- NHỮNG CÁI VUI TRONG ĐẠO PHẬT
Trong nhà Phật ngày
mùng một Tết là ngày vía đức Di Lặc. Đức Di Lặc hiện là Bồ tát, nhưng
tương lai sẽ thành Phật. Thế nên lễ Ngài, chúng ta xưng “Đương Lai Hạ
Sanh Di Lặc Tôn Phật”. Chúng tôi gọi Ngài là Phật vì Ngài là Phật sẽ
thành, còn gọi Ngài là Bồ tát vì Ngài là vị Bồ tát hiện tại. Đa số
các chùa thuộc hệ Bắc tông đến ngày mùng một Tết đều cử lễ vía
Ngài. Đó là một thông lệ nhưng mang nhiều ý nghĩa quan trọng. Người thế
gian ai cũng quan trọng ngày đầu năm, cho ngày đầu năm là ngày chứa đựng
đầy đủ ý nghĩa trong một năm. Vì vậy mọi hành động, mọi ngôn ngữ,
mọi ý nghĩ đều được dè dặt để giữ gìn một năm đầy tốt đẹp.
Đức Di Lặc là hình
ảnh đẹp đẽ vui tươi mà ai cũng thích. Gương mặt Ngài lúc nào cũng nở
nụ cười hoan hỷ gọi là nụ cười Di Lặc. Nụ cười Di Lặc không bị
thời gian chi phối, lúc nào Ngài cũng cười; thưở bé cũng thấy Ngài cười,
đến già cũng thấy Ngài cười, sắp tắt thở cũng thấy Ngài cười. Đó
là nụ cười Di Lặc.
Đón mừng Bồ tát Di Lặc,
một vị Phật sẽ thành, là hình thức bên ngoài của buổi lễ, còn ý nghĩa
bên trong là đón mừng những người con Phật mai kia sẽ thành Phật. Ngày
vía đức Di Lặc là ngày vui của mọi người, cũng là ngày hứa hẹn
chúng ta sẽ toàn giác thành Phật.
Người ta cho rằng đạo
Phật chán đời, yếm thế không có niềm vui. Nói như thế là chủ quan, chưa
hiểu gì về đạo Phật. Thực tế đạo Phật tràn trề sức sống, tràn
trề niềm vui, những niềm vui của đạo Phật phát xuất từ cạn đến sâu
nơi tâm người qua năm giai đoạn tu tiến.
1-Niềm vui xuất phát từ tâm TÙY HỶ. Tùy là theo, hỷ là vui mừng.
Tùy hỷ là vui mừng theo. Khi thấy bạn hay người thân làm điều lành hay
việc tốt chúng ta phát tâm vui theo, đó là tùy hỷ. Người làm lành vui
bao nhiêu chúng ta vui bấy nhiêu. Người phát được niềm vui đó công đức
bằng công đức người làm việc lành. Thí dụ ông A đem mười đồng đến
chùa cúng, chúng ta nghèo không có tiền cúng, thấy ông A cúng chùa ông vui
sướng, chúng ta vui theo thì công đức của ông A cúng mười đồng với công
đức tùy hỷ của chúng ta bằng nhau. Mới nghe qua thấy như bất công vô
lý, chúng ta không cúng một xu nào tại sao công đức bằng ông A cúng mười đồng được? Nhưng Phật nói
công đức hai người bằng nhau.
Có người hỏi:
-
Bạch đức Thế Tôn, tại sao công đức tùy hỷ
và công đức bố thí bằng nhau?
Phật trả lời bằng một
thí dụ: Cây đuốc thứ nhất đang cháy, có một người cầm cây đuốc thứ
hai đến mồi. Khi mồi xong, cây đuốc thứ nhất cháy, cây đuốc thứ hai
cũng cháy, ánh sáng hai cây đuốc đó không hơn kém nhau. Cây đuốc bị mồi,
ánh sáng cũng không giảm bớt. Cũng vậy, người làm việc lành, chính họ
đã có công đức và người phát tâm tùy hỷ công đức cũng ngang bằng với
người làm lành đó. Tu nhẹ nhàng quá, không đợi chúng ta có nhiều tiền
mới làm được việc công đức. Chỉ thấy ai làm lành chúng ta tùy hỷ
tán thán là có công đức rồi.
