Thần tăng Thiên Trúc

Thích Hằng Đạt

---

Phần V

45. Ngài Na Liên Đề Lê Da Xá (Narendrayasas, dịch là Tôn Xưng).

46. Ngài Xà Na Quật Đa (Jnanagunta).

47. Ngài Đạt Ma Cấp Đa (Dharmagupta, dịch là Pháp Mật).

48. Ngài Xà Đề Tư Na.

49. Ngài Ba La Pha Ca La Mật Đa La (Prabhakaramitra).

50. Tam tạng pháp sư Na Đề (Punyopaya, dịch là Phước Sanh).

51. Ngài Nhã Na Bạt Đà La (Jnanabhadra, dịch là Trí Hiền).

52. Ngài Phật Đà Đa La (Buddhatrata, dịch là Giác Cứu).

53. Ngài Phật Đà Ba Lợi (Buddhapali, dịch là Giác Hộ).

54. Ngài Già Phạm Đạt Ma (Bhagavaddharma, dịch là Tôn Pháp).

55. Ngài Di Đà Sơn (Mitrasanata, dịch là Tịch Hữu).

56. Ngài A Di Chân Na (Ratnacinta, dịch là Bảo Tư Duy).

57. Ngài A Địa Cù Đa (Atigupta, dịch là Vô Cực Cao).

58. Ngài Bát Lật Mật Đế (Pramiti, dịch là Cực Lượng).

59. Ngài Thật Xoa Nan Đà (Siksamanda, dịch là Học Hỷ).

60. Ngài Địa Bà Ha La (Divakara, dịch là Nhật Chiếu).

61. Ngài Đề Vân Bát Nhã (Devaprajna, dịch là Thiên Trí).

62. Ngài Thi La Đạt Ma (Siladharma, dịch là Giới Pháp).

63. Ngài Bạt Nhật La Bồ Đề (Vajrabodhi, dịch là Kim Cang Trí).

64. Tam tạng pháp sư A Mục Khư Bạt Chiết La

(Amonghavajra, dịch là Bất Không Kim Cang)

65. Tam tạng pháp sư Thú Bà Yết La Tăng Ha

(Subhakarasimha, dịch là Thiện Vô Úy).

66. Ngài Bát Lặt Nhã (Trí Huệ).

67. Ngài Liên Hoa.

68. Ngài Mâu Ni Thất Lợi (Munisri, dịch là Tịch Mặc).

69. Ngài Mãn Nguyệt (Purnasoma).

---

45. Ngài Na Liên Đề Lê Da Xá

(Narendrayasas, dịch là Tôn Xưng) [^]

Ngài là người nước Ô Trường ở bắc Thiên Trúc, tộc tánh đồng với Phật, tức họ Thích Ca, dòng Sát Đế Lợi. Năm mười bảy tuổi, Ngài phát tâm xuất gia, rồi đi tham tầm minh sư học chánh giáo. Năm hai mươi mốt tuổi thọ giới cụ túc. Tánh tình chất trực và đức hạnh sáng ngời. Nghe các bậc tôn túc thường tán thán các Phật thánh tích như nước này có bình bát của Phật, nước kia có thờ y tăng già lê của Phật, nước nọ có thờ Phật Đảnh Cốt, v.v..., Ngài bèn phát nguyện sẽ đến những nơi đó để chiêm ngưỡng lễ bái. Lúc vừa thọ giới cụ túc xong, Ngài liền học thông suốt Luật tạng. Sau năm hạ, Ngài đi du phương các nơi. Tất cả thánh tích như bậc đá trời, thạch đài, long miếu, bảo tháp, v.v... Ngài đều đi đến những nơi đó để đảnh lễ chiêm bái. Khi tới chùa Trúc Viên, Ngài trú nơi đó trong mười năm và thông đạt giáo pháp.

Có một vị tôn đức biết được căn cơ của người khác, bảo với Ngài:

- Nếu chuyên tịnh tu thì có thể đắc quả thánh; chỉ e sợ Thầy thích đi du phương thì khó mà thành tựu. Nếu hôm nay không lãnh hội được lời này, thì lúc về già hối hận sẽ không kịp !

Ngài đi khắp nơi: Phía bắc đến núi Tuyết Sơn; phía nam đến nước Sư TửẠ để lễ bái Phật thánh tích.

Đương thời, quốc vương nước Ô Trường dùng lòng nhân từ để đối đãi với dân chúng, lại thâm tín Tam Bảo. Mỗi ngày, vào sáng canh năm quốc vương thức dậy đảnh lễ Tam Bảo, dâng hương hoa thành khẩn cúng dường. Trời vừa hừng đông thì nhà vua lên cung điện duyệt xem những việc trong triều nội. Đến giờ thìn, quốc vương dùng nước hoa để tắm tượng Phật. Mỗi ngày, trong cung điện thường có hàng trăm tăng chúng thọ trai. Quốc vương cùng phu nhân tự tay dâng thức ăn cúng dường chư tăng. Thọ trai xong, quốc vương tập võ nghệ. Đến lúc hoàng hôn thì tự tay sao chép kinh điển, và cùng chư danh tăng cao đức đàm luận nghĩa lý Phật pháp, rồi kế đến là hội nghị với quần thần việc chánh trị. Đến tối, nhà vua vào chánh điện thờ Phật để đốt đèn, lễ bái, và tụng đọc kinh điển, rồi mới đi nghỉ. Hơn ba mươi năm, quốc vương thường hành như thế.

Tương truyền, ở nước Ô Trường, nơi một ngọn núi thuộc dãy Tuyết Sơn, có hai con đường: Một là con đường của loài người, và hai là con đường của quỷ. Con đường của loài người thì cheo leo hiểm trở, còn con đường của loài quỷ thì thông suốt dễ đi. Hành khách đến nơi đó, thấy hai con đường kia, thường nhầm đi vào con đường của loài quỷ, nên bị chúng giết hại. Xưa kia, có một thánh vương làm tượng đá Tỳ Sa Thiên Vương, có cánh tay chỉ rõ con đường của loài người. Lần nọ ngài Na Liên Đề Lê Da Xá cùng đồng bạn đi lạc vào con đường của loài quỷ. Vừa biết được đã đi lầm lạc, Ngài liền tụng thần chú. Những người đồng hành đều bị quỷ giết hại. Nhờ Ngài tụng thần chú nên được thoát nạn. Do đó, Ngài đi ngược trở ra, nhưng lại gặp bọn cướp. Ngài lại chuyên tâm tụng thần chú, nên được thần linh hộ vệ. Bọn cướp định đến cướp bóc, mà đột nhiên chẳng thấy Ngài ở đâu. Ngài lại đi về hướng đông, qua các nước lân cận. Vì gặp nạn binh đao, đường lộ trở về hướng tây bị cắt đứt, nên Ngài không có cách chi quày về bổn quốc.

Do đó, cứ tùy theo gió lưu chuyển, Ngài đến biển Nam Hải, rồi đi suốt bảy ngàn dặm để vào nam. Nơi đó cũng không an, nên Ngài sang nước Tề, cư trú tại kinh đô vào năm (556). Văn Tuyên Đế gặp Ngài bèn cung kính lễ bái cúng dường thâm hậu. Bấy giờ, Ngài được bốn mươi tuổi. Văn Tuyên Đế bèn an trí Ngài trú tại chùa Thiên Bình, thỉnh cầu phiên dịch kinh điển. Nhà vua cũng ra lịnh đem hơn cả ngàn quyển kinh tiếng Phạn tại cung điện, sang chùa Thiên Bình, đặt tại một gian phòng ở phía trên. Nhà vua cũng cho xây thêm một đạo tràng trang nghiêm tráng lệ cho Ngài, để biểu thị lòng tôn kính. Ông lại ra lịnh cho chiêu huyền đại thống sa môn Pháp Thượng, cùng hơn hai mươi người khác hỗ trợ cho Ngài phiên dịch kinh điển. Sau khi Ngài dịch xong hơn năm mươi quyển kinh, Văn Tuyên Đế bèn cho lưu hành, để truyền bá chánh pháp.

Văn Tuyên Đế tín phụng Phật pháp rất thù đặc. Mỗi lần cầm kinh tiếng Phạn, Ông thường bảo với quần thần rằng đây là Pháp Bảo vô giá mà Trẫm luôn hằng cung kính.

Mỗi khi xong việc dịch kinh, Ngài thường thi thố thần chú, hỗ trợ cho triều đình, lập nhiều công trạng. Những khi được cúng dường lễ vật, Ngài đều không cất giữ làm của riêng, mà đem cúng lại cho chư tăng cùng người nghèo khổ. Ngài thường khởi từ tâm, hưng phước nghiệp, cứu giúp tế độ những kẻ bị tù tội; nơi chợ búa đào những giếng nước, rồi tự tay múc nước cho người. Tại Cấp Quận ở Tây Sơn, Ngài kiến lập ba ngôi chùa trang nghiêm to lớn. Ngài lại nuôi dưỡng nam nữ bị bịnh phong cùi, và chu cấp cho họ đầy đủ vật dụng. Ngài lại thường đi vào các lữ quán, khuyên người trì sáu ngày chay, cùng phóng sanh. Lần nọ, Ngài bị bịnh cả trăm ngày mà vẫn chưa khỏi. Văn Tuyên Đế cùng hoàng hậu đích thân đến vấn an. Thấy vậy, Ngài gượng ngồi dậy để đáp lễ, nói:

- Bần Tăng vốn là khách ngoại quốc, đức hạnh chưa vẹn toàn. Nay Thánh Thượng giá lâm đến đây để vấn an, khiến Bần Tăng thật cảm thấy xấu hổ muôn phần.

Lý Kiền Đức lật đổ nhà Tề, lên ngôi lấy hiệu là Chu Võ Đế. Ông ta cực lực hủy phá Phật giáo. Trong đắp ba y ca sa, ngoài mặc đồ thế tục, Ngài lánh nạn khắp đó đây mà không được chút yên ổn. Dân chúng cũng bị điêu linh, đói rách lầm than. Tuy sức lực mệt mỏi mà thần khí vẫn sung túc, và tự đốc thúc tùy duyên cứu tế dân chúng lầm than đói rách, cùng thuyết đạo không ngừng.

Bốn năm sau, nhà Tùy lên ngôi, phục hưng Phật pháp. Đầu niên hiệu Khai Hoàng (581), nhà vua cho vời các nhà dịch giả vào triều để phiên dịch kinh chữ Phạn, hầu mong hoằng dương chánh pháp. Vào tháng bảy năm kế, các đệ tử thỉnh Ngài vào kinh đô trú tại chùa Đại Hưng Thiện. Năm đó, Lý Đông Thảo triệu tập chư tăng dịch kinh, và ra lịnh cho chiêu huyền thống sa môn Đàm Duyên cùng hơn ba mươi người khác hỗ trợ Ngài phiên dịch kinh. Nhà vua thường đến lễ bái, ân cần vấn an, cùng cúng dường thâm hậu.

Trải qua năm tháng du hành khắp xứ, Ngài vẫn chuyên cần tinh tấn tu đạo, thân thường đắp y Xá Lợi Phất Đà la Ni. Đêm nọ, Ngài mộng thấy chính tự thân đã thành Phật cùng những điềm lành khác.

Sau này Ngài đến chùa Quảng Tế, làm tăng chủ cho chư tăng ngoại quốc, và thường vấn an chư khách tăng, nên được người người kính trọng thương mến. Ngày nọ, Ngài chợt bảo đệ tử:

- Ta đã già yếu, nên chẳng bao lâu nữa sẽ lìa đời. Hôm nay muốn răn nhắc các ngươi rằng Phật pháp khó gặp, phải nên tinh tấn tu hành học đạo. Thân người khó được; thận trọng chớ để thời giờ trôi qua vô ích.

Nói xong, Ngài liền thị tịch vào ngày hai mươi chín tháng hai niên hiệu Khai Hoàng thứ chín (589), thọ tròn một trăm tuổi. Lúc trước, Ngài đã từng bảo:

- Ta sẽ sống đến một trăm tuổi, và đồng với Đăng Tiên.

Quả nhiên như lời đó, Ngài sống đến một trăm tuổi mới nhập tịch. (Đăng Tiên là một vị thạc đức. Lý giải của Ngài thâm sâu, mà phàm phu thật khó suy lường. Hình tướng diện mạo của Ngài thật khác thường. Trên đỉnh đầu nổi một cục thịt. Tiếng nói vang xa tận mây xanh. Đôi tai lớn và dài. Cặp mắt chỉ nhìn thẳng hay ngó xuống chứ không liếc ngó đông tây. Oai nghi đức tướng không ai bì kịp).

Ngài Na Liên Đề Lê Na Xá dịch tổng cộng được 15 bộ và hơn 80 quyển kinh như Bồ Tát Kiến Bảo Nguyệt Tạng Tạng Nhật Tạng, Pháp Thắng Tỳ Đàm, v.v...

Ngài du hóa hơn bốn mươi năm, đến khoảng năm mươi vương quốc, đi hơn một trăm năm mươi ngàn dặm, tới tham phương các vị cao tăng danh đức, cùng nhiều chùa viện thù thắng. Chư danh tăng nơi thâm sơn cùng cốc, hay tứ hải đều kính phụng Ngài.

46. Ngài Xà Na Quật Đa (Jnanagunta) [^]

Xà Na Quật Đa dịch là Đức Chí Bắc Hiền Đậu. Hiền Đậu xuất phát từ âm Nhân Đà La Bà Đà Na (dịch là Vương Xứ, tức là nơi Thiên Đế Thích thường bảo hộ).

Ngài vốn là người nước Kiền Đà La (dịch là nước Hương Hạnh). Gia thế thường cư trú tại thành Phú Lưu Sa Lưu La (dịch là cung Trượng Phu). Ngài vốn thuộc dòng Sát Đế Lợi, tục tánh là Kim Bộ, dịch là Hạng (tức như cổ của con chim khổng tước), thuộc dòng quý tộc. Người cha tên là Bạt Xà La Bà La (dịch là Kim Cang Kiên). Thuở nhỏ, ông có hoài bão cao xa; lớn lên có đủ khí tiết thanh cao, lập thân làm tể tướng. Ông có năm người con, mà ngài Xà Na Quật Đa là nhỏ nhất.

Lúc nhỏ, ngài Xà Na Quật Đa có đức tánh chơn trực, sớm phát đạo tâm, thích xuống tóc, nguyện đi xuất gia. Song thân biết rõ, nhưng không chấp thuận cho Ngài đi xuất gia. Nước đó có một tự viện lớn gọi là Đại Lâm. Ngài thường đến đó nương tựa, để mong được tiếp độ thoát ly cuộc sống thế tục. Sau này, Ngài y chỉ theo sa môn Xà Nhã Na Bạt Đạt La (dịch là Trí Hiền), tu học và thông suốt ba tạng giáo điển, nhất là luật tạng.

