-
NGƯỜI VỀ VỚI NHƯ
Trên lá sen hồ
Giọt sương
phiêu du
Không đổi sắc
Đó là thực
tướng
Đó là Chân Như
Giọt sương trên lá sen hồ vần
trong veo.Trong veo la như tính của giọt sương.Giọt sương sẽ tan.Tan vào
cái trong veo của hư không.Giọtsương đang về với Chân Như. Như giọt
sương,người có về với Chân như?...
Trên con đường thật
Người về với Như.
Ikkyu
Con đường nào cũng đông đúc
người đi, vô số người đi. Họ thường đi, ta thường đi. Thường đi nhưng
không thường về.
Có quê hương chờ đợi mỗi bước
ta về. Quê hương đâu, hỡi bóng dương tà? Nhật mộ hương quan hà xứ thị?
Thôi Hiệu nói thay chúng ta đó thôi, thác lời chúng ta, nhìn bóng chiều mà
hỏi: Quê hương đâu?
Dẫu chưa về thì vẫn còn đó nỗi
nhớ quê hương, cái mà Tố Như gọi là "Thiên lý hương tâm" (Tình quê ngàn
dặm nhớ).
Quê hương là gì? Là hương tâm (tâm
ở quê hương; là tâm hương (quê hương ở tâm). Cũng thế thôi.
Hãy gọi quê hương là Như.
Một quê hương có thể còn chìm
trong bóng "nhật mộ" như Thôi Hiệu hay trong bóng đêm dài như Nguyễn Du:
Thiên lý hương tâm dạ cộng
trường.
(Tình quê ngàn dặm nhớ, cộng
đêm trường chưa tan)
Nhưng quê hương đó vẫn Như.
Thiền sư vĩ đại của Nhật Bản thế kỷ XV là Ikkyu gọi quê hương đó, Như,
theo ngôn ngữ Phù Tang là Sonomama.
Người về với Như là về với
Sonomama.
Ikkyu (1394-1481) cũng là thi
sĩ, người ca hát mải mê về Đạo, đã sáng tác khoảng 150 bài Đạo ca (Dôka),
một tiếng hát thâm trầm mà phiêu diêu, vang vọng không ngừng giữa đôi bờ
sinh tử:
Tâm sầu lắm ư
Thôi đi nhị kiến
Chẳng còn ba, tư
Trên con đường thật
Người về với Như.
( Nageku nayo
makoto no michi wa
SONOMAMA ni
Futatsu tomo nashi
Mittsu tomo nashi).
"Người về với Như" của Ikkyu
chính là cái "Vạn sự quy Như" của Tuệ Trung Thượng sĩ, ngọn pháp đăng sáng
ngời của Thiền tông Việt Nam.
Tuệ Trung (1230-1291) đã cùng
với quê hương vượt qua ba cuộc kháng chiến chống Nguyên Mông đời Trần với
tâm thức quê hương là chân như.
Vạn sự quy Như không có nghĩa
là ta không làm gì cả hay buông xuôi. Chỉ khi ta sống với toàn bộ trái tim
mình, với tận cùng hơi thở thì mọi sự mới là như chúng là. Chỉ khi ấy mới
chạm tới cái "quy như". Chỉ khi ấy ta mới là người về trên con đường của
Như, điều mà Ikkyu và Tuệ Trung cùng hát tụng:
Phiền não bồ đề nguyện bất nhị
Chân như vọng niệm
tổng giai không.
...
Hưu vấn tử sinh ma dữ Phật
Chúng tinh củng bắc,
thủy triều đông.
(Vạn sự quy Như - Tuệ Trung)
"Phiền não và Bồ đề vốn có gì
khác nhau đâu. Chân như và vọng niệm tất thảy cũng đều là Không. Đừng hỏi
về tử với sinh, hay ma cùng Phật. Các ngôi sao đều chầu hướng Bắc và nước
sông suối thì chảy về phương Đông".
Cả Ikkyu và Tuệ Trung đều phóng
cái nhìn sâu xa vượt qua nhị kiến vào tận thâm xứ của Như, cái nhìn như
muôn ánh sao và muôn dòng nước, cái nhìn rực sáng trên con đường vạn lý vô
vân.
Để biểu tượng cho Như, Ikkyu
dùng hình ảnh "con đường thật" (makoto no michi). Tuệ Trung thì "nước về
biển đông" (thủy triều đông).
Đến giữa thế kỷ XIX, đại dương
của Như bất ngờ xuất hiện trong một bài thơ tự do của Walt Whitman ở châu
Mỹ, một hiền nhân của thơ ca:
Từ đại dương cuồn cuộn đám đông,
bất chợt một giọt nước nhẹ nhàng êm ái đến, đến cùng tôi...
Chúng ta gặp nhau rồi, đã nhìn
nhau, và yên vui, thế là đã ổn;
Tình tôi ơi, hãy thanh bình về
với đại dương đi...
Xin em hiểu, tôi chào mừng
không khí, đại dương và xứ sở
Lúc mặt trời lặn mỗi ngày cũng
vì em đó, tình ơi.
