- Thiền và Nghệ Thuật Nấu
Ăn
- Edward Espe Brown
- Diệu Liên dịch
Tôi bắt đầu nấu ăn cùng lúc với
việc tôi bắt đầu tập thiền vào năm 1965. Hai công việc nầy qua nhiều
năm thực tập đã làm cuộc đời tôi thêm phong phú, và đến ngày nay tôi
không còn có thể tách biệt chúng ra. Tôi thích sự pha trộn các nghi thức
hành thiền trang nghiêm với các sinh hoạt đời thường. Tôi muốn mang tâm
linh đến tận nhà bếp. Nếu không tâm tôi trống vắng, tẻ nhạt.
Nấu ăn không phải là một phương
tiện tốn thì giờ để đạt được mục đích, nhưng chính là phương thuốc,
là thiền và dinh dưỡng. Thiền sư Suzuki, thầy tôi, đã dạy: "Khi làm
bếp, con không chỉ sửa soạn bửa ăn, con còn sửa soạn cả tâm con và
tha nhân". Thật sai lầm khi ta quá chú trọng vào sự giải thoát ngay lập
tức và sự thọ lạc tức thời, mà không hiểu rằng chính sự lao động,
công sức ta bỏ vào công việc làm tâm từ bi của ta thêm rộng lớn.
Khi sửa soạn bửa ăn, ta cùng đóng
góp, chia sẻ với người khác việc duy trì sự sống, làm gần lại con người
với nhau. Củ hành và khoai tây, táo và cải salad quyện trộn với bầu trời
và mặt đất, nước và ánh sáng mặt trời. Cho và nhận quyện trộn vào
nhau.
Sửa soạn một bửa ăn với các vật
thực tươi ngon còn là cách biểu lộ lòng chân thật, biết ơn. Với sự
trân trọng, ta sửa soạn bửa ăn sao cho sự tươi ngon của vật thực được
thể hiện qua các món ăn, để ta có thể biểu lộ được bản tánh thiện
của mình, của người.
Nhiều vấn đề cá nhân hay xã hội
phát sinh ra do sự hay phân chia cuộc đời ra thành nhiều ngăn riêng biệt.
Chúng ta làm việc để kiếm sống, nhưng công việc thường không mang lại
kết quả như mong muốn đưa đến trạng thái chán việc, tránh né công việc.
Việc nấu nướng, sửa soạn bửa ăn là một phuơng pháp giúp ta thấy cuộc
sống của mình trọn vẹn hơn: ta tìm thấy niềm vui ngay trong công việc nấu
nướng, chứ không chỉ sau khi các món ăn đã hoàn thành. Niềm vui khi trộn
bột làm bánh, khi rửa trái cà, lặt rau, thay vì những niềm vui trống trổng,
vô ích.
Chúng ta thường không nghỉ đến
những gì nuôi sống chúng ta, và khi ta không có gì để liên hệ với sự
vật quanh ta, thì cuộc đời sẽ trở nên nghèo nàn, khô cạn. Thật tầm
thường nếu chỉ coi thực phẩm như một thứ để nuôi sống ta. Giác Ngộ
hay kiến tánh trong Thiền đôi khi diển dịch là ‘đạt đến sự hòa đồng’
(attaining intimacy): Thực sự nắm bắt trong tay, hiểu thấu đáo, thấm nhuần
và trưởng thành. Không có gì ta có thể hòa đồng được hơn là với thực
phẩm: chúng trở thành ta. Cái được coi là tâm linh không thể tách rời
cái được coi là vật chất. Món ăn tâm linh dù ngay ở trước mặt, ta
cũng phải bưng lên trong tay, ngửi, nếm hương vị của chúng.
Do đó việc sửa soạn bửa ăn chính
là cuộc sống, là sự học hỏi, là sự ý thức. Hãy ý thức từng miếng
ăn ta bỏ vào miệng. Hãy nếm mổi miếng ăn với ý thức về phước báo
to tát ta có được, phước báo được có khả năng nếm, cảm nhận, khả
năng phát triển và nưôi dưỡng lẫn nhau.
