Mot cai nhin ve tho Mac Giang

...... ...

Một cái nhìn về thơ Mặc Giang

Bảo Luân

(Trong giới hạn bài này, người viết chỉ bàn một số nội dung, còn nghệ thuật thì xin được miễn.

Những vế, những câu trong ngoặc kép “”, nhưng ngay trước và sau nó không nêu xuất xứ,

cũng là thơ của Mặc Giang ).

Bàn về thơ của thi hào Mặc Giang, tôi không muốn học đòi cách nói như cụ Võ Đình Cường đã tả trong Ánh Đạo Vàng là “đời Ngài là một biển cả, mà múc nước con chỉ có hai bàn tay”. Chỉ nói đơn giản thôi, thi phẩm của nhà thơ Mặc Giang là rừng bát ngát thẳm sâu, còn tôi là kẻ lạc lỏng ngơ ngác gom nhặt từng ngọn lá lưa thưa. Đem sở học mình để bàn thơ Mặc Giang, như nhìn trời qua cuộn giấy vo tròn trong tay. Thế nhưng sao lại dám“cất bước phiêu lưu” như thế ? Vì chẳng phải viết cho riêng bất kì ai. Chung cho con cháu tổ tiên Lạc Hồng. Đối với di sản được kết tinh bằng cả tâm hồn trí huệ và lòng nhiệt thành của Cha Anh, chúng ta phải nâng niu giữ gìn, cho dù chỉ bằng những giọng tiếng yếu ớt hay bàn tay èo uột dờn xanh. Bằng không, mẹ Âu Cơ của chúng ta sẽ nhỏ lệ nhạt nhòa trên vách đá oằn lịch sử thời gian, Cha Long Quân sẽ tủi mặt khóc thầm giữa non sông gấm lệ. Trong cái nhìn hun hút tận đầu mạch nguồn, Mặc Giang chỉ ra, trong chúng ta, có máu lệ của tổ tiên, mang mãi hồn sông núi Việt Nam muôn đời thân thương. Nên nhứt cử nhứt động của Mặc Giang, đều trên cơ sở xây đắp tình thương, tài bồi đạo nghĩa cho con cháu Rồng Tiên. Để biết được tư tưởng tư duy vượt thời đại ấy thể hiện ra sao trong toàn bộ tác phẩm cuộc đời, chúng ta hãy thử tìm hiểu vài nét tinh anh trong thơ của Mặc Giang.

1.      Nhân sinh quan trong thơ Mặc Giang

Quan niệm, quan điểm về bản chất hay nguồn gốc con người và vạn hữu, là thuộcàtriết học hoặc siêu hình học. Đã có những minh sư hiền triết trình bày dưới nhiều quan điểm và dạng thức khác nhau. Tùy mức độ trí tuệ nhận thức của loài người, mà quan niệm đó được nhìn nhận đánh giá thông qua những giá trị khác nhau.

Trong dòng sống không thể hình dung đâu là khởi thủy này, sự xuất hiện mỗi tư tưởng, vừa được xem là sự tiếp thu một cách sâu sắc, thông minh, biết phân tích và sáng tạo về triết lí nhân sinh, nhưng cũng vừa là một tư tưởng đột phá tuyệt siêu. Tư tưởng đại diện trong một thời đại nhất định nào đó, tuy được xem là sự thống nhất hài hòa của xưa và nay, tiền bối và hậu bối ; thế nhưng giá trị sau cùng vẫn chính tùy thuộc trí tuệ sắc sảo nhạy bén, biết suy tư và chiêm nghiệm một cách thông minh, sắc bén, thuần chính. Từ góc độ này để nhận định đánh giá một tư tưởng lớn, thì dù muốn dù không, cũng phải khẳng nhận rằng, tư tưởng thơ Mặc Giang đã chiếm một vị thế ổn định sáng giá trong dòng tư tưởng viên dung giữa triết lí hiện sinh và triết học tư biện. Xuyên qua ngòi bút kiều diễm, lời thơ thống thiết, như đang chắp cánh bay vào cuộc sống để cải tạo cuộc đời của ông, chúng ta sẽ có cơ hội có được cái nhìn, cách nghĩ cuối cùng độc lập khách quan đối với tư tưởng thơ Mặc Giang.

Qua thơ ông, ta thấy cái gọi là vạn hữu vũ trụ có mặt từ thuở hồng hoang, hay kiếp sống con người lan trải rộng dài trên vạn nẻo đường, luôn trong trạng thái diệt sanh, sanh diệt nhanh hơn dòng thác lũ. Sống và chết, chết và sống là những cõi đời vô định phiêu lưu. Xưa kia và cả nay mai, những biến cố hải chấn, địa chấn và bao tai họa khác, làm hàng ngàn hàng vạn người “mới ngày nào những ân tình trìu mến, mới ngày nào những bịn rịn chia xa” đột ngột đi vào cõi chết đến não lòng, thì ai cũng sẽ thấy:

Sống và chết, không kịp chia tích tắc

Có khi chết một cái ào, tím ngắt

Có khi chết một cái ào, im re

Có kinh chết, một cái ào nín khe

Thật mơ hồ, trông còn hơn mộng mị

(Mặc Giang, bảo vệ hành tinh xanh)

Sự biến chuyển từ mạch sống hân hoan trong dệt mộng ươm đời hạnh phúc, đến cái chết kêu ông xanh không thấu, gọi bà dày không hay như thế, đúng còn hơn cả chiêm bao. Trong thế giới đối đãi, mộng thì không phải thực, mà thực thì không phải mộng, nhưng giờ thì không thể phân ranh xẻ giới. Vì “chết thật tình mà nghe sao vô lí, …mới đó mà trôi về một cõi lãng quên, mới đó mà lung linh mờ cát bụi”. Triết lí về vô thường biến hoại ở đây khiến ta ý thức được, “trong hội ngộ đã sẵn mầm chia li…”. Đồng thời với ý thức này, người ta càng thấu biết “trong tích tắc, biết bao nhiêu sự chết, chứ đâu cần một đêm với một ngày, chứ đâu cần một tháng với môït năm…”

Hình ảnh thân thiết gần gũi sau chết chóc li tan, là một hiện trạng chua chát phủ phàng, khiến con người thêm chán ngán về sức mạnh của vô thừơng, là hình ảnh một chiều nào đó:

Đi trong nghĩa trang chợt nhìn nấm mộ

Nắp quan tài vỡ một lỗ tan hoang

Nhìn vào trong tôi rún rấy bàng hoàng

Một đầu lâu với xương khô vụn vỡ

…Nấm mộ kia một thời nào kiếp trước

Nắm xương tàn còn sót lại phôi phai

(Mặc Giang, vào cửa tử tôi tìm về cõi chết)

Lối nhìn nhận, quan niệm sâu xa thống thiết về lẽ sống như thế, biết đâu có ai đó trong cõi diêm phù ngộ tưởng là cái nhìn thiếu lạc quan, buồn tẻ thê lương. Sao không thả mộng hồn say phách tán cho chuỗi ngày hoan lạc dương gian, mà lại trầm ngâm với nỗi buồn não nề cõi chết. Đâu không biết rằng, trốn chạy, phớt lờ, không đủ nghị lực, không dám đối diện sự thật muôn đời, khiếp sợ đến nỗi không dám nhìn, không muốn bàn, mất đi tiết khí chí dũng trong đời, mới là bi quan. Tội nghiệp, và xót xa biết bao !!!…

Trong cái gọi là“sống và chết gảy cung đàn bất tận” hay là “tử sinh hai nhịp vơi đầy, cung đàn sống chết còn đây vô thường” ấy, là có cơ hội để con người tiếp xúc với triết lý trong dòng sống chết luân lưu. Đó là tiếng chuông báo động về luân hồi. Ý thức, ý niệm về luân hồi, là một trong những nét son về triết lí hiện sinh nổi bật trong thơ Mặc Giang. Trình bày về triết lý này, Mặc Giang nói :

Khi dòng sinh đã bắt đầu chuyển mạch

Thì dòng tử mở ra môït cõi đi về

Hoặc

Khi cõi sinh hiện ra thêm một vệt

Thì cõi tử lại trống mất một ô

(Mặc Giang, Tôi bước đi giữa đôi bờ sinh tử)

Ông chỉ ra, sống và chết chẳng phải hai cõi riêng rẽ phân thù sai khác, mà tương quan mật thiết, bất khả phân giữa hai chỉnh thể đối lập, thống nhất trong mâu thuẫn. Nó là một vòng tròn khép kín liên tục. Ngay khi mạch sống mới bắt đầøu hé nụ, thì mầm chết đã kết trái trên cánh hoa tàn. Để có một chúng sanh thọ thai ở nơi này, thì trước phải có một chúng sanh ở chỗ khác qua đời. Trong Vạn Hữu Trường Ca, phần “ma quỷ thân thương”, Mặc Giang tả : “kìa em bé vừa sinh ra đó, trên dương gian bỏ xó một người. Em cười mở mắt sáng ngời, đã tan hồn phách của người trần gian.” Em bé quỷ con mới sinh ra đó, không ai lạ, mà chính là tái sinh thoát kiếp của một linh hồn của kiếp người. Tác giả lại khẳng định thêm :



          Sáu nẻo xuống lên là chi nhĩ !

                            Bốn loài sinh tử tợ chiêm bao !

                                                Xa xưa như mới hôm nào !

Ngày mai mờ mịt cớ sao đón chờ ?

( Mặc Giang, Vạn hữu trường ca )

Trong mạch tử sinh luân hồi, là hình ảnh của những kiếp thác thai bất định, hôm nay là người, nhưng mai kia là kiếp sống thay hình đổi dạng trong mạch tương lưu giao cảm của kiếp hữu tình. Con người sau khi chết không nhất định tái sanh trở lại làm người, mà tái sinh xoay chuyển vào trong sáu cõi bốn loài, bởi con người không phải là chúng sanh duy nhất. Do đó có thể kết luận, “tử là điểm ngừng mà sinh là tinh ba xuất phát, linh tri đó ứng tùy một thân khác, chiêu cảm cùng vạn hữu khứ lai ”, và vì khi “ đã đi thì không phải là hai, nhưng khi đến là hai chứ không phải một, như một bản trường ca tương tục âm thanh nhiều nốt…”. Chết chỉ là đánh dấu bước ngoặc chuyển tiếp trong dòng sống luân lưu vô tận, còn linh tri hay linh hồn tiếp tục trong một đời sống mới, như mặt trời tuy lặn nơi này, nhưng thực tế đang mọc ở nơi kia. Thì ra, “giữa tử sinh có sợi dây vô hình kì diễm, như bản trường ca sinh tử vô cùng.”