Sau khi xuất gia ngài Xà Na Quật Đa hiếu kính, chuyên tín thành lời giáo huấn của thầy bổn sư, cũng như y chỉ tu học để quán thông kinh điển. Bấy giờ các thánh cảnh linh tích ở xứ Hiền Đậu vẫn còn tồn tại. Do đó, Ngài theo vị thầy bổn sư đi khắp đó đây để chiêm ngưỡng lễ bái. Vào năm hai mươi bảy tuổi, lúc được ba hạ, Ngài và thầy bổn sư cùng các vị sa môn khác đồng kết chí du phương hoằng pháp. Mới đầu, tổng cộng có mười vị sa môn đồng xuất hành. Trên đường ghé ngang qua nước Ca Ty Thi, họ lưu lại nơi đó vài năm. Quốc vương thỉnh cầu ngài Xà Nhã Na Bạt Đạt La (thầy bổn sư của ngài Xà Na Quật Đa) làm quốc sư, khiến ban ích lợi cho quốc dân không ít.

Sau này, họ đến ngọn núi Tây Túc cao chót vót, thấu tận trời xanh, thuộc dãy Đại Tuyết Sơn. Kế đến, họ qua nước Yểm Đát. Nơi đó hoang dã, dân chúng thưa thớt, không có ai cúng dường thực phẩm. Vì vậy, ngài Xà Na Quật Đa xả đại giới mà tận lực đi tìm thức ăn, hộ trì tăng đoàn hoằng pháp. Về sau, được thần linh che chở hộ trì, họ thoát nạn đói nơi miền hoang dã. Họ tiếp tục đến nước Kiệt La Bàn Đà và Vu Điền. Nơi đó, họ gặp mưa gió tuyết rét lạnh, nên tạm dừng lại, mà chưa hoằng hóa. Chẳng bao lâu, họ lại sang Thiện Châu. Bấy giờ là nhằm vào đời Tây Ngụy, niên hiệu Đại Thống nguyên niên (535). Tuy gặp bao gian nan nguy hiểm mà tâm Ngài vẫn dõng mãnh tinh tấn. Lúc khởi hành có mười người, nhưng khi đến đó thì chỉ có bốn người còn sống sót. Vào đời Chu Minh Đế, niên hiệu Võ Thành (557-560), họ đến Trường An, tạm lưu trú tại chùa Thảo Đường. Nơi đó, ngài Xà Na Quật Đa đăng tịnh đàn, thọ lại giới cụ túc, rồi tinh tấn tu hành, từ từ học tiếng Tàu. Nghe thanh danh vị thầy bổn sư (tức Xà Nhã Na Bạt Đạt La), Chu Minh Đế triệu thỉnh vào hoàng cung vấn đạo, đàm luận Phật pháp, rồi cúng dường lễ vật trong cấm cung. Thấy không được tự do nơi cung cấm, nên thầy trò ngài Xà Na Quật Đa trình lên với Chu Minh Đế. Nhà vua bèn ra lịnh xây chùa Tứ Thiên Vương để thầy trò của Ngài được cư trú, và khởi công phiên dịch kinh điển, như kinh Thập Nhất Diện Quán Âm, Kim Tiên Vấn, v.v...

Sau này, lúc Tiếu Vương Tự Văn Kiệm sang trấn nhậm đất Thục, ông ta thỉnh mời thầy trò ngài Xà Na Quật Đa đồng hành đến đó. Do nhân duyên ấy, họ theo ông ta qua đó, trụ tại chùa Long Uyên. Ngài Xà Nhã Na Bạt Đạt La nhậm chức Tăng Chủ ở Ích-châu, và phiên dịch Quán Âm Kệ, kinh Phật Ngữ, v.v...

Lúc Kiện Đức Võ Đế mộ Đạo giáo mà hủy phá Phật giáo, bắt tăng chúng hoàn tục, ông ta bắt ngài Xà Na Quật Đa vào kinh đô, bức bách uống rượu, thi lễ, nhưng Ngài vẫn kiên trì giữ giới, không lộ chút sợ hãi. Võ Đế thấy Ngài có chí khí cang cường, nên tha Ngài trở về chùa. Trên đường đi từ vùng Cam Châu hướng đến Đột Quyết, thầy bổn sư (tức Xà Nhã Na Bạt Đạt La) muốn trở về phương tây để nhập diệt. Đến Đột Quyết, thầy trò lưu lại. Chẳng bao lâu ngài Xà Nhã Na Bạt Đa La nhập diệt nơi đó. Từ đó về sau, Ngài Xà Na Quật Đa một hình một bóng đi khắp đó đây, không có nơi an trú.

Ngài đến vùng Bắc Địch, rồi tùy phương tiện hoằng hóa lợi sanh. Đến niên hiệu Khai Hoàng thứ năm (585), tại chùa Đại Hưng Thiện, sa môn Đàm Duyên cùng hơn ba mươi sa môn khác khởi sự phiên dịch. Nghe Xà Na Quật Đa trú tại Bắc Địch, họ bèn dâng tấu cầu thỉnh Ngài trở về kinh đô. Nhà vua liền ban sắc lịnh, cầu thỉnh bốn lần, mà Ngài vẫn không đi, trú mãi ở nơi đó đến mười năm. Sau này, vì cảm thấy người đời biết trọng Tam Bảo, nên Ngài trở về kinh đô. Bấy giờ Văn Đế đang trú tại Lạc Dương, nghe tin Ngài đến kinh đô nên rất vui mừng, liền tới vấn an, và cung thỉnh phiên dịch kinh điển. Thấy những kinh điển mới vừa được phiên dịch, lời văn rất thô sơ, và nghĩa lý chưa rõ ràng, nên Ngài dốc sức kiểm thảo, nhuận sắc, trau chuốt lại. Bấy giờ ngài Na Liên Đề Lê Da Xá đã nhập diệt, nên chỉ còn một mình ngài Xà Na Quật Đa đảm nhận trọng trách kiểm duyệt kinh điển. Ngài lại mời hai anh em dòng Bà La Môn là Cao Thiên Thủ và Cao Hòa Nhân, trợ giúp duyệt bản kinh tiếng Phạn. Lại có mười vị danh đức sa môn như Tăng Hưu, Pháp Kinh, v.v... giúp Ngài hiệu đính, duyệt xét tông chỉ ý thú của kinh điển.

Cách Vu Điền về phía đông nam hai ngàn dặm có nước tên là Giá Câu Già. Quốc vương tín phụng Phật giáo Đại Thừa. Trong cung điện có chứa ba bộ kinh như Ma Ha Bát Nhã, Đại Tập, Hoa Nghiêm. Quốc vương thường tự chia thời khoá tụng đọc, dâng hương hoa cúng dường. Về phía đông nam của nước này có một ngọn núi cao chót vót. Bên trong có một hang động thâm u, chứa tám bộ kinh Đại Tập, Hoa Nghiêm, Phương Đẳng, Bảo Tích, Lăng Già, Phương Quảng, Xá Lợi Phất Hoa Tụ Nhị Đà La Ni Đô Tát La Tạng, Ma Ha Bát Nhã. Bát Nhã và Đại Tập có mười hai bộ, khoảng một trăm ngàn bài kệ, được các quốc vương nhiều đời ra sắc lịnh bảo vệ. Ngoài ra, có ba vị A La Hán đang nhập diệt tận định trong hang đó. Mỗi nửa tháng, chư tăng trên núi đến đó, cạo râu tóc cho ba vị A La Hán. Quốc vương nước đó dùng nhân pháp mà trị vì. Dân chúng đều dốc lòng tín phụng Phật pháp.

Ngài Xà Na Quật Đa đạo tánh thuần hậu; thần chí kiên cường đoan chánh; thường mến đức hạnh; không nhàm chán cầu pháp; nghiên cứu thâm sâu tông chỉ chân yếu; uyên bác ba tạng kinh điển; học hết ngũ minh, thông suốt thế luận; hành đạo đắc được chỉ thú; tổng trì lý giải thần chú; suốt đời thường đắp ba y ca sa; ngày dùng một buổi; nhân từ cứu người tế vật chẳng cần đợi thỉnh cầu; thường chuyên cần đọc tụng kinh điển, khiến sĩ thứ khâm trọng, và kẻ tăng người tục đều tôn sùng. Tùy Đằng Vương sùng kính ngưỡng vọng giới đức của Ngài nên tôn làm thầy.

Đến niên hiệu Khai Hoàng thứ mười hai (592), ngài Xà Na Quật Đa nhập diệt, thọ bảy mươi tám tuổi. Từ lúc sang Đông Độ, Ngài phiên dịch được ba mươi bảy bộ kinh, và một trăm bảy mươi sáu quyển, như kinh Phật Bổn Hạnh, Tập Pháp Cự, Oai Đức Hộ Niệm, Hiền Hộ, v.v... Văn dịch lưu loát, phù hợp hoàn toàn với giáo lý. Xưa kia Tùy Cao Tổ ban sắc lịnh cho ngài Xà Na Quật Đa cùng sa môn Nhã Na Kiệt Đa (người Tây Vực), v.v... tại nội sử và nội tỉnh, phiên dịch Phạn văn cổ điển. Đến niên hiệu Khai Hoàng thứ mười hai thì hoàn tất.

47. Ngài Đạt Ma Cấp Đa

(Dharmagupta, dịch là Pháp Mật) [^]

Ngài Đạt Ma Cấp Đa vốn là người nước Hiền Đậu La La, thuộc dòng Sát Đế Lợi, tục tánh là Tệ Na Già La (gọi là Hổ Để); Ngài là người lớn nhất trong năm anh em. Cha mẹ quyến luyến không cho phép Ngài xuất gia. Tuy nhiên, Ngài dốc tín mến mộ Phật pháp, thâm nguyện xuất gia rời tục. Năm hai mươi ba tuổi, Ngài đến thành Kiện Noa Cứu Bạt Đổ (dịch là Nhĩ Xuất). Tại vùng Cứu Ni (dịch là Hoàng Sắc Hoa Viên), có một ngôi Tăng Già LamẠ nổi tiếng. Nơi đó, ngài Đạt Ma Cấp Đa được xuống tóc xuất gia. Năm hai mươi lăm tuổi, thọ giới cụ túc xong, Ngài vẫn ở lại chùa tu học ba năm. Trong chùa có một vị A Xà Lê tên là Phổ Chiếu, thông suốt kinh luận của Đại Thừa và Tiểu Thừa, thường đi hành khất, cùng tu pháp thiền. Lúc ngài Phổ Chiếu được quốc vương nước Trá Ca thỉnh cầu sang đó giảng kinh pháp, Ngài Đạt Ma Cấp Đa cũng theo qua nước đó. Một năm sau, ngài Phổ Chiếu trở về bổn quốc, còn ngài Đạt Ma Cấp Đa vẫn lưu trú nơi đó bốn năm, tại chùa Đề Bà Tị Hà La (dịch là Thiên Du). Đây là ngôi chùa mà tăng chúng Đại Thừa và Tiểu Thừa ở bốn phương đồng hội tụ đến để tu học, hầu mong sở kiến được tăng trưởng.

Thương nhân đi đường phía bắc Thiên Trúc thường băng ngang qua vùng này. Họ thường truyền tụng nhau rằng ở Đông Vực có nước Đại Chi Na (hay Chấn Đán). Mới đầu, tuy nghe tên nước đó, nhưng Ngài chưa màng để ý đến. Sau này, Ngài cùng với sáu vị sa môn khác qua nước Ca Tý Thi, trú tại chùa Vương Tự. Ngài lại cùng bốn vị sa môn khác đến và trú trong quốc thành đó hai năm liền. Trong thời gian ấy, Ngài đi khắp các tự viện để học tập kinh điển. Nước này vốn là nơi mà các thương nhân thường tụ hội, vì nằm trên tuyến đường phía bắc. Các thương nhân cũng thường kể với nhau rằng dân chúng ở nước Đại Chi Na rất tín phụng ngôi Tam Bảo. Hai lần nghe đến nước Đại Chi Na, khiến Ngài phát tâm du hành sang nơi đó để hoằng dương chánh pháp. Vì vậy, Ngài cùng với vài vị sa môn đồng hành, đến núi Tây Túc ở dãy Tuyết Sơn, nước Bạc Khư La, Ba Đa Xoa Noa, nước Đạt Ma Tất Tu Đa. Tại những nước này, tuy không trú lại lâu, nhưng Ngài hiểu rõ phong tục, nghi thức tu hành ở trong các tự viện. Ngài lại đến nước Kiệt La Bàn Đà, rồi lưu trú một năm, cũng chưa giảng kinh pháp. Ngài lại đến nước Sa Lặc. Một vị sa môn đồng hành bèn trở về bổn quốc, còn lại ba vị đồng cư trú nơi chùa Vương Tự. Ngôi chùa này do quốc vương Sa Lặc kiến tạo. Trong hai năm cư trú, Ngài vì chư tăng tại chùa đó mà giảng hai ngàn câu kệ của luận Niệm Phá để thuyết minh tam pháp ấnẠ, thuyết phá lý luận của ngoại đạo. Ngài lại giảng luận Như Thật, gồm hai ngàn bài kệ, để phá văn nghĩa và luận của thế gian.

Kế đến, Ngài sang nước Quy Từ, trú tại chùa Vương Tự trong hai năm. Ngài cũng vì chư tăng nơi đó mà giảng Thích Tiền Luận. Vốn dốc tín Đại Thừa, nên khi nghe ngài Đạt Ma Cấp Đa giảng giải bộ luận đó, quốc vương nước Quy Từ cũng được khai ngộ rất nhiều điểm, nên ngày đêm thường đến vấn đạo. Vì có tâm nguyện sang Đông Độ và không muốn lưu lại nơi đó, nên Ngài cùng với một vị tăng khác bí mật sang nước Ô Kỳ, trú tại chùa A Lan Noa, giảng luận Thông Tiền cùng kinh điển trong hai năm, rồi từ từ đến nước Cao Xương, đi tham quan các tự viện. Tại nước đó, rất nhiều tăng chúng chuyên học tiếng Tàu. Tuy ở lại hai năm, nhưng Ngài không giảng thuyết gì hết. Thứ đến, Ngài sang nước Y Ngô. Trên đường đến nước đó, Ngài cùng các vị sa môn khác vượt qua một bãi sa mạc không cỏ nước. Một số vị đồng hành vì khát nước nên phải bỏ mạng trong bãi sa mạc. Ngài cùng với những vị còn lại mang kinh luận, cố men theo đường lộ, vượt núi non để tìm nước uống. Tìm không được nước, Ngài và các vị pháp hữu bèn rán sức niệm danh hiệu Bồ Tát Quán Thế Âm và tụng thần chú. Đến tối, trời đột nhiên đổ mưa, khiến thân tâm mọi người tràn đầy niềm vui. Khi trở lại con đường cũ, họ thấy bốn bề hoang vắng, nên bị lạc dấu tích cùng mất phương hướng. Tuy nhiên, họ vẫn tiến về phía trước, đến vùng Qua Châu. Tựu chung, trên đường đi, các vị sa môn đồng hành với Ngài, có người hoặc trở về Thiên Trúc, hoặc trú lại các vương quốc lân cận, hoặc đã mất mạng.

