Nguồn: Báo Giác Ngộ số 449 & 450
Lỗi lầm này của ai?
Đời sống với khuynh hướng hưởng
thụ đã khiến cho ta không có nhiều cơ hội đề nuôi dưỡng và bảo vệ những
đức tính quý báu trong tâm hồn, thậm chí ta còn liều lĩnh chấp nhận hư
hao những hạt giống tốt đẹp ấy để đổi lấy những thỏa mãn quyền lợi tiện
nghi. Khi đời sống tinh thần trở nên yếu kém thì chắc chắn ta sẽ gây ra
ít nhiều những vụng về trong cách hành xử với những người chung quanh,
hay lỡ chân trượt vào cạm bẫy.
Lúc đầu ta hay có thói quen đổ
thừa cho hoàn cảnh, trách đời trách người, nhưng khi tâm tư lắng đọng ta
mới thấy rõ chính nhận thức sai lầm và nội lực yếu đuối của ta mới là
nguyên nhân gốc rễ gây ra tất cả những vụng về, lầm lỡ đó.
Vừa mặc cảm ăn năn, vừa hốt
hoảng lo sợ, tâm tư vốn sa sút giờ lại càng sa sút hơn. Nếu không có
cánh tay hết lòng nâng đỡ của người thương yêu đưa tới, mà còn phải chịu
thêm áp lực của những người chưa hiểu chưa cảm thông, thì có thể ta sẽ
lún sâu thêm vào vũng lầy lầm lỗi hay sẽ chọn tới giải pháp tồi tệ nhất
để mọng tìm một lối thoát thân .
Tôi được nghe kể về một em sinh
viên vì không được thỏa mãn điểm thi, cho rằng các thầy cô đã cố tình
chèn ép mình, nên đã cầm dao chém rất hung bạo vào Ban Giám hiệu nhà
rường. Sự cố đáng tiếc này đã gây xáo trộn rất lớn trong dư luận, thầy
cô và bạn bè đã hoàn toàn thất vọng nên gần như tẩy chay em, gia đình đã
trách giận và không muốn nhìn mặt em, những người chung quanh đã không
tiếc lời cay đắng buộc tội và háo hức muốn trừng phạt em với một bản án
tù xứng đáng. Kết quả là vài tưần sau đó em đã lâm vào tình trạng khủng
hoảng trầm trọng và trở thành bệnh nhân tâm thần cho đến nay.
Đúng là em đã mắc phạm sai lầm,
lỗi của em có thể bị xem nặng hơn vì em đã từng là người của công chúng,
được mệnh danh là học sinh gương mẫu cấp thành phố, đại diện thế hệ trẻ
năng động và sáng tạo qua cuộc thi tài năng.
Nhưng nếu nhìn cho thấu suốt ta
sẽ thấy hành động sai lầm của em hôm nay không chỉ của riêng bản thân em
thôi, nó còn liên hệ sâu xa đến nhiều đối tượng đã và đang ảnh hưởng đến
đời sống của em. Ta không thể nào nói em là một cá thể tồn tại biệt lập,
không có liên can gì tới ta. Không đâu, tất cả chúng ta đều có một phần
trách nhiệm trong đó, hoặc trực tiếp hoặc gián tiếp.
Nếu gia đình chăm sóc đời sống
tinh thần của em kỹ lưỡng hơn, bạn bè và môi trường chung quanh tiết chế
được những năng lượng tiêu cực hơn, tôn giáo kịp thời đem tới cho em
những phép thực tập có khả năng chế ngự những cảm xúc trong lòng hơn,
học đường trao truyền cho em đầy đủ vốn liếng đạo đức và có tình thầy
trò hơn, an ninh xã hội quản lý chặt chẽ hơn các nguồn phim ảnh hay trò
chơi điện tử có tính chất bạo động, kinh tế phát triển cân đối hơn để
con người bớt bận rộn, có nhiều cơ hội tìm hiểu và thương nhau nhiều
hơn... thì chắc là em sẽ không dễ lạc vào nẻo đường tăm tối như vậy.
