Là mùa cỏ cây đâm chồi nẩy lộc cho nên tự muôn đời xuân đã trở thành biểu
tượng của sự làm mới. Xuân đến, vạn vật như thay hình đổi dạng, đang im
lìm trong trời đông giá lạnh bỗng chuyển hóa khoác lên mình chiếc áo xuân
muôn mầu rực rỡ. Trăm hoa đua nở, khắp nơi ấm áp, lòng người cũng rộn rã
theo với đất trời cho nên mùa xuân còn được đồng hóa với sự an vui. Đó là
cách nhìn sự vật qua hình tướng, nhưng người con Phật thì đâu thấy mọi vật
qua cái dáng vẻ bên ngoài như Thiền Sư Mãn Giác (đời nhà Lý, 1052-1096)
viết:
Xuân khứ bách hoa lạc Xuân ruỗi trăm hoa
rụng
Xuân đáo bách hoa khai Xuân tới trăm hoa
cười
Sự
trục nhãn tiền quá Trước mắt việc đi
mãi
Lão tùng đầu thượng lai Trên đầu già tới
rồi
Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận Đừng tưởng xuân tàn
hoa rụng hết
Đình tiền tạc dạ nhất chi mai. Đêm qua
sân trước một cành mai.
(bản dịch Ngô Tất Tố)
Mùa xuân đâu chỉ có ở trong cánh hoa, cho nên nếu còn vướng vào dáng vẻ
bên ngoài người ta dễ bị lạc trong vòng sầu khổ. Thấm nhuần lời Phật dạy,
chúng ta thấy xuân chỉ là một ý niệm trong lòng, khi đã an trú trong Tam
Bảo rồi thì đó chính là niềm vui của ta, không cần phải phụ thuộc vào bốn
mùa biến chuyển. Ý niệm về tuổi và hạnh phúc cũng vậy. Người ta thường
do cái hình thức bên ngoài mà xét đoán cho nên cố giữ dáng vẻ trẻ trung
của mình bằng y phục, trang sức, thậm chí bằng cả những xảo thuật của y
học hiện đại như botox, căng da, hút mỡ, tẩy răng…nhưng tất nhiên đi kiếm
hình ảnh của hạnh phúc trong cái vô thường, cái biến đổi từng giây phút là
một việc làm vô vọng, như chàng Don Quixote của Cervantes suốt đời đuổi
theo và đánh nhau với những cái cối xay gió. Đi kiếm hạnh phúc trong cái
hình tướng bên ngoài, ta sẽ dễ dàng mang tâm trạng như một thi sĩ cận đại
đã viết:
Tôi có chờ đâu có đợi đâu
Ai
đem xuân đến để tôi sầu
Với tôi tất cả là vô nghĩa
Tất cả không ngoài nghĩa khổ đau
So với cái nhìn của Thiền Sư Mãn Giác quả có khác nhau như đêm ngày. Hạnh
phúc và mùa xuân chỉ là một ý niệm trong lòng cho nên đi tìm kiếm cái hạnh
phúc ấy ở những cảnh vật ngoại giới người ta chẳng bao giờ được toại
nguyện, ví như người khách đi đường xa, nhìn thấy ánh đèn phía trước, định
bụng là đến đó thì sẽ nghỉ qua đêm song khi đến nơi thì biết nó chỉ là một
ảo tưởng của thị giác. Cũng vậy, con người sống trong một xã hội mà các "nhu
cầu" đều do sự giật dây của sự quảng cáo thì không bao giờ hài lòng được
bởi hết cần mua cái này rồi lại cần sắm cái nọ, lòng lúc nào cũng ở trong
trạng thái "cầu bất đắc" mà cầu bất đắc liên miên thì sẽ khổ liên miên.
Cho nên, vướng vào cái hình tướng bên ngoài là một nguồn gốc của khổ đau.
Trong Tạng Thư Sống Chết (The Tibetan Book of Living And Dying,
Việt dịch Ni Sư Thích Nữ Trí Hải, NXB Thanh Văn, CA 1996)) Sogyal Rinpoche
thuật lại một giai thoại lý thú về một vị thiền sư, thầy của Ngài .
Thường thì ở nơi nào cũng vậy, mỗi đầu năm như Tết Nguyên Đán ở nước ta,
người người tụ họp lại ăn uống, nói cười vui vẻ, chúc tụng nhau bằng
những lời hoa mỹ, khách sáo. Chỉ riêng có vị thiền sư này, mỗi lần chứng
kiến những cuộc vui như thế Ngài lại ôm mặt khóc. Khi có người hỏi vì sao
lại khóc trong ngày tiệc đầu năm, thiền sư trả lời:
“Tôi
khóc vì một năm đã qua tức là người người ai cũng già đi một tuổi, nghĩa
là bước thêm một bước gần cửa tử sinh, thế mà họ nào có biết, vẫn cứ nhởn
nhơ, không lo tu tập mà chỉ vui chơi cho qua ngày đoạn tháng.