Trải qua bao gian nan khổ cực, cuối cùng một mình Ngài đơn độc đến kinh thành của Trung Thổ. Nghe tin Ngài đến, nhà vua ân cần tiếp đãi, tứ sự cúng dường, và thỉnh về trú tại các tự viện lớn. Vào tháng mười, niên hiệu Khai Hoàng thứ mười (590), chưa nghỉ ngơi xong, Ngài được nhà vua ban sắc lịnh phiên dịch kinh điển. Ngài sang chùa Đại Hưng Thiện, bắt tay ngay vào việc phiên dịch. Nơi đó, Ngài thường tuyên giảng nghĩa lý thâm yếu của kinh luận Đại Thừa và Tiểu Thừa. Tuy có các người theo phái cựu học nghi ngờ, nhưng Ngài vẫn hoằng hưng chỉ thú kinh luận. Tánh Ngài nhu hòa, nhân từ. Tâm chẳng rời đạo; ngôn hạnh (lời nói và hành động) tương dung. Giới đức thanh tịnh. Trí huệ thâm sâu uyên bác. Hiểu rõ tận nguồn cội kinh luận. Dung mạo đoan chánh, oai nghi hùng dũng; âm thanh đọc tụng kinh điển vang rền như sấm; lý lẽ thông trong ngoài; tánh thích cư trú nơi vắng lặng, chẳng thích tình lự thế gian; thường giáo huấn người không mỏi mệt; không màng tiền tài vật chất, khiến người chưa gặp đều sanh lòng kính phục, và khiến người gặp mặt đều khởi tâm thâm tín.

Dương Đế Định kính trọng và cúng dường Ngài thâm hậu. Vì muốn Phật pháp được hưng thịnh, ông lại ban sắc lịnh lập đạo tràng dịch kinh tại Thượng Lâm Viên ở mé sông Lạc Thủy, để Ngài phiên dịch kinh luận cùng truyền bá chánh pháp. Chư danh sĩ nhất thời đổ về tham học với Ngài. Lần nọ, một bản kinh vừa được dịch ra, có thiếu vài đoạn. Vì đã tinh tường liễu giải kinh luận thâm sâu, Ngài tự bổ túc vào để cho đầy đủ ý nghĩa. Tổng cộng, Ngài phiên dịch được bảy bộ kinh luận, hợp thành ba mươi hai quyển, như Khởi Thế Gian Duyên Sanh, Dược Sư Bổn Nguyện, Nhiếp Đại Thừa Bồ Đề Tư Lương, v.v... Văn nghĩa gọn gàng trong sáng, và yếu chỉ minh bạch rõ ràng. Những bộ kinh luận do Ngài dịch đều được xếp đặt vào bộ 'Đường Trinh Quán Nội Điển Lục'. Đến niên hiệu Võ Đức thứ hai, Ngài lại dịch thêm mười lăm quyển kinh Phổ Lạc.

Có sa môn Ngạn Tông, thông thạo tiếng Phạn-Hán, dựa theo những lời trần thuật của ngài Đạt Ma Cấp Đa về những sự việc thấy nghe trên tuyến đường từ Thiên Trúc sang Trung Thổ, mà viết thành một bộ 'Đại Tùy Tây Vực Truyện'. Trong bộ truyện này chia ra làm mười thiên: 1/ phương hướng, sự vật, 2/ khí hậu, 3/ cư xứ, 4/ chánh trị, 5/ học giáo, 6/ lễ nghĩa, 7/ thức ăn, 8/ y phục, 9/ tài nguyên, 10/ núi sông, thành ấp tục lạc, dân chúng.

48. Ngài Xà Đề Tư Na [^]

Ngài là người nước Ma Kiệt Đề ở trung Thiên Trúc, kiêm thông ba tạng giáo điển, tinh tường thế luận cùng y thuật thế gian. Lần nọ, trong nước đó có một trận động đất dữ dội, khiến đất nứt ra, lộ một bia đá, viết: "Ở phương đông có nước Chấn ĐánẠ, danh Đại Tùy, thành gọi là Đại Hưng, và vua là Kiên Ý đang kiến lập chùa tháp tín phụng Tam Bảo".

Thấy bia đá này, vua quan cùng dân chúng rất vui mừng hớn hở, cho là điềm lành hi hữu. Bấy giờ, tại Trung Thổ là nhằm vào niên hiệu Khai Hoàng thứ mười bốn (594). Ngài Xà Đề Tư Na cùng với năm mươi tăng sĩ và cư sĩ xuất phát từ Vương phủ đi về hướng đông, để tìm linh tướng. Trên đường họ bị bọn cướp giết chết, chỉ còn vài người trốn thoát.

Sau chín năm, Ngài đến Trung Thổ vào niên hiệu Nhân Thọ thứ hai (602). Bấy giờ nhằm vào lúc Tùy Văn Đế cầu được rất nhiều hạt xá lợi Phật, và cho xây tháp cúng dường. Ngài vừa đến, liền được nhà vua thỉnh vào nội điện Đại Bảo. Đang lúc đàm luận với Ngài, nhà vua chợt đưa bốn ngón tay lên, rồi hỏi quần thần:

- Các khanh có biết ý Trẫm chăng ?

Quần thần không ai đáp được. Nhà vua quay sang hỏi Ngài. Ngài đáp:

- Ý của đàn việt là bảo rằng bần đạo đã chứng tứ quả A La Hán. Tuy nhiên, điều này không thật.

Nghe lời này, nhà vua kinh dị. Kế đến, nhà vua thỉnh Ngài về trú tại một cung quán. Lần nọ, nhà vua lại hỏi:

- Trẫm tạo dựng linh tháp khắp các châu quận. Tuy nhiên, có hai châu quận là Xiểm Châu và Tào Châu là nơi có nhiều điềm lành nhất. Vậy nên tạo dựng linh tháp của vị nào ?

Ngài bảo:

- Nên thờ Bồ Tát Địa Tạng tại Xiểm Châu. Tại Tào Châu, nên thờ Bồ Tát Quan Hoa Không Tạng.

- Hoa trời giống như vật gì ?

- Giống như miếng mi ca mỏng.

Nhà vua bèn bí mật lấy mi ca mỏng để làm thiên hoa. Người nhìn vào, không ai biết được. Sau này hoàng hậu băng hà, trên hư không lại có tiếng nhạc vang rền, cùng có mùi hương lạ bay tỏa khắp nơi. Nhà vua đem việc này đến vấn hỏi. Ngài đáp:

- Hoàng hậu đã vãng sanh sang cõi Tây Phương Tịnh Độ của Phật A Di Đà, nên chư thiên khởi nhạc trời mà nghênh tiếp.

Nhà vua cho là điềm kỳ đặc, nên đem lễ vật mà tặng thưởng, nhưng Ngài không thọ nhận.

Sau này, không ai biết Ngài tịch vào lúc nào.

49. Ngài Ba La Pha Ca La Mật Đa La

(Prabhakaramitra) [^]

Ngài Ba La Pha Ca La Mật Đa La (dịch là Minh Trí Thức) người trung Thiên Trúc, thuộc dòng Sát Đế Lợi, tục tánh Sát Lợi Đế, xuất gia từ năm mười tuổi, tụng thuộc kinh Đại Thừa cả trăm ngàn câu kệ. Thọ giới cụ túc xong, Ngài chuyên cần học luật tạng, uyên bác nơi giới luật, tâm thích thiền pháp, nên theo chư thạc đức tu tập thiền định, mà không xả bỏ kinh điển suốt mười hai năm trường. Sau này, Ngài đến tu viện Na Lan Đà ở nước Ma Già Đà (hay Ma Kiệt Đà). Nơi đó, gặp lúc luận sư Giới Hiền đang hoằng dương luận Thật Thất Địa, nên Ngài bèn ở lại nghe giảng giải. Luận này hiển minh giáo lý Tiểu Thừa. Ngài lại tụng đọc thông suốt các luận Tiểu Thừa. Nhờ khí chất thông minh uyên bác, Ngài nghiên cứu tinh tường giáo lý Đại Thừa và Tiểu Thừa. Ngài lại làm bậc giáo thọ sư cho các đồng học, cùng hóa độ tăng chúng, và thường diễn giảng những bộ kinh như Bát Nhã Nhân Đà La Bạt Ma, v.v..., khiến các học nhân đều thâm đạt nghĩa lý u huyền. Danh vang pháp hóa của Ngài, khiến vua quan triều thần đều phải kính phục. Song, người xuất gia không thường trú ở một phương. Tùy theo duyên pháp, cứ khoảng sáu tháng, Ngài di chuyển một lần. Vì dân Bắc Địch Đột Quyết chưa biết đến Phật pháp, nên Ngài đến đó để giáo hóa. Lần hồi, Ngài cùng với chư tăng kẻ tục khoảng mười người đi về phương bắc, đến phía tây Khả Hãn Thống Diệp Hộ (Jabgu), và dùng Phật pháp giáo hóa những kẻ chưa từng biết đến chánh giáo, khiến Nhung Chúa ở vùng đó thâm tín bội phục vô vàn, nên cấp cho hai mươi người để hầu hạ cung phụng ngày đêm. Chư tăng kẻ tục đồng hành thấy ân đức giáo hóa của Ngài như thế, nên lại càng sanh tâm tín phục.

Năm 626, tướng quân Cao Bình Vương sai sứ giả vào đất Phiên, nên gặp được Ngài, và được hóa độ. Sứ giả đem những lời đã được dạy, trở về thuật lại cho Cao Bình Vương. Thế nên, Cao Bình Vương ra lịnh cho sứ thỉnh cầu Ngài đến Đông Độ, mà quần thần nước Diệp Hộ đều lưu luyến không cho Ngài đi. Quốc vương nước Diệp Hộ nghe biểu tấu của Cao Bình Vương, bèn hạ lịnh cho Nhung Chúa phải đưa Ngài vào Trung Thổ. Thấy yếu thế, Nhung Chúa đành phải nhân nhượng, để cho Ngài vào Trung Thổ cùng với Cao Bình Vương.

Năm đó, vào tháng mười hai, Ngài đến kinh đô. Vua ban sắc cho Ngài trú tại chùa Đại Hưng Thiện, và thường sang đó vấn an và đàm đạo về nghĩa lý u huyền. Ngài tùy theo cơ duyên, đối đáp tường tận, khiến nhà vua rất mực tôn sùng, nên sai năm vị tăng làm thị giả hầu Ngài. Những lời của Ngài giảng giải đều không vượt ngoài kinh điển. Nhà vua lại ban sắc cho Ngài phiên dịch kinh điển, cùng mời mười chín danh tăng thạc đức đến hỗ trợ, như sa môn Huệ Thừa (lo việc đối chiếu nghĩa lý), sa môn Huyền Mô (lo việc chuyển ngữ), sa môn Huệ Tịnh, Huệ Minh, v.v... (lo việc trau chuốt lời văn), cùng trụ quốc thượng thư tả bộc và thái tử (lo việc hiệu đính giảo định), Quang Lộc đại phu thái phủ Khanh Tiêu Chương (lo việc giám hộ). Các quan triều cùng nhau tứ sự cúng dường thâm hậu. Đầu tiên, Ngài dịch được kinh Bảo Tinh, rồi kế đến là kinh Thắng Quang, luận Bát Nhã Đăng Đại Trang Nghiêm; tổng cộng là ba bộ cùng ba mươi lăm quyển. Sáu năm sau, Ngài thảo duyệt, trau chuốt lời văn cho lưu loát, rồi dâng lên nhà vua xem xét. Sau khi duyệt xem tường tận, nhà vua bèn ra lịnh sao chép mười bộ để lưu truyền trong nước, rồi trọng thưởng Ngài thâm hậu, và ra lịnh cho thái tử viết lời tựa cho các quyển kinh luận vừa được phiên dịch. Ngài cũng thường giảng kinh luận cho các quan triều và danh sĩ.

Sa môn Huệ Giai là vị tăng tài trí bạt quần, nói với quan sử giám hộ:

- Ngài Ba La Pha Ca La Mật Đa La từ phương xa muôn dặm đến Đông Hạ chẳng vì lợi danh, mà chỉ vì muốn khiến đạo lý được lưu truyền ngàn năm, pháp âm vang thiên cổ. Xưa kia, trong hai đời vua Phù Kiên và Dao Hưng, các học sĩ phiên dịch kinh điển có cả ba ngàn vị. Hiện tại, ở đời Đường, chỉ có hơn hai mươi người tham gia phiên dịch. Vậy xin đại quan hãy tấu trình việc này lên với Hoàng Thượng, để cho người thêm phụ giúp việc dịch kinh, hầu mong hậu thế không nghi ngờ.

Do thệ nguyện hoằng dương Phật pháp, Ngài không màng bao gian nan nguy hiểm, đi hơn bốn mươi ngàn dặm, vượt ngọn Thông Lĩnh, băng qua các bãi sa mạc cùng núi sông hiểm trở, tự mang kinh điển để sang nước Chấn Đán phiên dịch. Song, chí nguyện chưa được hoàn mãn, mà nào biết thố lộ cùng ai, nên sanh bịnh. Tự biết không cứu trị nổi, Ngài bèn phân phát vật dụng, tạo các tịnh nghiệp, rồi ngồi thẳng trước chánh điện chùa Thắng Quang, chánh tâm quán tượng Phật mà thị tịch, thọ sáu mươi chín tuổi vào năm 633. Đông cung thái tử sai hai mươi người thỉnh nhục thân của Ngài lên núi để làm lễ trà tỳ. Sau đó, sa môn Huyền Mô thâu nhặt xá lợi và đặt trong tháp thờ phụng tại chùa Thắng Quang, vào mồng sáu tháng tư, niên hiệu Trinh Quán thứ bảy. Bao năm Ngài cống hiến công sức phiên dịch, hầu mong ngọn đuốc chánh pháp soi sáng cho những kẻ u mê. Tuy nhiên, thệ nguyện hoằng pháp chưa hoàn thành mà Ngài đã nhập diệt, khiến cho hậu thế bàng hoàng thương tiếc.

50. Tam tạng pháp sư Na Đề

(Punyopaya, dịch là Phước Sanh) [^]

Ngài vốn là người Trung Thiên Trúc, xuất gia từ thuở nhỏ, được các danh sư khai ngộ, có chí khí cùng hoài bão hoằng pháp ở phương xa. Vì vậy, Ngài chu du khắp các vương quốc để khai đạo dân chúng. Sau này, Ngài đến nước Sư Tử (Tích Lan), tới núi Lăng Già ở miền đông nam, qua các nước ở Nam Hải, mà tùy duyên giáo hóa. Nhờ thông thạo nhiều ngôn ngữ, Ngài thường diễn kinh thuyết pháp, độ người lập chùa. Tại Thiệm Châu, phía đông nước Chi Na, Ngài hoằng dương giáo pháp Đại Thừa, khiến Phật pháp được hưng thịnh. Ngài lại mang một ngàn năm trăm kinh luận Đại Thừa và Tiểu Thừa, đến kinh đô Trung Thổ vào niên hiệu Vĩnh Huy thứ sáu (655).

Đương thời, thanh danh của pháp sư Huyền Trang vang dội khắp nơi, chẳng có ai sánh bì kịp. Vì vậy, ngài Na Đề đành cam ẩn dật. Niên hiệu Hiển Khánh nguyên niên (656), Đường Cao Tông ban sắc lịnh cho ngài Na Đề sang các nước Côn Lôn để tìm thuốc lạ. Đến Nam Hải, các quốc vương đồng cung nghinh quy y, lập chùa, để Ngài giáo hóa dân chúng. Công nghiệp hoằng pháp hiển đạt. Tuy nhiên, vì Ngài theo lịnh của vua Đường mà qua đến các nước ở Nam Hải, và vì muốn trở về Trung Thổ để nghiên tầm thêm các kinh điển bằng tiếng Phạn, nên vào niên hiệu Long Sóc thứ ba (663), Ngài trở về chùa Từ Ân ở Đông Độ. Nơi đó, Ngài chỉ dịch được ba bộ kinh như Nhập Mạn Trà La Lễ Phật Pháp, A Trá Na Trí, v.v... Nghĩa lý thâm sâu, lời văn điêu luyện.