Thế nên, chết là sự thể hiển nhiên đau thương ngàn đời hiển hiện, nhưng chỉ là huyễn hữu như giấc mộng phù du, vì “lang thang từ kiếp luân hồi, mà không thật có có luân hồi cưu mang, vẽ lên lối dọc đường ngang, lối dọc biến mất lối ngang không về, tử sinh sinh tử lí hề ……” Cả nhân gian sinh tử luân hồi thống khổ mà chỉ như một trò hề. Sau hiện tựơng sống chết ấy là cái không từng sống chết.

Triết lý về sống chết của nhà thơ Mặc Giang, cho chúng ta hiểu rõ, hai bờ sống chết là trên cùng một mạch tương thông, mà ở đó đâu còn nghe tiếng gõ nhịp của thời gian. Giá trị thời gian không thể thiết lập. Theo Mặc Giang, ý niệm sanh và tử, chỉ là danh từ của tương quan đối đãi, trong những giả định về thời gian. Xuyên qua đó, nhà thơ cũng đã chỉ ra, trong hiện tại cũng có mặt xa xưa, và trong xa xưa cũng vốn đeo bòng cái hiện tại sống động này đây, và tương lai càng không thể thiết lập và minh định. Thông qua chuỗi luân hồi sáu nẻo, Mặc Giang cho chỉ chúng ta nhận thức được triết lý về thời gian theo Kim Cang Kinh , là “quá khứ tâm bất khả đắc, hiện tại tâm bất khả đắc, vị lai tâm bất khả đắc.” Ý thức được sự tương quan giữa ba khoảng thời gian ấy, là cơ sở để chúng ta càng hiểu thức rõ :

                       Mồ hoang như ảnh ảo huyền

                  Thân như bèo bọt người thuyền phiêu du

Từ trong vũ trụ âm u

                  Em như điểm sáng thiên thu vẫn còn

                       (Mặc Giang, Vô tình tôi thăm Nấm mộ hoang Bé Thơ)

Em ơi ! buồn khóc mà chi, tiếc thương mà chi ! Nấm cô mộ lạnh lùng đến tàn nhẫn ấy, nào phải hình hài đích thực của em, nó chỉ là “ ảnh ảo huyền”. Em vẫn còn mãi giữa thuyền đời vô tận đó nghe em, ! Tôi đã thấy rồi, em ra đi lang thang từ ngàn xưa, và cho đến cả mai sau. Do đó nên biết, tuy là “đường sinh tử đã mòn lối cũ, nẻo hợp tan đã phủ bao lần, bụi mờ rũ bóng phong trần” , nhưng mà em và tôi vẫn chưa hề sống hay chết, vẫn là “trăng sao chưa nhạt phù vân chưa nhòa.” Đây hẳn là sự tương quan giữa cái hữu hạn và vô hạn, giữa hữu hình và vô hình, giữa vật chất và phi vật chất. Trong sanh diệt, tồn tại cái không từng sanh diệt, đó là chân thể bất biến, là linh tri vĩnh hằng. Sống và chết có mặt trong nhau, là sự tương quan :

…Sông với nước chung đôi một bóng

                              Nước với sông một bóng chung đôi

                               Trăm năm cũng chỉ một đời

                               Nghìn năm cũng chỉ một lời nước sông.

                               ( Mặc Giang, Vạn hữu trường ca )

Lìa sông thì đâu còn nước. Không nước thì sao có thể thành sông. Sông nước chỉ là hai khái niệm được thiết lập trên trục tương quan đối đãi. Thực chất là một quan hệ đẳng thức. Trong sinh diệt có cái bất sinh diệt. Trong ra đi đã có sự hứa hẹn trở về. Trong cõi đi về đã có sẵn ngày biệt li. Qua trình bày triết lý về dòng sinh mệnh, Mặc Giang chỉ ra, không cần phải né tránh cái chết, và đi tìm cầu sự sống, vì cả hai vốn có mặt trong nhau, vốn có quan hệ “sông với nước chung đôi một bóng, nước với sông một bóng chung đôi… sông đã có cớ chi nhớ nước, nước đã hòa một thể cùng sông.” Hiện tượng sóng đào bọt bèo phập phều của sông không vốn không tách rời bản tánh bất biến của nước. Cái hạn hữu sinh diệt sinh diệt theo thời gian và ý niệm, nào có cách biệt với cái bất sinh diệt.

Vậy nên, chớ khi sinh ra mới bảo là có, chớ khi chết rồi mới nói là không, vì “có từ thuở hồng hoang mờ ảo, tán từ thời tuyệt xảo lân tinh, mờ mờ ảo ảo dáng hình, có không không có lưu linh vậy mà.” Nên nếu bảo rằng không, thì phải không ngay lúc ra đời . Nếu nói có thì phải ngay khi không. Ý niệm về “có- không”, không nên để bị đánh lừa bởi thế giới hữu hình, vô hình, hay bởi kiến văn giác tri thường thức. Mặc Giang còn chỉ rõ thêm, “sinh là lúc từ không ra có, tử là thời từ có ra không, có không một thể tương đồng, duyên còn ta có đến không ta về” .Vì “có không một thể tương đồng”, nên chớ khi sanh mới nói là có, khi chết rồi mới nói là không. Cả hai đều vần vũ có mặt trong nhau. Hiểu được vậy, cũng chính là lúc ta huênh hoang hát lời ca trên đồng hoang sinh tử:

Từ trong cát bụi tử sinh

Ta xin nhớ lại bóng hình của ta

Từ trong tỉnh mộng đêm qua

Ta xin nhớ lại quê nhà xưa nay

(Mặc Giang, Ta đây, hiện hữu vô cùng )

Do thông suốt lẽ sinh tử, nên nơi đây, Mặc Giang đã chỉ rõ thêm, lặn hụp chơi vơi trên từng nhịp bước tử sinh như sự chuyển tiếp của sóng mòi, như cát bụi hư nát phủ mờ dòng sông, thế nhưng bản tánh chân thân chưa từng biến chuyển đổi thay. Ra đi biền biệt trong dặm trường tử sinh, nhưng ta nào có ra đi, mà đã và đang trở về với ngôi nhà chân thể. Thế nhưng trở về mà thật sự đâu có trở về, vì có ra đi bao giờ đâu mà trở về. Ngôi nhà quê hương xưa ấy vốn ở ngay trong mọi sinh linh. Từ đó, sẽ vang vọng “tiếng hát chưa tan” :

Tôi đi từ chỗ không đi,

Luân hồi không đến ngại gì có không

Tôi đi pháp giới rỗng không,

Tôi về vạn hữu hằng còn hiện ra

(Mặc Giang, Sắc không mỉm nụ vô cùng)

Tại đây, quan niệm về nhân sinh và vạn hữu của thi hào Mặc Giang đã đưa chúng ta đi sâu thẳm hun hút tận cùng của lối về tĩnh lự, để phóng cái nhìn sâu thẳm vào diệt sanh của dòng đời, vào hữu hạn của kiếp người. Con người lù lù một đống ấy vì không thật có, nên nói rằng sinh ra từ chỗ không sinh, mà chết đi cũng chẳng phải đi vào cõi lunh linh ảo huyền. Đi hay về, sống hay chêát, chỉ trên cùng một mạch tương thông lưu cảm, nào có ngại gì “có”ù với “không”. Pháp giới còn đó nhưng lại hằng rỗng không, vạn hữu rỗng không nhưng không khi nào không hiện hữu. Từ trong hữu thể mà thấu đạt vô thể, từ trong hữu cùng mà thấy rõ vô cùng, nhà thơ lại dẫn chúng ta trên lộ trình đi về “nguyên sơ, còn đó bóng hình” :

Vỡ toang, chấn động ba ngàn

Mười phương thế giới chưa tràn chân lông

(Mặc Giang,Ta đây, hiện hữu vô cùng )

Cả vũ trụ mênh mông, càn khôn mười phương thế giới khôn cùng như thế, nhưng lại nhét chưa đầy một chân lông. Theo chiều hướng tư duy thông thường, sẽ thấy thật qúa vô lý, nghịch biện, làm cho choáng voáng, vo đầu bóp trán. Thế nhưng nhà thơ Mặc Giang chẳng phải chỉ nói rõ sự thật muôn đời, chân lí vĩnh hằng đó sao. Ba ngàn cõi nước và mười phương thế giới chỉ là có ở hiện tượng phù phiếm huyễn hóa, như hoa đốm trong hư không, bởi lý thể nó là không. Nhờ “không” mà thiên hà đại địa và con người có mặt. Lìa “không” thì ngay một vi trần cũng không thể tựu thành. Pháp giới tuy thiên hình vạn trạng, nhưng thực chất không thể nắm bắt và khái niệm. Do đó “mười phương thế giới chưa tràn chân lông” chính là triết lý “sắc chẳng khác không, mà không cũng chẳng khác sắc”. Tuy như thế, nhưng thực ra nhân sinh và thế giới quan của nhà thơ chẳng phải dừng lại ở chỗ minh định sự không khác nhau giữa không và sắc, mà chính đang triển khai tư tưởng biện chứng về mối quan hệ tương tức tương nhập, mở ra một “ cõi đi về” trong vô thỉ vô chung, đó là “sắc tức là không”, và “không cũng tức là sắc”. Đó chính là thông điệp của “pháp huyền vi có mặt từ nhịp bước vạn đừơng… có với không thật ra chỉ một chữ, không với có thật ra chỉ một lời” . Từ đây, nhân sinh quan của nhà thơ như nhắn gởi cho nhân loại hiện tại này và mai sau khúc ca chứng đạo bay vào cát bụi của kiếp người, là “đã không thì mấy cũng vừa, có thì một điểm cũng thừa mà thôi”

Thông qua nguyên lí sắc không ấy, nhà thơ đã mang lại cho con người cái nhìn triệt để tận cùng huyền vi. Con người và vũ trụ vạn hữu chỉ sanh diệt còn mất trong thế giới hiện tượng, còn bản thể thì chưa từng sanh hay diệt, đến hay đi……. Chính nó tự tiêu dung trong những phạm trù khái niệm đối lập. Thế giới và nhân sinh vốn tồn tại từ vô thỉ, nhưng cũng chính là vừa xuất hiện ngay trong đương niệm. Tất cả vạn hữu trải dài trong vô tận, không ngằn mé, nhưng cũng chỉ là nhét chưa đầy chân lông cọng tóc mà thôi. Chúng ta thấy rõ ràng, trong quan niệm về nhân sanh vạn hữu, nhà thơ Mặc Giang đã vo tròn đơn vị không gian và thời gian thành một khối “nhất chân”, không tìm đâu ra, nhưng không đâu mà không có. Không đâu không có nhưng lại là mất hút tự ngàn xưa và chưa từng lên tiếng bao giờ.