Tại sao tùy hỷ có
công đức lớn như vậy? Người có công có của đem ra giúp người là họ
xả được tâm tham lam ích kỷ. Còn người phát tâm tùy hỷ thì xả được
tâm tật đố, vì thông thường người thế gian thấy ai hơn mình là sanh
tâm đố kỵ. Thí dụ hai huynh đệ đi chùa, ông A có mười đồng cúng
chùa, mình không có thì buồn rồi nói móc nói ngoéo, chớ không có tâm
tùy hỷ vui theo. Thấy người làm được mình làm không được sanh đố kỵ
là tật xấu. Bây giờ chúng ta phát tâm tùy hỷ là dẹp được tật đố
xấu xa nơi mình rồi. Người bố thí xả được tâm tham lam ích kỷ, người
tùy hỷ xả được tâm tật đố thì công đức hai người bằng nhau.
Ơû thế gian, chúng ta
thường thấy, thậm chí anh em ruột trong nhà, em làm ăn thất bại nghèo
thiếu thấy anh làm ăn phát đạt được giàu sang thì có mặc cảm đố kỵ
với anh. Do đó tình anh em phai nhạt xa cách. Tại vì sao? Vì cái tâm tật
đố không muốn ai hơn mình, thấy người hơn mình là sanh tâm đố kỵ. Đó
là bệnh chung của con người. Thế nên chúng ta học đạo phải tập phát
tâm tùy hỷ. Không phải đợi mình làm việc công đức mới vui, mà thấy
ai làm được việc tốt đẹp, sống hạnh phúc, chúng ta đều phát tâm vui
mừng theo.
Một thí dụ nữa:
Chúng ta nghèo ăn cơm hẩm với muối hột, bạn chúng ta giàu ăn cơm gạo lúa
thơm với thịt cá đầy bàn. Thấy như vậy chúng ta tùy hỷ nói: “Anh
sung sướng quá, tôi mừng cho anh được đầy đủ sung túc”. Thấy chúng
ta tùy hỷ, người bạn giàu đó có ghét chúng ta không? – Không ghét mà
thương, có thể còn giúp đỡ chúng ta nữa. Nhưng ở đời người ta có chịu
làm như vậy không? Hay mình ăn cơm hẩm với muối hột, bạn mình ăn cơm
gạo lúa thơm với thịt cá đầy bàn, thì mình không vui, rồi kiếm chuyện
nói xa nói gần, khiến cho tình bạn phai nhạt, dần dần xa cách? Mình đố
kỵ người ta, người ta thương mình sao được! Từ đó mà sanh ra ngăn cách,
bạn trở thành thù do đố kỵ mà ra. Từ hoàn cảnh ăn ở, cách xử sự,
cho đến làm việc thiện v.v... tất cả chúng ta đều tập phát tâm tùy hỷ.
Người làm được việc mà chúng ta không đủ khả năng làm, chúng ta nên
vui mừng theo.
Một thí dụ khác: Hồi
bé đi học ở trường, khi thầy giáo kêu trả bài, hôm nào mình không thuộc
bài bị điểm nhỏ, bạn mình thuộc bài được điểm lớn thì mình đố
kỵ ghét bạn. Bạn siêng học, học giỏi được điểm lớn, mình luời biếng
học dở thua bạn, tại sao mình lại ganh ghét đố kỵ? Hoặc cuối năm học
những bạn học giỏi được khen thưởng những món quà xứng đáng, còn
mình học dở, khi thấy bạn lãnh quà, mình vui lây hay ganh ghét rồi kiếm
chuyện để thách đố? Cái tâm đố kỵ có từ thưở bé, chớ không phải
bây giờ mới có, chúng ta mang sẵn nó từ thơ ấu. Giờ đây biết tu,
chúng ta phải bỏ tâm tật đố, vì nó tương đương với tham lam; tham lam
có thì tật đố cũng có. Người biết làm phước họ xả được lòng
tham, người biết tùy hỷ bỏ được tâm tật đố. Như vậy mỗi người
bỏ được một tật cho nên đức Phật nói: “Công đức ngang nhau”. Về
sau, huynh đệ đi chùa, họ có tiền của cúng Phật, cúng Tăng, mình không
có cũng vui theo, mừng cho bạn có tiền của cúng chùa, được như vậy thì
cả hai đều được công đức như nhau. Đừng mặc cảm mình nghèo không
có tiền của cúng chùa không cùng đi chung. Nghĩ như vậy là trái đạo lý.