Ta nỡ đổ hết trách nhiệm này lên
vai em thì làm sao em gánh nổi. Em sẽ gục ngã và mất hết tương lai, và
ta cũng sẽ mất dần những người em tiếp nối ta đi về tương lai. Những
người em đó là tương lai của chúng ta. Em đã mắc phạm sai lầm và em cần
được cứu giúp, đó là con đường thoát cho em và cho cả nhân loại. Ta đừng
để sự giận hờn và thất vọng quá mức khiến ta trở thành kẻ thờ ơ vô trách
nhiệm, để rồi ngoảnh mặt quay đi hay thẳng tay trừng trị hết những người
em nhất thời non dại.
Xin cho một con đường
Ta cũng đừng cho mình cái quyền
lên án buộc tội kẻ khác. Nếu chúng ta vẫn còn có những vụng về, mắc phải
những lầm lỡ, dù người đời chưa hay biết hoặc chưa phanh phui, thì chúng
ta không thể nào tự cho mình là trong sạch mà tùy tiện dán nhãn hiệu xấu
xa lên đầu kẻ vừa phạm lỗi. Hãy cho người kia một cơ hội để chuyển hóa,
vì như vậy cũng chính là ta đã tự cho mình một con đường thoát trong
tương lai.
Vậy nên tha thứ là chất liệu
quan trọng của bản chất thương yêu. Khi thiết lập bất cứ một liên hệ
tình cảm nào nếu ta ngây ngô nghĩ rằng người kia chắc chưa từng lầm lỗi
hay sẽ không bao giờ gây ra lâm lỗi thì ta sẽ khổ và sẽ làm người thương
của ta khổ. Đời sống còn chìm trong vô minh thì không thề tránh khỏi
hành vi không tự chủ. Vấn đề là ta có khả năng chấp nhận và tha thứ rồi
tìm cách giúp họ vượt thoát tình trạng hay không, chứ không phải mong
muốn người kia toàn hảo thì ta mới có thể yêu thương.
Tất nhiên là tùy vào mức độ phạm
sai lầm của người kia mà ta nên thể hiện cách tha thứ nào hiệu quả nhất,
tại vì điều đó cũng có tính chất quyết định cho sự chuyển hóa hay sự
khinh lờn của đối phương. Cho dù cách thức nào đi chăng nữa, thậm chí cả
sự lựa chọn không tha thứ ngay thì ta cũng đừng quên tự hỏi mình một câu
hỏi quan trọng: Ta làm như vậy là vì người kia hay vì chính ta? Coi
chừng ta đang bị thúc đẩy bởi sự tự ái hay tổn thương của bản ngã ích kỷ
mà cứ ngỡ là vì người kia.
Nếu thật sự vì tương lai của
người kia thì ta phải đủ sáng suốt và can đảm để thu gọn cảm xúc buồn
giận trách móc của mình, tìm cách ứng xử với người kia như thế nào để họ
sớm hồi phục. Chỉ cần kiểm tra lại tâm ý, lời nói và hành động của mình
có xuất phát từ tình thương hay không, là ta đủ yên tâm để làm quyết
định.
Cho dù người kia có đứng ra bày
tỏ sự ăn năn hối cải một cách thành khẩn hay không thì ta cũng nên nhớ
rằng đó chỉ là hình thức để ta thấy rõ thái độ muốn sửa chữa những sai
lầm, và cũng có thể xem đó là một biên bản ngầm ký kết cho sự hơp tác
giúp đỡ nhau. Ta đừng để kẹt vào những hình thức hay ở đó mà không thấy
được trái tim của người kia. Ta đã từng chứng kiến có rất nhiều người
sẵn sàng buông xuôi tẩt cả nếu kẻ phạm lỗi chịu quỳ xuống cầu khẩn thiết
tha, nhưng họ lại sẵn sàng đóng chặt trái tử khi người kia không biết
đem sự hối cải trong tâm ra trình diễn cho đẹp lòng họ .
Thử một lần trượng phu
Một giai thoại kể rằng, chú tiểu
nọ có tật xấu hay ăn cắp vặt và lúc nào cũng cãi chối. Nhiều lần các
huynh đệ trình báo cho sư phụ biết, nhưng không thấy sư phụ nói năng gì
cả. Một hôm bắt gặp quả tang, các huynh đệ liền áp giải chú tới trước
sư phụ và cùng quỳ xuống kiến nghị: “Nếu sư phụ không đuổi sư em này đi
thì tất cả chúng con sẽ bỏ đi hết”.
