- BÀI 2:
- TÔNG
CHỈ TẠO LUẬN KHỞI TÍN
-
(Bài dạy tại lớp Cao Đẳng Phật học TP.HCM,
khoá IV-2005)
Thích Nhật Từ
I. KÍNH LỄ TAM BẢO
Nguyên Văn
Con cúi đầu đảnh lễ
[Tam Bảo] khắp mười
phương:
Phật là bậc tuệ giác
Thánh hạnh không ai hơn
Sắc thân luôn vô ngại
Bậc đại bi cứu đời.
Giáo pháp của Thế Tôn
Bao la như biển lớn
Diễn bày lý vô ngã
Kho công đức vô lượng.
Tăng là đoàn thể
quý
Người hành trì đúng cách
Giáo pháp của Như Lai.
Để đạt được chánh giác.
Nay tôi viết luận này
Vì muốn giúp mọi người
Chặt đứt được lưới nghi,
Dẹp tan kiến chấp sai,
Tin đúng về Đại thừa,
Tiếp nối hạt giống Phật.
II. TÔNG CHỈ SÁNG TÁC
Một cách tóm tắt, mục
đích sáng tác Khởi Tín Luận bao gồm bốn phần:
a)
Cắt đứt lưới nghi hoặc: về Phật, Pháp, Tăng, nhân quả và giải
thoát; hiển thị chánh nghĩa. Đối với hành giả Đại thừa, nghi có hai
loại: (1) nghi pháp làm chướng ngại sự phát tâm,(2) nghi môn làm
chướng ngại sự hành trì.
b)
Phá trừ các kiến chấp sai lầm: các chủ nghĩa và học thuyết
ngoại đạo. Tà chấp căn bản gồm: (1) thần ý luận, (2) định mệnh luận,
(3) ngẫu nhiên luận. Hoạt dụng của phá kiến chấp là giúp hành giả lìa
các vọng khổ.
c)
Phát khởi niềm tin về Đại thừa: hướng hành giả sơ tâm trở về
con đường giác ngộ và chuyển hoá lớn. Chức năng hiển chánh rất quan
trọng, nhằm đính chính các quan niệm sai lầm về Phật như thần linh,
giáo pháp như bùa chú, và mặt khác, xiển dương giáo lý cao siêu của
Đại thừa.
d)
Làm cho giống Phật không mất: giúp hành giả làm sống dậy tiềm
năng Phật tính vốn có.
III. NHẬN XÉT
2.1. Cả hai bản Lương và
Đường đều dịch thể thơ năm chữ, gồm 12 câu. Cách phân bổ của bản Đường
cân đối hơn: bốn câu đầu tán thán Phật, hai câu kế tán thán pháp, hai
câu 6-7 tán thán Tăng. Bốn câu cuối giới thiệu động cơ và mục đích
sáng tác. Bản dịch đời Lương có 3 câu nói về Pháp, nhưng chỉ có một
câu nói về Tăng, nên hơi tối nghĩa. Bố cục của các phần còn lại giống
với bản đời Đường.
2.2. Khởi Tín Luận bắt
đầu bằng bài kệ tán dương Tam Bảo, nền tảng quy ngưỡng và thực hành
của tất cả hành giả. Đưa ba ngôi báu lên trên mục đích sáng tác
Khởi Tín Luận, ngài Mã Minh cho thấy tất cả các luận sư nói riêng
và con Phật nói chung cần phải biết trở về cội nguồn tâm linh của mình.
Nhờ đó, việc làm của luận chủ không trở thành tán dương bản ngã. Nói
cách khác, tất cả việc làm phải được thiết lập trên sự xiển dương Tam
Bảo thì mới được gọi là Phật sự.
2.3. Hình ảnh đức Phật
được ngài Mã Minh tán dương bao gồm ba phương diện: trí tuệ viên mãn,
hạnh đức tròn đầy và sắc thân vô ngại. Với hạnh đức tròn đầy, Phật trở
thành tấm gương hành trì tâm linh. Với trí tuệ viên mãn, Phật sẽ hoá
độ nhiều người trở về con đường tỉnh thức. Với sắc thân vô ngại, Phật
đến và đi tự tại, không hệ thuộc không gian địa lý và thời gian vật lý.
Ba đức tính quan trọng này có thể đại diện cho các đức tính cao quý
khác của đức Phật, thường được gọi bằng danh xưng là “Như Lai thập
hiệu.”
Mười hiệu cuả Phật là:
“Phật (Buddha = bậc giác ngộ) là Như Lai (Tathāgata),
bậc A-la-hán (Arhat), bậc Đại Giác Ngộ (Samyaksambuddha),
bậc Tuệ Đức Đầy (Vidyācaranasampanna), bậc Khéo Vượt Qua (Sugata
= thiện thệ), bậc Hiểu Thế Giới (Lokavid), bậc Điều Phục
Đời (Purushadamyasârathi = điều ngự trượng phu), bậc Vĩ Đại
Nhất (Anuttara = vô thượng sĩ), bậc Thầy Trời Người (Cāstādevāmanushyānām).”
