rước hết ta phải tẩy uế,
thanh lọc tâm. Nhưng không thể có tâm thanh tịnh, nếu như thân ô uế, vì
thế, ta cũng cần tẩy rửa các thứ tạp uế đã chất chứa trên thân thể
ta bấy lâu nay.
Hãy tưởng tượng một người đã sống trong một ngôi
nhà đã hơn hai mươi, ba mươi năm không dọn dẹp. Bao nhiêu thức ăn thừa
thãi, quần áo bẩn thỉu, rác rưởi đã chất đến trần nhà. Phải sống
giữa đống rác đó thật hôi thối khó chịu. Nhưng người chủ sống ở
đó thì chẳng hề bận tâm, cho đến một ngày có người bạn ghé qua và
nói: "Sao bạn không dọn nhà mình cho sạch sẽ?" Rồi hai người bạn
bắt tay vào dọn dẹp một góc nhà. Sau đó người chủ bắt đầu thấy sống
ở góc phòng sạch sẽ đó dễ chịu hơn. Nên dọn dẹp cả căn nhà, người
chủ bây giờ có thể ngắm quang cảnh bên ngoài, có đủ chỗ đi qua lại
trong nhà. Khi chỗ ở đã trở nên thoải mái dễ chịu, người chủ mới có
thể quay vào chú trọng đến nội tâm của mình.
Căn nhà đó là thân chúng ta. Bất kể chúng ta đi đâu, từ
thành phố này đến xứ sở kia, từ chỗ trọ này đến nơi ở khác,
không biết bao nhiêu lần. Ta cũng lôi kéo thân đi cùng khắp cho đến ngày
nó rời rã, hư hoại, chỉ còn là một đống xương, một nhúm cát bụi.
Nhưng còn chưa tới ngày ấy, ta còn phải mang thân này. Còn phải sống, ta
còn cần phải dọn dẹp cho "căn nhà" này được thông thoáng sạch
sẽ dễ chịu.
Các phản ứng tâm lý chất chứa bên trong lâu ngày đã che
mắt tâm ta. Tâm đã dung chứa chúng thì chính tâm cũng phải tháo gỡ
chúng. Trong Thiền, điều này đồng nghĩa với "nhận biết các cảm thọ,
nhưng không phản ứng, rồi buông bỏ". Bản chất của Thiền là không
phản ứng. Đặc tính quan trọng đó giúp ta tìm được sự an lạc, quân
bình trong tâm hồn, vì các phản ứng giống như sự chuyển động của các
làn sóng phủ chụp ta, làm ta mờ mịt không thấy lối ra. Và chúng ta tiếp
tục u mê. Chúng ta có thể nghe, chúng ta có thể cảm thấy, nhưng không thể
nhìn thấy "nội tâm" của ta. Nội tâm đó đã bị che phủ bởi
các hành động, những phản ứng tình cảm của chúng ta.
Khi các vọng tưởng khởi lên trong lúc tọa thiền, ta chỉ
cần biết chúng dấy khởi, mà không cần có phản ứng. Và ta cũng chỉ cần
làm có thế. Thái độ không phản ứng này cũng có thể được mang áp dụng
vào đời sống hàng ngày của ta. Cảm thọ nào dấy khởi, ta chỉ cần nhận
biết nó đó đến, rồi để nó đi. Nếu chúng ta có thể quán tưởng được
như thế lúc ngồi thiền, là ta đã học được một trong những bài học
quan trọng nhất trong việc tự giải thoát mình. Thật sai lầm nếu nghĩ rằng
vì chúng ta đang sống, tất nhiên ta phải biết nghệ thuật sống. Đó là
một nghịch lý khác của cuộc đời. Sống là một nghệ thuật. ai trong
chúng ta chẳng từng vấp ngã một đôi lần trong đời. Ta gọi đó là thảm
kịch, bất hạnh "của tôi". Thật ra đó chỉ là nghệ thuật sống
chưa được hoàn hảo.
Đặc tính thứ ba nhưng không kém phần quan trọng của việc
tu thiền là ta có thể kinh nghiệm được tính cách vô thường của sự vật.
