- Quan Điểm Phật giáo về Sát
Sanh và Chiến Tranh
Chiến
tranh đi liền với sát sanh. Chiến tranh đồng nghĩa với tội ác. Sát sanh
là nhân, chiến tranh là quả và ngược lại. Hai yếu tố này hỗ trợ cho
nhau để tạo nên chia lìa, đau đớn, khủng hoảng, tan tóc, đau thương cho
cuộc đời. Khi nào còn chiến tranh, nghĩa là con người còn phải gánh chịu
đau khổ, giết hại, thù hằn, đấu tố. Chiến tranh sẽ không bao giờ chấm
dứt nếu con người còn tâm địa giết hại thú vật không thương tiếc,
giẫm lên mạng sống của muôn vật, không biết quý trọng mạng sống của
đồng loại!
Nhân
trả lời một nghi vấn của một Phật tử: “Tổng thống Bush có phạm tội sát sanh hay không khi
đem quân đi đánh Afghanistan hay không?” Người viết xin trình bày sơ bộ các cách
phán đoán tội của một người phạm tội sát sanh cũng như các cấp độ
của sát sanh và vài vấn đề liên hệ đến chiến tranh để bổ sung cho câu
trả lời trên.
I.
Các yếu tố cần và đủ để đánh giá một hành động sát sanh:
Theo
quan điểm của Ngài Buddhaghosa (Phật Âm hoặc Phật Minh), nhà sớ giải lớn
nhất của Phật giáo Thượng Tọa Bộ, muốn đánh giá mức độ bất thiện của hành động sát
sanh cần dựa vào năm yếu tố:
1.
Ðối tượng: Con người, phi nhân, động
vật bậc thấp hay động vật bậc cao.
2.
Tác ý: hành động được đi kèm với nhận thức, ý thức, có suy nghĩ thận
trọng và có mục đích.
3.
Nhận thức: Nhận rõ đối tượng mình giết là loài gì.
4.
Nỗ lực: Bất cứ hình thức nào dẫn đến cái chết
5.
Kết quả: Con người chết là do hành động của mình.
Tiêu
chí trên được áp dụng cho cách phán đoán mức độ phạm tội của các
hàng Tỳ-kheo hoặc Tỳ-kheo-ni, đặc biệt là bốn trọng giới: dâm, đạo,
sát, vọng. Tuy nhiên, chúng ta có thể áp dụng rộng rãi để đánh giá mọi
hành động thiện hoặc bất thiện trong xã hội ngày nay. Cũng cần nói ở
đây, theo ý của người viết chỉ cần bốn yếu tố là đủ rồi, không
cần yếu tố thứ ba, vì yếu tố này đã thuộc vào yếu tố thứ hai. Ðại
Ðức Thanissaro trong tác phẩm The Buddhist Monastic Code[i]
cũng đồng ý quan điểm này. Vì nếu không nhận rõ đối tượng mình
giết là ai, làm sao gọi là “tác ý” được? Do đó, chúng tôi chỉ
trình bày 4 yếu tố thôi.
1.
Ðối tượng
Vì
đối tượng bị giết khác nhau, nên dẫn đến tội khác nhau: Ví dụ, một
vị Tỳ-kheo giết một một chúng sanh không phải là con người như một Dạ-xoa
(Yakkha), một Naga, một loại quỷ (peta), thậm chí là một chư thiên (davata)
thì phạm tội Thâu-lan-giá, chứ không phạm tội Ba-la-di (Pàràjika).
Một
vị Tỳ-kheo cố ý giết một động vật thì bị xem như là phạm tội Ba-dật
đề (Pacittiya) (giới 61) chứ không bị phạm Ba-la-di.
Trong
Kinh có ghi một trường hợp: một vị Tỳ-kheo đào hố để sập bẫy người
hay thú, nhưng nếu dã thú bị sập bẫy mà chết, ông chỉ phạm tội Ba-dật-đề
(Pacittiya), ngược lại nếu người rơi vào đó mà chết, ông phạm tội
Ba-la-di.
Nếu
một vị Tỳ-kheo cố ý tước đoạt mạng sống của con người dù là “phá
thai” như bằng cách sắp xếp chỗ mổ, cung cấp thuốc thang, khuyến
khích hướng dẫn phá thai đều phạm tội Ba-la-di.