2.4. Dharma theo ngài Mã
Minh bao gồm tất cả lời Phật dạy. Ngài đã dùng ảnh dụ “đại dương” bao
la, không ngằn mé để mô tả bản chất và công dụng của giáo pháp. Theo
đó, thể tướng của giáo pháp vượt khỏi mọi tà thuyết, như biển sâu thẩm,
bao hàm vạn vật; như biển bao la, không thiếu đức gì, như biển nhiều
báu, không vật nào không hiện. Trọng tâm của giáo pháp nhằm khai thị
và xiển dương đạo lý vô ngã. Nói cách khác, “vô ngã” được xem là dấu
ấn của triết học và tâm học Phật giáo. Bản Lương không nói về “lý vô
ngã” (無我句).
Bản Đường ghi rõ hơn “vô ngã cú nghĩa pháp”
無我句義法 có nghĩa
đen là “pháp của Phật giải thích rõ về học thuyết vô ngã.” Vô ngã cú
dịch sát từ chữ Sanskrit là “anātman-vada.”
Cần lưu ý “vāda” trong ngữ cảnh này không có nghĩa là “cú” mà có nghĩa
là học thuyết, chủ nghĩa. Vô ngã cú có nghĩa là học thuyết vô ngã hay
nguyên lý vô ngã. HT. Trí Quang dịch “tức biển pháp tánh, chân như phi
ngã” là phối hợp ý tưởng của hai bản dịch đời Lương và đời Đường, nhằm
bổ túc những điểm có trong bản này nhưng không có trong bản khác.
Các nhà sớ giải kinh
tạng Đại thừa phân giáo pháp thành bốn loại: a) giáo (thiển = đơn giản,
súc tích), b) lý (thâm = sâu sắc, có tác dụng lớn), c) hạnh (phần =
chi mục và giai đoạn), d) quả (viên = trọn vẹn, đầy đủ). Chính vì thế
mà giáo pháp được quan niệm như kho tàng vô giá hay kho công đức vô
lượng của tất cả chúng sinh.
Trong Kinh tạng Pali,
đặc biệt là Kinh Trung Bộ, có sáu giá trị quan trọng của lời Phật dạy,
vượt lên trên giá trị nhất thời của các tôn giáo, chủ nghĩa và học
thuyết.
a) Diễn bày khéo léo =
giáo pháp được đức Phật thuyết giảng rất tài tình (Pali: svākkhāto
bhagavā dhammo), ứng hợp với căn tính của người nghe, giúp họ được
lợi lạc.
b) Thiết thực hiện tại (Pali:
sandiṭṭhiko
= realizable here and now).
Giáo pháp này có giá trị tức thời và hiệu nghiệm nhanh chóng, giúp cho
người thực tập đạt được an vui và hạnh phúc, không cần phải đợi sau
khi chết.
c) Siêu việt thời gian (Pali:
akāliko), giá trị của lời Phật dạy không bị hạn cuộc ba chiều
thời gian: quá khứ, hiện tại và vị lai. Chủ nghĩa, học thuyết có thể
bị thay thế nhưng lời Phật dạy không bao giờ bị sai lệch theo thời đại.
Giáo pháp của Phật là chân lý muôn đời.
d) Đến để mà thấy = thấy
trước tin sau (Pali: ehipassiko), khác với các tôn giáo là
“đến để mà tin.” Phật dạy mọi người hãy tiếp cận với đạo Phật bằng sự
quan sát và thực nghiệm. Điều này xác định rằng giáo pháp của Phật
thoát khỏi các mặc định đức tin tôn giáo thông thường. Đến với đạo
Phật bằng con đường nhận thức thì niềm tin Tam Bảo mới chân chánh và
bền bĩ.
e) Có khả năng hướng
thượng (Pali: opanayiko): hiệu năng của giáo pháp không nhằm
tăng cường tri thức cho người tiếp nhận, mà nhằm cung ứng các năng lực
phát triển tâm linh, để đương sự có thể tự mình thắp đuốc lên mà đi
trong an vui và giải thoát.
f) Được người có trí
chứng hiểu (Pali: paccataṁ
veditabbo viññūhi).
Đặc tính này xác định rằng đạo Phật không dành chỗ đứng cho các tập
tục mê tín dị đoan phát triển. Triết lý thực tiễn của đạo Phật chắc
chắn được các bậc thức giả chấp nhận và thấu hiểu. Đặc điểm này còn
ngụ ý cho rằng giáo pháp Phật cần phải được tiếp nhận bằng con đường
tuệ giác hành trì. Dùng kiến thức thông thường và tín ngưỡng tôn giáo
không thể hiểu thấu được đạo lý cao siêu của Phật.
2.5. Tăng
bảo được ngài Mã Minh tán thán bao gồm trước nhất là các vị thánh tăng
với bốn đôi tám chúng, và kế đến là các vị Bồ-tát tăng. Rõ ràng không
phải là hàng phàm tăng qua hình thức “viên đỉnh phương bào.”