Học hiểu ứng dụng đúng với lời Phật dạy, chúng ta mới thấy Phật
pháp công bằng, không thiên người giàu, không bỏ người nghèo. Ai cũng có
phước hết chỉ cần có tâm lành là được.
Tóm lại trong gia đình,
anh em ai được giàu sang, ai được khá giả, ai được hạnh phúc, chúng ta
đều vui mừng như chính chúng ta được. Ngoài xã hội từ bạn bè cho đến
người láng giềng, ai được phú quý, ai có danh vị, chúng ta vui mừng như
chính chúng ta được. Trong đạo huynh đệ ai có cái gì hay, cái gì tốt,
chúng ta vui mừng như chính chúng ta được thì không còn khổ, lúc nào cũng
có niềm vui; vui theo cái vui của người! Chúng ta không bị tật đố làm
cho cách biệt, làm mất tình anh em ruột thịt trong nhà, làm mất tình bạn
bè ngoài xã hội và làm mất tình đạo bạn ở trong chùa. Được như vậy,
đi đến đâu chúng ta cũng có niềm vui, dù tay không, không giúp ai được
việc gì. Trái lại chúng ta nghèo mặc áo rách, thấy người ta mặc áo
lành thì đố kỵ xụ mặt xuống, như vậy làm gì có vui! Đi đâu cũng buồn
vì thấy người hơn mình, buồn tràn trề, ở đời làm sao mình bằng tất
cả mọi người được! Bây giờ chúng ta biết tùy hỷ, thấy ai có cái
gì hơn, chúng ta đều vui theo, mừng cho họ. Tâm niệm của người Phật tử
phải là tâm niệm làm cho mọi người hết khổ. Phật là vị cứu khổ
chúng sanh, chúng ta là Phật tử, tức con Phật, phải có quan niệm làm cho
chúng sanh hết khổ; nếu chưa hết khổ, ít ra cũng bớt khổ. Thấy mọi
người bớt khổ về cái ăn, cái mặc, hoặc bớt khổ về cái gì là
chúng ta vui mừng. Nếu chúng ta đố kỵ thì không phải con Phật. Vì vậy
muốn được niềm vui đầu tiên, nguời
Phật tử phải phát tâm tủy hỷ, ai có điều hay, cái tốt đều vui theo
chớ không đố kỵ. Đó là cái vui thứ nhất của người mới vào đạo.
2- Cái vui thứ hai sâu hơn, tế nhị hơn là
“HỶ-XẢ”. Hỷ là mừng, xả là
buông bỏ. Hỷ xả có hai mặt :
- Hỷ xả tài vật bên
ngoài.
- Hỷ xả phiền não cố
chấp trong lòng.
Nếu chúng ta có tài vật
dư dã, nên vui vẻ xả, giúp cho những người bần cùng đói rách. Của cải
do mồ hôi nước mắt mình tạo, mình cảm thấy đủ hay dư thì vui xả cho
những người nghèo thiếu hay những người ít oi hơn. Đó là hỷ xả tài
vật bên ngoài. Tuy vậy cũng hơi khó làm, vì có nhiều người, kẻ khác thấy
họ dư mà bản thân họ lại thấy thiếu; có một đồng muốn hai đồng,
có hai đồng muốn mười đồng, có mười đồng muốn ba mươi đồng, muốn
cho đến ngày tắt thở mà vẫn thấy chưa đủ. Như vậy làm sao xả được?
Cho nên muốn hỷ xả chúng ta phải học Phật; Phật dạy ít muốn, biết
đủ. Chúng ta biết đủ thì mới xả được, không biết đủ thì không thể
nào xả được. Người không biết đủ giống như cái túi không đáy, bỏ
vào bao nhiêu tuột hết bấy nhiêu, bỏ bao nhiêu cũng không đầy, do cái bệnh
không biết đủ, như vậy làm sao mà xả?