Ngay khi nói, “sắc chẳng khác không”, là trong thâm ý Phật tổ đã mốn nói “sắc tức là không” rồi. Không phải ngẫu nhiên nhà thơ lại đưa ra luận thuyết về sự tương quan giữa sinh tử và không sinh tử, giữa hiện tượng và bản thể, hay nhân sinh là vô thường biến chuyển, luân hồi, khổ đau, không thực có. Mục đích tối hậu mà nhà thơ Mặc Giang, chính là muốn chỉ ra cho con người, muốn thắp sáng cho cu?c đời là nguyên lí duyên khởi của sự vật. Đó là một chuỗi móc xích liên hệ vô cùng, cái này có nên cái kia có, cái này không thì cái kia không. Vì mang tính chất duyên khởi, nên vô ngã vô thường khổ đau và luân hồi. Vì duyên khởi nên tánh vạn pháp là không. Tánh của vạn hữu là không là vì duyên khởi.

Nhờ sự chiếu rọi của ánh sáng duyên khởi, con người mới hiểu rõ, sinh tử sở dĩ có mặt là do sự khơi đôïng của sơ niệm vô minh, là sự khơi ngòi cho của tiến trình luân hồi và khổ đau. Cho nên nói rằng, vô minh, là cái bất giác đầu tiên trong tiến trình duyên khởi của dòng sống. Mà những gì được vận hành dưới nguyên lí duyên khởi thì không thật. Nên vô minh không có cái ngã tồn tại biệt lập, vì vậy có thể chuyển hóa. Chỉ khi nào chuyển hóa hay chấm dứt vô minh, mới chấm dứt mọi tiến trình sống chết. Vậy, đưa ra cái nhìn về sự tương quan giữa bản thể và hiện tượng của dòng sinh mạng con người, nhà thơ Mặc Giang muốn không những chỉ có chỉ ra cho con người hiểu rõ bản chất dòng sống là duyên sinh, không có một cái ngã độc lập, mà còn muốn nói rằng, trần gian là hoàn toàn có thể cải tạo chuyển hóa, khổ đau có thể chuyển thành an lạc.

Từ những gì đã đề cập một cách khái quát sơ lược trên, chúng ta thấy nhà thơ Mặc Giang có cái nhìn trầm thống, chìm lắng, sâu sắc về những giá trị vĩnh hằng và và khiếm khuyết của nhân sinh. Cái nhìn này đương nhiên đã được sàng lọc qua sự phân tích, thực nghiệm, kinh nghiệm sâu dày của con tim và khối óc. Con tim đã từng rung lên từng nhịp đập yêu thương cuôïc đời, khối óc đã bao kiếp rồi thẩm thấu liễu tri những vụn vỡ thành hoại của dòng sống. Từ đó, cho chúng ta càng thấy rõ, nhân sinh quan của ông hơn lúc nào hết, cần được tư duy phân tích một cách chín chắn, siêu việt những giá trị khoa học thường thức, để đi đến tiếp nhận như không khí và hơi thở. Nếu không, thì những giá trị quý báu chân thực về quan niệm nhân sanh sẽ đi vào hư ảo méo mó, rỗng không và tụt hậu.

Có được cái nhìn về nhân sinh và vũ trụ như thế ấy, không biết tự lúc nào, đã tạo nên một Mặc Giang hiên ngang đầy nghĩa khí , đã “nện một khèo, ứ nự, giáng một búa, thất kinh, hư vô treo mông mênh, hỏi làm chi vũ trụ”, rồi chụp bắt tầng không trong bàn tay, để mà “gom ông trời một bọc, gom trái đất một bao, như đời tôi một túi”. Và đã tuệ tri ,“tay cầm chuỗi hạt chưa lần, Long Hoa đã hiện, Linh Sơn chưa tàn.” Vậy phong thái sống cụ thể đối trước cuộc đời, với còn mất vinh nhục ra làm sao, thiết nghĩ, chỉ cần tìm hiểu vài chí khí, nghĩa tiết thể hiện trong vài thi phú tuyệt tác của ông, thì cũng bổ ích cho thế đạo nhân tâm lắm rồi ! không thì chẳng phải đáng tiếc lắm sao!

2.      Thái độ và hướng sống

Như chúng ta đã biết, thơ là kết tinh tinh hoa của tâm hồn, là tiếng nói trung thực và rung động chân thành của nhịp đập cảm xúc. Tiếp xúc với thi phẩm và tác giả, cho chúng ta nhận ra, diễn biến tâm tư biểu đạt trong thơ với con người đích thực của ông là một nhịp hòa điệu. Để rồi, cốt cách thể hiện trong thi phẩm, càng cho chúng ta hiểu nhiều hơn, sâu hơn về thái độ và một hướng sống chí thiện viên dung.

Giữa biển đời quay tít mù khơi, giữa vật lộn bon chen trong dòng sống hoa lệ, khổ đau, thành bại nhục vinh, đổi thay của thời cuộc và ấm lạnh tình người, nhà thơ đã nện những bước chân vững chắc, đầu ngẩng cao hướng về phía trước, đôi mắt sáng ngời nhìn tới tận trăng sao.

Bước đi trong đời giữa bốn mùa hoa lá, giữa gió nắng mênh mông đong đầy cát bụi dặm trường, chúng ta bắt gặp ngay hình ảnh của một người phiêu du vô định. Đối với phiền toái của thế sự, thì biết “ quên đi cho cạn ưu phiền, bỏ đi cho sạch đảo điên cuộc đời, ta vui ta hát ta chơi…” Đó cũng là hình ảnh của một người khùng, đang ngao du cùng khắp thiên hạ. Bên cạnh những người “giàu sang, phú qúi, keo kiệt, bòn chài”, là hình ảnh một người :

…… Đi khắp đất đâu nơi nào có cửa

Ngủ khắp nơi đâu chẳng phải là nhà

Giàu có quá ta, chẳng có chi mà dư thấy bà

… Đâu tham lam, nhỏ mọn, hẹp hòi, ích kỉ

…Danh lợi, quyền uy, đem nhét một bồn binh

Bỏ trong túi tanh hôi, ôm mối sầu vạn kiếp

Lâu lâu móc ra coi, nó kêu đồ oan nghiệt

…Nếu tái sinh và cần chọn lựa, thì tôi là một người điên…

(Mặc Giang, tôi chỉ là một người điên)

Ôi ! người điên“tội nghiệp” của tôi ơi !!! Điên kiểu đó thì khó có tỉnh nào“theo” cho kịp, khùng kiểu ấy thì hiếm trí nào “sánh” cho ngang. Điên mà khiến trời đất nghiêng mình, gà tàng mà làm “ngân hà xao xuyến tiếc hơn thua !!!” Danh lợi quyền uy đã trở thành đồ phế liệu tanh hôi, nên cho vào trong một xó như đôi dép bỏ; nhỏ mọn, ghét ganh, tật đố đã quẳng một gánh cho trôi sông. Đó cũng chính là thái độ “lợi danh rao bán không mua, ngàn vàng ế ẩm dư thừa mà thôi.”

Không biết cốt cách của người điên đã tạo ra sự phóng khoáng “đi khắp đất đâu nơi nào có cửa”, hay chính thái độ xem “ngủ khắp nơi đâu chẳng phải là nhà” đã phác họa nên người khùng ấy, rồi hát tặng nhân gian lời xình xoàng: “tôi bước đi trời cao điểm tựa, tôi bước đi đất rộng tương lân, trời xanh không vướng đầu trần, đất màu chẳng vướng bước chân dặm dài.” Trứng có trước hay gà có trước? nếu nói một trong hai rơi vào trước hoặc sau, thì lập luận chỉ là một vòng xoáy li tâm. Bước đi mà “đầu không vướng trời, chân không vướng đất” ấy, là hệ qủa của con người đích thực của tác giả; hay chính phong thái ấy đã tạo tựu chân nhân của tác giả, thật vi tế, khó mà quan niệm cho được. Trong thước đo thời gian để đặc định về hiện hữu giữa con người chân nhân và phong thái, thì đó là bước chân dung dị bình thường, nhưng rất đỗi phi thường. Trước, trong và sau khi đạt được phong thái thong dong, nhà thơ đều đã chiêm nghiệm được “lợi danh, là một bãi phù du lầy lội. Cuộc đời, là một bãi nhiễm thể phù sinh, trôi bồng bềnh những cặn bã nhục vinh, và bầm dập những rong rêu thành bại”. Đồng thời, tại đây chính tác giả cũng âm thầm thức tỉnh thế nhân, “công danh giàu sang như mây nổi, năm tháng đời người tợ tên bay” ( HT Thanh Từ dịch, Tuệ Trung Thượng sĩ ngữ lục, sanh tử nhàn nhi dĩ )

Xem nhục vinh, lợi danh, thành bại đều là thứ lầy lội cặn bả rong rêu, khiến anh “khùng thế kỉ”--- khùng mà mở ra một chân trời cao rộng đi về “viễn xứ”, khùng “chẳng có chi mà dư thấy bà” ấy chẳng biết làm chi cả, mà chỉ :

…Góp nhặt lá vàng trên những con đường sỏi đá quanh co

Đói ăn, khát uống, mệt nghỉ ngáy kho kho

(Mặc Giang, tôi chỉ là một ông thầy tu).