Năm đó, do sự giáo hóa của Ngài, quốc vương nước Chân Lạp bèn phái các danh sư sang Trung Thổ cầu thỉnh:

- Nước chúng tôi có nhiều thuốc lạ, mà chỉ có ngài Na Đề là biết cách tìm. Xin hãy ban sắc cho ngài Na Đề sang bổn quốc.

Đường Cao Tông định ban chiếu chỉ cho ngài Na Đề đi, nhưng bị các quan triều cùng danh sĩ bẩm tấu:

- Tam tạng pháp sư Na Đề vốn là môn đồ của Bồ Tát Long Thọ, nên lý giải về pháp Vô Tướng thật vượt xa Huyền Trang.

Các vị Phạn tăng Tây Vực cũng bẩm tấu:

- Sau khi Đại Sư (Bồ Tát Long Thọ) nhập tịch, ngài Na Đề là vị thâm giải lý Thật Tướng, đạt thấu tận đáy nguồn phương tiện Tiểu Thừa năm bộ Tỳ Ni cùng bốn bộ Vệ Đà của ngoại đạo, thông suốt ngôn từ và nghĩa lý, lời như châu ngọc, tiếng như sấm vang, trước tác luận Đại Thừa hơn bốn mươi bộ và sắp dịch sang tiếng Hán.

Nghe những lời này, Đường Cao Tông ra lịnh cho Ngài đi về miền nam cư trú. Ngàn năm một thuở, đường xa vạn dặm Ngài mang đạo đến phương bắc mà không được hậu đãi, nhưng lại bị đưa về miền nam, gặp sơn lam chướng khí, khiến cảm bịnh rồi thị tịch. Thật tiếc thay cho một bậc long tượng của đạo pháp.

51. Ngài Nhã Na Bạt Đà La

(Jnanabhadra, dịch là Trí Hiền) [^]

Ngài là người nước Ha Lăng, thông suốt ba tạng kinh điển. Trong niên hiệu Lân Đức (664-665), sa môn Hội Ninh ở Thành Đô, vì muốn sang Thiên Trúc để chiêm bái các thánh tích, nên theo thương thuyền đi về hướng tây. Giữa đường, lúc thuyền ngừng tại nước Ha Lăng, sa môn Hội Ninh cùng ngài Nhã Na Bạt Đà La dịch hai quyển phần sau của kinh Niết Bàn, từ bộ kinh A Cấp Ma. Phần này nói về những sự việc xảy ra sau khi làm lễ trà tỳ kim quan của đức Thế Tôn như thâu nhặt Xá Lợi, v.v..., nhưng không đồng với bộ kinh Niết Bàn đã được phiên dịch. Khi dịch xong, bộ kinh này được gởi đến Giao Châu (Việt Nam). Đô đốc Giao Châu là Lương Nan Dịch nhờ sa môn Vận Kỳ mang bộ kinh này vào kinh đô. Sa môn Hội Ninh lại sang Tây Vức.

52. Ngài Phật Đà Đa La

(Buddhatrata, dịch là Giác Cứu) [^]

Ngài là người nước Kế Tân ở bắc Thiên Trúc. Ngài phát nguyện sang hóa độ dân Chi Na, nên qua Đông Độ truyền pháp, trú tại chùa Bạch Mã, phiên dịch kinh Đại Phương Quảng Viên Giác Liễu Nghĩa.

53. Ngài Phật Đà Ba Lợi (Buddhapali, dịch là Giác Hộ) [^]

Ngài là người nước Kế Tân ở bắc Thiên Trúc. Quên thân mạng hết lòng vì đạo, đi chiêm ngưỡng lễ bái hết các thánh tích. Nghe Bồ Tát Văn Thù Sư Lợi ẩn tích tại núi Thanh Lương, không quản đường xá xa xôi, Ngài lặn lội đến núi Ngũ Đài. Đời Đường Cao Tông, niên hiệu Nghi Phượng nguyên niên (676), Ngài chống tích trượng đến núi Ngũ Đài, khẩn thành lễ bái, lệ rơi như mưa, mong mỏi được xem thánh tướng Bồ Tát. Lát sau, một ông lão từ trong núi đi ra, nói tiếng Bà La Môn (tức tiếng Phạn):

- Thầy cầu việc gì ?

Ngài đáp:

- Nghe Bồ Tát Văn Thù ẩn tích tại núi này, nên từ Thiên Trúc sang đến đây để chiêm bái.

- Thầy từ Thiên Trúc sang, vậy có mang theo kinh Phật Đảnh Tôn Thắng Đà La Ni chăng ? Chúng sanh nơi đây tạo rất nhiều nghiệp ác. Các người xuất gia cũng phạm giới rất nhiều. Thần chú Phật đảnh có thể thầm mật giúp họ tiêu trừ nghiệp tội. Nếu không đem quyển kinh này, thì có tới đây cũng vô ích. Dẫu có gặp Bồ Tát Văn Thù, nhưng cũng không thể nhận ra. Thầy nên trở về Tây Vực để thỉnh bộ kinh đó, hầu mong lưu truyền nơi nước này. Đó là phụng hành lời dạy của chư thánh chúng, thường độ khắp quần sanh, tức là trực tiếp báo từ ân của chư Phật.

Nói xong, ông lão biến mất. Ngài lại càng thâm tín lễ lạy gấp bội, và lập tức trở về Thiên Trúc. Vừa thỉnh được quyển kinh đó, Ngài liền trở lại Đông Độ. Đường Cao Tông thấy Ngài chân thành tôn sùng quyển kinh bí mật đó, nên cho vời sa môn Điển Khách ở chùa Hồng Lư và tam tạng pháp sư Nhật Chiếu vào kinh đô cùng cộng tác phiên dịch. Họ phiên dịch xong, nhà vua ban thưởng cho Ngài ba mươi xấp lụa, và giữ ở lại hoàng cung. Ngài rơi lệ thưa với nhà vua:

- Tôi xả thân mạng vì chí nguyện lợi sanh. Xin Hoàng Thượng hãy cho lưu bố bộ kinh này.

Nhà vua thấy Ngài rất mực chân thành, nên trả lại quyển kinh bằng chữ Phạn, và giữ bản văn dịch. Lấy lại được nguyên bản chữ Phạn, Ngài vui mừng đến chùa Tây Minh, cùng sa môn Thuận Trinh (thông thạo tiếng Phạn) đồng dâng sớ xin tự phiên dịch. Nhà vua vừa chấp thuận, Ngài và sa môn Thuận Trinh cùng chư đại đức đồng phiên dịch, gọi là kinh Phật Đảnh Tôn Thắng Đà La Ni. Lần phiên dịch này, về phần chân ngôn thần chú có khác với các nhà dịch giả lúc trước (tức sa môn Điển Khách và Nhật Chiếu). Dịch xong, Ngài bèn đem bản kinh chữ Phạn đến Ngũ Đài, rồi ẩn tu tại hang động Kim Cang. Hiện nay, tại Vĩnh Hưng Long Thủ Võng còn thờ phần xá lợi của ngài Phật Đà Ba Lợi.

Vào niên hiệu Đại Lịch (766-779), sa môn Pháp Chiếu ở chùa Vân Phong tại núi Nam Nhạc, vào núi Ngũ Đài, lễ bái trong hang động Kim Cang. Trời vừa chập tối, Pháp Chiếu chợt thấy một vị Phạn tăng cao bảy thước, nói tiếng Phạn rõ ràng, và tự xưng là Phật Đà Ba Lợi, hỏi:

- Thầy lễ bái nhọc nhằn ở đây, vậy nguyện muốn gì ?

Pháp Chiếu thưa:

- Con nguyện muốn thấy Bồ Tát Văn Thù.

- Nếu chí thành kiên cố chân thật không hư vọng, thì Thầy có thể bước qua tấm vách này, và trong gang tấc sẽ thấy rõ tôn nhan của Bồ Tát.

Pháp Chiếu vừa nhắm mắt thì thân đã vào trong hang sâu; lúc mở mắt ra, liền thấy một đại viện, đề viết những chữ vàng tỏa ánh hào quang rực rỡ: 'Chùa Kim Cang Bát Nhã'. Đại viện đó trang nghiêm tráng lệ và cực kỳ tôn nghiêm không thể diễn tả; đó chính là nơi cư trú của Bồ Tát Văn Thù. Bồ Tát Văn Thù tuyên nói những lời an ủi, rồi đưa trà cho Pháp Chiếu uống. Sau đó, ngài Phật Đà Ba Lợi dẫn Pháp Chiếu ra khỏi đại viện. Tuy Pháp Chiếu khẩn cầu trú lại trong đại viện, nhưng ngài Phật Đà Ba Lợi không đồng ý, mà khuyên rằng phải nên nỗ lực cần mẫn tu hành thì sau này trở lại, mới có thể trú tại đại viện. Pháp Chiếu vừa bước ra ngoài tấm vách, rồi xoay đầu lại, thì không còn thấy ngài Phật Đà Ba Lợi nữa.

54. Ngài Già Phạm Đạt Ma

(Bhagavaddharma, dịch là Tôn Pháp) [^]

Ngài là người tây Thiên Trúc, vượt các bãi sa mạc, đường xa muôn dặm đến Trung Thổ, chí nguyện hoằng dương Phật pháp, chuyên tâm phiên dịch kinh điển. Trong niên hiệu Vĩnh Huy (650-655), Ngài dịch kinh Thiên Thủ Thiên Nhãn Quán Thế Âm Bồ Tát Quảng Đại Viên Mãn Vô Ngại Đại Bi Tâm Đà La Ni.

55. Ngài Di Đà Sơn (Mitrasanata, dịch là Tịch Hữu) [^]

Ngài là người nước Đổ Hóa La, xuất gia từ thuở nhỏ, đi chu du khắp Thiên Trúc, học thông suốt cùng cực kinh luận như Lăng Già, Câu Xá. Ngài đến Đông Độ, rồi cùng với ngài Thật Xoa Nan Đà dịch kinh Đại Thừa Nhập Lăng Già. Ngài lại cùng với ngài Đạt Ma Đa La dịch kinh Vô Cấu Tịnh Quang Đà La Ni. Sau đó, Ngài trở về bổn quốc.

56. Ngài A Di Chân Na

(Ratnacinta, dịch là Bảo Tư Duy) [^]

Ngài là người nước Ca Thấp Di La ở bắc Thiên Trúc, xuất gia từ thuở nhỏ, thường tu thiền định. Thọ giới cụ túc xong Ngài chuyên ròng về luật phẩm, huệ giải siêu quần hơn người, thông giải chân đếẠ và tục đếẠ, biết rành về diệu xảo chú thuật. Do tâm muốn hoằng dương Phật pháp, Ngài đến Lạc Dương vào năm 693, và được sắc lịnh an trú tại chùa Thiên Cung, rồi khởi công phiên dịch kinh điển. Năm 706, Ngài dịch được bảy bộ kinh Bất Không Quyến Tác Đà La Ni. Từ đó, Ngài không còn phiên dịch bộ kinh nào nữa, chỉ tinh cần lễ bái đọc tụng kinh điển, và làm việc phước thiện. Ngày ngày, Ngài dùng nước hương để lau chùi tượng Phật. Ngài thường mang bình bát đi khất thực và cũng bố thí lại cho những kẻ nghèo đói. Tại núi Long Môn, Ngài xây một ngôi chùa theo kiểu Tây Vực, và gọi là chùa Thiên Trúc. Môn đồ thường cư trú trong chùa đó. Do lòng chân thành tinh cần tu hành, Ngài đạt được rất nhiều điềm linh ứng. Ngài thị tịch vào năm 721, thọ hơn một trăm tuổi.

57. Ngài A Địa Cù Đa (Atigupta, dịch là Vô Cực Cao) [^]

Ngài là người trung Thiên Trúc, học rộng uyên bác, cùng thông hết chữ nghĩa, đức hạnh thanh khiết tròn đầy, tinh tường ngũ minh, thấu suốt ba tạng kinh điển. Vào tháng giêng, niên hiệu Vĩnh Huy thứ ba (652), từ tây Thiên Trúc, Ngài mang kinh điển chữ Phạn đến Trường An. Nhà vua ban sắc cho Ngài trú tại chùa Từ Minh. Hai mươi tám tăng sĩ cùng danh sĩ như Đại Thừa, Anh Công Lý, v.v... tại chùa Huệ Nhật, viện Phù Đồ, đồng cung thỉnh Ngài kiến lập đàn tràng Đà La Ni. Ngài ứng thuận theo lời cầu thỉnh mà tác pháp. Bấy giờ, trong đại chúng có rất nhiều người tu hành được nhiều điềm cảm ứng linh dị, nên chư tăng kẻ tục tại kinh đô đồng vui mừng tán thán. Vì vậy, chư sa môn đồng cung thỉnh Ngài dịch kinh pháp đó. Ngài rút ra từ bộ kinh Kim Cang Đại Đạo Tràng mà dịch từng tập, thành một bộ mười hai quyển, gọi là kinh tập Đà La Ni. Sa môn Huyền Giai ghi chép.

58. Ngài Bát Lật Mật Đế (Pramiti, dịch là Cực Lượng) [^]

Ngài là người trung Thiên Trúc, có hoài bão tùy duyên tế sanh độ vật, nên du hóa khắp nơi, rồi từ từ sang Chi Na, đến Quảng Châu trụ tại chùa Chế Chỉ. Nơi đó, vào ngày hai mươi ba tháng năm niên hiệu Thần Long nguyên niên (705) đời Đường Trung Tông, thể theo lời cầu thỉnh của đại chúng, Ngài rút ra từ bộ Quán Đảnh, mà dịch ra thành một phẩm, được một bộ mười quyển, gọi là Đại Phật Đảnh Như Lai Mật Nhân, Tu Chứng Liễu Nghĩa, Chư Bồ Tát Vạn Hạnh, Thủ Lăng Nghiêm Kinh. Tương truyền, xưa kia Ngài đã từng mang bộ kinh này ra khỏi nước nhưng bị quan quân bắt giữ vì quốc vương Thiên Trúc tôn trọng bộ kinh đó như quốc bảo. Do đó, Ngài phải cuộn quyển kinh vào vải lụa, rồi cắt bắp tay và nhét bộ kinh đó vào để tránh sự bắt bớ của quan quân. Sau khi Ngài đem kinh sang Trung Thổ, phu nhân của thừa tướng Phòng Dung chế loại thuốc rửa cuộn vải chứa kinh. Kế đến, Ngài tùng sự phiên dịch. Sa môn Di Già Thích Ca (người nước Ô Trường) chuyển Ngữ. Bồ tát giới đệ tử Tiền Chánh Nghị đại phu đồng trung thư, môn hạ bình chương Thanh Hà Phòng Dung ghi chép. Sa môn Hoài Địch ở chùa Nam Lâu, núi Phù Sơn, tại Tuần Châu, kiểm chứng văn phiên dịch. Quốc vương ở trung Thiên Trúc, nghe tin ngài Bát Lạt Mật Đế dịch bộ kinh này tại Trung Thổ, nổi giận (vì bộ kinh này được xem là quốc bảo) lôi đình, sai người truy tìm. Ngài bèn mang nguyên bản chữ Phạn trở về bổn quốc, vì chúng sanh mà chịu tội với triều đình.

