- Đại thừa và Tiểu thừa: Phái
nào cao siêu hơn?
Nguyên
văn câu hỏi:
1)
Tại sao một số kinh điển Đại Thừa lại không nằm trong Tam Tạng (Tripitaka), mặc dù chúng cũng là
lời của Phật (như thị ngã văn), như Kinh Pháp Hoa, Kinh Hoa Nghiêm, v.v…?
2)
Sự chia rẽ giữa Tiểu Thừa và Đại Thừa trầm trọng ở mức độ nào?
Sao bên nào cũng tự nhận là đi đúng đường và cao siêu hơn? Và tại sao
Phật từng nói trong Kinh Pháp Hoa, Đại Thừa là hạt giống rắn chắc,
khác với Tiểu Thừa là hàng thấp thỏi, trình độ kém, như vậy Phật đã
xếp hạng giữa hai phái, vậy mà Tiểu Thừa vẫn tự nhận là Nguyên Thuỷ
đúng lời Phật dạy?
Xin
đa tạ quý Thầy và đạo hữu.
Trần
Thanh.
Trả
lời:
Phật
tử Trần Thanh mến,
Trước
nhất, HTPH chân thành gởi lời tán thán tinh thần học hỏi giáo pháp của
Phật tử. GH chân thành cảm ơn Phật tử đã đặt vấn đề, nhân đó mà vài
quan điểm nhỏ của người viết được trình bày.
Bài
viết phía dưới hơi dài, sợ Phật tử không có thời giờ để đọc và
nhiều khi dài quá cũng ngán, nên người
viết xin tóm tắt lại bài viết chính và trả lời ngắn gọn cho Phật tử.
1)
Kinh điển Đại Thừa chắc chắn có mặt trong Tam Tạng (Tripi.taka) dù ở
Việt Nam, Trung Quốc, Nhật Bản, Triều Tiên hoặc Tây Tạng.
2)
Sự chia rẽ giữa Đại thừa và Tiểu thừa trên bình diện tư tuởng khá
mạnh, thậm chí có một số Kinh được xếp vào lời Phật thuyết của Đại
thừa hoặc trong sử của Nam truyền vẫn còn mang dấu tích chê bai, đả kích
lẫn nhau. Nhưng trên bình diện sinh hoạt vào những giai đoạn sau, sự
căng thẳng của hai truyền thống đã giảm lần, tiến tới có những điểm
chung và tu học chung trong cùng một khu vực.
3)
Bên nào cũng đi đúng đường và cao siêu cả, nếu các vị thực hành đúng
chánh pháp theo lời Phật dạy theo cả hai truyền thống. Ngược lại, bên
nào cũng đi không đúng đường vì không giữ giới luật và không thực
hành những lời Phật dạy là phải sống trong tinh thần chia xẻ, quý trọng
và thương yêu lẫn nhau .
4)
Căn cơ chúng sanh bất đồng, trong truyền thống Đại thừa vẫn có người
vô trí và trong Thượng Toạ Bộ vẫn có những bậc lợi căn, không thể
nào nói Đại thừa là căn cơ cao, còn bên Thượng Toạ Bộ là hạng chúng
sanh có căn cơ thấp kém.
Điều
cốt yếu trong khi học hỏi giáo pháp là “y nghĩa bất y ngữ”, nghĩa là
nên hiểu cốt tuỷ, tinh thần của giáo pháp mà tu tập, không nên chấp trước
trên ngôn ngữ văn tự. Tu hành cao siêu hay thoái đọa không phải do tu theo
đại thừa hay tiểu thừa, mà chính yếu là do gột rửa những cặn bã
trong tâm hay không.
Chúc
Phật tử Trần Thanh an vui và tinh tấn hơn nữa.
Nếu
Phật tử muốn tìm hiểu kỹ hơn thì xin chịu khó đọc bài viết phía dưới chi tiết hơn. Sau khi viết
xong, bản thân người viết không hài lòng vì thấy nó quá dài dòng và có
thể đi xa mục tiêu lúc đầu nhắm đến, và
nhiều điều có lẽ không cần thiết cho quý Phật tử , nhưng bây giờ viết
lại cho ngắn hơn thì cũng mất công, đành giữ nguyên như vậy. Mong Phật
tử chịu khó đọc và hy vọng nó sẽ đáp
ứng phần nào những thắc mắc của Phật tử.
1)
Một số Kinh điển Đại Thừa không nằm trong Tam Tạng
(Tipi.taka)?
Sau
Đức Phật nhập niết-bàn khoảng 100 năm, Phật giáo đã bắt đầu có sự
phân phái rõ rệt. Đặc biệt, kỳ kiết tập Kinh điển lần thứ 2 đánh
dấu sự ra đời của 2 bộ phái lớn, đó là: Theravàda (Thượng Toạ Bộ)
và Mahàsa"nghika (Đại Chúng Bộ). Hầu hết các học giả uyên
bác trong lĩnh Phật học đều công nhận rằng, đến thế kỷ thứ nhất
trước TL từ hai bộ phái chính này, đã phân hoá thành 18 mạc phái khác nữa,
cuối cùng thành 20 bộ phái. Vào giai
đoạn cuối thế kỷ thứ I TL, triều đại Kani.ska (78-101 TL), Phật giáo Đại
Thừa được hưng khởi là nhờ công của Ngài Par’sva (Hiếp Tôn Giả), A’svaghosa
(Mã Minh), và Vasumitra (Thế Hữu) và một số vị khác. Câu chuyện Mahàyàna và Hìnayàna (tên gán
cho những vị theo truyền thống Theravàda lúc bấy giờ) bắt đầu từ đây
một cách rõ rệt. Cả hai hệ thống này đều có những kinh điển đặc
thù riêng tuỳ theo tư tuởng của trường phái đó đặt nặng. Tam tạng của
Mahàyàna được viết bằng chữ Sanskrit, được gọi là Tripi.taka và Tam tạng
của Theravàda được viết bằng văn hệ Pàli, gọi là Tipi.taka.