Nếu
đối tượng bị giết hại là cha mẹ, là các bậc A-la-hán hoặc các bậc
Thánh khác thì chịu tội cực nặng,
nặng hơn ba-la-di, sau khi thân hoại mạng chung, do nghiệp ác chiêu cảm liền
đi vào các cảnh giới đau khổ như các địa ngục Vô Gián.
2.
Tác ý
Ðây
là điểm quan trọng nhất trong 5 yếu tố. Vì “tác ý” (cetanà) là
quyết định có dụng tâm, có ý thức và có mục đích”. Đức Phật nói,
“Này các Tỳ-kheo, chính tác ý là nghiệp” (Cetanaaha"m bhikkhave
kamma"m vadaami).
Do
đó, cũng cùng một hành động, kết quả giống nhau, nhưng tác ý khác
nhau, dẫn đến nghiệp quả khác nhau. Ví dụ, một người làm nhà ở trên
vô tình làm rớt đồ xuống người phía dưới, có thể dẫn đến tử
vong. Trường hợp như vậy, không kết tội người ấy là kẻ giết người
được. Một người tài xế, xe bị đứt thắng, vô tình làm chết cả mấy
chục người. Kết cục là vậy, nhưng không thể kết tội tài xế ấy là
giết người được!
Trong
Luật tạng ghi lại câu chuyện một vị vì thương đồng học của mình
mà giới thiệu thuốc để uống, nhưng rất tiếc cả hai đều không biết
dược tính của thuốc ấy và bệnh trạng, thế là sau khi uống xong, người
bệnh chết. Ðiều này cũng không thể kết tội vị kia là kẻ sát nhân
được.
Trường
hợp không cố ý giết, chỉ muốn làm bị thương hoặc đau đớn, nhưng không
ngờ kết quả dẫn đến cái chết, thì chỉ phạm tội Ba-dật-đề (Pacittiya).
3.
Nỗ lực
“Nỗ
lực” ở đây không chỉ cho ý chí muốn giết, mà chỉ cho ý chí đó được
thể hiện bằng hành động, ngôn ngữ. Bộ Samantapàsàdikà liệt kê
6 cách sau có thể dẫn đến chấm dứt đời sống của một chúng sanh.
Ðó là: (i) Chính tay người ấy hạ sát, (ii) xúi giục kẻ khác hạ sát,
(iii) các loại vũ khí như tên, đạn, (iv) dùng
thủ đoạn (như sập bẫy hoặc thuốc độc), (v) ma thuật hoặc
bằng năng lực huyền bí[ii]. Nói chung, dù gián tiếp hoặc trực tiếp
sát hại một con người đều phạm tội sát cả. Trường hợp giả như kẻ kia đáng lẽ bị tự tay
mình giết, nhưng chưa kịp thực hiện được ý định của mình, kẻ kia lại
tự vẫn, hoặc bị chết do ai giết, v.v… thì cũng không buộc người có
ý định giết người kia là phạm giới sát “ba-la-di” .
Bộ
Samanta Pàsàdika cho rằng một vị Tỳ-kheo xúi giục mọi người rằng:
tại một địa điểm nào đó có một tướng cướp đang trú ẩn, nếu ai
cắt đầu được tên tướng cướp kia thì được vinh dự, được nhiều
vàng bạc, v.v… Nếu tên tướng cướp kia bị giết do lời xúi giục của
vị Tỳ-kheo này thì vị Tỳ-kheo ấy cũng phạm tội Ba-la-di. Nói chung, khi
thọ mạng của con người chưa hết, mà bằng cách hiểm độc nào đó khiến
cho người kia chết, đều phạm tội Ba-la-di. Trong Vinita Vatthu[iii]
ghi lại câu chuyện một tội phạm
bị chính quyền chặt tay, chặt chân, sống trong sự đau khổ. Một vị Tỳ-kheo
bảo với thân nhân của anh chàng kia rằng: các ngươi có muốn hắn chết
sớm không? Nếu muốn thì cho hắn uống thuốc độc, thế là họ làm theo.
Nếu vậy, vị Tỳ-kheo kia phạm Ba-la-di.
Nói
về các nguyên nhân dẫn đến người
tử vong thì vô số, nhất là trong chiến tranh, vô số thủ đoạn được
thực hiện để đạt được mục tiêu “chiến thắng” của mình. Do đó,
bất cứ phương tiện nào được sử dụng có chủ ý giết người thì người
thực hiện đều phạm tội sát sanh cả.
4.
Kết quả
Một
khi đã có tác ý cố sát, biết rõ đối tượng mình sát là con người, dùng
nhiều thủ đoạn, mưu mẹo để giết, nhưng kết quả khác nhau, thì luận
tội cũng khác nhau.