Tuy rất bình thường, nhưng nếu làm việc này lại là người “chẳng có chi mà dư thấy bà”, thì lại siêu thường. Phải chăng đây là phong thái “đói thì ăn chừ cơm tùy ý, mệt thì ngủ chừ nào có quê hương… Nhọc chút chừ nghỉ đất hoan hỉ, khát uống no chừ thang tiêu dao.” (HT Thanh Từ dịch, TTTS ngữ lục, phóng cuồng ca ) . Những món như cơm tùy ý, đất hoan hỉ, thang tiêu dao, vì siêu thực, nên không tìm đâu ra, nhưng cũng không ngoài cái thực, nên không đâu là không có. Ở đây, tác giả lại vì “đốt bếp lên hâm chẳng có lò”, nên ăn uống như là việc vào rừng không động lá, vào biển không quậy sóng, dọc ngang cùng khắp mà chẳng rơi vào “có” “không”. Đây hẳn chính là lúc chúng ta bắt gặp một người, mà :

Kinh luân trống rỗng, lúa thóc thủng bồ

Đưa không nhận, đẩy không cho

Đường không đến, nẻo không đi, không thêm không bớt

(Mặc Giang, tôi chỉ là một ông thầy tu)

“Kinh luân trống rỗng, lúa thóc thủng bồ” là cái nghĩa khí phi thường của đấng trượng phu. Nếu nói đủ thì chỉ cần một chữ cũng đã đủ. Nếu không đủ thì ngàn vạn lời cũng là trống không. Đó cũng có thể là gia tài kếch sù nhưng nhìn không thấy, không thấy nhưng lại sờ sờ trước mắt; đổ hoài không đầy, lấy mãi không cạn. Nên không thèm nhận, mà chẳng cần cho. Khi tác giả ung dung trên con “đường không đến, nẻo không đi, không thêm không bớt”, là lúc :

Cõi trần gian, an lành, xáo trộn, vẫn bỉnh bơ !

Lòng thế nhân đãi bôi, hờ hững, con cóc khô !

(Mặc Giang, tôi chỉ là một ông thầy tu).

Người ta thường đảo điên choáng voáng trước khen chê, nguyền rủa, được mất, thịnh suy… Mặc Giang xem nó chỉ là trò huyễn hoặc, là “con cóc khô”. Sự an nhiên, điềm tĩnh, mặc xác trước những nóng lạnh tình đời này càng khắc họa rõ chân dung một hiền sĩ trí dũng, đúng là : “như tảng đá kiên cố không lung lay trước gió; cũng vậy, người trí bất động trước bình phẩm khen chê của thế gian”. (kinh Pháp Cú). Đạt được sự điềm nhiên tĩnh tại này, cũng chính là muốn bảo với thế nhân:

Đó là mới thật thâm sâu

Tiểu nhân, quân tử, trước sau khác gì

Trăm năm một cuộc cười khì

Cười như tùng bách xanh rì trăm năm

                                           (Mặc Giang, khôn chết! dại chết ! biết sống)

Thế đó, cuối cùng rồi người thông minh tài trí anh hùng, kẻ ngu si dại dột đều chỉ một nấm mồ. Cho nên, đối với Mặc Giang, cuộc đời với bao biến cố tang thương, bao vùi dập hư vinh nổi trôi ấy chỉ là một cuộc cười khì. Cái cười của tâm hồn đồng điệu với hiền Thánh, xót xa thương cảm cho cuộc đời. Đó là cái cười vang tận không gian, vượt thời gian để đi vào vĩnh hằng, nên cái cười ấy trở thành cười như tùng bách xanh rì trăm năm. Không biết tự bao giờ, cái cười đơn sơ thường hằng ấy đã vang tiếng nói của “tao nhân mặc khách trong trời đất”, là:

    Ngao du sơn thủy cho cùng khắp

   Để tặng nhân gian một nụ cười (Mặc Giang, Chia chung NỤ CƯỜI)

Và bây giờ, trong mỗi bước chân ngao du cùng khắp sơn thủy, hay trong lối sống như Trần Tung là “gió mát trăng thanh sanh kế đủ, non xanh nước biếc nếp sống đầy” ấy, là cái cười của đầu nguồn mạch Tào Khê, chảy xuyên qua dòng lịch sử, hòa vang trên cao xa, nhưng lại quyện lấy hồn sông núi quê hương, thỏ thẻ thì thầm với mỗi cá thể trong dòng đời. Bấy giờ ở đó là hình ảnh của một người du thủ không nhà, nhưng không đâu chẳng phải là nhà, chính vì đã tự xác định, “cuộc đời tôi, một cuộc đời viễn mộng, bước phiêu du, như khúc rẽ dòng sông, đi đi mãi giữa đất trời lồng lộng, đi cho cùng điếm cuối cũng như không.” Mỗi bước chân phiêu du là bước chân đi về vô định, không quay trở lại như khúc rẽ của dòng sông, đi mà như chưa từng ra đi, là phong thái trượng phu nghĩa khí, lúc nào cũng an vui. Đó cũng chính là cuộc sống “chẳng cần cửa tía, chẳng cần rừng, rốt cuộc chỗ nào chẳng an tâm.” (HTThanhTừ dịch, TTTS Ngữ lục, viếng Đại sư Tăng Điền) Tức không màn phố thị giàu sang lòe loẹt hào nhoáng, cũng không cần rừng rậm vắng xa tĩnh mịch, mà tâm vẫn an nhiên trầm tĩnh. Rồi tác giả tiến thêm một bước khẳng định :

Cuộc đời tôi, đi nhưng không cần đến

Mỗi thời không chỉ là điểm dừng chân (Mặc Giang, bức lục ngân sương)

Hướng sống chân chính là sống với tinh thần đi để mà đi, chứ không phải đi để mà đến. Đi để mà đi là bước đi ổn định, không ước vọng ngày mai, không tìm cầu quá khứ, biết sống trọn vẹn với hiện tại, vì theo Mặc Giang thì, “cái hôm qua, không là của hôm nay, cái ngày mai chỉ là một bến đợi”. Nếu cho rằng có một đích đến, là tự giam hãm mình trong thành trì của bước hãm tiến bộ tâm linh, tự nhốt mình trong lâu đài tự mãn. Nếu đi để mà đến, là tâm trạng “vì không biết, nên âu lo, sợ sệt; vì không thông, nên hoảng hốt chẳng yên”, chứ không phải là tâm thái “đường thênh thang, ta cứ bước thong dong, Cứ vui sống, và hòa reo vạn hữu” của phong độ đi để mà đi.

Thế rồi, từ bước chân đi mà không cần đến, khiến kẻ không nhà đi càng sâu, càng rộng vào đại tạo vô cùng, thoải mái như cánh chim giữa trời không :

Tung cánh gió, nhấc mình xa điểm tựa

Bổng lưng trời, xé từng khoảng không gian

Vượt mênh mông, cỡi sóng lướt mây ngàn

    Trong bất bận, tôi lù lù lao tới

(Mặc Giang, Đại bàng tung cánh gió)

“Tung cánh gió, Bổng lưng trời, lướt mây ngàn” là hình ảnh cụ thể chân thực, thân thiết nhất về một cánh chim rong chơi không biết mỏi mệt giữa thú vui non nước điệp trùng. Hình ảnh này khắc họa sự không vướng kẹt vào tình đời, không bị ràng buộc bởi thế gian lụy phiền như danh vọng quyền bính, không gian thời gian. Tâm hồn thênh thang, không bị khống chế vùi dập trói buộc bởi cảm xúc hay ảo ảnh trần gian này, là sự hòa điệu nhất quán với phong thái:

    Trời đất liếc trông chừ sao thênh thang



                  Chống gậy rong chơi chừ phương ngoại phương

                  Hoặc cao cao chừ mây đỉnh núi

Hoặc sâu sâu chừ nước trùng dương

(HTThanhTừdịch,TTTS Ngữ lục, phóng cuồng ca)

Rõ ràng là một tâm hồn cuồng nhiệt, nhiệt thành, mạnh mẽ, tự tin. Rồi nơi chốn ngao du không nơi chỗ ấy, một cách hào khí, “giữa khung trời vạch một nét đường ngang, cuối góc biển chắn một lằn lối dọc.” Tại đây, con người du thủ, con người phiêu bạt ấy âm thầm xác định, mỗi lần đến và đi, đều chỉ là mỗi cuộc hành trình của người khách độc hành, của những “sân ga không đến không đi”, của “Bến xe không đỗ… cứ lững thững đến đi nhưng không phải là nhà”, của “thuyền không xẻ nước”. Nên trong từng cuộc hành trình ấy, không cần ai chào ai vẫy, không hẹn không thề, và chỉ cần rung khúc nhạc không tiếng, gảy cây đàn không dây mà thôi ! Để cuối mỗi cuộc hành trình, con người phiêu du tư lự với chính mình rằng, “cuộc đời tôi, một giấc mơ ! mượn thân hư huyễn trôi bờ tử sinh. Cuộc đời tôi, một bóng hình ! mờ mờ nhạt nhạt lung linh dặm trường”.