Nhìn qua một lượt thấy nét mặt
người nào cũng rất căng thẳng vì ấm ức, còn riêng sư em thì rơm rớm
nước mắt vì lo sợ, vị sư phụ liền ôn tồn nói: “Ta thấy các con đã đủ
khôn lớn để chọn lựa việc phải trái nên các con muốn đi đâu thì đi, ta
không ngăn cản vì không phải bận tâm nữa. Riêng sư em này còn nhỏ dại
quá, chưa biết tội phước là gì nên phải cần ở lại với ta”.
Khi ấy chú tiểu bật khóc nức nở
và các huynh đệ kia ai nấy cũng đồng cảm kích trước tấm lòng vị tha cao
cả của sư phụ. Các huynh đệ đó đã hiểu ra rằng nếu có người phạm lỗi là
đón nhận bản án bị đuổi đi ngay lập tức thì chắc chắn trong tương lai
sẽ khó có ai được ở lại tu tập bền lâu với sư phụ cả, vì ai mà không có
những giây phút lỗi lầm.
Về sau, chú tiểu kia trở thành
một trong những thiền sư lỗi lạc và danh tiếng nhất thời bấy giờ.
Sống mà chỉ biết dựa vào những
nguyên tắc cứng nhắc thì làm sao điều phục được con người, vì nguyên
tắc vốn cố định còn bản tính con người thì muôn hình vạn trạng và hên
tục đổi thay.
Phải có một nhận thức thấu đáo
và nội lực vững vàng thì ta mới làm được cái quyết định sấm sét như vị
sư phụ đó. Ông đã không ngại người ngoài hiểu lầm chê trách, cũng không
lo sợ các môn đồ bất mãn bỏ đi ông thà chịu mất lòng người khác chứ
không thể làm trái ngược với đạo lý từ bi mà ông đang sống và giảng dạy
cho môn đồ.
Mà cũng không phải vì đạo lý hay
nguyên tắc nữa, đó chính là tình thương vô điều kiện của một người đã
vượt thoát ra ngoài sự khống chế và trói buộc của phiền não.
Ta có làm được như vị sư phụ đó
không? Chỉ cần một nhận thức đúng đắn về nguyên nhân sâu xa của kẻ gây
ra lầm lỗi, có một trái tim đủ lớn để sẵn sàng chứa đựng thì tha thứ sẽ
không còn là sự thực tập khó khăn nữa, vì bản chất của nó vốn tùy thuộc
rất ít vào đối tượng. Biết đâu nhờ vào lòng vị tha của ta mà kẻ kia tỉnh
ngộ và thay đổi cuộc đời, đó chẳng phải là việc làm cao cả của một bậc
trượng phu sao?
Khó vượt qua chính mình
Ta có nên đặt cho mình câu hỏi
tại sao ta khó có thể tha thứ cho người kia? Ta thường chỉ nghĩ một
chiều là do mức vi phạm của họ quá lớn, nhưng tại sao cũng trường hợp
như vậy mà có người lại hành xử khác ta?
Có khi ta chịu nhiều áp lực từ
những khó khăn trong cuộc sống, hoặc đang bế tắc khổ đau vì những phiền
não trong lòng, nên ta không còn đủ năng lượng để ngồi xuống lắng nghe
hay không còn đủ thiện chí để tìm hiểu về lỗi lầm của người kia, nên ta
đã có những phán xét rất vội vàng. Trường hợp này do ta sa sút về nội
lực.
Có khi người kia đã cố gắng hết
sức nhưng vì còn thiếu kinh nghiệm và chưa đủ cứng rắn nên để cho điều
đáng tiếc phải xảy ra, trong khi đó ta lại tưởng là người kia đã không
nhiệt tình: hoặc do họ vụng về nhất thời mà buông ra những hành vi thất
lễ, nhưng ta lại cho rằng người kia đang rất khinh thường và có ý muốn
loại trừ ta. Trường hợp này ta bị vướng vào trí tưởng tượng sai lầm.
Có khi người kia vì u mê dại dột
hay vì yếu đuối nên không thoát khỏi vũng lầy đam mê, để cho lỗi lầm cứ
lặp lại nhiều lần như một điệp khúc; hoặc ta chưa bao giờ chứng kiến một
người có thể gây ra lầm lỗi tày trời như vậy; hoặc ta chưa có thói quen
tha thứ cho kẻ có quá nhiều ân tình với ta mà lại đang tâm phản bội.
Trường hợp này khả năng chứa đựng trái tim của ta còn khá nhỏ, chưa có
cơ hội mở rộng ra.