Nếu
có một Tỳ-kheo phạm tội giết người có chủ ý, như vậy vị ấy phạm
Ba-la-di rồi, nhưng nếu đối tượng kia không chết liền, mà đau đớn, chết
từ từ có phạm không? Chắc chắn là phạm ! Tuy nhiên, nếu người kia không
chết, mà chỉ bị tổn thương đến sức khỏe, đến thể hình thì người
kia không phạm Ba-la-di mà chỉ phạm Thâu-lan-giá (Thullaccaya). Nếu đã cố tâm, nhưng không làm cho người
kia chết hoặc đau đớn gì thì phạm tội đột-kiết-la (dukkata).
Bốn
yếu tố này là điều kiện không thể thiếu để nhận định mức độ tội
lỗi “sát sanh”. Các nguyên tắc này đã được Ngài Buddhaghosa và Ðại
Ðức Thanissaro triển khai rộng, đặc biệt về các giới trọng của hàng
Tỳ-kheo và Tỳ-kheo-ni.
II. Các cấp độ sát sanh
Sát sanh
nói riêng hoặc làm một việc bất thiện khác nói chung, có mối liên hệ
mật thiết với tác ý và và mức độ hiểu biết của đương sự. Do đó,
để đánh giá một hành động sát sanh ở mức độ nào, cần phải chia
thành nhiều cấp độ để dễ đánh giá. Theo Tiến sĩ Peter Harvey, giới sát
có thể chia thành 5 cấp độ, đại lược như sau: (1) hành động không có
tác ý, làm tổn hại đến côn trùng; (2) Biết rõ hành động ấy là ác,
nhưng không kềm chế được vì các tâm bất thiện đang khống chế; (3) Một
hành động bất thiện, nhưng không biết rõ đối tượng mình giết là ai;
(4) Một hành động bất thiện khi có tác ý, biết rõ những gì đang làm
và biết rõ hành động ấy là bất thiện; (5) Một hành động bất thiện
có chủ ý, biết rõ những gì đang làm, nhưng không nhận ra đó là hành động
sai lầm.[iv]
Theo người
viết, thứ tự từ nhẹ đến nặng
phải được sắp xếp lại sau: (1) hành động không có tác ý, làm tổn hại
đến côn trùng; (2) Một hành động bất thiện, nhưng không biết rõ đối
tượng mình giết là ai; (3) Biết rõ hành động ấy là ác, nhưng không kềm
chế được, vì các tâm bất thiện đang khống chế; (4) Một hành động bất
thiện khi có tác ý, biết rõ những gì đang làm và biết rõ hành động
ấy là bất thiện; (5) Một hành động bất thiện có chủ ý, biết rõ những
gì đang làm, nhưng không nhận ra đó là hành động sai lầm. Trong cách sắp
xếp của người viết, trật tự chỉ thay đổi số 2 thành số 3 và số 3
thành số hai.
1.
Hành động không có tác ý, làm tổn
hại đến côn trùng
Trong
cuộc sống tương đối này, chúng ta đi lại, làm việc làm sao tránh khỏi
giẫm đạp, giết hại những côn trùng, hoặc sâu bọ. Mặc dầu chư Tỳ-kheo
được cảnh tỉnh là phải chú tâm đến từng bước chân của mình để
khỏi đạp phải côn trùng, sâu bọ,
nhưng không thể nào khỏi một cách tuyệt đối. Ví dụ: khi sử dụng đèn,
đặc biệt các loại đèn dầu trong một
số chùa quê thì con thiêu thân cứ đâm đầu vào lửa. Cuốc đất trồng
cây, chăm sóc hoa kiểng, khai khẩn nương rẫy, ép mía làm đường,v.v… như ở các chùa miền quê Việt Nam, làm
sao không sát hại côn trùng!
Các
trường hợp bị bắt buộc như trên hoặc trong trường hợp tâm trí của can phạm bất thường, bị điên, bị
khùng thì vị ấy không bị kết tội là “Ba-la-di” (Trong nhiều bộ Luật).
2.
Một hành động bất thiện, nhưng không biết rõ đối tượng mình giết hại
Ví
dụ, có người đi săn chỉ giương cung bắn chơi, không ngờ lại giết người,
hoặc khi đi săn, chủ ý giết thú chứ không giết người, nhưng kết quả
là “giết người”. Trong trường hợp như vậy, người giết nhầm kia không
thể bị kết tội là kẻ “sát nhân” được. Cũng tương tự cho các vị
xuất gia, tùy theo trường hợp mà xử trị.