Con người của tụ hội tất cả tiết khí chí dũng nêu trên, ngao du trong bốn phương trời như cánh đại bàng vút đi mạnh mẽ thế đó, nhưng thực ra, mỗi chuyến ra đi cũng chính là sự trở về quấn quýt lấy rừng đước và tổ ấm ngày xưa. Con người du thủ ấy thong dong tĩnh tại trong mỗi cuộc hành trình, nhưng chính trong mỗi cuộc rong chơi giữa bốn mùa đắp đổi ấy, đã chuẩn bị tư lương cho sự trở về. Trở về để “khua âm vang khúc nhạc lên đường, ngân tình dài muôn vạn yêu thương”, hay là “dùng tình thương làm một bản trường ca, dùng hiểu biết làm nhịp cầu chuyển hóa.” Để hoàn thành sứ mạng chuyển tải tình thương này, người rong chơi không dám mơ mộng gì cao xa, mà chỉ với Tâm nguyện bình thường là:

    Tôi xin vào trong ngõ kẹt

Nhìn trông mảnh tối cuộc đời

    Tôi xin vào nẻo đơn côi

   Nhìn trông những người cô độc

    Tôi xin vào nơi hẻm hóc

    Nhìn trông cuộc sống âm u

    Tôi xin vào chốn mịt mù

    Nhìn trông mảnh đời đau khổ

(Mặc Giang, Đừng có mãi hoàng hôn và đêm tối !)

Hai tiếng “Tôi xin”, nghe dễ thương qúa đi thôi !!!, nó khác xa với “tôi sẽ” nhiều lắm chứ ! “Tôi xin”, hàm nghĩa là tôi không cao vọng, không mơ ước, không thề thốt, không lên giọng, và chỉ mong những gì tối thiểu nhất, đơn giản và khiêm tốn nhất. Chỉ cần được vậy là tôi thỏa nguyện rồi, đời tôi không cần gì nữa. Đi vào trong hẻm hóc, ngõ kẹt, nẻo đơn côi, hay chốn mịt mù ở đây, chính là sự cảm thông sâu sắc, vỗ về, an ủi xót thương cho sựï gian lao vất vả, kém may mắn, khốn khổ bất hạnh của những những mảnh đời như: người mắt Cườm, người cùi, em bé mồ côi, thân phận người mù, em bé nhà nghèo, em bé cơ cùng, người nghèo, người khuyết tật, người câm, người điếc, người mù, người mua bán ve chai, người phu cầu đường, người xây mộ, người tiều phu, người phu quét đường, người phu khuân vác, người cạo mủ cao su, người phu hầm mỏ, người bán hàng rong, người lính chiến, người nông dân, gia đình bất hạnh,người phế nhân, trẻ thơ quê nghèo khốn khó, miền quê, vùng sâu, miền nước mặn đồng chua....

Những nỗi khổ niềm đau, ước vọng, buồn thương, chán chường tủi nhục, hay những tâm sự về nỗi tuyệt vọng, tan nát rã rời tự thầm kín đáy lòng của những mảnh đời này đã được thể hiện rõ nét sinh động dưới ngòi bút của nhà thơ Mặc Giang. Mổ xẻ, phân tích trạng thái tâm tư tình cảm của những nẻo đời thương tâm gian khổ, kém may mắn, đắng cay, bất hạnh, nhưng tác giả dường như không phải viết về họ, mà như đang viết về chính mình. Do đó nên biết, không phải ngẫu nhiên mà con người “cỡi rong rêu cùng vũ trụ đi hoang” này lại thêm vào hai chữ “tôi là…”, hay “tôi mang thân phận…”. Như nhan đề “người câm” với “tôi là một người câm”, hoặc “người mù” với “tôi mang thân phận người mù”, thì ý nghĩa chuyển tải cách xa nhau nhiều lắm! Đây là sự hóa thân đặc biệt tài tình. Nhờ đó mà tác giả đã lột tả tận cùng ngõ ngách của những tâm hồn băng giá thê lương, đã sống trọn vẹn, nhập cuộc với mỗi cảnh đời đau khổ. Và như thế, mỗi một nẻo đời đều sẽ có cảm giác là thi nhân đang xót thương, chia sẻ, đang an ủi vỗ về, hiểu biết cảm thông sâu sắc, và đang đối thoại với chính mình. Chắc chắn họ sẽ cảm thấy ấm lòng hạnh phúc nhiều lắm, vì đã tìm được tri kỉ cho đời mình. Đời chỉ cần một tri kỉ là đủ lắm rồi !

    Từ hướng sống thong dong tĩnh tại, tiêu dao phóng khoáng, cảm thương mọi nẻo đời cô độc, đắng cay, bất hạnh, khiến người du thủ từng có mặt trong những cuộc hành trình vô tận ấy chẳng màng gì cao xa, mà chỉ mong và làm những gì nhỏ nhoi tầm thường bình dị nhất mà thôi. Con người phiêu bạt tự độc thoại với mình rằng:

    Người đi cao vọng hơn thua

   Tôi về nước mặn đồng chua lúa vàng

    ...Người đi công toại bao nhiêu

    Tôi về tô vẽ nhiễu điều giá gương

    Người đi cho thõa đường trường

    Tôi về ôm mộng bình thường tình quê

    …Người đi thõa chí hùng anh

    Tôi về vá viú mái tranh hoen mờ

                           (Mặc Giang, Hai nẻo cùng đường)

Tại đây, thêm một bước khẳng định tâm hồn hay hướng sống của tác giả. Khi thiên hạ leo đồi vinh quang thành tựu, tỏ mặt nở mày với đời, thì Người từng xem danh lợi “quyền uy, mòn đá cụi cũng lung lay”, từng “ngao du cho hết cõi đời” ấy chỉ cần trở về ấp ủ nước mặn đồng chua quê nghèo, nâng niu bồi đắp tình thương đồng loại (tô vẽ nhiễu điều giá gương), trân qúy tình quê. Rồi chỉ “vá víu mái tranh hoen mờ” mà thôi. Ôi! ước nguyện, chủ trương khiêm tốn đơn sơ nhưng rất đỗi cao sang! bởi hiếm ai làm nỗi, chẳng ai chịu và thỏa mãn cuộc đời “tôi xin muôn kiếp bóng hình nhỏ nhoi” ấy cả.

Sở dĩ phát nguyện và làm nỗi những dung dị bình thường nhưng phi thường, là vì “Người về” cảm thấy: “đi-về, một vạch nối liền, về-đi, không cách có phiền ngại chi.” Người đi và tôi về chỉ trên cùng một trục lộ thẳng tắp, chạy dài đến tận cùng không gian và thời gian. Rồi sẽ gặp nhau đâu đó trên quê hương muôn thuở. Cũng là bởi cảm nhận sâu sắc rằng, “sá gì kẻ ở người đi, đa mang như thế, tuyệt kỳ nghe chưa.” Bấy giờ trên phố xá hoa lệ, hay trên đường quê nghèo sỏi đá quanh co, con người đi hay về đều tự tại thong dong ấy ngỏ lời nhắn gởi bội phần thống thiết :

Tôi muốn nhìn bóng đèn mờ le lói

Để thấy những vùng heo hút âm u

Những bản làng sương gió mịt mù

Sống lây lất như thời xưa hoang dại

…Tôi nhắm mắt để nghe trong tiếng khóc

Của những con người mỏi mắt kêu thương

Của những con người trong cảnh thê lương

Thử đến đó làm sao ta sống nỗi !

                   (Mặc Giang, tôi nhắm mắt thu mình căn gác nhỏ)

Đó là những gì thấy được và nghe được từ trong rung động của con người phiêu bạt khi thu mình căn gác nhỏ. Cái nhìn cái nghe bằng linh cảm linh tri của cội nguồn chiều sâu tâm thức này, hoàn toàn hòa nhịp với mỗi bước chân đơn côi, mỗi hơi thở nặng nề, mỗi ánh mắt mỏi mòn trông đợi ngày mai của con người trong những bản làng sương gió mịt mù, của những con người trong cảnh thê lương. Trong lần hội ngộ không hạn cuộc thời không này, Mặc Giang giả có nói chi với con người khốn khó đói nghèo ấy đâu, mà chỉ thì thầm tâm sự : “tôi muốn về thăm lại quê xưa, ngồi yên đâu đó một chiều mưa, để nghe quạnh quẽ hồn cô lữ, lệ sử điêu tàn gởi giọt mưa. Chẳng biết lúc nào, người lữ khách độc hành ấy đã tự khẳng định giá trị của giọt thương trong cõi phù sinh, là “lệ sử điêu tàn gởi giọt mưa”. Nước mắt khóc cho những cảnh đời hẩm hiu của tôi là những giọt khô lăn dài trên dòng sử Việt, chảy dài đến tận ngày mai. Nó tuy tan tụ mong manh, nhưng lại như mưa móc tưới tẩm cho bao buồn bã, đau thương trên những ruộng tâm ê chề nát tan.

     Khi đã xác định được những giá trị thường hằng trong cõi vô thường ấy, thì tác giả chỉ lập nguyện trong từ tốn khiêm cung:

                  …Không như cây lá sum xuê

                  Thì làm hoa dại mân mê lối mòn

                  …Không như tàu lớn ra khơi

                  Thì như thuyền nhỏ đưa người qua sông

                                            (Mặc Giang, Khôn chết, dại chết, biết sống)

Hễ mang lại lợi ích thiết thực cho đời, cho dù chỉ là những gì tầm thường nhỏ nhặt nhất, thì con người đầy chí khí này vẫn người tình nguyện tiên phong, chứ không chịu ngồi vòng tay. Rõ ràng Mặc Giang không để thẹn với non sông, xấu hổ là con cháu Lạc Hồng, vì không xứng danh với tiết tháo của quân tử trượng phu, là làm trai chí hướng xông trời đất. Do đây, trong con người đi thênh thang trên hành trình du thủ trong thế giới ba ngàn này, lại chấp nhận một cách thật dễ thương:

Người vào Hoa tạng người chơi

Ta vào sinh thử cho đời bớt đau

…Người thương cây cỏ lá hoa

Ta thương bốn loại trong nhà thê lương

Người thương diệu hữu chơn thường

Ta thương muôn vật trên đường phù sinh

(Mặc Giang, Ta đi, một cõi phù sinh hiện về)

Trong cõi không, cõi vô sắc, Người làm việc của Người. Trong cõi hữu sắc, tôi làm việc của tôi. Chỉ đơn giản và âm thầm thế thôi. Tại đây, ta càng thấy, thì ra, con người phóng khoáng dọc ngang trời đất, tưởng như thờ ơ quay lưng với đời ấy, lại tình nguyện đi hun hút giữa gió chướng mây ngàn, để mang yêu thương đến với tận cùng ngõ ngách đời khốn khổ đau thương. Từ đó, giữa không gian bao la và thời gian vô cùng, chúng ta bất chợt bắt gặp hình ảnh :

    Cây đa còn đứng đầu đình

Cành mai trước ngõ nghiêng mình trổ bông

                                           (Mặc Giang, Ta đi, một cõi phù sinh hiện về)

Cũng chỉ tại những gì “tôi” làm trong cõi hữu hình này tuy không như “Người”, nhưng chính động cơ tác ý của hành động, đã nói hộ rằng, tôi và Người đâu phải hai thể riêng nhau, mà chỉ là một. Là một quan hệ “hai chiều chạy dọc bờ đê, dòng sông chuyển hóa chưa hề tồn sinh.” Cho nên, một cách tự nhiên, trong im lặng của trời đất, trong sự chuyển giao vần vũ của bốn mùa và càn khôn vạn hữu, đã xuất hiện hình ảnh “nghiêng mình” của cành mai.