Do
đó, nếu ta tìm các Kinh điển thuộc hệ Đại Thừa trong Tam tạng của Phật
giáo Theravàda thì không thể có được. Ví dụ, như Kinh Pháp Hoa, Kinh
Hoa Nghiêm, Kinh Niết-bàn, hoặc Kinh Lăng Nghiêm, Kinh Đại
Bửu Tích, v.v… thì không thể nào
tìm thấy trong danh mục của hệ thống kinh điển Phật giáo Theravàda. Nhưng
các Kinh này, chúng ta có thể rất dễ dàng tìm thấy trong các danh mục
Kinh điển Đại Thừa nói chung hoặc trong Đại Chánh Tân Tu Đại Tạng
Kinh của Trung Quốc, Nhật Bản và Tam Tạng Kinh điển của Phật giáo Tây Tạng nói riêng.
Rất
tiếc là hệ thống Kinh điển Sanskrit tại Ấn Độ ngày nay không còn giữ
nguyên vẹn, chỉ còn lại rất ít, nói đúng hơn chỉ là những mảnh vụn
của Tam Tạng, vì chính sách xoá sạch Phật giáo ra khỏi cái nôi của Ấn
Độ của Hồi giáo cực đoan vào đầu thế kỷ thứ XIII dưới mọi hình
thức. Nhưng cũng rất may mắn, các Kinh, Luật, Luận Sanskit này đã được
dịch sang tiếng Hoa rất sớm, kéo dài từ hậu bán thế kỷ thứ II cho tới thế kỷ XIII. Do
đó, chúng ta có thể dễ dàng tìm thấy trong thư mục kinh điển Đại Thừa
trong Hán tạng. Dựa vào cuốn A Catologue of the Buddhist Tripitaka của Bunyiu Nanjio, được Lokesh Chandra bổ sung và
hiệu đính
chúng ta sẽ thấy rất rõ hệ thống Kinh điển Đại Thừa Phật giáo như
thế nào, ngay cả hệ thống A-hàm và các luận sớ cũng như các tác phẩm
gốc vốn bằng Hán văn do các học giả,
các nhà nghiên cứu đời sau viết. Các Kinh Pháp Hoa, Niết–bàn,
Bảo Tích, Bát-nhã, v.v… trong hệ thống Tripi.taka của Đại Thừa
không những có mặt mà còn có một vị trí đặc biệt trong hệ thống Phật
giáo Đại thừa nữa.
Một
điểm cần lưu ý ở đây, chúng ta rất khó xác định Kinh điển do chính
Đức Phật thuyết hay không chỉ vì mở màn Kinh bằng câu rất quen thuộc
“như thị ngã văn” (tôi nghe như vầy). Vì việc biên tập kinh điển dưới
dạng văn bản viết diễn ra rất muộn. Theo học giả rất nổi tiếng
trong giới Phật học, giáo sư Sử học Étienne Lamotte đã trình bày trong
tác phẩm nổi tiếng của ông, Kinh điển của Thượng
Toạ Bộ viết bằng ngôn ngữ Pàli đã được biên tập sau kỳ kiết tập
kinh điển lần thứ 3, dưới sự bảo trợ của Đại Đế A’soka tại Pataliputra (nay là thủ phủ Patna thuộc bang Bihar).
Còn Kinh điển của Mahàyàna được viết bằng Sanskrit và một phần bằng
tiếng Prakrit được biên tập 200 năm trước TL và bắt đầu phát triển sau kỳ kiết tập
kinh điển lần thứ IV, nghĩa là khoảng thế kỷ I TL. Như vậy, làm sao bảo
đảm được tính chất nguyên thuỷ của lời dạy Đức Phật sau một thời
gian quá dài dưới dạng truyền khẩu và qua ký ức của con người. Qua quá
trình nghiên chúng ta có thể phát hiện ra một số đoạn không được mạch
lạc trong Kinh. Các học giả dựa trên phân tích văn bản học, họ cũng khám
phá ra có một số đoạn nghi ngờ có thể là không phải cho chính Đức Phật
tuyên thuyết hoặc được Đức Phật tuyên thuyết trong trường hợp nào
và có thể nó phù hợp trong một số đoạn Kinh nào khác, chứ không thể
trong đoạn kinh đó.
Trong hệ thống Kinh điển của hệ Theravàda,
cụ thể nhất là sáu bộ luận không
có tác giả, (ngoại trừ bộ luận Kathavatthu có tác giả) cũng thường
được các vị Theravàda cho rằng các Luận này do chính Đức Phật thuyết,
nhưng trong thực tế các vấn đề phân tích, chia chẻ các trạng thái tâm,
sắc pháp, v.v… chúng ta có thể đoan chắn rằng ngôn ngữ và bố cục của
các luận phẩm đó không do chính Đức Phật trình bày. Thế nhưng vì để
tạo niềm tin cho người đọc, các nhà viết luận còn cho rằng đây là
giáo pháp cao siêu, vi diệu (Abhi) được Đức Phật thuyết cho các vị có
căn cơ trình độ cao và thần thánh hóa hơn nữa cho rằng Ðức Phật đã
thuyết A-tỳ-đàm (Abhidhamma) cho mẫu hậu Maya của Ngài trên cung trời
Ðao-lợi (Tavatimsa). Buddhaghosa, nhà sớ giải nổi tiếng nhất của Phật
giáo Theravàda sống vào thế kỷ IV-V TL còn cho rằng các luận phẩm đó
là do tôn giả Sàriputta (Xá-lợi-phất) hệ thống từ thời Đức Phật còn
tại thế để dễ nhớ, tu tập và giảng giải, v.v...