59. Ngài Thật Xoa Nan Đà

(Siksamanda, dịch là Học Hỷ) [^]

Ngài là người nước Vu Điền ở phía bắc ngọn Thông Lĩnh, tài trí quảng bác, phong cách phi phàm, tinh tường kinh điển Đại Thừa và Tiểu Thừa, biện thông các dị học thế gian. Thiên Hậu (Võ Tắc Thiên) sùng tín Phật pháp, hưng dương chánh giáo. Bà vốn tín phụng Đại Thừa, mà bộ kinh Hoa Nghiêm chưa được dịch xong. Nghe nước Vu Điền có bản chữ Phạn, nên Thiên Hậu sai sứ sang đó, thỉnh cầu chư sa môn phiên dịch. Vì vậy, Ngài mang bộ kinh này sang Trung Thổ. Niên hiệu Chứng Thánh nguyên niên (695), tại chùa Đại Biến Không ở Đại Nội, nơi Đông Bộ, Ngài khởi sự phiên dịch. Thiên Hậu đích thân đến pháp tòa, viết lời tựa. Sa môn Bồ Đề Lưu Chí (người nam Thiên Trúc), sa môn Nghĩa Tịnh đồng tụng đọc chữ Phạn; sa môn Phục Lễ, Pháp Tạng, v.v... ghi chép. Bộ kinh Hoa Nghiêm được dịch thành tám mươi quyển, đến năm 699 thì hoàn tất. Kế đến, Ngài dịch kinh Đại Thừa Nhập Lăng Già vào năm 700. Thiên Hậu cũng đích thân viết lời tựa. Tại chùa Thanh Thiền ở kinh sư và chùa Phật Thọ Ký ở Đông Đô, Ngài dịch kinh Văn Thù Thọ Ký, v.v... Tổng cộng dịch được mười chín bộ. Sa môn Ba Lôn, Huyền Quỹ, v.v... ghi chép. Sa môn Phục Lễ hiệu đính lời văn. Sa môn Pháp Bảo, Hằng Cảnh, v.v... kiểm chứng nghĩa lý. Thái tử Trung Xá Cổ Ưng Phước giám hộ.

Trú tại Trường An bốn năm, nghe tin người mẹ vừa qua đời, Ngài bèn dâng sớ xin trở về bổn quốc. Quan ngự sử Hoặc Từ Quang đưa Ngài trở về nước Vu Điền. Vua Đường Trung Tông niên hiệu Cảnh Long (708), lại ban sắc lịnh cho vời Ngài trở lại kinh đô. Ngài vừa đến kinh đô, nhà vua đích thân ra ngoài cửa Khai Viễn mà nghinh đón, và sai quân mang tràng phan bảo cái để tiếp rước, cùng trang hoàng một thớt voi, thỉnh Ngài vào cung thành, trú nơi chùa Đại Tiến Phước. Rủi thay, chưa tiếp tục xúc tiến việc phiên dịch kinh điển thì Ngài bị nhiễm bịnh, rồi thị tịch vào ngày mười hai tháng chín, niên hiệu Cảnh Vân nguyên niên (710), thọ năm mươi chín tuổi. Triều đình theo pháp thức nước Vu Điền mà làm lễ trà tỳ. Hỏa táng xong, thân thể tan rụi hết, nhưng cái lưỡi vẫn còn nguyên vẹn. Môn đồ dâng sớ, cung thỉnh lưỡi của Ngài trở về nước Vu Điền, xây tháp cúng dường. Người sau xây một ngôi tháp bảy tầng nơi trà tỳ nhục thân của ngài Thật Xoa Nan Đà. Chư tăng kẻ tục gọi đó là tháp Hoa Nghiêm Tam Tạng.

60. Ngài Địa Bà Ha La (Divakara, dịch là Nhật Chiếu) [^]

Ngài là người trung Thiên Trúc. Ngài là bậc thần đồng, vì lúc mới tám tuổi mà đã tinh thông ngũ minh. Thọ đại giới xong, Ngài chuyên cần nghiêm trì giới luật thanh cao, bác học uyên thâm, tinh thông chú thuật. Trong đời Đường Cao Tông (674-683), Ngài đến Trung Thổ. Tháng năm, niên hiệu Nghị Phượng thứ tư (679), triều đình ban sắc cho Ngài phiên dịch những bộ kinh vừa đem qua. Y theo lệ trong đời của ngài Huyền Trang, triều đình cho Ngài cư trú một mình tại một ngôi chùa lớn, rồi cùng năm vị danh tăng phiên dịch kinh điển. Tại hai chùa đông tây Thái Nguyên ở hai kinh đô, Ngài dịch được mười sáu bộ kinh luận như Đại Thừa Hiển Thức, Đại Thừa Ngũ Uẩn Luận, v.v... Sa môn Chiến Đà Bát Nhã Đề Bà chuyển ngữ. Sa môn Huệ Trí kiểm chứng chữ Phạn. Triều đình cũng ban sắc cho chư sa môn danh đức hỗ trợ cho Ngài trong việc phiên dịch. Thiên Hậu cũng đích thân viết lời tựa. Ngài lại cùng với sa môn Giác Hộ dịch kinh Phật Đảnh. Văn dịch gọn gàng uyển chuyển, nội dung hàm xúc, ý nghĩa hiển bày.

Sau này, Ngài nhập tịch ngay trong phòng phiên dịch, thọ bảy mươi lăm tuổi. Thiên Hậu sai quân mang linh cữu của Ngài quàn trên núi Hương Sơn ở Long Môn, Lạc Dương, cùng xây tháp cúng dường.

61. Ngài Đề Vân Bát Nhã

(Devaprajna, dịch là Thiên Trí) [^]

Ngài là người nước Vu Điền, tinh thông giáo pháp Đại Thừa và Tiểu Thừa, liễu giải tường tận hai pháp chân đế và tục đế, thấu triệt thiền pháp và chú thuật. Năm 689, Ngài đến Lạc Duơng. Thiên Hậu ban sắc cho Ngài trú tại chùa Ngụy Quốc Đông Tự để phiên dịch kinh điển. Từ năm đó đến năm 691, Ngài phiên dịch được sáu bộ và bảy quyển luận Hoa Nghiêm Kinh Pháp Giới Vô Sai Biệt. Sau này, không ai biết Ngài tịch ở đâu.

62. Ngài Thi La Đạt Ma (Siladharma, dịch là Giới Pháp)[^]

Ngài là người nước Vu Điền, thông thạo tiếng phạn và tiếng Tàu. Ngài là vị Đại Pháp Sư ở Bắc Đình (Dsimsa). Trong niên hiệu Trinh Quán (627-649), Ngộ Không trên đường từ Thiên Trúc trở về, ghé ngang qua Bắc Đình, nơi chùa Long Hưng thỉnh pháp, và cầu Ngài làm Giảng Chủ. Ngài dịch kinh Thập Địa cùng kinh Hồi Hướng Luân. Sa môn Pháp Nhược đọc và chuyển ngữ. Pháp Siêu nhuận sắc. Sa môn Thiện tín kiểm chứng văn nghĩa. Ngộ Không kiểm chứng bản văn tiếng Phạn.

63. Ngài Bạt Nhật La Bồ Đề

(Vajrabodhi, dịch là Kim Cang Trí) [^]

Ngài là người nước Ma Lại Da ở nam Thiên Trúc. Vương quốc đó gần núi Bổ Đà Lạc Tiên (trong đó có cung điện Quán Âm). Người cha vốn thuộc dòng Bà La Môn, tinh thông luận ngũ minh, làm thầy của vua Kiến Chi.

Ngài Bạt Nhật La Bồ Đề vừa chào đời vài năm thì đọc thuộc cả chục ngàn lời trong một ngày. Chuyên tâm thành ý xem kinh tạng suốt mãi không mỏi mệt. Năm mười sáu tuổi, đối với giáo lý Phật đà, Ngài đã khai ngộ, mà không thích các luận Ni Kiền Tử. Chẳng bao lâu, Ngài xuống tóc xuất gia, rồi ngày đêm tinh cần tu tập. Sau này, Ngài theo vị thầy bổn sư đến tu viện Na Lan Đà, học tập kinh luận như Tu Đa La A Tỳ Đạt Ma, Trung Quán, Duy Thức v.v... Ngài lại tinh thông giới pháp, thấu suốt mười tám bộ luật. Ngài đến tây Thiên Trúc học các kinh luận Tiểu Thừa cùng môn Du Già Tam Mật Đà La Ni. Ngài lại sang nam Thiên Trúc y theo ngài Long Trí học về Kim Cang Quán Đảnh Hệ (thuộc tư tưởng Mật giáo) trong bảy năm. Hơn mười năm sau, Ngài hoàn toàn thông suốt ba tạng kinh điển. Ngài cũng đi lễ bái hết tất cả thánh tích. Kế đến, Ngài tới nước Sư Tử, lên núi Lăng Già, rồi đi qua hơn hai mươi nước ở phía đông. Lúc đến thánh địa của Bồ Tát Quán Thế Âm ở núi Phổ Đà Lạc tại nam Thiên Trúc, và thấy Bồ Tát hiển hiện oai linh, nên Ngài đột nhiên phát nguyện sang truyền bá Phật pháp tại nước Chi Na. Lại nữa, nghe Phật pháp đang được hưng thịnh ở nước Chi Na, Ngài bèn theo thương thuyền đến phủ Quảng Châu vào năm 719. Đường Huyền Tông nghe tin, bèn ban sắc lịnh thỉnh Ngài đến trú tại chùa Từ Ân. Tại chùa Tiến Phước, Ngài kiến lập đàn tràng Đại Mạn Noa La Quán Đảnh để độ bốn chúng đệ tử. Hai vị thiền sư Đại Trí và Đại Huệ, cùng tam tạng Bất Không, đồng lễ Ngài làm thầy.

Sau này, nhà vua thỉnh Ngài đến Lạc Dương. Trong năm đó, từ tháng giêng đến tháng năm, khắp nơi bị nạn hạn hán. Nhà vua đã lập đàn cầu mưa mà không được. Do đó, nhà vua bèn triệu thỉnh Ngài lập đàn tràng cầu mưa, và sai thiền sư Nhất Hạnh hầu cận cẩn mật. Ngài dùng pháp của Bồ Tát Bất Không Câu Y, lập đàn tràng ngay tại chùa. Ngài lại làm tượng Bồ Tát Thất Câu Chi bằng lụa, dài bốn khuỷu tay. Đến sáng ngày thứ bảy, bầu trời vẫn không một bóng mây, và khí hậu vẫn nóng oi bức. Sau giờ ngọ, đột nhiên gió từ hướng tây bắc thổi đến, rồi mây vần vũ kéo tới, và mưa đổ xuống ào ạt. Hôm đó, có cả hàng chục ngàn người đến nơi đàn tràng. Người người xa gần đều lấy làm kinh ngạc về sự linh ứng thần dị của đàn tràng cầu mưa. Các sĩ thứ đều bảo nhau:

- Ngài Kim Cang Trí đã bắt được rồng.

Bấy giờ, nhà vua thường để tâm nơi lý u huyền chứ chưa trọng nơi pháp Không mônẠ. Do nghe lời sàm tấu, nhà vua bèn ra lịnh cho các tăng sĩ ngoại quốc người Phiên tộc phải trở về bổn quốc. Thị giả nghe tin này bèn trở về chùa thuật lại cho Ngài nghe. Ngài bảo:

- Ta là Phạn tăng chứ không phải Phiên Tăng. Sắc lịnh không rõ ràng, nên Ta không đi!

Qua vài ngày sau, tại Nhạn Môn, Ngài đột nhiên dâng sớ từ biệt nhà vua. Nhà vua kinh hoàng, lập tức ban chiếu chỉ giữ Ngài ở lại.

Cô công chúa thứ hai mươi lăm là Thậm Chung, rất được nhà vua thương mến, nhưng lại bị bịnh đã lâu mà không ai có thể cứu chữa được, nên suốt ngày nằm tại ngoại quán Hàm Nghi. Cô ta luôn nhắm mắt, và không nói lời nào suốt cả mấy tuần. Trước đó, cô ta cầu thỉnh Ngài đến ban giới pháp. Ngài biết rõ cô ta chắc phải chết. Tuy nhiên, nhà vua cứ nằng nặc cầu thỉnh Ngài cứu sống cô ta. Ngài bèn chọn ra hai tỳ nữ bảy tuổi, rồi lấy lụa bịt mắt lại, và cho nằm xuống đất. Kế đến, Ngài bảo Ngưu Tiên Đồng vẽ một tấm bùa, rồi đốt ngay nơi chỗ công chúa Thậm Chung đang nằm. Thứ đến, Ngài đọc tụng thần chú. Bấy giờ hai tỳ nữ đọc theo Ngài mà không sai một chữ. Ngài bèn nhập vào tam ma địa (tam muội chánh định), và dùng thần lực bất tư nghị mà sai khiến hai tỳ nữ đem sắc chỉ đến gặp vua Diệm Ma. Trong khoảng khắc công chúa Thậm Chung tỉnh dậy, và mở mắt cùng nói chuyện như bình thường. Nhà vua nghe tin bèn lập tức một mình cỡi ngựa đến ngoại quán. Công chúa Thậm Chung bẩm tấu:

- Nghiệp lực khó chuyển. Hôm nay vua Diệm Ma sai con trở về để gặp mặt lại tôn nhan của thánh thượng mà thôi.

Nói xong, đến khoảng giữa trưa, bèn qua đời. Từ đó, nhà vua mới bắt đầu quy ngưỡng Tam Bảo.

Trong lục cung, nhà vua rất ân sủng yêu mến Võ Quý Phi như châu ngọc. Ngài khuyên bà Võ Quý Phi rằng hãy mau tạo tượng Bồ Tát Kim Cang Thọ Mạng. Ngài lại khuyên quận vương ở Hà Đông phải kết tượng Phật bằng lụa rồi đặt bên trong tháp Phật Tỳ Lô Giá Na. Ngài bảo môn đồ:

- Thọ mạng của hai người này (Võ Vương và quận công ở Hà Đông) chẳng được lâu.

Vài tháng sau, quả nhiên đúng như lời Ngài dự đoán. Võ Quý Phi và quận công đều qua đời. Ngài thường nói những lời tiên tri như thế rất nhiều, và đều linh ứng.

Ngài thông suốt lý sự, tinh tường kinh luận giới luật, thần chú. Ai có hỏi điều gì, Ngài bèn giải thích rõ ràng. Gặp mặt qua người nào thì Ngài nhớ mãi không quên. Những cảnh thuận nghịch, vui buồn giận thương đều không làm xao xuyến tâm Ngài, khiến ai ai cũng tôn sùng kính phục. Ngài thường y theo pháp thức mà lập đạo tràng mạn noa la (hay mạn đà la), và đều có cảm ứng.

Sa môn Nhất Hạnh khâm phụng sự giáo huấn của Ngài, nên được pháp quán đảnh.