Thí dụ : mỗi ngày buổi
trưa chúng ta ăn ba chén cơm là đủ no, dù có đồ ăn ngon, chúng ta cũng
ăn ba chén, phần dư thì giúp cho người, hoặc cho vật. Dù đấy là phần
dư của mình, nhưng cũng là một lối xả. Chớ nên ăn ba chén vừa no, thấy
đồ ăn ngon, ăn thêm nữa, như vậy là phí phạm, vì lượng thức ăn chừng
đó là đủ, ăn thêm là dư. Đó là nói về cái ăn, còn bao nhiêu cái
khác, chẳng hạn như cái mặc, chúng ta có ba bộ đồ đủ để mặc, thêm
bộ thứ tư là dư rồi, nhưng có bộ thứ tư thấy chưa đủ, mua thêm bộ
thứ năm cũng thấy chưa đủ nữa. Như vậy chừng nào mới đủ để xả?
Không biết đủ thì không bao giờ xả được. Muốn xả phải biết đủ,
biết đủ mới xả được, của dư đem giúp người không một chút luyến
tiếc. Đó là tâm hỷ xả, vui vẻ giúp người chớ không bị bắt buộc.
Hỷ xả tài vật tuy
khó nhưng dễ hơn hỷ xả cố chấp phiền muộn ở tâm. Khi có người làm
phiền mình, thì gương mặt buồn hoặc nhăn nhó. Muốn hết phiền phải tập
xả; xả này là tha thứ, là bỏ qua. Phiền ở đây là phiền não và sân hận,
hai thứ đó chất chứa trong lòng, mình phải buông xả nó đi. Người nào
ôm lòng phiền hận thì đau khổ, đau khổ từ hiện tại cho đến mai kia,
chớ không phải đau khổ trong hiện tại mà thôi. Vì vậy, khi biết mình
đang ôm lòng phiền hận người này kẻ khác, thì phải vui vẻ bỏ, nghĩa
là bao nhiêu cái phiền muộn đang chứa chấp trong lòng phải hỷ xả hết.
Muốn xả của cải
chúng ta phải biết đủ. Bây giờ muốn xả phiền hận, phải làm sao? Xả
bằng cách nào?- Muốn xả phiền hận trong lòng, chúng ta phải thấy cuộc
đời là vô thường, cái chết đang kề cận, ôm phiền hận làm gì? Do nghĩ
cái chết sắp đến nên chúng ta buông xả được phiền hận. Phiền hận
chỉ làm khổ mình, khổ người, không lợi cho ai cả. Quán xét như vậy chúng
ta buông hết, không buồn giận ai, lo tu cho tâm an ổn.
Tiến hơn nữa, chúng
ta thấy cuộc đời như ảo mộng, ngày nay có mặt đây, ngày mai đã mất
rồi. Sống trong tạm bợ mong manh; mình tạm bợ, người tạm bợ; tại sao
không thương nhau nâng đỡ nhau? Nếu chúng ta biết mình là người bị kêu
án tử hình và những người xung quanh cũng bị kêu án tử hình, thì đâu
có buồn giận nhau. Trong cuộc sống hằng ngày khi lẫn lộn chung chạ nhau,
có dẫm lên nhau, hay có làm phiền toái nhau cũng bỏ qua. Phải nghĩ đến cái
chết, chớ để tâm hồn buồn giận! Nghĩ đến cái chết, chúng ta mới thấy
cuộc đời là tạm bợ, sống không có cái gì bảo đảm, vậy buồn giận
nhau để làm gì? Hãy buông xả hết những gì chứa chấp trong lòng. Có ai
ở đời mãi đâu mà giận với hờn!
Chúng ta học Phật nhiều
năm, vậy có tập được hạnh buông xả chưa? Đi chùa cúng Phật có còn
giận hờn bạn bè anh em không? Nếu ai còn phiền giận, thì ngay bây giờ
hãy nguyện đức Phật chứng minh xả hết, cho lòng trống rỗng không còn
vướng bận việc gì. Dù có buồn giận ai từ mười năm hay hai ba mươi
năm, ngày nay dứt khoát phải xả. Phiền hận là rắn độc, dại gì chúng
ta chứa rắn độc trong nhà. Nếu chứa rắn độc trong nhà thì sớm muộn
gì cũng bị nó cắn. Thế nên khi biết phiền não là rắn độc thì phải
xả ngay, đuổi ra khỏi nhà, không dung chứa nó. Biết như vậy là tu đó.