Nhưng khi đi sâu văn bản, chúng ta có thể đi đến kết luận mà không sợ
sai lầm là các luận phẩm này là do công của các nhà đa văn, tinh thông
Kinh tạng đã sớ giải, chia chẻ vấn đề tỉ mỉ hơn và sắp xếp chúng
dưới một dạng có hệ thống mà thôi.
Còn
phía bên Thượng Toạ Bộ lại cho rằng Kinh điển của Phật giáo Đại thừa
sau này là nguỵ tạo, không phải lời của Phật thuyết. Vấn đề này là
một vấn đề cần lưu tâm khi nghiên cứu dòng văn học Phật giáo
Mahàyàna, và các nhà nghiên cứu Phật học Theravàda đã thường gọi
những loại kinh điển như vậy là “nguỵ tác” (apocrypha). Cách đây
không lâu, một vài học giả ra sức nghiên cứu về những kinh điển có
thể bị nghi ngờ là do đời sau thêm vào trong hệ thống văn học Phật giáo
Trung Quốc và họ cho các Kinh này là Kinh nguỵ tác.
Do đó, câu “như thị ngã văn”
trong Hán tạng hoặc câu “Evam me suta.m” (tôi nghe như vầy) trong Pàli tạng
không thể là tiêu chí xác định đó là kinh do chính Đức Phật thuyết.
Theo
thiển ý của người viết, mặc dầu chúng ta có thể dễ dàng chỉ ra một
số kinh điển không phải do chính kim khẩu của Đức Phật tuyên thuyết,
nhưng điều đó chỉ có giá trị cho việc khẳng định lại kinh điển nào
ra đời sớm nhất và được tin là tư tưởng, ngôn ngữ và cách trình
bày là của chính Đức Phật. Đứng trên phương diện tu tập, chúng ta có
thể chấp nhận những gì theo lý trí của chúng ta cho là chân lý, có giá
trị đến đời sống tu tập tâm linh thì chúng ta sẵn sàng mở rộng lòng
để đón nhận, và những gì lý trí chúng ta nhận thấy là bất thiện,
không đem lại lợi ích cho mình, cho người thì chúng ta không vội tin và
không nên chấp nhận. Thái độ này rất tương hợp với lời dạy rất nổi
tiếng, có thể được xem như hiến chương của Đức Phật, được ghi lại
trong Tăng Chi Bộ (Tập I, Phẩm
Lớn, 65, ĐTKVN, tr.338), xin trích lại nguyên văn như sau:
Này
các Kàlàma, chớ có tin vì nghe truyền thuyết; chớ có tin vì theo truyền
thống; chớ có tin vì nghe người ta nói; chớ có tin vì được Kinh tạng
truyền tụng; chớ có tin vì nhân lý luận siêu hình; chớ có tin vì đúng
theo một lập trường; chớ có tin vì đánh giá hời hợt những dữ kiện;
chớ có tin vì phù hợp với định kiến; chớ có tin vì xuất phát từ nơi
có uy quyền; chớ có tin vì vị Sa-môn là bậc Đạo Sư của mình. Nhưng này
các Kàlàma, khi nào tự mình biết rõ như sau: các pháp này là bất thiện,
các pháp này có tội; các pháp này bị người có trí chỉ trích; các pháp
này nếu thực hiện và chấp nhận đưa đến bất hạnh khổ đau”, thời
này Kàlàma, hãy từ bỏ chúng!”
2)
Sự phân chia của Tiểu Thừa và Đại Thừa trầm trọng ở mức độ nào?
Phật
giáo đã diễn ra khá mạnh tại Ấn Độ thời tiền bán thế kỷ thứ nhất
trở về sau. Điều này dẫn đến các bộ phái co cụm lại và hưng thịnh
ở những địa hạt khác nhau, không còn tinh thần hoà hợp thống nhất “như
nước với sữa” như thời Phật còn tại thế, ví dụ như Theravàda thì
giáo hoá tập trung ở khu Maghadha (Ma-kiệt đà), nay thuộc Bang Bihar và một
số vùng lân cận. Mahàsa”nghika (Đại
Chúng Bộ), bộ phái tổ tiên của Đại thừa thì trú tại phía Bắc Ấn,
một trong những trung tâm học thuật thời bấy giờ, đó là các vùng thuộc
Afghanistan và Parkistan ngày nay. Điều này chúng ta có thể
dễ dàng nhận dạng các tư tuởng trong các bộ Kinh như Pháp Hoa, rõ nhất
là Kinh Duy-ma-cật. Bậc trí tuệ bậc nhất trong hàng đệ tử của
Phật là tôn giả Xá-lợi-phất mà còn thấp kém hơn cả một vị vua cõi
trời và cả thập đại đệ tử của Đức Phật đều phải chạy dài
không dám đi thăm bịnh cư sĩ Bồ-tát Duy-ma, và đặc biệt cách dùng chữ
Hìnayàna mà người viết sẽ trình bày phía dưới.