Phât pháp cho ta cái nhìn vô tướng để không chỉ thấy cái hiện tượng bề mặt
mà còn thấy sự tương quan giữa mọi người và mọi vật. Ta đâu có bao giờ
nghĩ là những con gấu trắng Bắc Cực (polar bear) là có liên hệ gì đến mình,
nhưng nếu chúng bị diệt chủng trong vài thập niên sắp tới vì hiện tượng
toàn cầu bị hâm nóng (global warming) thì loài người chúng ta sớm muộn rồi
cũng khốn khổ long đong. Người biết an vui thực sự, do đó là người không
những biết lo cho mình mà còn lo cái lo chung của mọi người như Đức Đạt
Lai Lạt Ma Thứ Mười Bốn nói:
“Nếu ta biết kềm chế những động lực ích kỷ trong ta -giận dữ chẳng hạn
-và phát triển lòng tử tế và tâm từ cho tha nhân, thì rút cục ta sẽ là
người được lợi lạc hơn cả. Thành ra tôi vẫn thường hay nói với mọi người
là kẻ ích kỷ khôn ngoan (the wise selfish person) phải thực tập như thế.
Kẻ vô minh lúc nào cũng nghĩ về mình và kết quả chỉ là tiêu cực, khổ đau.
Kẻ ích kỷ khôn ngoan hay nghĩ đến người khác và giúp người bằng hết sức
mình và như vậy họ cũng hưởng lợi lạc.”
Cũng vậy, Shantadeva, một nhà hiền triết Phật Giáo sống cách đây trên mười
hai thế kỷ, đã viết:
Difference*
All the joy the world contains
Has come through wishing happiness for others
All the misery the world contains
Has come through wanting pleasure for oneself
Is
there need for lengthy explanation
Childish beings look out for themselves
While Buddhas labor for others
See the difference that divides them.
*đề tựa do người viết đặt
(trích từ Glimpse After Glimpse, Sogyal
Rinpoche, HarperCollins, 1995)
tạm
dịch:
Trầm
Luân
Có gì
đáng nói nữa đâu
Kẻ vô
minh muốn lợi mau về mình.
Bậc
Bồ Tát giúp chúng sinh,
Thoắt
trông đã thấy muôn phần khác xa.
Nếu
mang hạnh phúc về ta
Mà
bao đau khổ tạo ra cho người
Tức
thì Phật tánh buông lơi
Có
vui chăng cũng ngàn đời trầm luân.
Nói tóm lại, chỉ cần quan sát một chút ta sẽ thấy rõ ràng là vạn vật
nương tựa lẫn nhau trong
một lưới liên hệ trùng trùng điệp điệp, cái này có vì cái kia có, cái kia
có vì cái này có. Thân thể
này chẳng kết hợp bởi tứ đại - đất, nước, gió, lửa- đó chăng? Thiếu bất
cứ một thứ nào, dù chỉ là
trong khoảnh khắc, mạng sống của ta cũng có cơ lâm nguy. Một phim đang
được trình chiếu tại các
rạp tại Bắc Mỹ từ Giáng Sinh 2006- Charlotte’s Web (Lưới Của Charlotte) -nói
về tình bạn giữa chú
heo con (Wilbur) và cô nhện khôn ngoan (Charlotte) trong một nông trại.
Nhờ sự can thiệp của cô
nhện Charlotte mà người chủ nông trại thấy được giá trị của chú heo con
Wilbur và không giết thịt nó.
Kết quả là Wilbur thắng giải thưởng đặc biệt (Governor’s Prize) trong một
kỳ triển lãm nông phẩm
và người dân trong vùng tự nhiên thấy cuộc sống của mình quan trọng hơn,
tươi đẹp hơn. Cái quan hệ
liên đới giữa các con vật trong nông trại và mọi người trong vùng chẳng
khác gì ý tưởng “cả vũ trụ
nằm trong một hạt cát” của nhà thiền
Thế nên, chìa khóa của hạnh phúc bền lâu, của một mùa xuân bất tận nằm
trong cái nhìn bao quát,
không vướng vào sự hời hợt bề ngoài, cũng như trong cách sống ung dung tự
tại, đem lại lợi ích cho
mình, cho người. Xuân của đất trời sẽ mãi mãi còn tươi mới khi tâm ta đã
thực sự bình an. Xin mượn
bốn câu thơ tuyệt tác của cố thi sĩ Huyền Không tức Hòa Thượng Thích Mãn
Giác (1929-2006) thay
cho lời kết
Ô hay xuân đến bao giờ nhỉ ?
Nghe tiếng hoa khai bỗng giật mình
Sáng nay thức dạy choàng thêm áo
Vũ trụ muôn đời vẫn mới tinh.
01-30-2007