Phiền hận thì không vui, hết phiền hận, tâm hồn rỗng rang trống trải
thì rất vui vẻ. Muốn được vui vẻ, chúng ta phải tập hỷ xả những vật
bên ngoài, hỷ xả những phiền hận trong lòng. Trong ngoài đều hỷ xả hết
mới có cái vui chân thật.
Sở dĩ đức Phật Di Lặc
cười hoài vì Ngài hỷ xả, còn chúng ta buồn hoài vì chúng ta cố chấp
phiền hận. Cố chấp phiền hận là nguyên nhân của đau khổ, của bệnh
tật, rất xấu xa đê hèn, dứt khoát phải xả bỏ. Mọi người ai cũng muốn
mình là người vui tươi, ai cũng muốn mình là người sung sướng, nhưng tại
sao lại chứa cái nhân đau khổ? Có phải tự mình mâu thuẫn với mình
không? Khi nào giận ai, buồn ai là biết mình đang hại mình, làm cho mình xấu
xa, làm cho mình đau khổ, làm cho mình bệnh hoạn. Biết như vậy thì ngày
mùng tám tháng giêng có cần đi cúng sao không? Cúng sao là để cầu năm
nay mình khỏi tai nạn, được vui sướng. Bây giờ xả hết, không buồn
ai, không giận ai thì năm nay an ổn vui sướng rồi, dù có gặp sao La-hầu,
Kế-đô cũng an vui như ngày xuân, nên không cần cúng sao! Mình không giận
ai thì ai thù mình? Không thù người thì ai hại mình? Đó là cái nhân làm
cho an ổn thực tế. Còn cúng sao là cái cầu mong huyễn hoặc trên trời,
không phải việc làm thiết thực cụ thể.
Hỷ xả là cái đức rất
cần thiết và quý báu cho cuộc sống hiện tại của chúng ta. Muốn được
vui, muốn được tươi đẹp, sống lâu chúng ta phải tu hạnh hỷ xả. Người
không chịu hỷ xả là người sẽ chết yểu, bệnh hoạn, xấu xa. Vậy ngày
đầu năm, quí vị hãy tu hạnh hỷ xả cho
trọn năm được vui như đức Di Lặc. Đó là cái vui thứ hai.
3- Cái vui thứ ba là “PHÁP HỶ”. Pháp là chánh pháp, hỷ
là vui. Pháp hỷ là vui với chánh pháp. Khi nghe kinh học đạo, thấy lời
Phật dạy là chân lý rất thực tế không xa với huyễn hoặc có thể thực
hành được, chúng ta thích thú cảm thấy nhẹ nhàng sung sướng, đó là
pháp hỷ hay pháp lạc. Tại sao vui? Vì nghe kinh học đạo, chúng ta thấy
được lẽ thật, lòng nhẹ nhàng vui sướng Người nào nghe kinh học đạo,
thấy lòng vui nhẹ sung sướng, đó là người được pháp lạc. Còn người
nào nghe kinh học đạo mà gục lên gục xuống, nghiêng qua ngã lại, người
đó không được pháp lạc. Nếu không có cái vui khi nghe kinh học đạo, dù
có đi chùa cũng khó tinh tấn, vì có thích đâu mà tinh tấn. Việc gì
chúng ta thích thú mới cố gắng làm, nếu không thích thú thì làm miễn cưỡng
chớ không cố gắng. Người học đạo phải nghiền ngẫm, mới thấy lời
Phật dạy là chân lý. Thấy được chân lý, chúng ta mới vui sướng. Cái
vui sướng đó là pháp hỷ hay pháp lạc, là cái vui chân thật. Có được
cái vui chân thật mới tinh tấn tu hành. Nếu không được pháp hỷ, có tu
chăng, cũng chỉ cầu mong được tài lợi danh vị..., chớ không phải vui
thích mà tu. Người học đạo chân chính vui với đạo mà tu, chớ không phải
cầu mong cái gì khác. Như vậy khi nghe kinh hoặc đọc sách Phật phải chịu
khó nghiền ngẫm tư duy. Tư duy đúng đắn, tột cùng thấy được lẽ thật
thì vui thích; cái vui thích đó tạo thành sức mạnh khiến chúng ta tinh tấn
trên con đường tu.
