
Thích-ca Mâu-ni]; cùng tác giả Studies in Buddhism and Buddhist Culture [Nghiên Cứu Phật Giáo và Văn Hoá Phật
Giáo], Naritasan, 1985 (Bộ Chuyên Khảo của Phân Viện Nghiên Cứu Phật Học
Naritasan, 1), tr. 6, ghi chú 5 (2); xem Nakamura, "Japanese Research….," xem
cùng tác phẩm, tr. 136.
Bhikkhu
Pàsàdika, "Traditional Buddhist Chronological Systems: Vietnamsses traditions"
(Symp IV, 1, pp.490-499).
W.Sundermann,
"Eine Bemerkung zur Datierung des Buddha in der mitelpersischen Literature der
Zoroastrier," (Symp IV,2, pp.334-338).
Trong
phần bình luận về Symp IV, 1 trong Gottingische gelehrte Anzeigen 247 (1994), tr.
55-64, mà tôi mới biết gần đây, R. Gombrich đã chỉ trích tôi một cách
sai lầm khi cho tôi là đã phát biểu trong kỳ đại hội năm 1981: "Có
hai loại biên niên sử, một loại có tính chất ở trong tu viện, một loại
thuộc triều chính. Loại biên niên sử có tính chất thuộc cung đình dường
như được tin cậy hơn" (tr. 46). Tôi chưa bao giờ phát biểu loại
phán đoán như vậy, do đó những lời nhận xét của Gombrich rõ ràng là lời
giải thích sai quan điểm mà tôi đã liên tục trình bày trong tất cả những
ấn phẩm về đề tài này, và những lời phát biểu của tôi từ năm 1980
cho đến tuyển tập này. Nếu Gombrich lắng nghe một cách cẩn thận nội
dung các bài hội thảo, tham khảo các bản báo cáo chính thức của hội
nghị đó, thì ông sẽ nhận ra, lời phát biểu đó không phải của tôi
mà của Tiến sĩ Guruge. Guruge cho rằng "các thông tin dựa trên những năm
được tính theo lịch hoàng gia trong các tập tài liệu này được xem là
có thẩm quyền hơn bởi vì những tác phẩm này phản ánh rất nhiều truyền
thống Hoàng gia như là truyền thống tu viện" (Tenth International
Conference of the International of Buddhist Studies, Paris 1991, Summary Report, by A.W.
P. Guruge, Paris, 1982, p. 4). Trong một cách vội vã khác, Gombrich truyền bá
cái gọi là khám phá niên đại chính xác của Đức Phật Niết-bàn (xem
ở trên, tr.28 và phần sau, tr.275-276) trong bài mà đã được đăng tải
trong Symp IV, 2, như một cống hiến cho buổi hội thảo về đề tài gây
nhiều tranh luận này. Mặc dù người viết rất ngưỡng mộ tính cách tự
tin của ông khi ông đưa ra giải pháp cuối cùng cho vấn đề của chúng
ta, nhưng tôi phải nói rằng học thuyết của ông dựa vào những giả định
chưa được chứng minh. Vì thế nó có thể được xem như một nỗ lực khác
về cách tính niên đại chính xác, giống như những giả định của K. T.
S. Sarao, G.H. de Zoysa và những người khác. Người viết sẽ trình bày những
nhận định của Gombrich trong một bài viết khác chi tiết hơn.
http://www.buddhismtoday.com/viet/phatphap/p-011-niendaiPhat.htm