Trừ khi tự chúng ta kinh ngiệm được điều đó, nếu không tính cách vô
thường của sự vật cũng chỉ là những lời nói vô nghĩa. Và lời nói
không giúp chúng ta giải thoát được. Phải tự chứng nghiệm. Con đường
Đức Phật chỉ cho chúng ta là con đường nhằm đưa đến giải thoát một
sự tự do hoàn toàn, tuyệt đối, và điều đó mỗi người phải tự chứng
nghiệm lấy. Khi tham thiền, hãy kinh nghiệm sự vô thường trực tiếp qua
việc chú tâm vào hơi thở, ta biết rằng một hơi thở vừa vào, lại một
hơi thở ra. Hơi thở trước không giống hơi thở sau. Cảm thọ này dấy
lên, rồi qua đi. Tiếp theo một cảm thọ khác lại đến. Rồi nối nối các
cảm thọ khác dấy lên, cuối cùng không còn gì nữa. Một cảm giác đau
ở chân, ta trở mình, cảm giác đau biến mất. Cảm thọ đến, rồi cảm
thọ đi.
Với chút kinh nghiệm tu tập thiền, ta có thể dễ dàng nhận
ra được sự vô thường của cảm thọ, đồng thời ta cũng nhận ra được
sự vô thường của bản thân. Ai cũng biết thế. Người có hiểu biết đều
biết rằng thân của ta, của tất cả mọi người đều vô thường, hoại
diệt. Nhưng tất cả chúng ta đều sống như thể ta sẽ không bao giờ mất,
ta đau khổ, khóc than khi thân này bị hủy hoại theo luật tự nhiên, như
thế đó là việc ta không bao giờ ngờ tới.
Đó là một sự suy nghĩ sai lầm, vô lý lắm phải không?
Đó là vì chúng ta tự quay lưng lại với thực tại. Ta chỉ muốn chấp nhận
cái tốt đẹp. Còn khi phải đối mặt với sự thật phũ phàng, ta tìm
cách đổ lỗi cho kẻ khác. Có người còn đổ cho quỷ thần, trời đất.
Không cần biết ta trách móc người chung quanh hay trách trời đất, sự thật
cuộc đời là đầy những vô thường, chúng ta phải chấp nhận sự thật
đó để sống cho đúng.
Khi chúng ta suy nghĩ thêm, ta sẽ thấy là mỗi giờ phút
trôi qua, các tế bào trong cơ thể cũng thay đổi. Chúng ta ai không học điều
này ở nhà trường.
Rõ ràng là chúng ta có thể kiểm nghiệm được điều này.
Khi lắng sâu trong Thiền định, ta có thể cảm được từng cảm giác
trên da thịt mình. Ta sẽ có cái nhìn khác về chính bản thân ta, cũng như
về cuộc đời, vì giờ ta đã thấu hiểu bằng chính kinh nghiệm của
mình rằng không có gì bền vững, tồn tại mãi, nhất là với thân này.
Khoa học đã chứng minh rằng không có gì trong vũ trụ là
một khối. Tất cả vật chất là hiện hữu đều được tạo thành bởi
những phân tử di chuyển với tốc độ nhanh đến cùng với nhau và rã tan
cùng nhau, do đó chúng ta ảo tưởng cùng một khối vững chắc. Đức Phật
2500 năm về trước đã nói như thế về các phân tử, không cần đến các
phòng thí nghiệm để chứng minh điều đó. Ngài đã từng kinh nghiệm điều
đó và đã Giác ngộ. Các nhà khoa học cũng biết tất cả những điều này,
nhưng họ không phải là đấng giác ngộ, vì điều họ thiếu sót là kinh
nghiệm bản thân, chính họ không tự chứng được những điều này.
Ta cũng tự biết với một chút phán đoán thông minh rằng
không có gì là một khối cứng rắn. Nếu không sẽ không có cơ thể chúng
ta, mà chỉ có những cái xác người. Nhưng đó là sự phán đoán của lý
trí. Chưa đủ. Ta còn phải cảm nhận được điều ấy. Khi ta cảm nhận
được như thế trong Thiền định, ta thật sự "biết". Không ai
có thể bàn cãi gì được về những kinh nghiệm của chính bản thân ta.
Ngay chính như nếu có ai đó nói với ta rằng :"Không. Không phải vậy.
thân ta là một khối. Sao bạn không thử nắn thân thể mình thì biết. Nó
là một khối cứng rắn phải không?" Ta cũng sẽ không muốn bàn cãi,
không để bị thuyết phục. Nhưng khi có người tranh luận về những điều
Đức Phật dạy, Ngài đã không cãi lại. Ngài không phải bảo vệ cho
giaó lý của mình. vì Ngài đang nói về các kinh nghiệm tự chứng.
