Phật Giáo được truyền bá
tại Việt Nam hơn 2000 năm qua. Kinh sách thường được trích ra từ Hán Tạng
và cho đến ngày nay chúng ta chưa có một Đại Tạng Việt Nam (Việt Tạng)
hoàn toàn đầy đủ. Vì chử Hán rất ít người biết mà số lượng kinh điển chưa
được dịch còn quá nhiều, nên Nhóm Tuệ
Quang chúng tôi đã cố gắng nghiên cứu trong mấy năm vừa qua cách phiên
âm và dịch các kinh điển Hán Tạng ra tiếng Việt. Gần đây nhờ
cơ duyên chúng tôi có được các bản chính văn trong Hán Tạng liền phát tâm
phiên âm các kinh điển này ra tiếng Việt. Hán Tạng có hơn 70 triệu chữ
trong 2370 bộ kinh, luật và luận. Chúng tôi cũng đã tìm được cách phiên âm
chử Hán ra tiếng Việt bằng máy vi tính (computer). Sau đây chúng tôi trình
bày một cách tóm lược quá trình hình thành Hán Tạng cũng như chương trình
phiên âm và dịch thuật của chúng tôi.
Đại
Chánh Tân Tu Đại Tạng
Công trình dịch thuật Kinh điển Phật Giáo từ tiếng Phạn sang Hán văn kéo
dài hơn 1200 năm, từ đời Hậu Hán (thế kỷ Thứ Hai) đến đầu đời nhà Nguyên (thế
kỷ 13). Theo Hòa Thượng Thiện Siêu, kinh đầu tiên được dịch là kinh Tứ
Thập Nhị Chương do hai cao tăng Ca-diếp-ma-đằng và Trúc-pháp-lan, người
Tây Vực (vùng Trung Á ở phía Tây Trung Hoa) dịch vào năm 76 Tây lịch. Các
kinh A-hàm Chánh Hạnh, Ðại thừa Phương đẳng, Yếu Tuệ, An bang Thủ Ý, Thiền
Hành Pháp Tưởng v.v... do cao tăng An Thế Cao dịch vào những năm 147 - 167
Tây lịch. Sau đó có nhiều cao tăng đến từ vùng Tây Vực, Kế Tân (Kashmir
Bắc Ấn Ðộ) và Thiên Trúc (Ấn Ðộ) như Ngài Cưu Ma La Thập (Kumarajiva,
344-413 Tây Lịch). Các vị cao tăng Trung Hoa mà nổi tiếng nhất là Ngài
Huyền Trang (599-664 Tây Lịch) cũng đã sang Ấn Ðộ mang nhiều kinh về nước
để phiên dịch, làm cho Hán Tạng phong phú và đầy đủ hơn bất cứ Tạng kinh
nào được dịch ra văn hệ khác trên thế giới.
Từ Hậu Hán (58 - 219) đến đời nhà Lương (502 - 556) trong khoảng 500 năm
đã dịch được 419 bộ (theo Xuất Tam Tạng Ký của Lương Tăng Hựu). Ðến đời
Tống Thái Tổ (917 Tây lịch) mới khởi sự gom tất cả bản kinh đã dịch rải
rác đó đây lại khắc in thành Ðại Tạng kinh. Lần khắc kinh này xảy ra ở
Thành đô đất Thục (Tứ Xuyên) nên gọi là Thục Bản Ðại Tạng kinh, trải qua
12 năm mới khắc xong, cộng được 5.000 quyển. Ðây là Ðại tạng kinh đầu tiên
ở Tàu. Tiếp sau đó có các Ðại tạng kinh được khắc in như Ðông Thiền Tự Bản
năm 1080, do trú trì chùa Ðông Thiền khắc in trong 24 năm, được 6.000
quyển, rồi đến Khai Nguyên Tự Bản khắc in năm 1112, Tư Khê Tự Bản (Triết
Giang) khắc in năm 1132, Tích Sa Bản (Giang Tô) năm 1231 do Ni sư Hoằng
Ðạo khắc in trong vòng 79 năm, Phả Ninh Tự Bản khắc in năm 1269, Hoằng
Pháp Tự Bản (Bắc Kinh) khắc in năm 1277. Bản Cao Ly khắc in theo Thuộc Bản
năm 1011 - 1047 và thời Minh Trị Thiên Hoàng (1868 - 1912) tại Nhật có ấn
loát Ðại Tạng kinh và Tục Tạng kinh gồm 8.534 quyển.