THẤT BẠI LÀ MẸ THÀNH CÔNG
Tôi có thể cam đoan với các bạn
là thất bại là điều không thể tránh được trong quá trình học tập nấu
ăn, một điều kiện tất yếu trong quá trình trưởng thành. Nếu bạn muốn
trở thành đầu bếp, nếu bạn muốn có thể tự chủ trong cuộc đời, thì
các bạn sẽ phải nếm mùi thất bại trên đường đi đến đích.
Gặp mưa khi tổ chức đám cưới
ngoài trời, đồ ăn bị cháy, bửa tiệc không đúng hẹn, tình cảm bị gảy
đổ, tất cả đều có thể xảy ra trong cuộc đời nầy. Trong đời, ai
cũng ảo tưởng rằng nếu họ cư xử đúng theo lời chỉ dẩn, hành động
như đã được dạy bảo, thì mọi thứ đều sẽ xảy ra theo ý muốn. Như
trong các quyển sách dạy nấu ăn vẫn nói: Nếu bạn làm đúng như chúng
tôi chỉ dẩn, các bạn sẽ được một món ăn hoàn toàn. Thực tế thì
có biết bao hoàn cảnh có thể xảy ra hoàn toàn ngoài dự đoán của chúng
ta.
Những thất bại đó khiến chúng
ta cảm thấy như bị bội phản: Ta hỏi Trời: Tại sao việc đó có thể xảy
ra cho tôi chứ?: Tại sao lại là tôi chứ? Ta đổ lổi, kết tội người
khác: Có kẻ nào đó không tuân theo lời chỉ dẩn, không làm chuyện đáng
lý phải làm hay đáng lý không nên làm. Đôi khi ta còn tự nhủ sẽ chẳng
bao giờ dốc tâm làm một điều gì nửa để tránh phải đối mặt với
những sự thất bại dường như không thể lý giải được, khi ta đã cố
gắng với hết sức mình.
Tuy nhiên khả năng chịu đựng thất
bại sẽ giúp ta khám phá ra được những kho tàng tiềm ẩn trong ta. Nếu sự
thành công đến quá dể dàng thì ta đâu cần phải tận dụng hết khả năng
của mình. Những bất trắc sẽ làm nổi bật tính năng động, thông minh,
độ lượng và kiên nhẫn của ta. Có thể mọi việc xảy ra không hòan
toàn như chúng ta đã dự định, nhưng có hề chi khi chúng ta đã làm với
hết sức của mình.
Thiền sư Nan-Chuan nói "Tôi
khuyên các đệ tử tôi hãy đặt mình vào thời kỳ chưa có Phật trên thế
giới nầy". Nhưng không chỉ các thiền sư, mà các đầu bếp cũng cần
được nhắc nhở là không có con đường nào, phương cách nào là đúng,
là duy nhất trong việc nấu ăn. Bạn cần phải có khả năng chọn lọc những
gì thích hợp với kinh nghiệm của bản thân mình, với cá tính của mình.
VẤN ĐỀ YÙ THỨC
Sau một tuần khổ nhọc tu tập Thiền,
lần đầu tiên tôi có cơ hội được diện kiến với thiền sư Suzuki để
hỏi đạo. Tôi đã ráo riết tu tập Thiền bằng phương cách tôi nghỉ là
đúng. Tôi muốn đạt được điều gì đó để phản ảnh được sự cố
gắng của tôi. Có lẻ tôi sẽ đạt được trạng thái ‘vô tưởng’ hay
‘lắng tâm’. Có thể tôi sẽ đạt được ‘kiến tánh’. Những thành
tìch nầy còn đáng giá hơn là làm ra của cải, được thành danh hay thành
công trong cuộc đời, có phải không? Ít nhất là tôi tin như thế.
Vấn đề là tôi thấy mình chẳng
tiến bộ hơn chút nào. Dù tôi cố gắng tập trung vào hơi thở, dường
như vừa ngồi xuống tọa thiền là đầu óc tôi bắt đầu tính toán, hồi
tưởng, đánh giá, xem xét tôi đang ở đâu, tôi cần phải làm gì để đạt
được mục đích.
Vì thế khi đến tham vấn với thiền
sư Suzuki, tôi chẳng có ‘gì’ để chứng tỏ sự nổ lực của mình.