3.
Biết
rõ hành động ấy là ác, nhưng không kềm chế được, vì các tâm bất
thiện khống chế
Trường
hợp này khi người sát hại biết việc làm của mình là tổn thương đến
người khác, là vi phạm đạo đức xã hội,v.v… nhưng không thể làm chủ
được các bản năng xung động như tham lam, sân hận đang phác tác dữ dội trong tâm. Có người làm xong rồi đi tù cũng
chịu, còn thề độc là chết đọa địa ngục cũng cam lòng, v.v… Các hạng người này nóng nảy nhất thời,
không kịp suy nghĩ chín chắn, cho nên tội nhẹ hơn người làm một việc mà biết rất rõ hành động
đó là ác độc, nhưng vẫn cứ thực hiện để trả thù cho một chuyện
gì đó. Hạng người này tuy bên ngoài có
vẻ hơi ác, nhưng thật ra họ không có tâm ác độc sâu hiểm như hai cấp độ sau.
4.
Một hành động bất thiện khi có
tác ý, biết rõ những gì đang làm và biết rõ hành động ấy là bất thiện
Trường
hợp này cũng có thể đi theo chiều hướng tốt hoặc chiều hướng xấu.
Nếu đã biết rõ đó là hành động xấu, đem lại kết quả xấu mà vẫn
làm, chứng tỏ con người có lập trường, có quan điểm độc lập, có bản
lĩnh, nhưng khó tiến bộ về phương diện đạo đức và tâm linh vô cùng.
Tuy nhiên, họ cũng có thể tiến bộ, vì
đã nhận ra đó là hành động xấu, có thể đem đến nghiệp quả xấu
cho mình, cho nên các tâm niệm hối hận có thể xuất hiện. Chính nhờ
các tâm niệm hối hận xuất hiện mà họ có thể quay đầu hướng thiện
một cách dễ dàng.
5.
Một
hành động bất thiện có chủ ý, biết rõ những gì đang làm, nhưng không
nhận ra đó là hành động sai lầm
Trường
hợp này được cho là tệ hại nhất
vì nó kết hợp với vô minh. Mặc dầu thông thường chúng ta dễ đi đến
kết luận là hành động này vô tội, vì họ làm nhưng không biết đó là
một hành động bất thiện, cứ tưởng rằng đó là đúng. Giống như một
người gây tội giết người mà họ không biết hành động đó sẽ dẫn
đến tù chung thân hoặc bị xử tử, vì họ không biết được luật pháp
!
Kinh Na-tiên Tỳ-kheo [v]cho
rằng kẻ trí làm điều dữ ít bị tai vạ hơn người ngu. Ngài Na-tiên
đưa ra ví như hai người cầm một khúc củi cháy đỏ, người không biết
nó nóng sẽ bị phỏng nhiều hơn người biết rõ nó nóng như thế nào. Vì người trí, khi phạm một lỗi lầm,
có thể khởi lên tâm ân hận, ăn năn hối lỗi, hoặc làm các việc phước
thiện để bù lại, còn người ngu thì không biết đó là tội, thế là
làm hoài, các nghiệp ác làm nhân làm duyên cho nhau, thế là mãi miết làm
ác và chịu quả báo đau khổ triền miên!
III. Phật giáo
và Chiến tranh
1.
Quan điểm của Phật giáo về chiến tranh
Nói
một cách tổng quát, Phật giáo không chấp nhận chiến tranh dưới bất cứ
hình thức nào, dù đó là chiến tranh dưới danh nghĩa gì. Vì chiến tranh
là đồng nghĩa với tội ác, là gieo
rắt sự nghèo nàn, tật bệnh, đói khát cho cả hai: chủ chiến và bị chiến.
Chưa từng thấy có một đoạn nào Kinh điển nào trong Phật giáo tán thưởng
đánh phá lẫn nhau, dù đó là đánh với danh nghĩa “cứu khốn phò nguy”
hay danh nghĩa “bảo vệ quốc gia”. Như chúng ta thấy, chính dòng họ của đức Phật gần như gặp phải
nạn diệt chủng, thế mà đức Phật không dùng thần thông để đánh bại
kẻ thù, cứu lấy giòng tộc! Khi vua Tỳ-lưu-ly đem quân đánh phá thành
Ca-tỳ-la-vệ để trả thù cái nợ xỉ nhục của ông khi trước, đức Phật
đã ba lần trưa nắng ra tận biên ải để khuyến hóa vua Tỳ-lưu-ly cũng
như để cản bước tiến của đoàn quân thiện chiến của Tỳ-lưu-ly.