Người đời có những
lúc vui mừng quá người ta khóc. Chẳng hạn thân nhân đi đâu xa khoảng
hai mươi năm, ba mươi năm không gặp, khi gặp lại mừng quá rơi nước mắt.
Trong đạo cũng thế, khi đọc kinh Phật, có niềm vui cũng cảm động rơi
nước mắt. Đó là trường hợp của ngài Khuê Phong, Ngài được người bạn
tặng một quyển kinh Viên Giác, đọc qua Ngài vui sướng, cảm động rơi
nước mắt. Đó là cái vui sướng tột cùng khiến nước mắt rơi. Người
học đạo mà vui như thế thì không bao giờ thối chuyển. Khi nào đọc
kinh mà thấy Phật nói hay quá, cảm động sung sướng, rơi nước mắt, đó
là có duyên lành khá sâu với Phật pháp. Người được cái vui đó là người
ít bị khó khăn hay chướng ngại làm lui sụt. Còn khi đọc kinh thấy buồn
ngủ, tụng kinh ngáp dài, thì không tìm được cái vui trong đạo. Không vui
thì sự tu khó tiến bộ. Đó là cái vui của pháp hỷ hay pháp lạc.
4- Cái vui sâu hơn nữa là “ THIỀN DUYỆT”. Thiền là thiền định.
Duyệt là vui, thiền duyệt là vui trong thiền định. Trong nhà thiền có tả
trong lúc toạ thiền, khi thân tâm an ổn, hơi thở nhẹ nhàng, lúc đó cảm
thấy khinh an thư thới khác hơn bình thường. Cái vui này lâng lâng nhè nhẹ
chớ không phải cái vui hớn hở nhộn nhàng. Chỉ khi nào chúng ta lắng
sâu trong thiền định, thân an, hơi thở điều hoà tâm định, thì cái vui
nhè nhẹ xuất hiện, cái vui này nhà Phật gọi là “ THIỀN DUYỆT”.
Người mới tập ngồi
thiền thì thấy đau chân, thân mỏi nhọc, mồ hôi chảy, chẳng vui chút
nào cả, thấy ngồi thiền khổ như một hình phạt. Nhưng đến lúc quen
thì nhẹ nhàng an ổn. Tới giờ ngồi thiền không ngồi thấy như thiếu cái
gì, giống đến giờ ăn mà không ăn, cảm thấy khó chịu. Tu thiền cũng
phải như vậy. Đến giờ ngồi thiền mà không ngồi được, chúng ta cảm
thấy thiếu thốn cái gì, phải đi ngồi thiền mới thấy an ổn, giống
như đói cần ăn, phải ăn mới no. Do đó mà
nói “Thiền duyệt vi thực”. Người tu ít ai thấy cái vui trong thiền định
làm thức ăn, vì phải khó nhọc tu tập lâu dài, công phu đắc lực mới có
trạng thái an vui đó, chớ không phải ngồi năm ba tháng mà được. Buổi
đầu ngồi thiền nhọc nhằn khổ sở lắm; qua giai đoạn nhọc nhằn khổ
sở, sau đó mới được an vui. Cái an vui này là thiền duyệt. Bao giờ chúng ta thấy cái vui thiền định không
thể thiếu như bữa cơm không thể thiếu khi đói, mới được gọi là “Thiền
duyệt vi thực”. Đó là cái vui thứ tư.
5- Đến cái vui thứ năm khó hơn là: “TỊCH LẠC”. Cái vui này ít được
nghe nói. Nó phát xuất từ tâm tịch tịch được diễn đạt qua bốn câu
kệ trong kinh Đại Niết Bàn:
- Chư hành vô thường
- Thị sanh diệt
pháp
- Sanh diệt diệt
dĩ
- Tịch diệt vi lạc
Tịch lạc được ghép
từ chữ đầu và chữ cuối của câu kệ chót là vui, đó là cái vui cứu
cánh của người tu. Hai cái vui đầu gần gũi với người mới học đạo,
thế mà đa số người học Phật chưa thể thực hiện được, phải thực
hiện từ cái vui thứ nhất đến cái vui thứ hai, có được hai cái vui đó
rồi mới đến cái vui thứ ba, thứ tư, cuối cùng tới cái vui thứ năm là
tịch lạc. Tịch là lặng lẽ, lạc là vui, tịch lạc là tâm lặng lẽ an
vui. Cái vui này như thế nào?