Tôi cảm thấy xấu hổ, buồn bực, thối chí. Thầy sẽ nghỉ sao về một
thiền sinh như mình? Tôi muốn được thầy quan tâm, nhưng tôi biết chuyện
ấy làm sao có thể xảy ra? Bước vào phòng, tôi cúi lạy theo quy định,
nhưng không hướng về Thiền sư, mà hướng về điện thờ, nơi có tượng
Đức Phật với nhang đèn.
Tôi cúi mình, đầu và hai tay chạm
sàn, rồi nhấc tay lên, hai bàn tay tôi để ngữa. Thiền sư nói tôi đã
không đúng cách. Ngài nói: "Khi đứng dậy, tay con phải úp xuống như
thể con đang nâng chân Đức Phật lên. Với hai bàn tay ngữa ra, khum khum giống
như con đang hứng cái gì, biểu hiện sự tham dục". Giọng của Ngài dịu
dàng, tự nhiên.
Tôi cảm thấy dể chịu hơn khi thấy
Ngài quan tâm chỉ bảo, hướng dẩn để tôi ý thức hơn về hành động của
mình. Tuy nhiên tôi vẫn không lấy được vẻ tự nhiên, bình tỉnh trước
mặt Ngài.
Tôi ngồi trên bồ đoàn, chân xếp
bằng, lưng thẳng trước mặt Ngài. Tôi không biết phải làm gì, không biết
Thiền sư muốn tôi phải làm gì, nên đành ngồi im lặng. Tôi không nghỉ
Ngài mảy may để ý gì đến việc tôi có đạt được ‘gì’ hay không.
Thầy có vẻ tự tại, im lặng và chánh niệm trong tư thế ngồi của mình.
Tôi bắt đầu cảm thấy thư giãn hơn. Sau vài phút, cuối cùng Ngài hỏi:
"Con tu tập Thiền thế nào rồi?"
"Không được tốt lắm", tôi
nói.
"Việc gì không được tốt lắm?"
"Con không thể nào kiềm chế
suy nghĩ lung tung", tôi than thở.
"Vậy suy nghỉ có vấn đề gì?",
Thiền sư hỏi, và ngay lúc đó, khi tôi nhìn thẳng vào vấn đề, thì tôi
không thể thấy vấn đề gì. Tôi cảm thấy nhẹ người, dể chịu hơn,
nhưng vẫn khó thể chấp nhận rằng tôi không có thắc mắc. Không phải
là các thiền sư khác vẫn khuyên ta chú trọng vào hơi thở, và không suy tưởng
đó sao?
"Khi toạ thiền, con không được
suy nghỉ", tôi giải thích.
Ngài nói: "Suy nghỉ cũng là
chuyện bình thường thôi, phải không?". Cách diển tả của Ngài thật
tự nhiên, không có vẻ trách móc, diểu cợt hay xét lổi.
Tôi công nhận rằng suy nghỉ là
chuyện bình thường, nhưng "đáng lý ra con không được suy tưởng phải
không thưa Thầy?"
"Chức năng của tâm là suy tưởng",
Thiền sư gỉai thích. "Việc con phải thực hành là không được bám
theo chúng. Nếu con tiếp tục thực hành, thì dần dần sự suy nghỉ của
con sẽ tự nhiên thay đổi. Đôi khi nó sẽ ngừng lại. Sự suy tưởng sẽ
tự điều hòa, con không phải lo lắng".
Được lời, tôi cảm thấy an tâm
hơn, tiếp tực ngồi im lặng, chờ đợi chuyện gì sẻ xảy ra kế tiếp.
Căn phòng đầy tĩnh lặng. Một lúc sau Thiền sư lại lên tiếng: "Con
mong mỏi điều gì hơn cả?"
Một ý tưởng hiện ngay lên trong
đầu tôi, nhưng tôi cân nhắc. Đó có phải là câu trã lời không? Có phải
là điều tôi thật sự muốn không? Điều đó tốt hay xấu? Cuối cùng
tôi nói: "Sự thật".
Tôi cảm thấy ngượng ngùng khi
nói ra, nhưng đã lở nói rồi. May mà sự im lặng của Thiền sư, sự tĩnh
lặng của gian phòng hình như đã phủ lấp lời tôi. Có rất nhiều điều
đã được nói trong sự im lặng đó.