Mai là biểu tượng của tinh anh thuần khiết và chí dũng, dám ngạo nghễ tự hào khoe mình trước giang sơn mỗi khi đông về hay hạ đến. Và cố nhiên khi trổ bông, thì càng làm cho chim sa cá lặn, nhật nguyệt thẩn thờ. Thế mà bây giờ ngay cảnh khi khai hoa, nó đành phải khiêm cung “nghiêng mình”. Đây là do đâu? vì cành mai đã thẩm thấu được điểm khác biệt nhưng lại đồng nhất giữa Người và tôi, phải vậy chăng ! Nếu “tôi” nói không đúng thì xin đừng tiếc lời, hãy chỉnh sữa lại giúp.

Nói tóm, qua một số câu thơ nổi bật của Mặc Giang, chúng ta thấy rõ phong cách và hướng sống đặc biệt của nhà thơ. Đó là sự không cố chấp, xem khắp nơi đều là quán trọ, xem thường những danh lợi phù phiếm, bình thản bất động trước khen chê đãi bôi của người đời, tiêu dao phóng khoáng giữa non nước mây ngàn, quan tâm cảm thông thân thiết những mảnh đời bất hạnh, lập nguyện cống hiến cho con người và xã hội những gì mình có thể, cho dù chỉ đơn giản và nhỏ nhoi nhất… Đó là sự tương giao hài hòa đặc biệt giữa giữa tình và lí, giữa hữu hạn và vô hạn, giữa hình thể và phi hình thể. Phong cách và hướng sống bình dị nhưng cao thượng, viên dung và siêu việt này, ảnh hưởng mạnh mẽ đến những tâm hồn sâu lắng biết suy tư của người Việt Nam. Và đương nhiên, tư tưởng lớn đâu chịu dừng lại ở đây. Còn thao thức vò võ và vạch cho con người Việt Nam phương cách hành xử cụ thể.

1. Quê hương nguồn cội

Cải tạo cuộc đời hay nhân sinh, là khiến hành xử tình người trở nên lương tri thánh thiện, nhằm kiến tạo một xã hội an bằng tốt đẹp hơn. Nói cách khác, ý nghĩa việc cải tạo cuộc đời chính là mở ra cho thời đại một hướng đi mới, không còn nhẫn tâm dẫm trên những bất thiện từ thô đến tế. Chúng là lối mòn cố hữu. Đã từng khiến bao lớp con cháu Tiên Rồng thống khổ nhưng vẫn không chịu dừng bước. Về phương diện này, Mặc Giang có những dòng thơ với nội dung có ý nghĩa triết lí sâu sắc cô đọng, có sức mạnh chinh phục cảm hóa lòng người hơn bao giờ cả. Nên hiểu, cuộc đời hay thời đại mà nhà thơ Mặc Giang nhắm chuyển hóa ở đây, là người Việt Nam (người cùng da vàng và cùng chung tiếng nói )

Liên quan đến ý thức hệ đầu tiên được hình thành qua yêu thương trân quýnguồn mạch nòi giống, nên thơ Mặc Giang có giá trị ý hướng kiến lập đạo đức chân chính, chủ yếu là cho người Việt Nam. Đó đó là ý thức sâu sắc thâm thiết về hai mối đại quan hệ, là giữa nhà thơ với hơn tám mươi triệu người Việt Nam, giữa mọi người Việt Nam với nhau.

Đầu tiên, do Mặc Giang luôn mang những ý thức và rung động sâu xa về nguồn cội Việt Nam. Do đó, trong những thi phẩm tuyệt tác nói về đất nước Việt Nam nòi giống Tiên Rồng qua năm ngàn năm lịch sử oai hùng, Mặc Giang thường biểu hiện một tâm trạng vừa tự hào nhưng lại vừa tủi nhục, vừa sung sướng nhưng lại vừa đau nhức, vừa trầm ngâm nhưng lại vừa hùng tráng… Hình bóng và chất liệu quê hương Việt Nam, hậu duệ của Hùng vương Văn Lang, không biết tự thuở nào, đã trở thành tiền đề, thành chất xúc tác để ông sống, hành động và lên tiếng.

Ý thức về nguồn cội Việt Nam, cũng chính là xác định mối quan hệ giữa con người Việt Nam. Trong Quê hương nguồn cội, Mặc Giang âm thầm nhắn gởi nhắc nhủ cho đàn em mai sau :

                Em sinh tại quê hương, tôi sinh vùng đất khách

                Dù xa xôi cách biệt, nhưng là người Việt nam

                Em máu đỏ da vàng, nhìn tôi đâu có khác

                Tóc em đen óng mượt, tóc tôi chẳng lạ gì

Cảm động biết bao! Tảc giả khẳng định, không gian ngăn cách nào có nghĩa gì đâu. Có ngăn cách gì đi nữa, cũng không ngăn được tình người Việt nam không biên giới. Tại đây, Mặc Giang âm thầm nhắn gởi rằng, dù mặt em có biến dạng bởi những vết sẹo, nám xịt bởi phong trần bao nhiêu đi nữa, thì tôi vẫn mãi nhận ra em. Vừa nhìn từ xa trong mưa gió mù khơi, tôi cũng nhận ra em ngay. Cho dù ra đi giáp mặt cuộc đời trong muôn nẻo ngàn phương, nhưng chúng ta vẫn đồng cùng một nguồn cội. Không gì có thể thay đổi mối quan hệ của chúng ta. Tất cả đều mang trong mình giọt máu của một Mẹ Âu. Tác giả Mặc Giang còn muốn giải thích thêm cho đàn em là :

Cùng con cháu vua Hùng, à! thì ra chỉ một

Nhìn chữ S cong cong, Sao nghe đau vời vợi

Tôi từng nghe tiếng gọi, dân tộc Việt yêu thương

Dù xa cách dặm trường, tình yêu thương chỉ một

Giang sơn gấm vóc chúng ta đã bồi đắp biết bao mồ hôi xương máu của các cha anh từ thuở dựng nước cho đến hôm nay. “Một nắm xương khô nghe lòng da diết, một giọt máu đào thấm nhuận non sông”, cho nên “một mảnh dư đồ chữ S cong cong, là tinh hoa tiết liệt qua nhiều thời đại. Năm ngàn năm lịch sử nhục vinh thành bại, đã biết bao lần chất chồng xương núi máu sông. Do vậy, nhìn giang sơn một cách ý thức và sâu sắc, thì chúng ta càng tự hào bao nhiêu, lại càng nhức nhối, đau vời vợi bấy nhiêu. Chỉ chừng ấy thôi, không cần giải thích phân tích, cũng đủ cho ai cũng thấy biết được ý thức hệ về tình quê hương tình dân tộc của Mặc Giang. Nhà thơ đã mở ra cho chúng ta lối về quê hương nguồn cội chỉ có một mà thôi. Đó là lối về của yêu thương, yêu thương vô điều kiện, không mang tính tạc thù ước lệ, không đòi hỏi yêu sách bất kì điều gì. Chỉ cần gặp nhau cho dù chưa từng quen biết, chúng ta cũng có thể ôm choàng lấy nhau mà khóc, rồi cùng nhau ôn lại “dòng lịch sử còn rung thời tiết đọng, Thuở dựng cờ, khai tổ quốc giang san”, kế đến cùng khóc cười mà hát điệp khúc: “tình quê ca khúc nẻo đường, em reo ca khúc quê hương muôn đời”.

    Nhà thơ còn đưa chúng ta hiểu sâu rằng, tự hào và niềm đau vốn đan xen trong nhau, trong nụ cười đãù có những giọt nước mắt canh thâu. Bởi :

                Nhìn quê hương anh nghe nhiều cay đắng

                Nhìn cội nguồn tôi thấm những niềm đau

                …Mẹ nằm đó, mặt lệ nhòa, không nói

                Cha trầm ngâm trắng phếu bạc mái đầu

                                        (Mặc Giang Sông bến cũ, mái nhà xưa ấm lạnh)

Niềm cay đắng của anh, nỗi đau thương của tôi, nhòa lệ trong im lặng của Mẹ và dáng điệu trầm ngâm bạc đầu của Cha, đều là cùng trầm thống về quê hương, về con người Việt Nam cùng chung máu đỏ da vàng, cùng tránh phong ba qua vách chắn của Trường Sơn, cùng uống nguồn nước ngọt lịm của Thái Bình. Nhưng tại sao Mẹ Cha Âu Lạc lại buồn đau khi đất nước đã có một lịch sử oai hùng năm ngàn năm, có đàn con cháu đề huề sinh ra từ một bọc? Phải chăng vì đàn con của Mẹ ứng xử với nhau theo cách mà Mẹ không muốn, theo cách mà cha nào có dạy bao giờ.

   Cùng dòng sữa Mẹ dưỡng nuôi, cùng tiếng ru hời Cha ấp ủ, lí đáng người con Việt Nam hiểu và thực thi lời ca dao của cha ông để lại: “nhiễu điều phủ lấy giá gương, người trong một nước phải thương nhau cùng, bầu ơi thương lấy bí cùng, tuy rằng khác giống nhưng chung một giàn”. Cũng còn chưa đủ, mà còn nên hiểu thêm:

Anh và tôi, đâu phải người xa lạ

Dù không quen, cũng gợi cảm tình người

Huống chi cùng sữa mẹ dưỡng nuôi

Sao để mẹ bạc đầu, không nói

Tiếng hồn thiêng, âm thầm khẻ gọi

Bước chân về bên cội rừng xưa

Tay nắm bàn tay, đừng nói, dư thừa !!!