Mặc dầu vậy, theo Phật Quốc Ký của
Ngài Pháp Hiển để lại mà HT. Minh Châu đã tham khảo và viết tác phẩm:
Fa-Hsien, the Unasssuming Pilgrim , chúng ta có thể dựa
vào một vài đoạn trong tài liệu này để đoán thêm tình trạng phân chia
hay hoà hợp của Đại thừa và Tiểu thừa như thế nào. Sách ghi: “Tại
Ma-kiệt-đà trong thành Ba-liên-phất, Pháp Hiển ghi: “cạnh tháp Vua A-dục
có một ngôi chùa Đại thừa rất tráng lệ. Lại còn có một ngôi chùa Tiểu
thừa. Trong cả hai ngôi chùa có từ 600-700 tu sĩ….” (tr.75). Đến thế kỷ
thứ VII TL, sau Ngài Pháp Hiển khoảng 200 năm, ngài Huyền Tráng đã du hành
qua Ấn để tham học Kinh Luận và đặc biệt là Du-dà-sư-địa Luận
và chiêm bái Phật tích, trong Tây Du Ký của ngài có tường thuật lại
tại Surath có khoảng 50 tu viện, trên 3000 tăng sĩ sống ở khu vực đó. Phần
lớn là các vị theo Đại thừa ….các vị theo các bộ phái khác cũng sống
chung với nhau.
Như vậy, chúng ta có thể kết luận rằng, mặc dầu có những chủ trương
dị biệt trong cách tiếp cận lời Phật dạy, nhưng các vị trong cả hai hệ
thống Hìnayàna và Mahàyàna sống tương
đối hoà hợp với nhau, chứ không có dùng thế “loại trừ” như một sự phân chia các tông phái ở một số nước
có Phật giáo sau này.
Chúng ta cũng nên lưu ý là từ “Tiểu Thừa”
(Hìnayàna) và Đại Thừa (Mahàyàna) không hề tìm thấy trong năm bộ
Nikàya của Thượng Toạ Bộ và bốn/ năm bộ A-hàm (Àgama) theo trường
phái Sarvàstivàda (Nhất Thiết Hữư Bộ)
hoặc của Dharmaguptaka (Pháp Tạng Bộ hoặc Đàm-vô-đức Bộ). Lại nữa, chúng ta có thể thấy rất rõ
ràng, không thể có một bộ phái nào, dù chủ trương hay cổ xuý một học
thuyết nào, giả như là “dỏm” đi nữa, cũng không tự nhận mình là
“Tiểu Thừa”, là cỗ xe nhỏ bao giờ. Chúng ta có thể thấy
trong lịch sử các bộ phái, không có bộ phái nào có danh hiệu “Hìnayàna”
trong 10 bộ phái chi nhánh của Theravàda cả.
Theo
công trình nghiên cứu của HT. Piyadassi, thì “Danh từ Đại Thừa và Tiểu
Thừa được biết đến vào khoảng thế kỷ thứ I trước TL, xuất hiện
trong Kinh Diệu Pháp Liên Hoa”.
Hoà Thuợng cũng nhấn mạnh đến khái niệm “thừa” không hề tìm thấy
trong Tạng Pàli. Do đó, từ này chắc chắn là được các nhà biên tập
sau này gán cho các vị theo truyền thống Thượng Toạ Bộ. Cách dùng từ
thiếu tế nhị này kéo dài trên dưới 2000 năm trong truyền thống Mahàyàna,
nó ảnh hưởng sâu rộng đến cả giới học Phật tri thức và ngay cả quần
chúng bình dân ngày nay. HT. Thích Minh Châu, ngay trong lời giới thiệu về dịch
phẩm Đại
Thừa và sự Liên Hệ với Tiểu Thừa của mình, HT. đã nhấn mạnh đến
sự nguy hiểm khi chúng ta tiếp tục dùng những từ “Tiểu Thừa” và “Đại
Thừa” để chống báng lẫn nhau và không có tinh thần rộng mở để tiếp
nhận những tinh hoa của cả hai hệ thống. Người viết xin trích lại
nguyên văn như sau:
Thái
độ của một số Phật tử Ðại thừa ngược lại xem những gì Tiểu thừa
là thiển cận, nhỏ hẹp, không đáng học hỏi cũng là một thái độ nguy
hiểm, nông nổi, nếu không phải là ngây thơ, phản trí thức. Nguy hiểm
vì tự nhiên phủ nhận ba tạng Pàli, bốn bộ A Hàm và các luật tạng, những
tinh hoa tốt đẹp nhất và nguyên thủy nhất của lời Phật dạy. Và làm
vậy chúng ta mắc mưu các nhà Bà-la-môn giáo đã khôn khéo loại bỏ ra
ngoài Phật giáo những tinh ba của lời Phật dạy, bằng cách gán cho danh từ
"Tiểu thừa". Nông nổi và ngây thơ, vì thật sự danh từ Tiểu thừa
và Ðại thừa không được tìm trong Tam tạng Pàli và bốn bộ A Hàm và chỉ
là những danh từ được tạo ra về sau. Hơn nữa, tìm hiểu quá trình lịch
sử tư tưởng Phật giáo, chúng ta chỉ có thể hiểu được tư tưởng Ðại
thừa sau khi chúng ta tìm hiểu được tư tưởng nguyên thủy. Loại bỏ tư
tưởng nguyên thủy để tìm hiểu tư tưởng Ðại thừa cũng như thả mồi
bắt bóng, và bắt bóng ở đây là bắt bóng tà ma ngoại đạo, mới thật
sự nguy hiểm hơn. Các nhà gọi là Ðại thừa cần phải xác nhận một sự
thật lịch sử, là các nước Tiểu thừa chống giữ sự xâm nhập của
ngoại đạo tà giáo kiên trì và hữu hiệu hơn các nước Ðại thừa. Lý
do chính là tư tưởng Ðại thừa và tà giáo ngoại đạo nhiều khi cách xa
chỉ có gang tấc, và nhiều nhà tự cho là Ðại thừa lại sẵn sàng bước
qua biên giới ấy.