Chư hành vô thường, thị sanh diệt pháp. Hành ở đây là hoạt động, tức là thân
miệng ý hoạt động. Thân miệng ý hoạt động thì thành nghiệp, hoặc
nghiệp thiện hoặc nghiệp ác. Nghiệp xuất phát từ ý nghĩ, miệng nói,
thân làm; song ý nghĩ rồi mất, miệng nói rồi mất, thân hành động rồi
mất. Thân miệng ý là chỗ tạo nghiệp sanh diệt vô thường, nên nói: “Thị sanh diệt pháp” tức là pháp sanh
diệt không bền chắc. Như vậy tất cả hành động tạo tác trên thế
gian đều vô thường nên đau khổ. Khi nào “Sanh
diệt diệt dĩ”, thì “Tịch diệt vi lạc”. Cái vui này quá
sâu kín, cũng gọi cái vui Niết bàn. Sau khi cái sanh diệt nó diệt hết rồi
mới tới chỗ tịch diệt. Sanh diệt ở đây là sanh diệt của nghiệp ý,
nghiệp khẩu và nghiệp thân, nhưng chủ yếu là ý, vì ý chủ động cho nên
nghiệp ý lặng rồi dù có nói có làm cũng là tịch diệt. Như vậy sau khi
vọng tưởng lặng hết rồi không còn dấy động nữa thì tâm tịch diệt.
Tâm tịch diệt là chỗ an ổn chân thật bất sanh bất diệt. Tâm bất sanh bất diệt đó là Niết bàn.
Đó là cái vui cứu cánh chân thật ít người hưởng được.
Chúng ta học và tu theo
Phật có cái vui cạn và cái vui sâu. Thứ nhất là cái vui do tùy hỷ thật
dễ làm, không tốn công, chỉ xả tâm tật đố của mình là được. Thứ
hai là cái vui tốn công tốn của, xả bỏ tài vật của mình và xả bỏ
những cái chứa chấp trong tâm niệm mình. Hai cái đó xả được là có
cái vui hỷ xả. Thứ ba là cái vui pháp hỷ hay pháp lạc. Cái vui này phải
có công phu nghiền ngẫm, nghiên cứu Phật pháp chúng ta mới được niềm
an vui trong đạo lý. Thứ tư là thiền duyệt, thiền duyệt thì phải có
công phu nhiều tháng nhiều năm tu hành mới được cái vui thiền duyệt.
Được cái vui thiền duyệt rồi cuối cùng mới được cái vui tịch lạc;
tức là tâm lặng lẽ, rỗng rang không còn một niệm dấy động, thấy tất
cả sự vật cái gì cũng nên thơ, đẹp đẽ. Không còn phân biệt đây là
xấu, kia là tốt, đây là hay, kia là dở, chỉ một niệm chân thật. Cho
nên trong nhà Thiền gọi là: “Xúc mục tức Bồ đề”; tức là nhìn cái
gì cũng là Bồ đề, là giác ngộ; thấy người vật đều vui, đều đẹp.
Tất cả là mùa Xuân, không có cái gì buồn xấu. Như vậy nếu tới được
chỗ vui đó, thì chúng ta hưởng được mùa xuân vĩnh cửu, không bao giờ
mất.
Thiền sư Phật Nhãn hiệu
Thanh Viễn đời Tống ở Trung Hoa có một bài thơ nói về xuân như sau:
- Xuân nhật xuân
sơn lý
- Xuân sự tân
giai xuân
- Xuân quang chiếu
xuân thủy
- Xuân khí kết
xuân vân
- Xuân khách xuân
tình động
- Xuân thi xuân
cánh tân
- Duy hữu thức
xuân nhân
- Vạn kiếp
nguyên nhất xuân
Tạm dịch:
- Ngày xuân xuân
trong núi
- Việc xuân thảy
đều xuân
- Hồ xuân ánh
xuân chiếu
- Khí xuân kết
mây xuân
- Khách xuân lòng
xuân động
- Thi xuân xuân
càng tươi
- Chỉ có người
biết xuân
- Muôn kiếp một
mùa xuân
Tại sao toàn bài thơ câu
nào cũng là xuân hết vậy?