Sau một lúc, Ngài nói: "Hãy tiếp
tục với việc tu tập của con". Chúng tôi vái chào nhau. Buôi hỏi đạo
đã chấm dứt. Tôi ra về, lòng nhẹ nhỏm, sung sướng, nôn nóng được trở
về với chiếu Thiền.
Các bửa ăn tôi sửa soạn không phải
lúc nào cũng thành công như tôi muốn, và tôi có thể xét nét, tự chê
trách, nhưng tôi cũng biết không quan tâm lắm về sự suy nghỉ của mình.
Tôi có thể hài lòng với những cố gắng của mình, và lại lăn xả vào
bếp. Ước nguyện được nuôi dưỡng chính bản thân tôi và tha nhân đã
trợ lực cho tôi.
NUÔI DƯỠNG TÂM
Cùng chia xẻ bửa ăn với nhau là một
trong những phương cách giúp con người gần lại với nhau. Sự liên hệ giữa
con người với nhau được thiết lập không chỉ vì ta có mặt ở cùng một
nơi, cùng một lúc, cùng chia sẻ các thực phẩm, mà còn vì sự phục vụ
dọn ăn, tiếp đồ ăn cho nhau.
Tôi nhận ra rằng việc bưng dọn
thức ăn ở thiền đường ở Tassajara là một phương pháp tu tập rất hửu
hiệu, hữu hiệu vì đó là một cử chỉ rất thân thiện.
Thiền sư Suzuki thường nói rằng
khi ta ngồi Thiền trong im lặng với nhau, sự khác biệt giữa người nầy
với kẻ kia rất dể lộ ra. Cũng vậy, khi tiếp thức ăn cho mọi người,
tôi cũng đọc được sự lo lắng, lòng tham, sự an bình, lòng tôn trọng,
sân hận, hay mệt mỏi ở họ. Tất cả đều phơi bày trước mắt tôi.
Và ngược lại có lẻ người tiếp nhận thức ăn cũng thấy được ở
người dọn sự khéo léo, vụng về, bồn chồn hay tự tại.
Tâm của Thiền sư Suzuki rất cá biệt,
rộng rải, phóng khoáng thay vì hẹp hòi, nhỏ mọn. Hình như Ngài không cố
gắng để tạo ra một kết quả nào đó, cũng không tránh né khi chúng xuất
hiện. Các cử chỉ của Ngài cũng bình thường, không có gì đáng chú ý,
nhưng lúc nào Ngài cũng tự chủ. Không có vẻ hấp tấp hay bị hối thúc,
nhưng chén của Ngài bao giờ cũng ở đúng chổ để tiếp nhận thức ăn,
tiếp nhận tôi. Ngày nầy qua ngày khác, khi tôi tiếp thức ăn cho Ngài tôi
đều cảm thế. Một tình cảm nhẹ nhàng luôn tràn dâng trong tôi: Ngài có
mặt, luôn sẳn sàng chờ đón bất cứ gì có thể xảy ra.
Trong một buổi vấn đáp, có người
đã hỏi Thiền sư nghỉ gì khi người ấy tiếp thức ăn cho Ngài. "Ta
có cảm giác như con đang dâng cho ta tất cả tình thương của mình, cả
con người mình", Ngài trã lời. Và tôi biết đó là sự thật, vì đúng
đó là điều tôi đã làm khi tiếp thức ăn cho Ngài, và tôi biết là Ngài
đã tiếp nhận thức ăn, tiếp nhận tôi với tất cả tấm lòng, không vướng
mắc. Tôi luôn cảm thấy an lạc mổi khi được tiếp thức ăn cho Ngài.
Tuy nhiên tình cảm đó nhanh chóng
qua đi, khi tiếp tục làm phận sự đó với các huynh đệ của mình, tâm
bình thường của tôi lại xuất hiện. Tôi trở nên vội vả, đầu óc
luôn phê phán nọ kia. "Người gì chậm chạp quá, sao không để chén
ra đây? Tâm trí gửi ở đâu vậy?" "Sao mà tham ăn quá?"