Nhưng kết quả ra sao? Bất thành! Vua Tỳ-lưu-ly đã làm cỏ dòng họ
Thích-ca. Đặt trường hợp chúng ta, có lẽ chúng ta đã nghĩ rằng chúng
ta phải có nhiệm vụ bảo vệ giang san, xã
tắc, đánh bật kẻ thù, v.v…. và viện dẫn bao nhiêu là lý do để bào
chữa hành động của mình. Nhưng đức Phật thì khác, với Phật nhãn Ngài biết rõ đâu là nhân, đâu là duyên của
chiến tranh đó. Ngài còn chỉ trích các Bà-la-môn đã thọ nhận tín thí
cúng dường mà còn bàn đến chiến sự (Kinh Phạm Võng,
số 1, thuộc Trường Bộ Kinh). Lại nữa, trong Giới của hàng Tỳ-khưu
(số 48 thuộc Ba-dật-đề) không được xem diễn binh tập trận. Qua đó,
chúng ta thấy thái độ của đức Phật, không giống như các vị giáo chủ
khác, Ngài không hề quan tâm đến chính sự. Nói như vậy, không có nghĩa là cả cuộc đời đức Phật
không có đối mặt đến những vấn
đề chính trị, tội phạm, chiến tranh. Xin đưa ra hai dẫn chứng. Một lần dòng họ Sakya (Thích-ca) và dòng họ Koliya
chuẩn bị đánh nhau vì tranh chiếm dòng nước. Ngài nhận thấy nhân duyên Ngài có thể hóa độ được,
nên Ngài đã đích thân đến phân giải, cuối cùng hai bên đều hòa thuận
và sử dụng chung dòng nước[vi]. Trường hợp thứ hai,
khi vua A-xà-thế (Ajàtasattu) muốn cất
binh đánh nước Vajjì, liền sai đại thần Vassakàra (Vũ-xá) đến thỉnh vấn
đức Thế Tôn, đức Phật không trả lời trực tiếp, mà chỉ hỏi tôn giả
A-nan (Ànanda) về truyền thống tốt đẹp của dân Vajjì có được gìn giữ
không? Qua đó, đại thần Vassakàra đã hiểu được yếu chỉ của đức
Thế Tôn muốn nói. (Kinh Ðại-bát Niết-bàn,
số 16, thuộc Trường Bộ)
Trở
lại vấn đề mà nhiều người thường đặt câu hỏi: Trường hợp các
cuộc thánh chiến của Thiên Chúa giáo và Hồi giáo thời Trung cổ và cận
đại, các cuộc thánh chiến xâm lăng thuộc địa của Hồi giáo ở vùng
Trung Á và Tây Á, hoặc các cuộc xâm lăng của các Ðế quốc thuộc Thiên
Chúa giáo để mở mang nước chúa, họ có tội không? Vì họ nghĩ rằng họ làm vì chúa, họ đâu
làm vì bản thân họ, cho nên sẵn sàng hy sinh thân mình. Theo lời Phật dạy,
gieo ác nhân thì gặt ác quả. Do đó, họ mãi bị cộng nghiệp chiến
tranh, giết hại lẫn nhau, oan oan tương báo, không biết khi nào mới chấm
dứt được.
2.