Đưa mắt nhìn nhau ngậm ngùi ứa lệ

(Mặc Giang, Cuốn mộ bờ lau, bụi mờ bỏ lại)

Phải hành xử, phải nìn nhau như thế, mới xứng danh là con của Mẹ, là niềm hi vọng của Cha. Bởi con đã thật sự thẩm thấu được âm ba của “gió lộng Trường Sơn núi rừng hùng vĩ, sóng bạc Thái Bình biển cả mêng mông”. Còn minh chứng hùng hồn rằng, con rất sợ cái cảnh “tiếng khóc quê hương tê tỉ ruộng đồng, tóc mẹ trắng, xõa chiều dài lịch sử.” Thế nhưng giờ đa phần các con sống ngược lại, không có dễ thương với nhau. Các con không những không “cùng dắt nhau về ngưỡng cửa yêu thương, cùng lắng nhau nghe hai tiếng nhiễu điều”, rồi “đưa mắt nhìn nhau ngậm ngùi ứa lệ”, mà còn phản bội Mẹ, phụ bạc Cha. Quên mất nghĩa núi tình sông, các con của Mẹ tệ bạc với nhau nhiều lắm. Các con :

Đường cao rộng, lại đi về ngõ tắt

Lối thênh thang lại cắt xẻ dọc ngang

    (Mặc Giang An bình ơi, ngươi trốn mất ở đâu )

Gia tài của mẹ để lại cho chúng ta đồ sộ lắm. Đó là một Việt nam, là con đường cao rộng của tình thương, là lối thênh thang của tình người. Là con đường quang minh chính đại, nẻo về của sự sống và vun bồi tình quê muôn thuở. Nhưng đau lòng thay! rất nhiều trong số con mẹ không chịu đi trên đường rộng sáng, mà lại láo liếng trốn nhủi trốn chui trong bóng tối của ngõ tắt của chia rẽ hận thù. Rồi “cùng phun ra những chất độc hung tàn.” Cái hung tàn này là bước rẽ lối quanh co, trớ trêu. Các con hành xử theo kiểu: “cái chân thật biến giữa ngàn quan ải, cái giả danh, lại phóng bổng trời xanh,… cái thiện mỹ, chận, rào, ngay ngoài ngõ, cái tạp ô, lại mời gọi vô nhà”. Và nghiệt ngã hơn nữa là, không ai bảo ai, chẳng ai hẹn ai, mà lại cùng nhau không khác. Nên bậc Thánh hiền đau lòng lằm khi than: “trần gian chật hẹp người chen lấn, Tịnh đôï thênh thang hiếm kẻ tìm”. Trần gian là biển sinh tử giập vùi, khổ lụy ê chề, là trái đắng não nuột, nhưng nào mấy ai chê. Cứ chui rúc dành nhau sống và mang đau khổ cho nhau. Cõi tịnh độ, hay chính những phương trời cao rộng, an lành, hòa vui, mà mấy ai đoái hoài. Thảo nào nhạc sĩ Trịnh Công Sơn cũng đã nói “bao nhiêu năm rồi còn mãi ra đi, đi đâu loanh quanh cho đời mỏi mệt….” Đi loanh quanh vòng vo trên con đường ganh ghét hờn căm, mà đi mãi như thế thì mỏi mệt lắm chứ ! nhưng phần nhiều ai cũng xung phong! Rứa mới là nghịch đời chứ! Bất giác, nào có hay sự xoay vần của nhật nguyệt, hồn thiêng cội nguồn Việt Nam, vốn trinh nguyên chưa hoen ố sắc màu. Con của mẹ, con của đất nước ngàn năm văn vật, đã không đi tiếp con đường mang linh hồn của Mẹ, có hình bóng và nỗi niềm của Cha. Đi ngõ tắt, về ngõ hẽm quanh co như thế, cũng tại “bởi trần thế, ngửa nghiêng dòng uế trược, bỡi nhân tình, lặn hụp bến sông mê”.

Mặc Giang còn đau lòng hơn nữa, là khi các con của Mẹ vì “chữ đức nhân đã mờ mịt trước đèn, chữ quân tử rải lên thềm băng giá”, nên thậm chí cố tình làm cho “đứt phanh tuột đà”. Trong “Máu chảy về tim, rung lòng nhân thế”, tác giả viết :

                                                    Chiều rũ bóng, rừng già ru cỏ dại

                    Bờ lau lách, ao tù, reo ếch nhái

                                                    …Trong ngõ tối, “dế mèn phiêu lưu kí”

                                                    Vạn vật gườm nhau, tha hồ đố kị

                                                    …Tình nhân thế, “ngàn cân treo sợi tóc”

Quả là hình sắc âm thanh buồn mênh mang, não nuột. Nỗi buồn da diết và ghê rợn nhất trong màn đêm dày đặc, làm nát tan vụn vỡ không gian, là hình ảnh “dế mèn phiêu lưu kí”, là “vạn vật gườm nhau”, rồi “tha hồ đố kị”. Có bóng tối, thì chúng xuất hiện. Hễ những thứ này xuất hiện, là báo hiệu bóng đêm đã phủ mờ trong sương pha giá lạnh. Hai hình ảnh này rất tự nhiên, đã có trong nhau tự thuở nào. Từ đó, tạo nên cảnh trạng nín thở “ngàn cân treo sợi tóc” của tình nhân thế. Hình ảnh này, phải chăng tác giả đã gián tiếp tế nhị kín đáo chỉ ra, chính là cái trạng huống “say quyền lực, đắp bạo tàn nhũng lạm. Mị dân tình, be tham vọng hư vinh. Ai chết mặc ai, miễn không đả động tới mình” của bao người anh em Việt nam. Nếu qủa có cảnh “nồi da xáo thịt” như vậy, thì hỡi ôi, còn gì đau đớn hơn ! Thật “thương cho em có trái tim không dám thở” . Xót xa cho em “Miệng ngậm câm dù lòng có vạn lời”. Người ta “sống mà máu nóng đã phai”. Nhưng nào có biết, nếu vậy thì “chết đi máu lạnh tuyền đài đem phơi.”

Xót xa buồn tủi cho những nhân tình đắng cay, Mặc Giang thống thiết kêu gọi, này anh em, này chú bác…, nếu vậy thì quả là “uổng không một kiếp phù sinh, còn thua gỗ đá trêu mình thế nhân”. Đôi lúc Mặc Giang còn thấy, những người anh em chỉ còn sống trong xót xa của “trần gian còn chút đỡ đần, trơ trơ như phỗng lựa lần mà tru !!!” Đây chính là niềm đau khôn nguôi, khiến Mặc Giang thao thức trằn trọc bâng khuâng. 60 ngày đêm liền không ngủ. Khi bạn mất, Nguyễn Khuyến nói “rượu ngon không có bạn hiền. Không mua, không phải không tiền, không mua”. Nay Mặc Giang không ngủ, là vì trầm tư trước sự vùi dập rách nát loang lỗ hoang tàn của quê hương, chứ không phải không ngủ vì bị mất ngủ. Trong bài “kỉ niệm 60 đêm không ngủ”, ông viết :

                  Ngọn hải đăng cho tàu về bến cảng

                  Ngọn sao đêm cho trời bớt âm u

                  Ngọn đèn pha cho sáng tỏa mịt mù

                  Để làm chi mà sao tôi cũng có

Không phải không có lý do khi ông đưa ra ba hình ảnh với ba công năng, rồi đi đến kết thúc khổ thơ bằng câu “Để làm chi mà sao tôi cũng có”. Đã âm thầm xác định nguyên nhân việc không ngủ. Cũng chính là ý thức danh phận và trách nhiệm của mình trong cuộc đời, đặc biệt là trong cuộc đời đảo lộn khùng điên. Hay đó cũng chính là cái hùng dũng nghĩa khí mà Nguyễn Khuyến đã từng phát biểu: �đã mang tiếng ở trong trời đất, phải có danh gì với núi sông�. Nếu không có cái nghĩa khí đó, thì làm sao Mặc Giang lại tiếp:

…Hai ngọn đèn không cần phải châm dầu

Sáu mươi đêm cháy hoài không muốn tắt

…Tôi nằm yên, nghe đến từng hơi thở

Tôi đăm chiêu, nghe mềm cõi tâm tư

Điều giá trị ở đây là hiện tượng “không muốn tắt” của hai ngọn đèn, cho dù đã cháy đăng đẳng sáu mươi đêm. Ấn tượng mạnh ở đây là “mềm cõi tâm tư” trong sáu mươi đêm. Trong cảnh này, “không muốn tắt” và “mềm cõi tâm tư” là một quan hệ hệ qủa hai chiều. Sáu mươi đêm không ngủ, mang nặng hình của nước. Hai tháng trời thức trắng, mang nỗi niềm mặn đắng trên môi. Cũng có ý nghĩa lắm khi Mặc Giang đặt tựa đề bài thơ là “60 đêm không ngủ”. Không ngủ với mất ngủ, nội dung khác nhau xa lắm chứ !

Rồi từ đó, những dòng thơ tràn ngập triết lí sống và dạt dào tình thương, đã thâm thiết mở ra cho đồng bào Việt nam lối về tình quê muôn thuở. Đó là linh hồn của ngọn hải đăng, ngọn đèn trung thành thức trọn 60 đêm với ông trong trầm tư mặc tưởng. Với hi vọng tổ tiên có thể mỉm cười với sử xanh, với lúa vàng đồng nội, với dòng sông quê lỡ bồi phù sa, với “mọi nẻo hương quê, rung hồn lệ sử”.