Vì lợi sanh lợi vật, và thể theo sắc lịnh của nhà vua vào năm 723, tại chùa Tư Thánh, Ngài dịch được hai quyển Kim Cang Đảnh Du Già Trung Lược Niệm Tụng Pháp (thuộc hệ Kim Cang Mật Thừa), và hai quyển Thất Cu Chi Đà La Ni. Tại chùa Đại Tiến Phước vào năm 730, Ngài dịch một quyển Mạn Thù Thất Lợi Ngũ Tự Tâm Đà La Ni Quán Tự Tại Du Già Pháp Yếu Lược. Sa môn Trí Tạng chuyển ngữ. Sa môn Nhất Hạnh sao chép trau chuốt thành văn. Thấy trong quyển này có nhiều chỗ thiếu sót, nên Ngài bổ túc thêm vào cho đủ. Những ấn khế tổng trì do Ngài phiên dịch đều có linh nghiệm. Nhờ Ngài mà mật chú được lưu truyền khắp nơi, khiến rất nhiều người được cứu độ.

Vào tháng tám năm 732, tại chùa Quảng Phước ở Lạc Dương, Ngài bảo đồ chúng:

- Khi trăng tròn là lúc Ta sẽ viên tịch.

Nói xong, Ngài bèn đến lễ bái tượng Phật Tỳ Lô Giá Na, đi nhiễu ba vòng. Trở về bổn viện, Ngài dâng hương phát nguyện, kính cẩn phó chúc cho đệ tử những giáo pháp vừa mới được phiên dịch, rồi an nhiên mà hóa, thọ bảy mươi mốt tuổi, được năm mươi mốt hạ lạp. Mồng bảy tháng mười một năm đó, đồ chúng an táng nhục thân của Ngài tại Long Môn ở Nam Y, và lập tháp thờ phụng. Ngài được nhà vua ban hiệu là quốc sư Sắc Thụy. Đệ tử thọ pháp là Bất Không.

64. Tam tạng pháp sư A Mục Khư Bạt Chiết La (Amonghavajra, dịch là Bất Không Kim Cang) [^]

Ngài vốn thuộc dòng Bà La Môn ở bắc Thiên Trúc. Thuở nhỏ, Ngài theo người chú sang nước Quang Đông. Năm mười lăm tuổi, Ngài theo học đạo với ngài Bạt Nhật La Bồ Đề (Kim Cang Trí). Mới đầu, Ngài học Tất Đàm Chương và luận Thanh Minh bằng tiếng Phạn. Chỉ trong vài tuần là Ngài triệt thông, khiến ngài Bạt Nhật La Bồ Đề lấy làm kinh ngạc. Sau này, Ngài thọ giới Bồ Tát, rồi được dẫn nhập vào Kim Cang Giới Đại Mạn Trà La, đạt nhiều điềm linh ứng, nên ngài Bạt Nhật La Bồ Đề biết ngài Bất Không sau này sẽ làm hưng thịnh giáo pháp.

Sau khi thọ giới cụ túc, Ngài tinh thông thuyết Nhất Thiết Hữu Bộ, và biết rành nhiều ngôn ngữ. Ngài thường cùng phiên dịch kinh điển với thầy bổn sư. Trong ba năm liền, ngài Bất Không thỉnh cầu học Tân Du Già Ngũ Bộ Tam Mật Pháp, nhưng ngài Bạt Nhật La Bồ Đề vẫn chưa chấp thuận. Do đó, ngài Bất Không định trở về Thiên Trúc. Đêm nọ, ngài Bạt Nhật La Bồ Đề mộng thấy các tượng Phật và tượng Bồ Tát ở trong các chùa chiền tại kinh thành đều bay về hướng đông. Tỉnh dậy, ngài Bạt Nhật La Bồ Đề biết ngài Bất Không chân chánh là bậc pháp khí, bèn chấp thuận lời thỉnh cầu khi xưa, rồi truyền cho năm bộ pháp Quán Đảnh Hộ Ma A Xà Lê cùng kinh Tỳ Lô Giá Na, và quy tắc Tô Tất Địa. Sau này, ngài Bạt Nhật La Bồ Đề sang Lạc Dương, nên ngài Bất Không cũng đi theo làm thị giả. Lúc ngài Bạt Nhật La Bồ Đề nhập tịch vào niên hiệu Khai Nguyên thứ hai mươi (732), ngài Bất Không bèn lập Ảnh Đường để truy niệm. Kế đến, ngài Bất Không phụng sắc triều đình sang Ngũ Thiên (Đông Thiên Trúc, Tây Thiên Trúc, Nam Thiên Trúc, Bắc Thiên Trúc, Trung Thiên Trúc), và nước Sư Tử. Lúc Ngài đến quận Nam Hải, thứ sử Lưu Cự Lân khẩn thỉnh truyền pháp quán đảnh. Tại chùa Pháp Tánh, Ngài độ trăm ngàn vạn dân chúng. Do lòng chí thành của Ngài, nên cảm đến Bồ Tát Văn Thù hiện thân.

Tháng chạp niên hiệu Khai Nguyên thứ hai mươi chín (741), từ Côn Lôn, Ngài lên thuyền rời Nam Hải. Thuyền đến địa phận nước Ha Lăng thì gặp một trận cuồng phong. Các thương nhân đều sợ hãi, nên y theo phong tục của địa phương mà cầu khẩn, nhưng không hiệu quả. Do đó, họ quỳ lạy khẩn cầu cứu hộ. Ngài bảo:

- Nay Ta có pháp. Các ngươi chớ lo sầu.

Nói xong, tay phải Ngài cầm chày Ngũ Thai Bồ Đề Tâm, và tay trái cầm kinh Bát Nhã Phật Mẫu, rồi tác pháp tụng kinh một biến. Tức thì gió ngưng biển lặng. Hồi sau, một con cá voi xuất hiện, đầu to như núi. Các thương nhân đều ủy thác cho nghiệp lực. Ngài cũng tác pháp và tụng kinh như lúc trước, cùng bảo chư đệ tử tụng kinh Bà Kiệt Long Vương. Chốc lát sau, điềm họa hạn tan biến. Sau này, thuyền đến nước Sư Tử. Quốc vương bèn sai sứ ra nghinh đón, cùng cho vệ sĩ đi hầu hai bên đường. Vừa thấy Ngài, quốc vương bèn dập đầu đảnh lễ, rồi thỉnh vào hoàng cung, cúng dường trong bảy ngày. Mỗi ngày, quốc vương đổ nước trầm hương đầy vào một cái hộc bằng vàng kim, rồi đích thân tắm gội cho Ngài. Hoàng hậu, thái tử, cung phi, đại thần, quan lại đều cung kính lễ bái Ngài như quốc vương của họ.

Vừa thấy Phổ Hiền A Xà Lê, ngài Bất Không bèn cúng dường vải lụa bằng kim tuyến, và cung thỉnh khai mở kiến lập mười tám pháp đàn Kim Cang Quán Đảnh Du Già pháp môn cùng Tỳ Lô Giá Na Đại Bi Thai Tạng. Ngài Bất Không cũng cầu học thêm với ngài Vô Thường về giáo pháp Mật tạng, cùng hơn năm trăm bộ kinh luận, Bổn Tam Muội, chư tôn mật ấn, nghi hình sắc tượng đàn pháp, cờ xí, văn nghĩa tánh tướng, v.v...

Ngày nọ, quốc vương mở hội điều phục voi. Dân chúng xem coi đầy chật cả cung thành. Ngài đứng giữa ngã tư đường, miệng tụng thần chú, tay bắt ấn, tâm nhập từ định. Các con voi điên cuồng đang chạy, chợt bị té lăn.

Thứ đến, Ngài du hóa sang Ngũ Thiên. Năm 746, Ngài bèn quay trở về kinh đô Đông Độ. Lúc vào triều, Ngài dâng những phẩm vật của quốc vương Thi La Mê Già Biểu thuộc nước Sư Tử gởi đến như vàng bạc, lưu ly, châu báu, kinh Bát Nhã, v.v... Kế đến, Ngài phụng sắc, vào triều nội làm lễ quán đảnh cho nhà vua. Sau này, Ngài dời sang chùa Tịnh Ảnh. Bấy giờ suốt mùa hạ trời nắng chang chang. Nhà vua bèn ra lịnh cho Ngài cầu mưa:

- Nếu cầu không được thì đừng gặp mặt Trẫm.

Ngài bèn phụng theo chiếu chỉ mà lập đàn Khổng Tước Vương. Chưa đến ba ngày thì mưa đổ xuống khắp nơi, khiến nhà vua rất vui mừng, tự tay đem một rương châu báu và y ca sa màu vàng tím, cùng hai trăm xấp lụa mà đem dâng cúng cho Ngài.

Lần nọ, một ngọn cuồng phong chợt thổi đến. Nhà vua lại triệu thỉnh Ngài làm cho cơn gió đó ngừng. Ngài lấy một bình bằng bạc và một quả táo để tác pháp gia trì. Trong phút chốc gió liền ngưng. Đột nhiên, một con ngỗng chạy tới, làm đổ bình nước bằng bạc, khiến gió lại càng thổi mạnh bạo hơn lúc trước. Ngài lại gia trì thần chú, khiến gió lại ngừng. Nhà vua thấy vậy, bèn xưng tặng Ngài danh hiệu: "Trí Tạng".

Ngài định trở về bổn quốc, nên cỡi ngựa đến quận Nam Hải vào năm 749. Nơi đó, vì nhận được chiếu chỉ, nên Ngài đành ở lại, rồi phải đến Hà Lũng. Vào năm 753, do tiết độ sứ Ca Thư Hàn cầu thỉnh, Ngài đến trú tại chùa Khai Nguyên ở Võ Trụ. Tiết độ sứ Bạc Tân Tùng cầu thọ pháp quán đảnh. Sĩ thứ cả ngàn người đều đăng đàn tràng thọ pháp. Đệ tử Hàm Quang, v.v... cũng thọ năm bộ pháp quán đảnh. Khai phủ Lý Hoàn Tống thọ pháp Kim Cang Giới Đại Mạn Trà La. Hôm ấy, nơi vùng đất lập đạo tràng chợt có động đất. Ngài bảo:

- Đây là do sự thành tâm của tín chúng.

Sau này, Ngài trở về kinh đô, trú tại chùa Đại Hưng Thiện. Kế đến, vào năm 756, vua loan giá tại Linh Võ Phượng Tường, Ngài cũng đi theo mật trì thần chú. Đường Túc Tông cũng mật sai sứ giả đến cầu pháp bí mật. Vào niên hiệu Càn Nguyên (758-759), nhà vua thỉnh Ngài vào cung điện, kiến lập đạo tràng Hộ Ma Pháp. Ngài truyền pháp Chuyển Luân Vương Vị Thất Bảo Quán Đảnh cho nhà vua. Năm 760, nhà vua bị bịnh. Ngài bèn gia trì chân ngôn bạt trừ bảy nạn. Vài ngày sau, bịnh tình lành hẳn, khiến cho nhà vua lại càng khâm phục, tôn sùng. Sau này Ngài dâng biểu xin vào núi ẩn tu. Nhà vua ban sắc cho Ngài vào núi Chung Nam Sơn, trú tại chùa Trí Cự. Nơi đó, ngày đêm Ngài tu tạo công đức, tụng niệm thần chú, nên cảm động Bồ Tát Đại Lạc hiện thân phóng quang ấn chứng. Ngài tự nhủ:

- Chúng sanh chưa được độ xong, mà Ta đã tự an độ rồi.

Đường Túc Tông nhường ngôi cho Đường Đại Tông. Lên ngôi xong, Đường Đại Tông lại càng sùng kính Ngài thâm trọng. Ngài vừa phiên dịch xong hai bộ kinh Mật Nghiêm và Nhân Vương, nhà vua bèn viết lời tựa. Ngày phát hành hai bộ kinh này, mây lành hiển hiện, khiến cả triều đình đều chúc mừng Ngài.

Niên hiệu Đại Lịch thứ ba (768), nơi chùa Đại Hưng Thiện, Ngài lập đàn tràng tác pháp. Nhà vua cũng dâng rất nhiều lễ vật như tràng phan bảo cái, và cúng dường trai tăng trong hai mươi bảy ngày, cùng ra chiếu chỉ cấm các quan triều dụng quân binh, rồi nhập đàn thọ quán đảnh.

Vào mùa hạ niên hiệu Đại Lịch thứ năm (770), nhà vua ban chiếu chỉ thỉnh Ngài đến núi Ngũ Đài làm Phật sự. Đương thời có sao chổi xuất hiện. Pháp sự vừa xong thì sao chổi cũng biến mất. Mùa thu, từ Ngũ Đài, Ngài trở về kinh đô. Nhà vua cỡi ngựa trắng đích thân ra cổng thành nghinh đón.

Sau này, Ngài dâng sớ xin dịch kinh điển. Mười vị đại đức danh tăng cũng đến hỗ trợ. Đến niên hiệu Đại Lịch thứ sáu (771), tổng cộng Ngài phiên dịch được một trăm hai mươi quyển và bảy mươi bộ kinh. Nhà vua lại ban tặng lễ vật.

Đương thời, tại kinh đô, suốt hai mùa xuân hạ đều bị nạn hạn hán. Đường Đại Tông bèn viết chiếu chỉ gởi cho Ngài, bảo:

- Nếu nội trong ba ngày trời đổ mưa, thì đó chính là pháp lực thần dị của Hòa Thượng cảm nên. Nếu sau ba ngày mà không có mưa, thì Hòa Thượng chẳng có pháp lực gì hết.

Phụng mạng chiếu chỉ, Ngài lập đàn cầu mưa. Đến ngày thứ hai thì trời đã đổ mưa xuống ào ào. Nhà vua bèn cúng dường Ngài y ca sa tử kim, và ban cho các đệ tử của Ngài y ca sa thất phó (y bảy điều), cùng thiết lễ cúng dường trai tăng cho một ngàn vị sa môn, để đáp đền công lao của Ngài. Ngài thỉnh cầu nhà vua xây lầu các thờ Bồ Tát Văn Thù. Nhà vua liền chấp thuận, và xuất tiền trong công khố triều đình mà xây. Ngài lại dịch kinh Nghiệt Lộ Trà Vương.

Niên hiệu Đại Lịch thứ chín (774), từ mùa xuân đến mùa hạ, Ngài tuyên dương diệu pháp, răn nhắc môn đồ. Ngài thường giảng giải kinh Phổ Hiền Nguyện Hạnh Xuất Sanh Vô Biên Pháp Môn, và cũng khuyên đồ chúng nên tụng trì quyển kinh đó.

Đêm nọ, Ngài bảo đệ tử là Triệu Tuyển đem bút mực đến, rồi nói:

- Nay Ta lược viết về nghi thức Niết Bàn trà tỳ để làm khuôn phép cho đời sau.

Viết xong, Ngài đưa cho Triệu Tuyển để y theo đó mà chuẩn bị tống táng lúc lâm chung. Triệu Tuyển bèn cúi đầu khẩn thỉnh ba lần:

- Xin Thầy hãy từ bi mà trụ lại thế gian lâu dài. Ngược lại, chúng sanh biết y theo ai mà nương nhờ !