Theo
người viết, đọc suốt tiến trình lịch sử từ thời Phật còn tại thế,
cho đến những năm tháng về sau, thì sự phân phái và sự chia rẽ giữa
hai truyền thống lớn của Phật giáo lúc đó gần như là một sự kiện tất
yếu phải xảy ra, một sự kiện đáng tiếc, nhưng không thể nào tránh khỏi!
Sự chia rẽ Tăng đoàn đã có mầm mống ngay từ khi Đức Phật còn tại
thế qua sự kiện Devadatta (Đề-bà-đạt-đa) đòi thay Phật lãnh đạo Tăng đoàn và chế năm điều luật
thái quá vào hoàn cảnh lúc bấy giờ, cũng như kích động Tăng chúng đi
theo đường hướng của ông. Tiếp theo là “thập
sự phi pháp” của nhóm Tỳ-kheo tại Vajji (Bạt-kỳ). Lại nữa, một sự
kiện “đóng góp” không nhỏ cho sự phân phái mãnh liệt đó là “ngũ sự”
của Mahàdeva, mà sách sử Hán ngữ thường mệnh danh là “ngũ sự Đại
Thiên”, cộng thêm các vấn đề thuộc học thuyết phát sanh khác nhau của
mỗi bộ phái tạo nên sự bất đồng càng ngày càng mạnh hơn.
Trở
lại vấn đề “Tiểu Thừa” và “Đại Thừa”, cách đây trên 50 năm,
ngày 25-5-1950, một sự kiện đáng ghi nhớ trong trang sử Phật giáo thế giới,
127 đại biểu đại diện cho Phật giáo của 29 nước đã tổ chức và
thành lập hội “The World Fellowship of Buddhists” (Hội Thân Hữu Phật Giáo
Thế Giới). Một trong những sự kiện nổi bậc của Đại hội này là thống nhất không dùng chữ Hìnayàna (Tiểu
Thừa) và bắt đầu sử dụng chữ Theravàda (Thượng Toạ Bộ).
Vậy, nếu ngày nay ta tiếp tục sử dụng từ Hìnayàna cho các vị tu tập
theo đường lối của các vị Theravàda chủ trương với dụng ý là
để xem nhẹ các giá trị đặc thù của Theravàda thì không nên! Tuy nhiên,
nếu chúng ta dùng từ Hìnayàna này theo văn bản sử học của thời kỳ xa
xưa, như một sự thật khách quan khi đánh giá lại vấn đề và từ ngữ
của thời ấy sử dụng, không những không lạc hậu mà còn rất đúng với
tinh thần học thuật.
Ngày nay, nhiều học giả có khuynh hướng
dùng từ “Bắc tông” hay “Bắc truyền Phật giáo” (Northern Buddhism) hoặc
dùng từ “Phật giáo thời kỳ sau”/
“Hậu kỳ Phật giáo” (Later Buddhism) để chỉ cho Đại Thừa. “Nam Tông”
hoặc “Nam phương Phật giáo” (Southern Buddhism)
hoặc “Phật giáo thời kỳ đầu” (Early Buddhism) để chỉ
cho Phật giáo theo truyền thống Theravàda. Như vậy để tránh việc hiểu lầm
do ngôn ngữ gây ra, mà cũng đúng với lộ trình truyền bá giáo pháp của
cả hai hệ thống trên đến các nước khác thời bấy giờ.
3)
Sao bên nào cũng tự nhận đi đúng đường và cao siêu hơn?
Vì
để tôn vinh một lý tưởng nào mà mình bỏ cả cuộc đời theo đuổi, và
để gây ấn tượng và niềm tin cho người đọc, nên trong một số Kinh Đại
Thừa thường nói là “Kinh này là Vua trong các Kinh”, “là pháp tối thượng
thừa”, “là đệ nhất nghĩa đế”. Dĩ nhiên, nếu giáo lý của Đức
Phật được vận dụng một cách đúng đắn, dầu là hệ A-hàm, hệ
Bát-nhã, Phương Quảng, Hoa Nghiêm, Niết-bàn chắc
chắn sẽ đem lại lợi ích lớn cho mình và cho người, cho nhân quần xã hội
thì kinh nào cũng tối thượng thừa cả. Xét về giáo nghĩa, chúng ta có thể
thấy điểm dị biệt về tư tuởng và các cách lý giải lời Phật dạy của
các bộ phái tuy có, nhưng về pháp môn tu tập căn bản thì không khác. HT.
Thích Minh Châu trong lời giới thiệu trong bản dịch vừa đề cập ở trên,
nói rằng:
Ðọc
kỹ tiến trình tư tưởng Phật giáo, chúng ta sẽ thấy các luận sư không
vị nào là không muốn diễn đạt cho thật sự trung thành giáo nghĩa nguyên
thủy của đức Từ Phụ. Dầu cho sự diễn đạt đặt dưới nhiều quan
điểm và khía cạnh sai khác, lồng vào những bối cảnh có thể nói là
mâu thuẫn, nhưng chúng ta vẫn nhận thấy những sóng ngầm đồng nhất, thật
sự nguyên thủy trong sự cố gắng trung thành của các nhà luận sư.