Quan điểm của Phật giáo về “lòng yêu nước”
Có
một số trường hợp buộc phải giết người, họ gọi là “tội ác cần
thiết” (necessary evil), như giết kẻ thù để bảo tồn quốc gia, hành động
đó được xếp vào loại nào? Họ vì yêu nước mà sẵn sàng hy sinh thân
mình, lại bảo đó là một hành động bất thiện sao? Họ có thể là những con người lương
thiện, đạo đức, yêu quê hương, yêu đất nước, yêu dân tộc, họ hy
sinh vì sự nghiệp giải phóng dân tộc, lại gán cho họ là những kẻ ác
nhân thì có lẽ là không công bằng! Họ
giết giặc nhiều chừng nào thì chính thể đó trao huân chương nhiều chừng
ấy, vậy theo quan điểm của đạo Phật thì sao? Theo đạo Phật, có rất
nhiều cấp độ để chúng ta đánh giá hành động đó là thiện hay ác. Chứ
chưa hẳn giết được nhiều giặc là hành động đáng khen ngợi, hoặc chưa
hẳn trốn tránh nhiệm vụ của mình là hành động đáng tán thưởng. Tất
cả phải tùy thuộc tâm của người ấy để đánh giá. Vì cùng ra trận
để đánh kẻ thù, để bảo tồn quốc gia, nhưng tâm niệm khác nhau dẫn
đến kết quả nghiệp báo khác nhau. Một người
thực hiện một hành động vì mọi người thì kết quả khác
xa so với một người làm để thỏa mãn tính hiếu sát của mình. Biết
bao nhiêu người không nỡ hạ sát kẻ thù khi thấy kẻ thù đang thất thế,
đớn đau. Cũng biết bao nhiêu người thỏa mãn, khoái trá khi thấy kẻ
thù đang bị khổ sở, hành hạ!. Chính những tâm niệm này là nền tảng
để chúng ta đánh giá cùng một hành động mà kết quả khác hay giống
nhau.
Lại
nữa, giết người thì phải đền mạng, đó là luật pháp của hầu hết
mọi quốc gia. Còn trường hợp giết người lại
được thưởng, đó là giết mấy tên trùm mafia, những tên tướng cuớp
khét tiếng, đây cũng là điều khuyến khích của mọi quốc gia. Nếu
chúng ta chỉ xét trên hành động, mà không xét về mục đích, động cơ
thì mấy ông quan Tư Khấu thời xưa, nay là ban Tư Pháp sẽ là những người
giết người nhiều nhất. Vì gần như ngày nào họ cũng phải dùng đến
nhiều biện pháp để tra khảo, như
đánh đập, tra tấn các tội nhân. Thậm chí phải giết bỏ, như vậy họ đều phạm tội sát sanh
hay sao ? Không phải vậy, mỗi người có mỗi nhiệm vụ riêng, người làm
quan phán xét theo luật pháp phân minh, góp phần tạo dựng xã hội được
an bình, được thái hoà, thì rất có phước. Người làm lính, hết lòng bảo
vệ biên cương lãnh thổ quốc gia cũng có phước. Đây là đạo đức nhiệm
vụ của một người mà buộc phải chu toàn.
Nói
như vậy, không có nghĩa là chúng tôi khuyến khích chiến tranh để tiêu diệt
các tên khủng bố, hay tiêu diệt các tên trùm mafia. Như trên đã nói chiến
tranh là đồng nghĩa với tội ác, mặc dù
chúng ta thực hiện chiến tranh với một mục đích tốt đẹp cho mấy,
nhưng không làm sao tránh khỏi tổn thương đến những đứa trẻ vô tội,
con phải xa cha, vợ phải xa chồng, các bà
mẹ sẽ vĩnh viễn không còn được trông thấy mặt con. Sau khói lửa chiến
tranh, lưu lại bao tàn tích của tật nguyền,
đói khát, bệnh hoạn v.v…
nói không thể hết ! Chính vì vậy, các chính sách hoà giải, hiệp ước là
chính sách tốt nhất mà đạo Phật hằng kêu gọi.
3.
Vài trường hợp sát sanh khi đức Phật còn đang tu hạnh Bồ-tát
Ðại
Phương Tiện Phật Báo Ân Kinh (số
156) trong Ðại Chánh Tân Tu Ðại Tạng Kinh có trình bày câu chuyện
tiền thân của đức Phật. Câu chuyện này có thể là một trong những dẫn
chứng phù hợp cho trường hợp này.
Thuở xưa lúc đức Phật Thích-ca còn đang trong quá trình tu tập, lúc bấy
giờ Ngài buộc phải giết một kẻ làm trinh thám cho 500 tên cướp để
ngăn chặn cuộc tấn công của 500 tên cướp này, mặc dầu người do thám
đó đã từng là bạn của Ngài.
Một
câu chuyện khác được đề cập trong Huệ Thượng Bồ-Tát Vấn Ðại
Thiện Quyền Kinh (số 345), lúc bấy giờ đức Phật còn
đang tu hạnh Bồ-tát, Ngài là thuyền trưởng của đoàn thương buôn 500 người đã giết một tên tướng cướp để cứu lấy 500
thương nhân đó. Ngài nghĩ rằng nếu vì giết một tên cướp này mà Ngài
phải vào địa ngục, Ngài cũng sẵn lòng, vì điều đó còn tốt hơn để
chúng giết hại biết bao nhiêu người! Trên thực tế, sau khi thân hoại mạng
chung, Ngài được tái sanh lên cảnh giới chư thiên. Sau này Ngài thành Phật
cũng chịu quả báo, nhưng không phải quả báo mất mạng mà chỉ giẫm gai
trên đường !