Ngày xuân,
xuân trong núi: Ngày xuân trong núi giống hệt như xuân hôm nay. Tức
là ngày vui, vui ở trong núi.
Việc xuân thảy
đều xuân: Nếu lòng mình nhẹ nhàng thêng thang, không buồn giận, hờn
phiền, không dấy niệm phân chia thì cái gì cũng là xuân, thấy ai cũng đẹp
đẽ dễ thương. Sở dĩ chúng ta không vui được là vì thấy cái này xấu,
cái kia tốt; thấy người này dễ thương, người kia dễ ghét...Thấy người
dễ ghét thì hết xuân, mặt xụ xuống làm sao vui được. Còn thấy ai cũng
dễ thương thì gặp ai mình cũng nở nụ cười, không phải xuân là gì?
Trên mặt mình lúc nào cũng là mùa xuân, cho nên thấy cái gì cũng xuân. Tất
cả đều là xuân.
Hồ xuân ánh
xuân chiếu: Hồ nước mùa xuân ánh nắng mặt trời soi sáng dưới
mặt hồ cũng xuân, cái gì cũng đẹp hết.
Khí xuân kết
mây xuân: Mây loáng thoáng lưa thưa ở chung quanh núi, mái nhà, vườn
cây là những mây nhạt gọi là xuân khí. Xuân khí đó kết thành những cụm
mây, những cụm mây đó cũng là mây xuân. Như vậy nhìn người, nhìn mây,
nhìn nước, nhìn vật cũng là xuân; tất cả đếu là xuân. Tại sao vậy?
Tại vì trong lòng vui tươi như mùa xuân nên thấy người cảnh đều xuân.
Nếu trong lòng buồn bã như đêm ba mươi thì thấy cái gì cũng buồn bã tối
đen. Sở dĩ thấy cảnh vật ở ngoài đẹp là do trong lòng mình đẹp.
Khách xuân
lòng xuân động: Như người khách trong mùa xuân, thấy cảnh đều
vui theo, tức lòng động theo mùa xuân.
Thi xuân xuân
càng tươi: Mùa xuân đã tươi rồi, thi nhân còn tô điểm làm cho
nó tươi đẹp thêm.
Chỉ có người
biết xuân, muôn kiếp một mùa xuân: Cảnh xuân, khách xuân, tình
xuân v.v... là cái bên ngoài. Chỉ có người biết được xuân, mới vui
xuân muôn kiếp. Mùa xuân đó là mùa xuân Di Lặc, cười hoài muôn kiếp,
không bao giờ có vẻ mày sầu mặt héo. Đó là mùa xuân tươi đẹp, đầy
cả bầu trời, tràn trề cả nhân thế.
Quí vị có muốn hưởng
mùa xuân này không? Nếu muốn thì phải tu từ cạn tới sâu.
Cạn nhất là từ bỏ tật đố để phát tâm tùy hỷ
vui theo tất cả việc tốt, việc lành của mọi người. Kế đó là xả từ vật chất của cải đến những bực
bội cố chấp trong lòng được cái vui hỷ xả. Rồi tới học hiểu giáo lý một cách đúng đắn, có
niềm vui chân thật là cái vui pháp lạc. Kế nữa là tu hành tiến tới an ổn được cái vui thiền
định. Cuối cùng là dứt sạch mọi
vọng niệm được an vui, tự tại, chỉ một tâm thênh thang trong suốt,
thì nhìn đời bằng một mùa xuân không đổi thay, bất diệt.
Xuân như thế mới là
xuân Di Lặc, mới là xuân muôn đời muôn kiếp. Nếu mùa xuân chỉ có ba
tháng hoặc chỉ có ba ngày Tết, thì xuân đó quá hữu hạn; ngày này gượng
cười, ngày mai gặp nhau quạu quọ, tức tối thì không có xuân. Phải cởi
bỏ những chướng ngại trong lòng thì mùa xuân muôn kiếp mới xuất hiện.
Mong rằng mùa xuân muôn kiếp sẽ đến với quí vị.