Ngài chỉ mỉm cười mà thôi. Chẳng bao lâu, Ngài nhiễm bịnh, rồi dâng sớ xin từ biệt. Nhà vua liền sai sứ đem thuốc thang đến, và lại ban cho chức Tề Quốc Công, cùng ba ngàn thực ấp. Ngài không nhận, và chẳng vui lòng, bảo:

- Chư thánh chúng xả thân như duỗi cánh tay. Khi trăng tròn Ta sẽ viên tịch. Lúc lâm chung sao còn nghĩ chuyện lợi danh !

Rằm tháng sáu, Ngài lấy nước hương tắm gội, rồi nằm xuống giường, đặt đầu về hướng đông, mặt hướng về phía bắc, nhập định đại thủ ấn mà viên tịch, thọ bảy mươi tuổi, được năm mươi tăng lạp. Đệ tử nối pháp là Huệ Lãng. Nhà vua bèn bãi triều trong ba ngày, xuất tiền bố thí, và dựng tháp thờ phụng. Trước khi Ngài nhập diệt, chư tăng thường mộng thấy lầu các Bồ Tát Văn Thù bị sụp đổ; chùy Kim Cang bay lên hư không. Hồ nước đằng sau chùa Đại Hưng Thiện chợt khô cạn. Hoa trong vườn Trúc Lâm Bảo Đình đều khô héo.

Mồng sáu tháng bảy làm lễ trà tỳ. Nhà vua ban tặng pháp hiệu là Đại Biện Quảng Chánh Tri Tam Tạng. Trà tỳ xong, thâu lấy cả trăm hột xá lợi. Trong tám mươi hột, đảnh cốt vẫn còn nguyên. Trong đó có một hạt màu sắc nửa ẩn nửa hiện. Nhà vua ban sắc lập tháp thờ xá lợi tại bổn viện.

Suốt một đời hoằng pháp, ngài Bất Không luôn vì việc lợi sanh lợi vật. Pháp môn tổng trì của Ngài thù thắng vi diệu, không ai có thể đo lường sự sâu cạn.

Xưa kia, Đường Huyền Tông rất tôn kính Ngài. Năm nọ, trời hạn hán, nhà vua triệu Ngài đến để cầu mưa. Ngài bảo rằng qua ngày khác thì mới có thể cầu mưa được. Nếu cứ cưỡng cầu thì mưa sẽ gây bao điều rắc rối. Nhà vua lại ban sắc thỉnh vị thầy bổn sư của Ngài (tức là ngài Bạt Nhật La Bồ Đề) thiết đàn tràng cầu mưa. Quả nhiên mưa gió không ngừng. Phố phường đều bị nạn lụt lội, cây cối ngã rất nhiều. Nhà vua lại triệu thỉnh Ngài khiến trời dừng mưa. Ngài bèn đọc thần chú bằng tiếng Phạn. Trong khoảnh khắc trời dừng mưa.

Tại núi Bắc Mang có một con rắn thần. Mỗi tối thường thổi sương mù. Lần nọ, Ngài đi ngang qua đó. Thấy Ngài đến, rắn thần bèn hiện thân, thưa:

- Con đang thọ quả báo ác. Không biết Hòa Thượng có thể độ được chăng ? Con thường muốn khiến nước sông tràn ngập thành Lạc Dương cho hả dạ !

Ngài bèn thuyết tam quy y năm giới cấm và lý nhân quả cho rắn thần, rồi lại dạy:

- Vì tâm sân hận mà ngươi phải thọ quả báo như vầy. Nay lại khởi tâm phẫn hận nữa thì Ta không có pháp lực nào để cứu độ. Nếu y theo lời dạy bảo của Ta thì ngươi sẽ xả bỏ được thân rắn.

Sau này, dân làng xung quanh thấy xác một con thuồng luồng to lớn, mùi hôi thúi xông lên cả mấy dặm.

Lần nọ, trong niên hiệu Thiên Bảo, tướng Tây Phiên là Đại Thạch Khang hưng binh vây phủ Tây Lương. Vua triệu Ngài vào để cầu cứu. Ngài bèn lập đàn, dâng hương, tụng hai mươi bảy biến Nhân Vương Mật Chú. Nhà vua thấy binh thần khoảng năm trăm vị ở trong cung điện, nên kinh hoàng hỏi han. Ngài đáp:

- Tỳ Sa Môn Thiên Vương lãnh binh thần cứu An Tây. Xin Hoàng Thượng hãy mau thiết lễ cúng dường thức ăn.

Ngày hôm sau, cách thành ba mươi dặm về phía đông bắc, trong sương mù thấy binh thần oai nghi cao lớn, mang thương kích, làm núi động đất chuyển. Phiên binh thấy thế kinh hoàng hoảng sợ. Trong doanh trại của Phiên binh có rất nhiều con chuột màu vàng. Các dây cung nỏ đều bị chúng cắn đứt. Trên lâu các của cổng thành phía bắc, Quang Minh Thiên Vương hiện thân, giương mắt phẫn nộ, khiến Phiên binh đều hoảng sợ bỏ chạy. Dẹp giặc xong, nhà vua ban sắc cảm tạ Ngài. Từ đó, nhà vua bèn ra lịnh cho vẽ tượng thiên vương đặt trên lâu các cổng thành ở bốn phía.

Trải qua ba đời vua, Ngài luôn được họ tôn sùng kình trọng nhờ những công lao thù thắng.

65. Tam tạng pháp sư Thú Bà Yết La Tăng Ha (Subhakarasimha, dịch là Thiện Vô Úy) [^]

Ngài vốn là người trung Ấn Độ, và là hậu duệ của vua Cam Lộ Phạn VươngẠ. Pháp danh tiếng Phạn của Ngài là Thú Bà Yết La Tăng Ha; Tàu gọi là Tịnh Sư Tử, và dịch là Thiện Vô Úy. Ngài còn có tên là Du Bà Ca La, dịch là Vô Úy. Người cha vốn là vua của một tiểu quốc ở trung Thiên Trúc. Với võ nghệ và đức độ kiêm toàn, vào năm mười tuổi Ngài đã thống lĩnh ba quân. Năm mười ba tuổi lên ngôi vua, được quần thần và dân chúng ái mộ. Vì anh em của Ngài ganh ghét, nên họ khởi binh làm loạn. Sau khi dẹp loạn xong, Ngài bèn nhường ngôi cho người anh để xuất gia tu đạo. Lúc đến vùng Nam Hải, Ngài gặp sa môn Thù Thắng Chiêu Đề, dạy đạo tu hành đắc được tam muội, rồi lấy cát đắp hàng ngàn ngôi tháp.

Ngài lại theo thương thuyền chu du các nước. Trên thuyền, Ngài mật tu thiền định. Miệng thường tụng kinh phóng ánh hào quang bạch sáng. Trong ba ngày, tuy không có gió, nhưng thuyền chạy cả hàng chục ngàn dặm. Ngày nọ, thương thuyền chợt gặp cướp biển. Ngài bèn thầm niệm tụng chân ngôn. Bồ Tát Thất Cu Chi hiện toàn thân tướng, khiến bọn cướp đều bỏ cung giáo mà quy y.

Thiên tánh của Ngài thông minh đỉnh ngộ, tài trí siêu quần, thâm giải đạo lý năm thừa giáoẠ cùng tam họcẠ; liễu ngộ đến cội nguồn pháp tổng trì và thiền định; tinh tường các nghệ thuật diệu xảo.

Sau này, Ngài đến tu viện Na Lan Đà (gọi là Thí Vô Yểm). Tu viện này là hội phủ của chư thánh tăng đời tượng pháp. Trong chùa có trưởng lão Đạt Ma Cúc Đa, thường mật tu thiền định, thọ mật ấn của đức Như Lai, vốn là đệ tử của Bồ Tát Long Thọ. Diện mạo của trưởng lão Đạt Ma Cúc ĐaẠ trông bề ngoài chỉ như bốn mươi tuổi, nhưng thật tình là tám trăm tuổi. Tam tạng pháp sư Huyền Trang đã có lần gặp qua.

Ngài Thiện Vô Úy bèn dập đầu đảnh lễ, tôn làm thầy bổn sư. Sau này, trưởng lão Đạt Ma Cúc Đa truyền cho ngài Thiện Vô Úy pháp Tổng Trì Du Già Tam Mật Giáo. Đương thời, chư long thần bay vần vũ đông đầy trước mắt. Trong khoảnh khắc ngài Thiện Vô Úy đều khế hội thọ hết các mật ấn. Hôm đó, Ngài được thọ phép quán đảnh, và trở thành thầy của trời người, tức được xưng là bậc Tam Tạng Pháp Sư; nghĩa là bên trong vị nầy đã chứng nhập giới định huệ; bên ngoài đã thông suốt ba tạng kinh luật luận, và dùng Đà La Ni để tổng nhiếp tất cả pháp. Đà La Ni là bánh xe Bồ Đề Tốc TậtẠ, và là biển giải thoát kiết tường. Ba đời chư Phật xuất sanh nơi pháp môn này, và hằng tương truyền ngọn đuốc huệ sáng soi. Vì căn tánh của chúng sanh khác nhau, nên ngọn đuốc huệ cũng nhiều vô lượng. Do đó, đức Phật mới thuyết nhiều pháp thiền định khác nhau. Chư Bồ Tát tổng nhiếp nơi các tam muội, mà lập tức thăng lên phẩm vị, nhập vào biển đại giác.

Đương thời, ngài Thiện Vô Úy đi chiêm ngưỡng lễ bái các thánh tích mà không màng gian nan nguy hiểm. Tại mỗi nơi thánh tích Ngài đều đến chiêm bái ba lần. Ngài lại vào núi Kê Túc, cạo tóc cho tôn giả Ma Ha Ca Diếp, cùng thọ pháp quán đảnh của Bồ Tát Quán Âm. Ngài thường an cư kiết hạ trên núi Linh Thứu. Mãnh hổ thường đến cầu đạo nơi Ngài. Ngài lại vào sâu trong hang núi, thấy bóng tượng Phật Thích Ca cùng hai vị thị giả, thật như còn sống.

Bấy giờ những tiểu quốc ở trung Thiên Trúc bị nạn hạn hán, nên các quốc vương thỉnh Ngài cầu mưa. Lúc Ngài lập đàn tràng, đại chúng đều thấy Bồ Tát Quán Âm hiện trong vòm trời sáng, tay cầm bình quân trì mà đổ nước xuống, khiến mưa to ào ạt. Đại chúng thấy vậy, đều vui mừng, được việc chưa từng có.

Tại Ngũ ThiênẠ, sau khi Phật nhập Niết Bàn, bọn ngoại đạo đua nhau nổi lên như ong. Chín mươi sáu tà kiến nối nhau tương truyền. Ngài đều tùy theo kiến chấp của họ mà dẹp phá nghi lầm, khiến họ bỏ tâm tà, xả bến mê, bước lên đường giác ngộ. Mây pháp Đại Thừa và Tiểu Thừa thấm nhuần. Nước định tam muội tròn đầy làm pháp khí. Đánh ngã dị học, dựng cờ chánh pháp. Kiến lập đạo tràng tâm vương thù thắng, khiến tâm cuồng loạn của họ ngừng, tự thân lễ Phật, quy y Tam Bảo.

Lần nọ, trưởng lão Đạt Ma Cúc Đa bảo ngài Thiện Vô Úy:

- Này Thiện Nam Tử ! Ngươi có duyên lành với nước Chấn ĐánẠ. Hãy sang bên đó mà giáo hóa chúng sanh.

Nghe lời chỉ dạy của tôn sư, ngài Thiện Vô Úy từ biệt lên đường. Ngày nọ, gặp một con sông ở nước Ca Thấp Di La, mà không có cầu, Ngài lướt trên mặt nước để qua sông. Lần khác, một vị trưởng giả thỉnh Ngài đến nhà thọ trai. Đồng thời, vị trưởng giả đó cũng thỉnh một vị A La Hán đến thọ trai chung với Ngài. Vừa gặp mặt Ngài, vị A La Hán nói:

- Con là người tu theo giáo pháp Tiểu Thừa, còn Đại Đức đã đăng quả vị Bồ Tát.

Thế nên, vị A La Hán kia nhường tòa ngồi chính cho Ngài. Dùng trai xong, vị A La Hán kia bèn bay lên hư không mà biến mất.

Lúc đến nước Ô Trường, Ngài thường giảng pháp Tỳ Lô trong cung Đột Quyết; an thân thiền định dưới các gốc cây. Trên đường đi, Ngài gặp bọn cướp. Bị chúng chém ba nhát đao mà chẳng hề hấn chi. Đao chặt vào thân Ngài như chạm vào đồng sắt. Trước kia, thấy núi Tuyết Sơn cao chót vót, Ngài không muốn vượt qua. Trưởng lão Đạt Ma Cúc Đa từ hư không bay đến, bảo:

- Thân của Bồ Tát đồng với hư không, mà nào xả sanh tử để nhập Niết Bàn ! Ngươi đi đã lâu, vậy thân có bịnh chăng ? Nếu không có bịnh, sao lại sợ sệt mà không dám vượt qua núi Tuyết ?

Vừa hỏi xong, trưởng lão Đạt Ma Cúc Đa bèn bay lên trời rồi biến mất. Nghe những lời răn nhắc của trưởng lão Đạt Ma Cúc Đa, Ngài tiến bước, mà không còn chút do dự. Trên đường đi, Ngài đi qua nước Thổ Phiên (Tây Tạng), và cùng thương nhân đồng hành. Ngài lại gặp bọn cướp ra chặn đường, nên bí mật bắt ấn, khiến chúng phải cúi đầu sám hối tạ tội. Đêm hôm vừa tới biên giới nước Trung Thổ, thần nhân hiện hình, thưa:

- Đây là biên giới phía đông, không nằm trong phạm vi cai quản của đệ tử, mà chính là đất Đông Độ do Bồ Tát Văn Thù bảo hộ.

Nói xong, thần nhân bèn đảnh lễ, rồi biến mất. Đó chính là thần Ca Tỳ La, đã từng theo hộ vệ Ngài.

Ngài dùng lạc đà mang kinh đến Tây Châu. Vừa tới một bờ sông thì long thần bèn kéo chân của lạc đà xuống nước. Ngài cũng vào long cung ba ngày liền, mà thuyết pháp giáo hóa, khai ngộ cho loài thủy tộc. Sau đó, Ngài lại dẫn lạc đà trở lên bờ sông, mà kinh điển không bị ướt chút nào.

Xưa kia, Ngài đang đi du hóa tại Bắc Thiên Trúc, mà danh đức đã vang truyền đến Trung Thổ. Niên hiệu Khai Nguyên nguyên niên (713) Đường Huyền Tông mộng thấy đàm đạo với một vị chân tăng, tướng hảo vô cùng oai nghiêm.

Niên hiệu Khai Nguyên thứ tư (716), năm tám mươi tuổi, Ngài mang kinh điển tiếng Phạn đến Trường An. Thật là phù hợp với giấc mộng lành, nên nhà vua rất vui mừng, trang nghiêm đạo tràng cho Ngài cư trú, và tôn xưng Ngài làm thầy. Chư vương hầu cũng đồng cúi đầu đảnh lễ. Nhà vua ban sắc cho Ngài an trú tại nam viện ở chùa Đại Hưng Thiện, rồi thỉnh Ngài qua chùa Tây Minh. Nhà vua tự thân đến thi lễ và vấn an, cực kỳ kính trọng. Tại Thiên Cung, nhà vua thỉnh Ngài lên ngồi trên tòa cao, rồi đảnh lễ xưng tôn làm quốc sư. Ngài bèn dạy nhà vua về thừa giáo Như Lai. Từ đó, Phật pháp được hưng thạnh cực kỳ.