Chúng
ta có thể lấy ngay ảnh dụ trong Kinh Pháp Hoa, phẩm “Dược Thảo Dụ”,
Đức Phật đã ví giáo pháp của Ngài giống như một trận mưa rào tuỳ
theo từng hạng cây cỏ mà hấp thụ khác nhau, chứ không hề phân biệt trận
mưa rào này cốt để cho các loại cây cao, bóng cả hấp thụ hay trận mưa
rào này để cho các loài cỏ, bụi rậm thấp kém hấp thụ! Biển cả chỉ
có một vị, đó là vị mặn; giáo Pháp cũng chỉ có một vị, đó là vị
giải thoát. Giáo pháp thì không có “tiểu-đại”, chỉ có người “tiểu-đại”
mà thôi!
4)
Đức Phật đã xếp hạng giữa hai phái: Đại Thừa và Tiểu Thừa qua Kinh
Pháp Hoa?
Như Đạo Hữu đã trích ý
rải rác từ các phẩm của Kinh Pháp Hoa, cho rằng Đại Thừa là hạt
giống rắn chắc, khác với Tiểu Thừa là trình độ thấp thỏi, trình độ
kém, như vậy Đức Phật đã xếp hạng trình độ giữa hai phái, vậy mà
Tiểu Thừa còn tự nhận là Nguyên Thuỷ đúng lời Phật dạy? Người viết xin trình bày sau:
Mặc
dù, Kinh Pháp Hoa là một trong những bộ kinh có lẽ phổ biến và
được các nhà sớ giải, chú thích nhiều nhất, và đã từng trở thành một
trào lưu tu học chính của Trung Quốc và ảnh hưởng mạnh mẽ đến Nhật
Bản, Triều Tiên, cũng như Việt Nam gần đây. Tuy nhiên, xét về phương diện
ra đời của Kinh sớm nhất là vào thế kỷ thứ I TL, sau kỳ kiết tập
kinh điển lần IV.
Bản Diệu Pháp Liên Hoa Kinh được HT. Thích Trí Tịnh dịch sang Việt
ngữ mà lâu nay chúng ta thường trì tụng xuất phát từ bản chữ Hán được
ngài Kumàrajìva (Cưu-ma-la-thập) dịch từ nguyên tác Sanskrit
Saddharmapu.n.darìka sùtra sang tiếng Hoa thuộc thời Diêu Tần (384- 417
TL). Bản Sanskrit này là bản hoàn hảo nhất trong các bản mà các học giả
sau này đã phát hiện và đã được chọn làm Kinh tiêu chuẩn cho Thiên
Thai Tông. Trước thời ngài Kumàrajìva cũng có một dịch phẩm mang tựa đề
Tát-đàm-phân-đà-lợi Kinh do phiên âm từ chữ Saddharmapu.n.darìka
sùtra, bản dịch này dịch không hoàn hảo hai phẩm “Hiện Bảo Tháp”
và “Đề-bà-đạt-đa”. Đọc tiếp phần trình bày vắn tắt các ấn bản
của Kinh Pháp Hoa trong A Catalogue of the Buddhist Tripitaka của Bunjiu
Nanjio, chúng ta sẽ thấy tất cả là có tới 6 bản dịch Kinh Pháp Hoa,
với các tựa đề khác nhau, và nội dung không nhất quán, không phải bản
tiếng Hoa mà ngay cả bản Sanskrit. Cho tới ngày nay các bản dịch này cũng
còn được lưu giữ nguyên vẹn trong Đại Chánh Tân Tu Đại Tạng Kinh
và được phổ biến rộng rãi dưới dạng CD ROM.
Một bản dịch khác của Saddharmapu.n.darìka sùtra là Thiêm Phẩm Diệu
Pháp Liên Hoa Kinh (Kinh Diệu Pháp Liên Hoa với các phẩm phụ), chỉ có
27 phẩm, vì phẩm “Hiện Bảo Tháp” (số 11) và “Đề-bà-đạt-đa” (số
12) được gộp thành một. Về điểm này, thì bản dịch lại chính xác với
bản Sanskrit mà mục lục các Kinh của Hodgson (Catalogue of Hodgson
Manuscript) trình bày. Cũng theo tư liệu trên, có ít nhất 2 ấn bản
Sanskrit được phát hiện, một bản thì giống
với bản dịch của ngài Cưu-ma-la-thập. Bản thứ hai, thì tương đồng với
bản dịch Chánh Pháp Hoa Kinh, nhưng trong bản này lại thiếu phẩm
“Diệu Âm Bồ-tát”. Nhưng bản Sanskrit đầu,
phẩm “Dược Thảo Dụ” lại thiếu cả nửa phẩm “Dược Thảo Dụ”
trong ấn bản Sanskrit sau, và nhiều đoạn “thiếu-dư” trong cả hai ấn bản, chưa kể tới trật tự phẩm của cả hai bản
Sanskrit và các bản dịch. Chuyện thiếu dư trong các bản tiếng Hoa và Sanskrit được các nhà
nghiên cứu Kinh Pháp Hoa sẽ đi chuyên sâu hơn. Trong phần “Lịch Sử Thành Lập” của
công trình nghiên cứu Tư Tưởng Kinh Pháp Hoa của TT. Thích Chơn Thiện,
theo Junjiro Takakusu, ông đã phát hiện bản dịch mà Ngài Cưu-ma-la-thập dịch
sang Hoa văn lúc đầu cũng chỉ 27 phẩm, sau này đệ tử của Ngài là Pháp
Hiền đưa thêm phẩm Đề-bà-đạt-đa,
cũng như một số ý kiến cho rằng phẩm Tựa
có thể do một nhà Sư Trung Hoa sáng tác với lối hành văn rất nhuyễn tóm
tắt toàn bộ 27 phẩm kia. Đi sâu vấn đề này đòi hỏi kiến thức
chuyên môn và mất nhiều thời giờ hơn.