Với sự chú tâm nhất quán, thậm sâu, ta có thể "thấy"
được những thay đổi không ngừng trong ta. Chính tâm ta cảm nhận được
điều đó, bên trong cơ thể ta, vậy thì tâm phải đứng ngoài mới nhìn
thấy được, vậy làm sao nói được ta là một khối rắn chắc. Tâm có
thể nói rằng: "Nếu luôn luôn có sự chuyển đổi bên trong ta, vậy
thì cái Tôi ở đâu?" Tất cả các cảm giác luôn thay đổi. Phút trước
có, phút sau không. Cơ thể luôn biến đổi. Không có gì để "tôi"
bám víu vào. Tư tưởng luôn thay đổi, vậy "tôi" ở đâu? Nhưng
dĩ nhiên là con người chạy tìm một hình ảnh tưởng tượng để ẩn trú
vào như là một con người siêu phàm (higher self) một tâm linh, một linh hồn
v.v... Nhưng xét kỹ ra, tất cả đều là ảo tưởng. Chúng ta phải chấp
nhận vô thường.
Một đặc tính nữa của việc tập Thiền, chính là phương
pháp Thiền mà Đức Phật đã nhắc đến trong lúc thuyết giảng về nền
tảng của sự chú tâm, thiền quán về bốn yếu tố: đất, nước, gió,
lửa. Cảm giác về sự cứng rắn trong cơ thể thuộc về đất. Chúng
ta cũng cảm được thể rắn chắc trong chiếc bồ đoàn ta ngồi. Yếu tố
rắn chắc (Đất) có mặt ở khắp mọi nơi. Ngay cả trong nước cũng có,
nếu không, ta không thể lội trong đó, hay đặt thuyền lên nước. Yếu tố
đó có cả trong không khí, nếu không chim, máy bay không thể bay trong đó.
Yếu tố Lửa - nhiệt độ - cũng ở khắp nơi. Nếu để
ý, chúng ta có thể cảm thấy sức nóng trong thân mình. Thường ta chỉ để
ý đến yếu tố này khi đang lạnh cóng, bị nóng quá hay lúc bị cảm sốt.
Nhưng nhiệt độ luôn có mặt trong cơ thể ta. Cũng như trong tất cả mọi
sinh vật, yếu tố Nước ở trong máu, nước miếng, nước tiểu của chúng
ta. Yếu tố nước cũng là sức kết, bện. Khi ta có bột, đổ nước vào,
bột sẽ dính vào nhau. Nước là yếu tố kết, bền có mặt ở khắp mọi
nơi. Không có nó, tất cả các tế bào di chuyển trong thân ta, sẽ tan rã.
Chúng ta sẽ không thể ngồi đây nếu không có nó để giữ cơ thể chúng
ta lại.
Tất cả những khám phá này thật lý thú phải không? Nhưng
chúng cũng vô dụng nếu ta không kinh nghiệm chúng. Chúng sẽ vẫn chỉ là
những kiến thức tiêu khiển trong lúc tán gẫu với bạn bè. Nhưng khi ta có
thể tự kinh nghiệm được, chúng sẽ trở thành sự hiểu biết sâu sắc
bên trong, về vật chất quanh ta. Trí tuệ, sự nhận biết được bản chất
thật của sự vật là điều Đức Phật thường hay nhắc tới.
Cuối cùng là yếu tố không gian (Gió). Có không gian - những
chỗ mở - trong ta, như là lỗ mũi, bên trong miệng. Ngay trong nội tạng cũng
có những chỗ mở. Vũ trụ là không gian. Nếu chúng ta nhận ra được những
điều này, chúng ta sẽ thấy là tất cả đều cùng một thể, ta sẽ bớt
được những suy nghĩ như : "Đây là tôi và tôi sẽ chỉ lo cho một
mình tôi, không cần biết đến thế giới quanh tôi. Mong là họ cũng sống
an lành, nhưng đừng có trông cậy vào tôi". Khi chúng ta nhận ra rằng
chúng ta có cũng chỉ là do các duyên hợp lại, rồi tan đi, chúng ta không
là gì ngoài bốn thứ gió, lửa, đất và nước hợp lại, thì
"Tôi"là gì, đến nỗi lúc nào ta cũng chăm chăm bảo vệ nó bằng
mọi cách. Và thế giới còn lại, người chung quanh ta là gì, để ta cảm
thấy bị họ đe dọa?
Thiền là nhắm đạt được giác ngộ, và giác ngộ là mục
đích của người Phật tử tu thiền. Các phương tiện là những dụng cụ.
Ta phải biết sử dụng chúng cách nào cho hữu hiệu hơn cả. Mỗi người
một cách khác nhau. Nhưng ta càng sử dụng chúng thuần thục, thì kết quả
càng nhanh chóng, dễ dàng hơn. Nên nhớ là cần phải chú tâm vào cách áp
dụng phương tiện, không vào kết quả. Chỉ có như thế thì sự dễ
dàng, thuần thục mới đến với chúng ta.