4.
Lịch sử một vài nước Phật giáo với chiến tranh
Trường
hợp vì sự tồn vong của quốc gia mà giới sát
có thể được xem là nhẹ. Trường hợp này có thể lấy điển
hình ở Việt Nam vào thế kỷ XII, nhà Trần ba lần chiến thắng quân
Nguyên Mông lừng lẫy, oai hùng dưới sự lãnh đạo tài tình của những
người vừa là Phật tử vừa là những người cầm vận mệnh quốc gia. Nếu
chúng ta cứ khư khư chấp chặt thì nhân dân Việt Nam có lẽ đã bị vó
ngựa Mông Cổ giẫm nát rồi, chưa hẳn có một đất nước độc lập
như ngày nay. Trường hợp như vậy, người cầm
vận mệnh quốc gia phải đặt đại thể dân tộc lên hàng đầu,
lấy nhiệm vụ lãnh đạo quốc gian đặt lên trên đạo đức bản thân.
Do đó, cứu lấy nhân dân thoát khỏi ách xâm lược, đô hộ là phước đức,
chứ không phải tội lỗi. Nếu chúng ta so sánh trận đánh của người Việt
Nam xưa kia với trận đánh của Mỹ với Afghanistan vừa rồi, chắc chắn số
người thiệt mạng cả Trung Hoa và Việt Nam hồi đó hơn không biết bao
nhiêu lần số người thiệt mạng vừa rồi. Phật giáo không kết án những
trận đánh như vậy, cũng không tán
thán, mà tin tưởng có nghiệp báo vay trả nhiều đời nhiều kiếp.
Thế
kỷ thứ XI dưới triều vua Langdarma, Phật giáo Tây Tạng bị pháp nạn.
Nhà vua này vì nghe lời dèm pha của
đạo Bön, ra lệnh tiêu diệt Phật giáo, phá chùa, giết Tăng. Hơn hai năm
sau, có một vị Lạt-ma tên là Palgyi Dorjé lẻn vào cung ám sát vua rồi trốn
đi. Nhờ đó Phật giáo không bị tiêu diệt hoàn toàn. Như vậy, người giết
nhà vua đã hủy Phật, phá Tăng đó có phạm tội sát hay không? Theo nhân
quả thông thường thì dễ đi đến kết luận là có, nhưng chưa hẳn, vì
động cơ của người vị Tăng kia đâu phải giết người vì các tâm sở
bất thiện như tham lam mà giết, sân hận mà giết, không thỏa mãn mà giết,
mà giết chỉ vì động cơ bảo vệ chân lý, bảo vệ đời sống tâm linh
cho mọi người. Nhân quả phức tạp trùng trùng, chứ không đơn giản là
“gieo nhân nào gặt quả nấy”, do đó chưa hẳn vị Tăng ấy bị đọa vào
các cảnh giới khổ đau như thông thường chúng ta nói. Chúng ta có thể tin được câu chuyện đức
Phật trong thời quá khứ đã từng giết một tên cướp để cứu lấy 500
thương nhân, không phải vì thế mà đọa vào cõi xấu, ngược lại được
sanh lên chư thiên, nhưng dư nghiệp
cũng không tránh khỏi, đến khi thành bậc Chánh Ðẳng Giác rồi mà còn giậm
phải gai nhọn. Trường hợp vị Tăng kia cũng vậy, nếu vì Chánh pháp trường
tồn ở nhân gian hoặc vì an ninh của quốc gia mà buộc phải hạ sát một
số người nào quá ác độc, theo thiển ý của người viết thì phước đức nhiều hơn tội.
Lại
nữa, câu chuyện của Ngài Gunavarman (Cầu-na-bạt-ma), khoảng thế kỷ thứ
V khi đến truyền giáo ở vùng Java, nay là Indonesia cũng là một dẫn chứng
tốt để chúng ta học hỏi. Lúc bấy giờ
Java bị vua lân bang đánh phá, nhà vua hỏi tôn giả Gunavarman
có nên đánh trả không, vì sợ rằng điều đó trái với giới luật nhà
Phật ? Tôn giả Gunavarman đã trả lời là nhà vua nên thực hiện nhiệm vụ
của mình, nhưng khởi tâm đại bi
thương xót mọi loài, bất đắc dĩ mới dùng hạ sách này[vii].