Do
đó, chúng ta không thể nào phủ nhận lịch sử, và có thể khẳng định
lại một lần nữa, việc biên tập Kinh Pháp Hoa ra đời tương đối
muộn và chắc chắn là do các nhà tư tưởng Đại Thừa thời bấy giờ biên
tập. Về phần lợi ích của việc thọ trì Kinh Pháp Hoa hay giá trị
thực tiễn của bộ Kinh, không phải mục đích nhắm đến bài viết này,
nên người viết không trình bày.
Một
vấn đề nữa, đó là vấn đề Niết-bàn (Nirvà.na) cho rằng Tiểu thừa
không có niết-bàn. HT. Thích Trí Quang, trong phần “Ghi Sau Khi Duyệt Pháp Hoa” của bản dịch Kinh Hoa Sen
Chánh Pháp cũng thừa nhận tư tưởng “Pháp Hoa công nhận tiểu thừa
nhưng không công nhận tiểu thừa có niết-bàn”.
Trong
khi đó, Đức Phật đã xác định và tán dương không biết bao nhiều lần
trong hệ thống Nikàya và Àgama là các vị A-la-hán là các vị đã cắt đứt
dòng chảy ái nhiễm của mọi cảnh giới (dục lậu, hữu lậu và vô minh
lậu), là vị “sanh đã tận, phạm hạnh đã thành, các việc làm đã
xong, không còn trở lui đời sống này nữa”, các vị này mới thật sự
đạt đến mục tiêu của đời sống phạm hạnh.
Lại
nữa, mặc dầu nhiều nơi trong Kinh Pháp Hoa không ca ngợi công hạnh
của các vị A-la-hán, nhưng có lẽ cũng để hoà giải mối tranh chấp của
các bộ phái, vì tư tuởng “Tam Thừa quy nhất”, đã xuất hiện. Giả như
Đức Phật có nói Tam Thừa đi nữa cũng là phương tiện quyền giáo để
dẫn dụ đến Nhất Phật thừa. Đó là điểm hay của Kinh Pháp Hoa,
mà người viết thường tâm đắc.
Đến
đây, quý vị lại có thể đặt vấn đề, như vậy câu “như thị ngã văn” trong Kinh điển Đại Thừa, cụ thể như Kinh
Pháp Hoa, là ngoa mà lại cho là lời của Tôn giả Ànanda thuật lại, như
vậy có trái với giới thứ tư của Đức Phật dạy cho hàng Phật tử
không? Đây, xin đưa ra cách lý giải khác mang tính hoà giải khá hay của
Thượng Toạ Chơn Thiện, cho người đọc sự
thông cảm và thấy tinh thần vì mục đích truyền bá Phật Pháp của các
bậc Tổ Sư hơn là vì tên tuổi của mình:
“Do vì lời kinh phù hợp với giáo lý truyền thống nên có thể
được xem là do Phật thuyết.
Chư
Tổ không dám nhận lãnh trách nhiệm chuyển bánh xe Pháp. Vả lại, bảo
Kinh do Đức Phật dạy sẽ khơi dậy được niềm tin Pháp sâu xa trong tâm
người học hỏi và tu tập kinh hơn. Do nhằm xây dựng niềm tin Pháp ấy
cho đời, nên Kinh Đại Thừa được chư Tổ kiết tập dưới hình thức
Phật thuyết”(Tư
Tưởng Kinh Pháp Hoa,
Lời Tựa).
Trở
lại vấn đề mà Phật tử đưa ra, sao mà các vị Theravàda lại tự nhận
mình là Nguyên Thuỷ đúng với lời Phật dạy? Thật ra, chữ Nguyên Thuỷ
vốn xuất phát từ chữ Theravàda, mà chữ này vốn có nghĩa là bộ phái của
những vị trưởng lão (Thera: nghĩa là lớn, trưởng lão; vàda có nghĩa là
bộ phái, trường phái hoặc là học thuyết), như vậy, đúng ra chữ này
nên được dịch là học thuyết của những vị Trưởng Lão, hoặc là chủ
trương của những vị Trưởng Lão, và để cho có vẻ thành học thuyết
thì ta nên dịch là bộ phái của các vị Trưởng Lão hoặc như cách dịch
của các dịch giả Trung Quốc thỉnh thoảng dịch là “Thượng Toạ Bộ”.
Bộ phái này cũng còn có cách viết khác là: Sthaviravàda (theo Sanskrit) hoặc
tên khác là Vibhajavàda, có nghĩa là Phân Tích Bộ (bộ phái chủ trương các
học thuyết cần phải phân tích trên lý trí). Như đã đề cập trên, các
nhà Đại Thừa đã cho tất cả các học thuyết, chủ trương khác với
đường lối chủ trương của mình là “tiểu thừa”, và điều này đã
gây mâu thuẫn không ít trên dưới 2000 năm rồi. Thuật ngữ “Nguyên Thuỷ”
bằng tiếng việt và tiếng Anh xuất hiện cũng không sớm. Vào cuối thế
kỷ XIX, các dịch giả của hội “The Pali Text Society” (Hội Kinh Điển Pàli)
đã dịch chữ Theravàda thành chữ “Early Budddhism”, vốn có nghĩa là Phật
giáo thời kỳ đầu, hoặc các nhà viết sử thường chép trường phái
này là: “the most orthodox school of Buddhism” (trường phái Phật giáo chính
thống nhất). Các Kinh điển Pàli dịch thành “Early Buddhist Manuscriptures/Texts/ Canon” (Kinh điển Phật
giáo thời kỳ đầu). Dĩ nhiên, cũng có những trường hợp cá biệt, như
Bà I. B. Horner, cũng là một dịch giả nổi tiếng, đóng góp vào sự nghiệp
dịch thuật kinh điển sang tiếng Anh rất lớn, dịch chữ Theravàda thành
“Primitive Buddhism”
(Phật giáo Nguyên Thuỷ), nhưng không được các học giả sử dụng từ của
Bà nhiều. Còn một số vị khác, thỉnh thoảng dịch chữ Theravàda thành
“trường phái của những người bảo thủ” (conservative School), nhưng
nghĩa này cũng không sát và không được các nhà nghiên cứu sử dụng nhiều.