Tăng bảo
được ngài Mã Minh tán ngưỡng qua hai phương diện:
a) Hành
trì một cách trung thành và chân chánh giáo pháp của đức Phật, dĩ
nhiên giáo pháp ở đây là giáo pháp đại thừa
b) Mục
đích của sự hành trì đó chính là nhằm đạt được quả vị giác ngộ và giải
thoát, chứ không hướng về bất kỳ thế lợi nào.
Trong
Kinh tạng Pali, tăng bảo được mô tả qua bốn đức tính sau đây:
Diệu hạnh
(Pali: supaṭipanno),
tức đức hạnh trang nghiêm, làm tăng giá trị đời sống thanh bần lạc đạo
của người xuất gia.
Trực hạnh
(Pali: ujupaṭipanno):
đức tính chân chất, chánh trực hay tính tình thẳng thắn của người tu,
không quanh co, tráo trở, không đầu voi đuôi chuột trong tư cách và
đối tác với người xung quanh.
Như lý hạnh
(Pali: ñāyapaṭipanno)
tức hành động mang chất liệu tuệ giác, khế hợp với chân lý hay hành
động khôn ngoan với mục đích và nội dung chuyển hoá phàm tình thành
thánh trí.
Chánh hạnh
(Pali: sāmīcipaṭipanno):
đức hạnh chân chánh hay sự thực hành chính nghĩa như một yêu cầu không
thể thiếu để giúp hành giả đạt được thánh quả.
IV. CHÚ THÍCH TỪ
NGỮ
Biến tri:
cái biết phổ quát và không bị hạn lượng. Trong Phật giáo, biến tri
chính là tuệ giác hiểu rõ được bản chất vận hành của mọi sự vật hiện
tượng, trên nền tảng của duyên khởi và tứ đế. Đây là trí tuệ thẩm thấu
mọi vật (vô bất viên cực). Thể của tuệ giác vô không hai.
Cứu thế:
tức thế gian của chúng sinh, đối tượng cứu độ của Phật.
Quy mạng:
“quy” có nghĩa đen là “nương tựa” (y) hay “hướng về” (hướng thú), còn
có nghĩa là “trở về nguồn” (hoàn nguyên). Mạng có nghĩa đen là mạng
sống (sinh mệnh). Trong Phật giáo, “quy mệnh” là thuật ngữ diễn tả
hành động cúi đầu đảnh lễ một cách chí thành, như chứng tỏ lòng quy
kính của hành giả đối với Phật, Pháp, Tăng. Đối tượng quy mạng ở đây
rất lớn và không hạn lượng, đó là, Phật Pháp Tăng ở mười phương thế
giới. Trong Phật giáo Pali, đối tượng quy mạng chính yếu là đức Phật
Thích-ca lịch sử, không có niềm tin về chư Phật ở các hành tinh khác
ngoài hành tinh con người đang sống.
sắc vô ngại:
sắc thân của Phật không bị trở ngại bởi không gian và thời gian. Hoa
nghiêm: Phật thân vô khứ diệc vô lai/ Sở hữu quốc độ giai minh kiến (thânPhâtj
không đến cũng không đi/ Bất kỳ cõi nào cũng thấy được => thân Phật
được ví như mặt trời, nơi nào không bị mây mù che phủ đều thấy được)...Phật
thân sung mãn ư pháp giới/ Phổ hiện nhất thiết chúng sinh tiền/ Tuỳ
duyên phó cảm ma bất châu/ Nhi thường xử thử bồ-đề toà.
Tối thắng:
không có gì hơn, không có ai hơn, siêu việt nhất. Đây là thuật ngữ
diễn ca ngợi đức tính vô song của đức Phật. Có thể diễn đạt bằng văn
xuôi như sau: Phật bảo dã, tối thắng giả, nghĩa là: “Phật là bậc siêu
việt nhất” hay “Phật là bậc không có ai hơn.” Bản sớ giải ghi: “quá
tiểu viết thắng, siêu nhân viết tối” có nghĩa là “thắng là vượt lên
trên tiểu thừa, còn “tối” có nghĩa là siêu việt khỏi nhân.” Bản sớ
giải khẳng định: “siêu nhân” chính là “quả Phật.”
Vô ngại:
1) đại tiểu vô ngại: mỗi căn đều cùng pháp giới nhưng không lẫn lộn
với nhau. 2) hỗ dụng vô ngại: các căn tương tác hỗ trợ lẫn nhau. 3) sự
lý vô ngại: 4) ứng cơ vô ngại.
Lương: “pháp là thể tướng của chính thân Phật.” (及彼身體相/
法性真如海)
Khái niệm “pháp thân” trong Đại thừa thường được hiểu với nghĩa
đen là “giáo pháp chính là thân thể của Phật.”
Khái niệm “chân như” ở đây không có nghĩa “thể tính chân như của
mọi sự vật” mà có nghĩa đen “đích thực là.”
http://buddhismtoday.com/viet/kinh/bai2_khoitinluan.htm