Whitman (1865)
(Out of the rolling ocean, the
crowd, came a drop gently to me...
Now we have met, we have look'd,
we are safe;
Return in peace to the ocean,
my love...
Know you, I salute the air, the
ocean and the land
Every day, at sundown, for your
dear sake, my love).
Cho dù đó là con đường thật, là
thủy triều đông, là đại dương thì Như cũng là cái gì đó để ta đi, để ta
chảy, để ta về.
Để cho ta chính là cái ta là.
Ta là ta. Chữ Phạn là Tathatà.
Theo Taitetsu Unno thì Như có ý
nghĩa như sau: "Sono-mama là từ ngữ tương đương trong tiếng Nhật của chữ
như thị, như vậy, như thế, tánh như vậy của sự vật, xuất phát từ những chữ
Sanskrit (Tathatà, Tattva, Dharmata). Nó cũng hiện thân của chữ Trung Hoa
tự nhiên... Nó hoàn toàn không thể được hiểu theo lối suy nghĩ phân hai,
quy ước chỉ tạo thêm những phân chia và mâu thuẫn, nát vụn đời sống, gọi
là sinh tử. Đấy là cái đối nghịch thật sự của đời sống vốn như là Sono-mama"
(Sông lửa sông nước, An Cư dịch).
Vượt qua nhị kiến để không còn
thấy sinh tử, ma Phật. Chỉ còn có Như, cái mà ta chạm phải trong thơ của
Thiền sư Ikkyu, Thượng sĩ Tuệ Trung và Hiền nhân tóc trắng Whitman, và Tố
Như của đỉnh non Hồng...
Cái như đó là như tính của sự
vật (the is-ness of a thing). Nói theo Suzuki thì: "Thượng đế hiện hữu
trong như tính của ngài, hoa nở trong như tính của hoa, chim bay trong như
tính của chim - tất cả viên thành trong như tính của mình" (God is in his
way of is-ness, the flowers bloom in their way of is-ness, the birds fly
in their way of is-ness - they are all perfect in their is-ness).
Chính vì cái như tính đó mà
trong "Phật tâm ca" (Bài ca Phật và tâm), Tuệ Trung viết:
Xuân lai tự thị xuân hoa tiếu
Thu đáo vô phi thu thủy thâm.
Xuân đến thì tự nhiên hoa xuân
cười mỉm miệng, Thu về thì đâu chẳng thấy nước thu sâu thẳm.
Nhưng như tính không chỉ là hoa
xuân nở, nước thu sâu. Như tính còn là sống giữa lòng đời thì hãy là đời -
Cái đó có thể gọi là "tùy nghi" - Tuệ Trung cho rằng:
Khỏa quốc hân nhiên tiện thoát
y
Lễ phi vong giả, tục tùy nghi
(Ở xứ khỏa thân, cứ thoát y
Lễ nào đâu bỏ, chỉ tùy nghi).
Hoa nở, nước trôi, người khỏa
thân... là sự sống như nó là. Có thời gian cho hoa nở và hoa tàn. Có thời
gian cho nước trôi và nước đóng băng. Có thời gian cho người khỏa thân và
mặc áo. Cũng có không gian cho nước, cho hoa, cho người...
Nhưng trong bản thể, như như
không có không gian và thời gian. Thế cho nên Tuệ Trung Thượng sĩ mới nói:
Thiền phong vô hậu diệc vô tiền
Bản thể như như chỉ tự nhiên.
(Màu thiền không trước không
sau
Như như bản thể ra vào tự nhiên).
Chỉ là tự nhiên thôi. Như Phật
là Phật, Tuệ Trung là Tuệ Trung. Còn nhớ cuộc trò chuyện của Thái hậu và
Thượng sĩ:
- Anh tu thiền mà ăn thịt thì
làm sao thành Phật?
- Phật là Phật, anh là anh. Anh
đâu cần làm Phật, Phật đâu cần làm anh.
(- A huynh đàm thiền thực nhục,
an đắc Phật dã?
- Phật tự Phật, huynh tự huynh.
Huynh dã bất yếu tố Phật, Phật dã bất yếu tố huynh).
Chỉ là tự nhiên thôi. Cho nên
Bồ tát nói như Bồ tát và Tuệ Trung nói như Tuệ Trung:
Bồ tát thuyết pháp, ngã thực
thuyết
(Bồ tát nói pháp, ta nói
thực)
Nhưng mà họ khác nhau sao?
Chẳng phải là Bồ tát nói pháp
như thực và Tuệ Trung nói thực như pháp?
Chẳng phải là, Tuệ Trung nói
rằng pháp đơn sơ như thực và thực thì lại u huyền như pháp?
Chẳng phải là nhà thơ u huyền
Đức Angelus Silesius (1624-1677) đã viết:
Tôi vĩ đại như Thượng đế
Còn ngài thì nhỏ bé cũng như
tôi...
(I am as great as God
And He is small like me...)