***
Tóm
lại, Phật giáo không chủ trương sát sanh để mưu cầu hạnh phúc cho bản
thân cũng như quyền lợi cho một nhóm hoặc cho dân tộc mình. Tuy nhiên,
trong trường hợp cần phải bảo vệ dân tộc, bảo vệ chân lý thì các
hình thức bạo động với thiện ý được cho phép, nhưng chỉ là giải
pháp nhất thời, chứ không phải là giải pháp tối ưu. Đạo Phật là một
đạo tôn trọng sự sống của mọi chúng sanh, không riêng gì con người.
Do đó, bất cứ hình thức nào như tự mình giết, hoặc bảo người khác
giết, hoặc thấy giết mà đem lòng vui đều không được chấp nhận đối
với một Phật tử.
Trái
đất này được xanh tươi hay không, nhân loại được hạnh phúc không, tuỳ
thuộc rất lớn vào mỗi người. Trong vòng sinh tử vô tận, vô số những
người thân của ta, nay trở thành thân hoặc sơ, thậm chí đứng ở thế
hai chiến tuyến đối lập. Chiến tranh là đỉnh cao của thù hận, mâu thuẫn,
sát sanh, tranh giành tài sản, v.v…. Đây là một nghiệp tích luỹ của tội
ác và bạo tàn. Do đó, mỗi Phật tử chúng ta nên ăn chay, hoà thuận, biết
sống san sẻ, thương yêu kẻ khác là gieo nhân hoà bình, đem lại nguồn an
vui và thịnh lạc cho mỗi người và cho toàn thể xã hội. Được như vậy
thì quý biết bao!
“Hận
thù diệt hận thù
Đời
này không có được
Từ
bi diệt hận thù
Là
định luật ngàn thu”
(Kinh Pháp Cú, số 5)
[i] Tác phẩm này được
in tại Mỹ, do nhà xuất
bản Library of Congress
Cataloguing-in-Publication Data Pending tái bản lần thứ hai, năm 1996), trang 69.
Một vài ý, chúng tôi có tham khảo cuốn sách này.
[ii]
Trong cuốn The Buddhist Monastic Code của Thanissaro Bhikkhu (in tại Mỹ, do
nhà xuất bản Library of Congress
Cataloguing-in-Publication Data Pending tái bản lần thứ hai, năm 1996), trang 69
ghi là có 6 trường hợp: Một là chính người đó giết bằng tay, chân, hoặc các loại vũ khí như dao,
gậy, dùi cui, v.v…Hai là các hình thức ném, bắn như ném đá, bắn tên,
hoặc là bắn súng. Ba là vận dụng
quỷ kế, như sập bẫy, bỏ độc, v.v… Bốn là tà thuật như kêu gọi
ác quỷ giết người, v.v…Năm là dùng năng lực tâm linh của mình để giết.
Sáu là khuyến khích người khác giết người. Một số ý khác, chúng tôi
cũng có tham khảo cuốn sách này.
[iii]
Tác
phẩm này chưa được dịch sang tiếng Việt và tiếng Anh, tài liệu này
được rút ra từ cuốn The Buddhist Monastic Code của Thanissaro Bhikkhu đã
được giới thiệu ở trên.
[iv]
Dựa theo cuốn An Introduction to Buddhist Ethics: Foundations,
Values and Issues. Cambridge: Cambridge University Press, 2000, trang 53-55.
[v]
Xem ấn bản Internet có đăng trên trang nhà Buddhasasana do Binh Anson biên tập.
[vi]
Câu chuyện này có thể coi trong nhiều nơi, đặc biệt bản sớ giải Kinh
Pháp Cú bằng tiếng Anh Dhammapada Commentary
(tr. E. W. Burlingame) Buddhist Legends, 3
vols., Harvard Orientation Series, Cambridge, Mass., Harvard University Press, 1921; repr.
London, PTS, 1979.
[vii]
Câu chuyện trên được P.V. Bapat ghi trong cuốn
2500 Years of Buddhism (Phật Giáo 2500 Năm) in tại Delhi, Ministry of Information and Broadcasting, Government of
India, 1st Ed. 1959, trang 83. Câu chuyện trên có thể xem trong Thần Tăng Thiên
Trúc do Ðại Ðức
Thích Hằng Ðạt biên soạn (phần IV) có
đăng trên trang nhà Ðạo Phật Ngày
Nay.