Có khi người kia vi phạm những
lỗi lầm không đáng kể, nhưng vì tính ta vốn quá chỉn chu, đòi hỏi hoàn
hảo, nên lúc nào cũng canh chừng lỗi lầm người khác để kết tội; hoặc do
ta không hề quan tâm đến hoàn cảnh hay trình độ nhận thức của người
khác, chỉ biết nhồi sọ và áp đặt theo cách thức cứng nhắc của riêng
mình. Trường hơp này ta bị kẹt vào sự cố chấp và định kiến, đó là một
loại bản năng tự vệ rất cổ hủ.
Có khi sự cố xảy ra ta liền bực
tức và vội vàng tuyên bố đoạn tuyệt, sau khi điềm tỉnh nghĩ lại thấy
mình cũng hơi quá đáng, nhưng kẻ phạm lỗi kia phải biểu lộ sự thành khẩn
ăn năn thì ta mới chịu bỏ qua. Lỡ như người kia thiếu ý tứ hoặc cứng đầu
thì lỗi lầm ấy sẽ biến thành bản án treo không rõ ngày kết thúc. Trường
hợp này ta là kẻ yếu đuối, hành xử theo cảm tính.
Có khi người kia phạm những điều
với ta là rất quan trọng, hay có ảnh hưởng đến danh tiếng và uy tín của
ta; hoặc ta đã muốn tha thứ rồi nhưng lại sợ người khác cười chê ta
thiếu kỷ cương nề nếp hay dung túng cho kẻ làm điều xấu; hoặc ta e ngại
nếu tha thứ quá dễ dàng thì người kia sẽ ỷ lại, chẳng coi ta ra gì.
Trường hợp này ta kẹt vào danh dự, thực chất cũng là một loại nghiện cảm
xúc, một loại tôn thờ chủ nghĩa cá nhân kín đáo.
Tất cả những trường hợp không
thể tha thứ vừa nêu đều có chung một nguyên do chính là sự vướng kẹt
vào bản ngã. Vì quá nâng niu bản ngã, nên ta chỉ nghĩ đến những điều có
thể đem lại lợi ích thiết thực cho chính ta thôi. Đó chính là căn bệnh
vị kỷ truyền kiếp, hành tung của nó hết sức tinh vi và phức tạp, nếu
thiếu quan sát tinh tế thì ta rất dễ bị nó đánh lừa là ta đang vì kẻ
khác.
Càng vị kỷ thì càng không thể vị
tha. Trong khi tình thương phải bắt nguồn từ trái tim biết buông bỏ bớt
những cái riêng mình để chia sẻ đến tha nhân,
vì tha nhân cũng chính là một phần đời sống của ta. Không có tha nhân
thì không có tình thương, ta làm sao sống khi đời sống không có tình
thương?
Thà
ta cứ tha lầm thì mức độ hối tiếc sẽ thấp hơn nhiều so với chấp lỡ. Bởi
khi nhận ra chính thái độ cố chấp của ta ngày ấy đã đẩy người kia rớt
xuống vực thẳm khổ đau thì ta sẽ gánh chịu mặc cảm ăn năn suốt đời. Còn
khi phát hiện ra quyết định tha thứ của ta đã không mang lại hiệu quả
thì ta vẫn còn nhiều cơ hội để cứu được, vì trái tim ta đang trong chiều
hướng nở ra và mạnh mẽ chứ không phải co rút lại.
Điều
đáng sợ nhất là trong quá trình thương yêu, ta đã để cho trái tim mình
trở nên bé nhỏ và không còn là vật rung cảm linh thiêng nữa.
Này
bạn! Tôi không có ý khuyên bạn hãy trở thành bậc Thánh để sẵn sàng tha
thứ hết mọi lầm lỡ của con người, những nếu trái tim bạn còn sức chứa
đựng thì đừng suy tính gì nữa, hãy tha thứ cho nhau đi. Tha thứ luôn là
linh dược mầu nhiệm có thể trị liệu mọi nỗi khổ niềm đau cho người được
tha thứ và cho cả người tha thứ.
Nắm
muối không hề mặn
Với
lượng cả dòng sông
Lỗi
lầm kia bé nhỏ
Với
cõi lòng mênh mông.
phatphap.wordpress.com & www.phatphapnhiemmau.com
http://www.buddhismtoday.com/viet/cuocsong/thathu.htm