"Thôi đừng chê món nọ, khen thứ kia nửa". Ai cũng có điều để
tôi chê trách trừ Thiền sư Suzuki.
Chúng tôi đã được rèn luyện
theo Thiền Nhật Bổn phải di chuyển nhanh nhẹn, phấn chấn. Vì thế tôi cố
tiếp thức ăn thật nhanh cho càng nhiều người càng tốt, mà không nhận
ra hành động đó thiều tế nhị, lịch sự. Thật ra tôi ngầm thi đua với
người bạn tiếp thức ăn ở dãy phía bên kia xem ai là người xong trước.
Những người tôi tiếp thức ăn lúc
nào hình như cũng cản trở sự nhanh nhẹn của tôi. Họ như cố tình
không tiếp tay với tôi. Thỉnh thoảng tôi phải dừng lại để tự nhủ mình
phải cố gắng tìm trong chướng ngại một điều gì đó để học tập. Hãy
chậm tay, tôi tự nhủ mình, đừng vội vã quá. Nhưng thật khó làm sao vì
tôi ngầm hãnh diện khi được làm người tiếp thức ăn nhanh nhất.
Tôi cũng không sung sướng gì khi bị
vướng mắc như thế, nhưng tôi không biết phải làm sao. Bổng một ngày,
tôi chợt nghỉ: "Sao ta không coi mọi người như chính Thiền sư
Suzuki?" Thật sự có sự khác biệt giữa con người hay không? Hay sự
khác biệt chỉ ở trong tư tưởng của tôi, và tôi cho chúng là quan trọng?
Ai cũng có quyền được tôn trọng, được đối xử công bằng chứ? Tại
sao tôi không đối xử với họ như với Thầy Suzuki, vì trong mổi người
cũng có một thiền sư Sujuki. Từ đó, tôi quyết định đối xử với mọi
người cùng cung cách tôi đã đối xử với thiền sư Suzuki: tôn trọng, lể
độ, dịu dàng và kiên nhẫn.
Tôi không biết có ai để ý đến
sự thay đổi đó không. Nhưng chính tôi, tôi cảm thấy nhẹ nhàng hơn, gần
gủi hơn không những chỉ với tha nhân mà còn với chính tâm thân mình. Sự
thật là khi tôi không còn tính chê bai, coi thường người khác thì tôi thấy
nhẹ nhỏm hơn, dể chịu hơn vì chính tôi không còn sợ người khác chê
trách mình. Khi bạn tôn trọng người được bạn phục vụ, là khi bạn
nuôi dưỡng tâm và tự tôn trọng mình vậy.
ƠN NGƯỜI ĐẦU BẾP
Khi thọ lãnh thức ăn, biết rằng
đã có bao sức lực, tâm trí bỏ vào việc sửa soạn, tôi cảm thấy mang
ơn mọi người đầu bếp gần xa, cảm ơn tất cả cả những người đã
cắt, gọt, rửa, nấu nướng, cảm ơn người trồng cây, chăm bón, thu hoạch.
Tôi muốn trải rộng lòng biết ơn đến cả những người đầu bếp từ
bao thế hệ đã truyền thừa cho chúng ta biết cây nấm nào có công dụng
làm sao, biết ngâm trái chanh, biết xào, biết chiên.
Bao nhiêu bàn tay đã chịu đựng nắng
mưa, đông lạnh, chai sạn, nứt nẻ để ta có thức ăn, có thức uống.
Khi bạn ngồi tĩnh lặng, có thể bạn
sẽ cảm thấy trong đôi bàn tay mình, trong thân thể mình, bao cố gắng,
bao công sức để chúng ta có mặt ở đây hôm nay. Thân tâm nầy hiện hửu
không phải do một ngẩu nhiên nào đó, Nó đã được đào tạo từ bao
trái tim không mệt mỏi. Thân thể nầy không chỉ gồm có da, xương, thịt,
mà nó còn được tạo hình bởi sự cố gắng và lòng quan tâm của bao thế
hệ.
Hãy tràn dâng lòng biết ơn đến với
mọi người !
(Lược dịch theo Tomato Blessings
and Radish Teachings)
http://www.buddhismtoday.com/viet/thien/040-thienvanauan.htm