Hiện nay ông kiên quyết đem những di vật quý báu cổ xưa khác của Bamiyan ra ánh sáng. Ông lại bắt đầu những cuộc khai quật trong năm 2002, sau 23 năm sống lưu vong. Tarzi đang tìm kiếm pho tượng Phật khổng lồ thứ ba... Pho tượng nằm tựa đầu và được cho là dài đến 300 mét dưới lòng đất.
Con đường tơ lụa đi ngang qua Afghanistan và mang theo văn hoá, nghệ thuật và ảnh hưởng tôn giáo từ các vùng đất của cổ Hy Lạp, Trung Quốc, Ba Tư và Ấn Độ đến vùng này. Thêm nhiều thành quách xây bằng đất bùn gần đây, như bức ảnh dưới đây, cũng tô điểm thêm cho phong cảnh Bamiyan.
Công việc phục hồi là một khía cạnh sống động trong công việc của ông, được hỗ trợ bởi Hội đồng Thám hiểm của Hội Địa lý Quốc gia. Tarzi và nhóm sinh viên của ông, các nhà khảo cổ, các nhà phục chế của bảo tàng đã làm sạch và phục hồi nhiều tượng Phật khác được tìm thấy ở Bamiyan.
 |
| Thêm nhiều thành quách xây bằng đất bùn gần đây cũng tô điểm thêm cho phong cảnh Bamiyan. |
Bamiyan cổ là một trung tâm có thế lực trong việc học và thực hành đạo Phật. Các nhà sư và tín đồ hành hương đến đó từ nơi xa tít như Trung Quốc.
Tarzi và nhóm của ông đã khai quật những đầu tượng Phật khác có niên đại hơn 1.500 năm.
"Những vật này từ quá khứ, và câu chuyện về vùng đất chúng phát sinh, sẽ là một nguồn cảm hứng và giúp nhân dân Afghanistan kết nối lại với cội nguồn của họ" - Tarzi nói. Ông hy vọng những khám phá như chiếc mặt nạ của một vị Phật, có niên đại hơn một ngàn năm, sẽ giúp người dân hiểu được di sản chung và chữa trị nỗi đau từ ba thập kỷ chiến tranh và phá hoại. Tarzi phải sống lưu vong năm 1979, cùng năm đó lực lượng Xôviết xâm nhập đất nước của ông.
Sau khi quân đội Xôviết rút lui vào năm 1989, Afghanistan lại rơi vào nội chiến. Quân Taliban cai trị trong năm năm, cho tới khi lực lượng Hoa Kỳ và Afghanistan đánh bại chúng vào năm 2001.
Một phức hợp tu viện Phật giáo cổ được khám phá bởi nhà khảo cổ học Zemaryalai Tarzi gồm có những tháp chứa hài cốt các vị sư, hay những nơi thờ phụng. Những vật khai quật khác được tìm thấy là tiền vàng, tượng đất sét, và có cả một xưởng thổi thuỷ tinh cổ.
"Chúng tôi khai quật, bảo vệ và phục hồi - Tarzi nói - Afghanistan ngày nay đang trong cơn khủng hoảng tàn khốc. Điều căn bản là phải học từ quá khứ lịch sử và văn hoá".
Một hốc tường trống còn lại là chỗ của một pho tượng Phật cao 53 mét... được chạm vào đá sa thạch cách đây 14 thế kỷ nhìn ra thung lũng Bamiyan ở Afghanistan.
Năm 2001 quân Taliban phá huỷ bức tượng này, cùng với một tượng khác cao 38 mét, là một hành động làm thế giới phẫn nộ. Các tu sĩ Phật giáo đã từng sống trong các hang động trên vách núi ở đây.
 |
| Nhóm của Tarzi khai quật Đại tháp Bamiyan, là nơi thờ phượng Phật giáo vào năm 2006. |
Trong năm 2008, Tarzi và nhóm của ông khám phá được pho tượng nằm dài 19 mét, nhỏ hơn nhiều so với bức tượng nằm dài 300 mét mà ông kiên quyết tìm kiếm, nhưng đó vẫn là một dấu hiệu mời gọi ông tiếp tục tìm kiếm pho tượng Phật lớn.
Bamiyan là một trung tâm nằm trên con đường tơ lụa cổ, và nghệ thuật của nó tổng hợp từ nhiều nguồn khác nhau. Tại một đền thờ Phật giáo được nhà khảo cổ Zemaryalai Tarzi khai quật, cho thấy chịu ảnh hưởng văn hoá cổ Hi lạp. Tarzi nói rằng những cuộc khai quật của ông giúp cho việc cung cấp chứng cứ về những luồng nghệ thuật đan xen giữa Ấn Độ, Trung Quốc và Trung Á.
Nhóm của Tarzi khai quật Đại tháp Bamiyan, là nơi thờ phượng Phật giáo vào năm 2006. Các cộng sự của ông gồm có cư dân địa phương trong số đó có một số người được ông huấn luyện việc khai quật và bảo tồn căn bản.
"Những cuộc khai quật của tôi là một phần của chương trình khoa học đem lại lợi ích cho mọi người - Tarzi phát biểu vào mùa xuân năm 2009 - Cùng những cư dân bản địa làm việc ở khu vực này hàng năm còn có một số nhân công. Trong hai tháng làm việc họ có thể đủ sống suốt mùa đông và nuôi sống gia đình họ". Những người địa phương cũng ngăn cản những kẻ rình mò trộm cắp.
Những ngọn tháp chắc chắn đứng trên khu vực dốc đá. Trước đây một tượng Phật cao 9m đã được đặt đứng ở nơi hiện nay là một hốc tường trống. Tượng đã bị quân Taliban phá hủy.
Tại thung lũng Kakrak ở Bamiyan này, Tarzi đang khảo sát một tu viện và những di vật còn lại của một thành phố thời kỳ tiền Islam.