Ai cũng biết đau thương, nhưng nào có mấy ai biết đi đúng hướng để hàn gắn đau thương. Mặc Giang đã chỉ cho chúng về nẻo yêu thương :

           Cùng sống trong một cõi trần gian

           Sao không xây tình thương và sự sống

           Mang từ tâm, xóa tan đi bao biến động

           Mang tâm bi, trang trải những yêu thương

                                     (Mặc Giang, tiếng gọi yêu thương )

Chủ ý nhà thơ là, chúng ta là con người, là con cùng một bọc trứng mẹ Âu sinh ra, không có lí do gì để chúng ta không yêu thương đồng loại. Không có ý do gì để “cùng một dòng máu sao mà tệ bạc? Cùng một màu da sao nỡ can tâm?” Tại đây, Mặc Giang cho chúng ta thấy, là con người, thì không thể sống thiếu nhau. Cỏ cây vô tình cũng cần bàn tay chăm sóc của con người, mới tốt tươi xanh um. Cụ Trịnh Công Sơn có lời ca :

             Mưa vẫn mưa bay cho đời biến động

             Làm sao em biết bia đá không đau ?

             Xin hãy cho mưa qua miền đất rộng

             Ngày sau sỏi đá cũng cần có nhau

Vâng, hãy trang trải tình thương khắp vạn hữu. Ngay sỏi đá cũng cần có tình thương . Nó đâu phải vô tình. Nó cũng biết đau như ai. Nó cũng cần có nhau. Giữa chúng có mối tương quan mật thiết. Giữa con người, cũng là một quan hệ tương sinh phức tạp, tế nhị: “Vì trông ngày, nên đêm dài đến rứa. Nếu không đêm, ngày có nghĩa gì đâu”. Trong tôi có anh, trong anh có tôi. Anh và tôi uống cùng sữa Mẹ Âu Cơ. Thế mà tại sao anh và tôi lại nhẫn tâm chà đạp vùi dập nhau. Anh hãm hại tôi, thì chẳng phải anh cũng không thể sống còn đó hay sao???ù. Anh yêu thương trân quý tôi, thì chính anh cũng đang vun bồi cho cây an bình hạnh phúc của anh đó mà thôi. Hỡi người anh em thân yêu của tôi ơi !

Xác định sâu sắc giá trị và nhu yếu tình thương của hết thảy vạn loại, trong “Bước qua ngưỡng cửa dị đồng”, Mặc Giang hướng dẫn chúng ta đường đến cùng tận đầu nguồn tình thương, là “bằng thân thiện, để cùng nhau nương tựa. Bằng nhịp cầu, để nối kết cảm thông.” Thân thiện và cảm thông, mới là chất liệu để chúng ta tiếp bước trên :

            Dòng lịch sử, muôn đời, ta chung sống

            Hồn quê hương, muôn thuở ta đắp xây

            Tình anh em, mãi mãi, ta tiếp tay

            Tình dân tộc, ngàn đời, không lay chuyển

              (Mặc Giang, ta bước đi trên quê hương ta)

Có một lịch sử oai hùng, hồn quê hương ngọt ngào đường mía lau như thế, thì anh em chị em phải đắp xây. Phải “tay trong tay, tình trong tình, máu trong máu”, để tình dân tộc ngàn đời không lay chuyển. Một nhạc sĩ nào đó viết về quê hương cũng khá cảm động… quê hương, mỗi người chỉ một, như là chỉ một mẹ thôi, quê hương nếu ai không hiểu, sẽ không lớn nỗi thành người.” Không hiểu, có nghĩa là không biết trân quý, xây dựng tình đồng loại, để “cho vạn vật nhân sinh hòa điệu sống.” Vậy thì thành thân mà không thành danh, thành khí mà không thành chất, thành hư mà không thành thực.

    Ý thức, tự hào về dòng giống Rồng Tiên cao qúy, xác định trách nhiệm với quê hương nòi giống, cũng chính là lúc mỗi chúng ta ý thức về sự có mặt trên cuộc đời là: “kiếp nhân sinh không nỡ tạc thù chiếu lệ, kiếp con người không lẽ sống chết thì xong”. Mà phải trang trải tình người, phải thay đổi cách hành xử với người anh em cùng Mẹ. Phải “đừng đem thương ghét chận đường thế nhân.” Để giúp sống cho ra sống, để cuộc sinh tử có “chút gì còn để cho nhau”. Nhà thơ Mặc Giang thêm lần nữa thống thiết nhắc nhủ đàn em:

Rồi một mai, cũng lăn vào cõi chết

Cọp để da, người để tiếng chiêm bao

(Mặc Giang, Nhân sinh tự thán)

Người xưa nói : “trăm nay bia đá thì mòn, ngàn năm bia miệng vẫn còn trơ trơ.” Là cái hướng để con người sống và hành động. Nếu sống mà phản bội quê hương nòi giống, ghét ganh thù hận, đãi bôi đâm thọc, nguyền rủa mắng nhiếc, vu khống hãm hại, bán đứng bán ngồi danh giá người khác…, thì chết rồi sẽ “làm đau cho cát bụi hư hao, và làm đau cho sương pha giá lạnh”. Ôi ! còn gì nhức nhối hơn thế nữa !

      Mặc Giang chân thành thiết tha kêu gọi tám mươi triệu đồng bào ruột thịt anh em, ngay bây giờ hãy xây dựng lập trường và hướng sống đích thực là:

    Vì con người, nếu ta còn nước mắt

Vì nhân sinh, nếu ta còn chút tư lương

    Nước mắt kia xin nối lại tình thương

    Máu chảy về tim, rung lòng nhân thế!!!

                                    (Mặc Giang Máu chảy về tim, rung lòng nhân thế!!!)

“Máu chảy về tim”, lá rụng về cội, nước đổ về nguồn, vừa là cái lẽ tất yếu, vừ làm lời khuyên thống thiết của nhà thơ. Cho dù sống đến tàn hơi cuối cùng, cũng phải sống vì con người, vì nhân sinh.Bấy giờ chúng ta sẽ “cùng bước chân, đừng có nói năng gì. Ta sẽ nghe sóng lòng rơi biển mặn. Tan hết rồi những niềm đau cay đắng”. Vậy, không qúa muộn màng để sữa một lỗi lầm. Chỉ cần “anh hãy quay đầu” thì lập tức “bóng tối chìm sâu”. Còn tôi ư ? “tôi cuốn một bờ lau, bụi mờ bỏ lại”. Xong, chúng ta cùng “dệt nên một mái, bếp lửa nhà tranh. Em, tôi và anh. Ngọn lửa thêm hồng, Việt Nam trời đông, quê hương ta đó !!!”.Còn không, thì anh nên nhớ : “một lỡ bước, gieo vạn sầu thế kỉ” đó nghe, người anh em!

    Thơ Mặc Giang còn có ý, nếu anh em hòa vui, quên hận thù, là cũng đang sống cho người đã chết, vì người đã mất. Chiều nay, thắp nén nhang trên án thờ Hùng Vương, đặt nhành hoa lên bia liệt vị anh hùng đã nằm xuống vì tổ quốc. Ta nghe đau nhói hơn bao giờ cả. Sẽ thấy máu của tổ tiên vẫn còn thắm đỏ Thái Bình, xương thịt cha anh mãi bồi đắp ngọn Trường Sơn thêm hùng vĩ. Anh em nhìn nhau, gạt dòng lệ nóng. Tạ tội với Mẹ Cha. Con là đứa con bất hiếu! đã từng làm mẹ khổ đau, làm cha nhức nhối. Hứa rằng, từ nay chúng con sẽ không còn khiến “Thành Hoàng rủ mặt buồn không nói, tượng đá trơ trơ lặng lẽ nhìn” vì cái lỗi “gãy một nhịp cầu sa bóng nước, sóng tràn loang lở mấy bờ đê” của chúng con nữa. Theo Mặc Giang, những nghĩa cử này là sức mạnh để ta sống cho ra lẽ, sống cho tổ tiên qúa cố. Cũng nhờ vậy, mà chúng ta biết nâng niu trân qúy từng dải đất ngọn núi quê hương. Từ đây, ta tình nguyện “xin cho nhau nụ cười, đã gượng gạo từ lâu.” Nụ cười tô thắm tình thân, có sức mạnh mở ra cho dòng sử Việt trang sách mới.

   Nhìn chung, ý thức cải tạo cuộc đời, hay nỗi niềm quê hương của thi hào Mặc Giang, là sự liên quán từ niềm tự hào con cháu Lạc Hồng, xác định mối quan hệ giữa những cá thể, xót xa lỗi lầm của nhân thế, vạch ra cho thế hệ đàn em hướng sống. Đây là một qúa trình. Quá trình này được xuyên suốt bằng sợi chỉ của tình thương yêu cao thượng và trí huệ đặc thù.

Tạm thay lời kết :

Tư tưởng và triết lý, vốn không mang tính thi ca. Nhưng thi ca của bút lực vô song, làm thơ mà như không làm, lại mang tư tưởng và triết lý sâu xa. Xây dựng giá trị tư tưởng, ý hướng phục vụ cuộc đời từ một nhân sinh quan tuyệt diệu, một hướng sống tích cực sáng chói, một ý hướng cải tạo cuộc sống qua thi ca, Mặc Giang đã thành công rực rỡ. Cả ba yếu tố này vừa là tiền đề, vừa là kết qủa, thống nhất và bổ sung lẫn nhau. Bề dày, bề ngang và chiều dọc của tính triết lí và giá trị nhân bản, cố nhiên là càng phải nghiêng mình! Có ý kiến cho rằng “mỗi tư tưởng của một nhà thơ chắc chắn chứa đựng tiềm năng vô cùng trọng đại, như năng lực tiềm ẩn trong một cục than đá hay một tế bào sống, vô cùng vi tế, không thể cân lường, nhưng thật sự hùng mạnh” (Ouspensky, “Tertium Organum”, trang 125) . Chẳng lạ gì khi trong bài “xin đừng nghĩ”, Mặc Giang viết:

    …Một câu thơ, mà còn hơn triều sóng,

    Một ngòi bút, mà hơn cả trống chiêng,

    …Một lời thơ, trăng sao còn lấp lánh

    Một ý thơ, rung động cả thiên thu

*****************

http://www.buddhismtoday.com/viet/dien/motcainhin.htm