Nhận thấy các bản Ðại Tạng kinh nêu trên đã được khắc in nhưng không đầy
đủ toàn bộ các kinh đã được dịch, giải, lại còn bị thất lạc, hư hỏng theo
thời gian, gây khó khăn cho việc nghiên cứu kinh Phật, nên hai học giả tại
Đại Học Tokyo là Takakusu Junjiroo (1866-1945) và Watanabe Kaikyoku
(1872-1932) đã phát đại nguyện xuất bản một Ðại Tạng kinh đầy đủ. Trong
vòng tám năm (1924-1932) họ đã gom góp, sưu tầm, tra cứu, đối chiếu, tổ
chức lại có hệ thống tất cả bản kinh đã có thành một Ðại Tạng kinh hoàn bị
gồm 2.920 bộ cộng thành một Ðại Tạng kinh 11.970 quyển, đóng thành 85 tập
dày. Đại Tạng kinh này được in lần đầu tiên vào năm 1929 dưới triều Ðại
Chánh, nên thường được gọi là Đại Chánh Tân Tu Đại Tạng (Taisho Tripitaka).
Trong số 85 tập này, từ tập 1 đến tập 55 gồm kinh, luật, luận, sớ chú, sử
truyện. Từ tập thứ 56 đến 85 gồm Tục Kinh Sớ, Tục Luật Sớ, Tục Luận Sớ...Trong
số 2.920 bộ (11.970 quyển)
này chia làm hai loại: Loại A là những kinh dịch từ Phạn văn. Loại
này gồm có 1.692 bộ tổng cọng 6.256 quyển mà trong đó 2/3 là các kinh luật
chính, còn 1/3 là những kinh có kèm lời chú giải và các sáng tác phẩm của
các vị cao tăng Ấn Ðộ. Loại B là những bản kinh có kèm chú giải và những
sáng tác phẩm của các nhà Phật học Trung Hoa và Nhật Bản. Loại B này gồm
có 1.228 bộ chia thành 5.714 quyển. Hán Tạng có nhiều bộ và nhiều quyển
hơn so với Đại Tạng tiếng Phạn và Pali, vì những bộ kinh lớn thường có
nhiều người dịch và chú giải.
Đại Tạng Điện Tử của CBETA
Trong những năm gần đây, phương tiện truyền
thông hiện đại như máy vi tính (PC), mạng lưới Internet, CD, DVD đã trở
thành thông dụng tại nhiều quốc gia trên thế giới. Theo Giáo Sư Christian
Wittern của Đại Học Kyoto, từ đầu thập niên 1990 đã có nhiều chương trình
nghiên cứu và áp dụng những phương tiện truyền thông hiện đại này vào việc
hình thành một ấn bản điện tử của Đại Tạng Kinh. Từ năm 1993, một hiệp
hội lấy tên là Electronic Buddhist Text Initiative (EBTI) được thành lập
để trao đổi kinh nghiệm và tương trợ kỷ thuật giữa các chương trình ở
nhiều quốc gia như Nhật, Đại Hàn, Đài Loan. Đặc biệt tại Hoa Kỳ, Giáo Sư
Lewis Lancaster thuộc Đại Học Berkeley được xem như là người áp dụng
phương tiện điện tử đầu tiên. Vào tháng 2 năm 1998, Hàng Thanh Đại Sư
thuộc Đại Học Quốc Gia Đài Loan và Huệ Minh Đại Sư thuộc Viện Mỹ Nghệ Quốc
Gia đã thành lập tại Đài Loan một hội lấy tên là Chinese Buddhist
Electronic Text Association (CBETA). Hội CBETA đã phát hành một CD gồm sáu
tập của Đại Chánh Đại Tạng vào tháng 12 năm 1998. Đến nay, hội CBETA đã
hoàn thành một Đại Tạng điện tử gồm có 56 tập (Tập 1-55 và 85 của Đại
Chánh Đại Tạng). Đại Tạng điện tử này đuợc hội CBETA phát hành miễn phí
qua CD hoặc có thể tải về (download) từ Website của Hội
http://www.cbeta.org Xin xem
Mục Lục CBETA Hán Tạng ở website của chúng tôi.