Chỉ là tự nhiên mà Thượng đế là
vĩ đại và nhỏ bé. Cũng chỉ là tự nhiên mà tôi nhỏ bé và vĩ đại. Cho nên
Bụt là Tấm mà Tấm cũng là Bụt. Điều này có thể dễ dàng nhìn thấy trong
hàng loạt bài Đạo ca (Dôka) của Ikkyu:
Con người bản nguyên
Trở về nguyên quán
Ây là tự nhiên
Sao còn tìm Phật
Làm chi cho phiền?
(Moto no mi wa
moto no tokoro e
kaeru beshi
iranu hotoke wo
tazune ba shisu na).
Tìm Phật ư
Khắp nơi ư
Ôi tâm hồn ấy
Mới là ngu xuẩn
Tận cùng xuẩn ngu.
(Hotoke tote
hoka ni motomuru
kokoro koso
Mayoi no naka no
Mayoi nari keru).
Suốt đêm dài
Nếu ta tìm kiếm
Con đường Như Lai
Tìm hoài sẽ gặp
Tâm mình chứ ai.
(Yomosugara
hotoke no michi wo
tazunereba
waga kokoro ni zo
tazune iri keru).
Mưa, giá, tuyết sương
Khác nhau là thường
Thế rồi rơi xuống
Qua đồi qua lũng
Một dòng nước tuôn.
(Ame arare
yuki ya kôri to
hedatsuredo
otsureba onaji
tanigawa no mizu).
Đó là cái mà Tuệ Trung Thượng
sĩ gọi là "Phàm Thánh bất dị" (Phàm và Thánh không khác nhau) và hát về
cái nhất như đó như sau:
Ngã nhân tự lộ diệc tự sương
Phàm thánh như lôi hựu như điện.
(Ta, người như móc lại như
sương
Phàm, thánh như sấm và như chớp).
Móc đọng và sương rơi cho dù
tên gọi khác nhau cũng đều là hơi lạnh tự tìm lấy hình hài. Sấm và chớp
cho dù tướng hiện khác nhau nhưng vẫn là điện đang bùng nổ âm dương.
Lời ca của Ikkyu và Tuệ Trung
cũng mạnh như nước tuôn, như sấm chớp, đủ mạnh để ném cả thánh, phàm qua
đôi bờ sinh tử.
Ikkyu (Nhất Hưu) có nghĩa là "Một
thoáng nghỉ ngơi", một thoáng mà ông có thể tìm thấy bất kỳ lúc nào giữa
phiền não và bồ đề, phàm và thánh, hữu lậu và vô lậu, vô minh và giải
thoát...
Từ lối đi của Dục
Đến con đường Vô dục
Một thoáng nghỉ ngơi
Mưa có rơi thì rơi
Và gió lên mặc gió.
(Uroji yori
muroji e kaeru
hito yasumi
ame furaba fure
kaze fukaba fuke).
Trong thoáng nghỉ ngơi đó, trái
tim ông sáng ngời ánh trăng. Trái tim và ánh trăng là một.
Trái tim ơi
Không mây
Không núi
Trăng tìm bóng tối
Biết tìm đâu nơi?
(Ima wa haya
kokoro ni kakaru
kumo mo nashi
tsuki no irubeki
yama shi nakereba).
Nếu như Ikkyu dùng ánh trăng
chiếu diệu nguồn tâm thì Tuệ Trung dùng tiếng vượn cô liêu nơi thâm xứ để
thể hiện chiều sâu của tâm:
Bất yếu châu môn, bất yếu lâm
Đáo đầu hà xứ bất an tâm
Nhân gian tận kiến thiên sơn
hiểu
Thùy thính cô viên đề xứ thâm.
(Chẳng đợi non xanh hoặc
cửa vàng
Tâm đâu cần xứ để bình an
Nhân gian chỉ thấy ngàn non
sáng
Ai biết tầm sâu tiếng vượn vang).
Cõi thơ của Tuệ Trung Thượng sĩ
hơn một lần vang vọng tiếng vượn kêu từ thâm xứ cô liêu như thế. Trong một
bài thơ khác, Tuệ Trung từng viết:
Nhân gian chỉ kiến thiên sơn tú
Thùy thính viên đề thâm
xứ thâm.
(Nhân gian chỉ thấy ngàn
non đẹp
Tiếng vượn ai ngờ thâm
xứ thâm).
Núi lớn, núi sáng, núi
đẹp... thì ai cũng thấy. Ai là người từng nghe ra tiếng vượn của tịch liêu
hay tiếng vỗ của một bàn tay?
Hay có ai nhìn thấy cái
như tính, cái sono-mama của một giọt sương? Giọt sương của Ikkyu:
Trên lá sen hồ
Giọt sương phiêu du
Không đổi sắc
Đó là thực tướng
Đó là chân như.
(Hachisu-ba no
nigori ni somanu
tsuyu no miwa
tada sono mama ni
shinnyo jissô).
Giọt sương trên lá sen
hồ vẫn trong veo. Trong veo là như tính của giọt sương. Giọt sương sẽ tan.
Tan vào cái trong veo của hư không. Giọt sương đang về với Như.
Như giọt sương, người có
về với Như?
.Nguồn:
Nguyệt san Xuân Giác Ngộ
http://www.buddhismtoday.com/viet/truyen/nguoive_voinhu.htm