Có
lẽ cũng nên đề cập ở đây, ai là người sử dụng chữ “nguyên thuỷ”
đầu tiên trong quá trình dịch thuật
hay trước tác trong giới học thuật Việt Nam, xin chờ một bài khảo cứu
có giá trị của các nhà nghiên cứu khác.
Theo
như trên đã trình bày, chữ Theravada (Pali) hoặc Sthavira (Sanskrit) được dịch
sang chữ Hán là Thượng Toạ bộ, không dịch là Nguyên thuỷ bộ. Điều này
có thể được kiểm chứng qua các nguyên
tác bằng chữ Hán. Tác phẩm: Dị Bộ Tông Luân Luận (đã được
HT. Thích Trí Quang dịch sang tiếng Việt) dịch chữ Theravàda thành Thượng
toạ bộ, còn một số bản kinh luật, luận
khác của Theravada hoặc của các bộ phái của Theravada cũng
như ngay cả các ký sự của các Ngài chiêm bái như Pháp Hiển, Huyền Trang
và Nghĩa Tịnh đều dùng chữ “Tiểu thừa” (Hìnayàna) để chỉ cho các
bộ phái thuộc Theravada. Theo chỗ biết
của người viết thì chưa tìm ra sách tiếng Hoa nào dùng chữ “Nguyên thuỷ”
để chỉ cho bộ phái Theravàda.
Chúng
ta không thể không kể đến công của dịch phẩm của HT. Quảng Độ Nguyên
Thuỷ Phật Giáo Tư Tưởng Luận của Kimura Taiken (người Nhật), rất
tiếc là bản dịch không đề rõ Kimura Taiken viết vào năm nào để truy
nguyên ông đã sử dụng chữ “Nguyên Thuỷ” để chỉ cho Theravada và Tiểu
Thừa (Hìnayàna) để chỉ cho các bộ phái của Theravàda.
Theo thông tin của
cư sĩ Bình Anon cung cấp, đến năm 1957 khi Giáo Hội Tăng-già Phật
giáo Nguyên Thuỷ được thành lập, thì chữ “Nguyên Thuỷ” đã được
ra đời, hoặc có thể sớm hơn nữa. Người viết nghĩ rằng, chính vì lý
do này mà các học giả Việt Nam mạnh dạn
sử dụng chữ “Nguyên Thuỷ” để chỉ cho bộ phái
Theravàda, chứ trên thật tế, cuộc sống xã hội và môi trường tự nhiên
thay đổi từng sát-na, làm sao con người hiện nay giữ đúng được cả nội
dung và hình thức giáo pháp như thời Phật còn tại thế cách nay hơn 2500
năm. Nếu ai có cố gắng hết sức mình, cũng chỉ giữ được phần nào
tinh hoa của giáo pháp mà thôi. Điều này chúng ta có thể phát hiện một
cách dễ dàng qua cách hành trì và tiếp cận Kinh, Luật và Luận của 3 nước
Phật giáo Theravàda mạnh nhất, đó là: Tích Lan, Miến Điện và Thái Lan.
Một
câu trả lời mang tính gợi ý cho các vấn đề mà quý Phật tử đã đặt
ra, như vậy có lẽ đã quá dài, và “hơi dư” nữa là khác. Nên người
viết ngưng tại đây. Trước khi kết thúc, người viết xin thưa là những
gì người viết trình bày với mục đích khiêm tốn là đưa ra vài quan điểm
nhỏ của mình, hy vọng nó sẽ bổ túc phần nào mà Phật tử có thể cần
thiết, chứ không hề dụng tâm “chê-khen” kinh điển hoặc các bộ phái
và các bậc hữu công tiền bối đối với hai dòng văn học Phật giáo lớn.
Và để trình bày quan điểm của người
viết về thái độ khi tiếp cận
giáo pháp như thế nào, xin trân trọng giới thiệu bài viết “Thái Ðộ Cần Có Khi Ðọc Kinh Phật”
của HT. Thích Thiện Siêu, như là lời kết của người viết xin gởi đến
độc giả. Kính mong các bậc thiện tri thức tường tri.
Để
cung cấp thêm các bài viết có chủ để liên hệ về Tiểu Thừa và Đại
Thừa, xin giới thiệu bài “Đạo Phật Nguyên Thuỷ và Đạo Phật Đại Thừa”,
nguyên tác của HT.W. Rahula, được Sư Thiện Minh dịch; bài viết “Mahayana và Theravada” của cư sĩ Binh Anson , được
đăng trong trang nhà Buddhasasana.
Thân
chúc Phật tử thân tâm thường an lạc, đạo tâm bất thối đối với chánh
pháp, và ngọn đèn chánh pháp mỗi ngày mỗi rực sáng trong lòng của quý
Phật tử và của tất cả chúng sanh.
Nam-mô
Hoan Hỷ Tạng Bồ-tát Ma-ha-tát.
Piyadassi,
The Spectrum of Buddhism, (Taiwan: The Corporate of the Buddha Educational
Foundation, p. 427)
http://www.buddhismtoday.com/viet/hopthu/dai_thua_va_tieu_thua.htm