Phiên Âm Hán Tạng
Nhóm Tuệ Quang chúng tôi
đã liên lạc với hội CBETA và đã nhận được CD Đại Tạng Kinh từ năm 2002. Vì
Đại Tạng có hơn 2370 bộ kinh và 70 triệu chử Hán, nên chúng tôi đã bỏ
nhiều công trình để tìm cách phiên âm và dịch các bộ kinh bằng máy vi tính
(PC). Một lợi điểm của máy vi tính là phiên âm có thể sai, nhưng không
bao giờ sót, vì máy vi tính phiên âm từng chữ một. Chúng tôi đã hoàn
thành một lập trình (computer program) để phiên âm các bộ kinh. Lập trình
này dùng Tự Điển Hán-Việt của Cụ Thiều Chửu Nguyển hửu Kha. Tự điển nầy đã
được dùng trong việc học hỏi và dịch thuật trong nhiều thập niên qua. Xin
xem bản phiên âm một đoạn trong
Bát Nhã Ba La Mật Đa Tâm Kinh. Bản phiên âm của chúng tôi dùng những
từ ngữ giống như trong bản dịch của Hòa Thượng Trí Tịnh. Các phiên bản rất
tiện lợi cho việc dịch thuật và nghiên cứu vì có cả nguyên văn chử Hán và
số hàng trong kinh. Vì ấn bản Từ Điển đầu tiên của Cụ Thiều Chửu đuợc nhà
xuất bản Đuốc Tuệ phát hành vào năm 1942, nên chúng tôi đang tốn nhiều
công sức để sửa chữa và bổ túc các phiên bản bằng những danh từ Phật Học
và Hán-Việt hiện đại như Tự Điển Trần văn Chánh.
Đến nay công việc phiên
âm các bộ kinh bằng máy vi tính đã hoàn tất. Tất cả có hơn 70 triệu chữ,
chia làm 8836 phiên bản và 2372 bộ kinh. Các phiên bản này chiếm hơn 965
megabytes (MB) trong máy vi tính và có thể dùng Microsoft Word để đọc hoặc
dịch thuật. Chúng tôi cũng đã thành lập một trang Website lấy tên là
Dịch Kinh Phật Giáo (http://www.vnbaolut.com/dichkinh).
Qua trang Web này, chúng tôi sẽ cung cấp các bản kinh, luật và luận
nguyên văn chữ Hán và phiên âm tiếng Việt cùng
các bản phiên âm và dịch ra tiếng Việt của Chư Tôn Đức và các bậc thức giả.
Các bản phiên âm nay vẫn còn nhiều sai lầm, nên chỉ dùng để nghiên cứu và
phiên dịch.
Cũng cần nhắc đến Cụ
Thiều Chửu Nguyễn hữu Kha (1902-1952) là người đã đóng góp nhiều trong
công cuộc chấn hưng Phật Giáo tại miền Bắc trong những thập niên
1930-1940. Trong lời nói đầu của Tự Điển, Cụ đã viết lên thao thức của
mình về Nho học: “Tôi tự nghĩ rằng Hán học thời nay đang ngày một mất
dần, chỉ nhờ có học Phật thì may ra mới duy trì được ít nhiều; nếu dùng
cách nào mà giúp cho người đọc được kinh biết được chữ, tức là cái nền
tảng để xây đắp lại tòa lâu đài Nho giáo nguy nga tráng lệ”. Chúng
tôi mong rằng công việc phiên âm Đại Hán Tạng của chúng tôi đã đáp ứng
được phần nào hoài vọng của Cụ Thiều Chửu.
Hiện nay Nhóm Tuệ Quang
đang nghiên cứu cách dịch nghĩa các bản phiên âm sang tiếng Việt. Chúng
tôi hy vọng hoàn thành một Đại Tạng điện tử Việt Nam và, giống như hội
CBETA, Đại Tạng điện tử sẽ được truyền bá miễn phí và rộng rãi qua các
phương tiện truyền thông hiện đại như Internet và CD/DVD.
Các cố gắng của chúng
tôi chỉ là những đóng góp nhỏ nhoi trong công việc hoàn thành Việt Tạng
bằng điện tử. Các phiên bản còn nhiều sai sót nên chúng tôi rất mong nhận
được sự chỉ dẫn, giúp đở, hợp tác cũng như ý kiến của các Chư Tôn Đức, các
bậc thức giả và các Phật Tử gần xa để công việc sớm thành tựu.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1.
Nhóm Tuệ Quang. Website
http://www.vnbaolut.com/dichkinh
2.
Hoà Thượng Thiện Siệu.
Quá Trình Hình Thành Đại Tạng Kinh Hán Văn
3.
CBETA. Website
http://www.cbeta.org
4.
Christian Wittern, 2001.
CBETA and its Digital Tripitaka
5.
Nhóm Tuệ Quang.
Mục Lục CBETA Hán Tạng
6.
Thích Đồng Bổn, 2002.
Lãng Đãng Một Khuất Nguyên ở Cụ Thiều Chửu.
http://buddhismtoday.com/viet/kinh/phien_am_DaiTangKinh.htm