Bấy giờ, một thuật sĩ nọ có khả năng sai khiến quỷ thần, làm bao việc biến hóa. Ông ta muốn vào hoàng cung để so tài pháp thuật. Ngài vẫn ngồi nghiễm nhiên bất động, mà tay chân của thuật sĩ kia không thể cử động nổi, nên đành phải rút lui.

Sang năm sau phụng theo chiếu chỉ, Ngài bắt đầu phiên dịch kinh điển tại viện Bồ Đề, và dâng sớ cung thỉnh chư danh tăng cùng duyệt bản dịch tiếng Tàu. Khởi đầu, Ngài dịch một quyển Hư Không Tạng Cầu Văn Trì Pháp. Sa môn Tất Đạt chuyển ngữ. Vô Trước ghi chép, rồi đem vào cung nội. Nhà vua xem qua rất là vui mừng và tán thán Ngài.

Xưa kia, sa môn Vô Hành sang Tây Vức và Thiên Trúc học ngôn ngữ những nơi đó, cùng phiên dịch kinh điển, rồi trở về. Chẳng may thay, Vô Hành thị tịch tại bắc Thiên Trúc. Những bản dịch của Vô Hành được mang về, đặt tại chùa Hoa Nghiêm. Ngài Thiện Vô Úy cùng thiền sư Nhất Hạnh tuyển chọn được vài quyển thuộc pháp môn tổng trì, mà chưa được phiên dịch.

Khai Nguyên thứ mười hai (724), Ngài phụng chiếu đến trú tại chùa Phước Tiên ở Lạc Dương, rồi phiên dịch quyển kinh Tỳ Lô Giá Na. Bộ kinh này có một trăm ngàn bài tụng. Ngài lại dịch ra bảy quyển kinh Đại Tỳ Lô Giá Na Thành Phật Thần Thông Biến Gia Trì (hay kinh Đại Nhật, thuộc hệ Thai Tạng Giới của Mật giáo). Sa môn Bảo Nguyệt chuyển ngữ. Thiền sư Nhất Hạnh ghi chép và hiệu đính. Văn dịch thâm thúy; trên phù hợp với ý của Phật, dưới khế hợp với căn duyên của chúng sanh, khiến lợi ích phổ cập khắp nơi. Ngài lại dịch ra ba quyển kinh Tô Bà Hô Đồng Tử, và ba quyển kinh Tô Tất Địa Yết La. Hai quyển kinh này đầy đủ các thần chú chân ngôn Tỳ Nại Da, tức Mật Chú Cấm Giới. Người chưa nhập vào Mạn Trà La, thì không thể tụng trì, cũng giống như người chưa thọ giới cụ túc thì không thể nghe chư tăng tụng giới. Quyển kinh Hư Không Tạng Bồ Tát Năng Mãn Chư Nguyện Tối Thắng Tâm Đà La Ni Cầu Văn Trì Pháp là một phần nhỏ trong quyển Kim Cang Đảnh Thành Tựu Nhất Thiết Nghĩa Đồ.

Tánh tình Ngài thích nơi vắng lặng tịch tĩnh. Ngài thường khai mở pháp thiền quán, khuyến khích kẻ sơ học. Đương thời, thiền sư Nhất Hạnh là vị hiền triết, thâm nhập định huệ, thấu suốt diệu lý âm dương, và được vua quan quy ngưỡng tôn kính. Tuy nhiên, vì vẫn còn có những chỗ nghi ngờ, nên Nhất Hạnh cũng thường đến cầu ngài Thiện Vô Úy khai thị. Tại bổn viện, Ngài thường đúc những ngôi tháp bằng đồng, tinh xảo hơn trời người, để làm khuôn mẫu cho hậu thế. Đại chúng trong chùa cũng bắt chước Ngài mà đúc tháp. Lần nọ, một ngọn gió lớn thổi đến, khiến lửa phụt cháy lan. Ngài bảo đại chúng rằng chớ có lo sợ. Quả nhiên trong giây lát, tuyết rơi xuống, khiến lửa tắt, và ngay trong ngôi tháp chợt xuất ra một đóa hoa. Đại chúng đều vui mừng tán thán.

Lần khác, trời hạn hán, nhà vua sai sứ đến thỉnh Ngài cầu mưa. Ngài bảo:

- Nay bị hạn hán là điều đương nhiên. Nếu cứ cưỡng ép mà cầu rồng phun mưa thì sẽ bị bão lụt, tự chiêu tổn hoại.

Nhà vua cứ một mực khẩn cầu, nói:

- Dân chúng bịnh khổ vì hạn hán. Có phong lôi (sét đánh) cũng là đủ thích ý rồi.

Ngài từ chối mãi cũng không được, nên bắt buộc phải lập đàn cầu mưa. Lúc quan quân đem tràng phan, tù và ra, Ngài bảo rằng không đủ để cầu mưa. Ngài bèn lấy một bát nước, rồi dùng một con dao nhỏ quậy bên trong, và tụng trăm câu thần chú bằng tiếng Phạn. Trong khoảnh khắc, có một con rồng thân hình màu đỏ, dài cả một ngón tay, bơi lặn dưới đáy bát nước. Ngài lại quậy nước và tụng thần chú. Lát sau, một làn khói trắng từ trong bát nước xông lên, bốc cao mấy chục thước rồi tan mất. Ngài bảo các vệ sĩ:

- Hãy đi mau. Mưa sẽ rơi !

Các vệ sĩ vừa bước ra khỏi giảng đường, rồi xoay đầu nhìn lại, thấy vầng khói trắng chợt bay trở lại vần vũ trên nóc mái giảng đường, rồi lại có một cơn gió thổi đến, cùng tiếng sét nổ vang. Các vệ sĩ vừa trở lại cầu Thiên Tân thì nước mưa chảy tràn và chạy theo vó ngựa. Cây cối hai bên vệ đường bị gió thổi ngã rất nhiều. Lúc các vệ sĩ vào triều bẩm tấu, y phục của họ dính đầy bùn sình. Nhà vua càng tín phụng Ngài hơn.

Lần nọ, có một con thuồng luồng sống trên một ngọn núi. Lúc vừa đến đó và thấy nó, Ngài bèn hô:

- Hãy mau qua thành Lạc Dương !

Nói xong, Ngài tụng thần chú vài trăm biến. Vài ngày sau, con thuồng luồng chết. Đó là điềm báo loạn An Lộc Sơn sắp phát khởi. Hôm nọ, Ngài đến thăm luật sư Đạo Tuyên. Đạo Tuyên vừa thấy Ngài, bèn sanh tâm khinh lờn. Đến tối, gián rệp bò đầy vào cửa phòng của Đạo Tuyên. Ngài Thiện Vô Úy bèn quát:

- Lão bộc luật sư đã giết các Phật tử.

Đạo Tuyên mới biết Ngài là một vị Bồ Tát hóa thân, nên đắp y ca sa, trịnh trọng lễ bái sám hối.

Niên hiệu Khai Nguyên thứ hai mươi (732), Ngài dâng sớ xin trở về Thiên Trúc, nhưng nhà vua không khứng chịu. Đến mồng bảy tháng mười, niên hiệu Khai Nguyên thứ hai mươi ba (735), Ngài nhập tịch, thọ chín mươi chín tuổi, được tám mươi tăng lạp. Tăng lữ trong toàn quốc đều đau buồn mến tiếc. Tân Luật Sư đứng ra lo việc an táng. Ba ngày sau, tăng chúng an táng nhục thân của Ngài tại chùa Quảng Hóa ở Long Môn tại núi Tây Sơn. Do sức định huệ, toàn thân của Ngài không hoại. Ngày làm lễ an táng nhục thân của Ngài, trời đất ảm đạm u buồn, núi non đều đổi màu sắc. Đệ tử nối pháp là thiền sư Bảo Úy, thiền sư Huệ Úy, v.v...

66. Ngài Bát Lặt Nhã (Trí Huệ) [^]

Ngài là người nước Ca Tất Thí ở bắc Thiên Trúc, tên tục là Kiều Đáp Ma Đề. Mới bảy tuổi mà phát tâm xa lìa gia đình, quy y Tam Bảo. Bấy giờ, với thiên tư đỉnh ngộ, Ngài thường y theo lời dạy của chư đại đức mà học một trăm ngàn câu kệ của bốn bộ kinh A Hàm, và ba mươi ngàn bài kệ của kinh A Tỳ Đạt Ma. Lúc đến tuổi trưởng thành, Ngài theo vị tôn sư đi qua nước khác để thọ giới cụ túc. Lúc ấy, Ngài tụng thuộc gần bốn mươi ngàn bài kệ của bộ Tát Bà Đa, và hai mươi bảy ngàn bài kệ của bộ Câu Xá. Ngài lại đọc tụng và thông suốt nghĩa lý bộ luận Đại Bà Sa. Trong bảy năm, Ngài trú tại đó để chuyên tu học giáo lý Tiểu Thừa, rồi đến tu viện Na Lan Đà ở trung Thiên Trúc. Nơi đó, Ngài học kinh luật giáo lý Đại Thừa như Duy Thức, Du Già, Kim Cang, Bát Nhã, Luật tạng, và ngũ minh. Ngài lại y chỉ theo học ba đại luận sư đương thời như Trí Hộ, Tiến Hữu, Trí Hữu. Sau này, Ngài đến chiêm lễ rừng Song Lâm (Ta La Song Thọ), nơi đức Phật nhập Niết Bàn, và tám tháp lớn thờ xá lợi của Phật. Trong mười tám năm ròng, Ngài thường qua lại chiêm ngưỡng lễ bái các thánh tích.

Nghe tiếng một danh sư tại nam Thiên Trúc, Ngài bèn đến đó để cầu học đạo. Nơi đó có quán đảnh sư là Đạt Ma Da Xá. Vừa thấy ngài Bát Lặt Nhã, ngài Đạt Ma Da Xá biết đây là pháp khí, nên dạy kinh Du Già Pháp Nhập Mạn Trà La Mật Hộ Thân Ngũ Bộ Ấn Khế. Trong một năm, Ngài học thuộc ba ngàn năm trăm kệ tụng. Nghe Bồ Tát Văn Thù đang trụ ở nước Chi NaẠ, nên Ngài chống tích trượng đi về hướng đông để truyền bá chánh pháp. Thế nên, Ngài theo thuyền sang Đông Độ. Thuyền vừa vào biên cảnh Quảng Châu thì bị gió thổi ngược lại miền đông nước Sư Tử. Ngài lại lên thuyền lớn, chu du khắp các nước ở Nam Hải. Vừa vào vùng duyên hải tỉnh Quảng Đông thì có một cơn gió lốc thổi đến, khiến thuyền bể người chết, duy chỉ còn một mình Ngài sống sót. Đến tối canh năm thì lặng gió. Bấy giờ, kinh luận mà Ngài đem theo cũng bị trôi dạt mất. Lúc Ngài lội được lên bờ thì thấy kinh luận nằm rải rác trên bãi biển. Do đó, Ngài bèn lấy cây trúc mà vạch tìm kinh luận dưới cát biển. Ngài tự bảo:

- Chắc là căn tánh của người Chi Na chưa thành thục để tiếp nhận kinh luận giáo lý Đại Thừa này.

Ngài bèn mang kinh, đi bộ nửa tháng thì đến Quảng Châu. Đương thời nhằm vào đời vua Đức Tông.

Niên hiệu Trinh Nguyên thứ tám (792), nhà vua ban sắc lịnh cho Ngài vào kinh thành, khởi sự phiên dịch kinh điển. Bấy giờ, chư danh tăng cũng hội tụ, đồng hành việc phiên dịch. Sa môn Bát Nhã (người nước Kế Tân), tụng kinh văn tiếng Phạn. Các sa môn ở chùa Quang Trạch chuyển ngữ. Sa môn Viên Chiếu ở chùa Tây Minh ghi chép.

Suốt những năm trú nơi đó, Ngài luôn tham dự việc phiên dịch kinh điển. Lời văn lưu loát, khiến nhà vua cũng phải ban sắc viết lời tựa cho những bộ kinh mà Ngài vừa phiên dịch xong.

Sau này, Ngài thị tịch tại Lạc Dương. Phần mộ được an táng tại Tây Võng của Long Môn. Tháp hiện nay vẫn còn tồn tại.

67. Ngài Liên Hoa [^]

Ngài là người Thiên Trúc. Năm 784, chống tích trượng sang yết kiến Đường Đức Tông, xin một cái chuông, để mang trở về Thiên Trúc mà làm Phật sự. Vua ban sắc cho tiết độ sứ Lý Phục ở Quảng Châu đúc chuông đồng. Đúc xong, nhà vua ban sắc cho người mang sang nam Thiên Trúc để tại chùa Kim Đôi. Ngài lại mang cái chuông này đến nước Bảo Quân (Ratnasena), và an trí trong tháp Tỳ Lô Giá Na. Sau này, Ngài mang phần cuối của kinh Hoa Nghiêm đến kinh đô. Tam tạng pháp sư Bát Nhã tại chùa Sùng Phước phiên dịch thành bốn mươi quyển.

68. Ngài Mâu Ni Thất Lợi (Munisri, dịch là Tịch Mặc) [^]

Ngài là người bắc Thiên Trúc, xuất gia thọ pháp tại tu viện Na Lan Đà. Năm 793, Ngài xuất phát từ tu viện Na Lan Đà, rồi đến Trường An vào năm 800. Sau đó, Ngài được vua ban sắc cho trú tại chùa Từ Ân, và cùng tam tạng pháp sư Bát Nhã dịch mười quyển Thủ Hộ Quốc Chủ Đà La Ni.

69. Ngài Mãn Nguyệt (Purnasoma) [^]

Ngài là người ở Tây Vực, sang Chấn Đán, nhận trọng trách phiên dịch kinh điển. Ngài quán thông thấu triệt pháp môn Du Già, cùng có thần lực kỳ dị. Đời Đường Văn Tông, niên hiệu Khai Thành (836-840), Ngài mang kinh điển bằng tiếng Phạn đến Trung Thổ, và cùng với sa môn Kim Cang Tất Địa, v.v... dịch bốn quyển Đà La Ni Tập và một quyển Thú Đà Thiên Tử Thuyết Tôn Thắng Kinh. Bấy giờ ngài Tri Huyền, tức quốc sư Ngộ Đạt, tôn ngài Mãn Nguyệt làm thầy.

Ngoài ra, từ thế kỷ thứ nhất đến thế kỷ thứ mười, có rất nhiều nhà dịch giả từ Thiên Trúc, Đại Nhục Chi, Tây Vực, v.v... sang Trường An, Lạc Dương, Kiến Nghiệp, v.v... phiên dịch kinh điển như sau:

Ngài An Pháp Khâm, người nước An Tức, tại Lạc Dương từ năm 281 đến năm 306, dịch kinh Đạo Thần Túc Vô Cực Biến Hóa, kinh Văn Thù Sư Lợi Hiện Bảo Tạng, kinh A Xà Thế Vương, truyện A Dục Vương.

Ngài Chi Pháp Độ, người nước Đại Nhục Chi, dịch kinh Thệ Đồng Tử, v.v... tại Lạc Dương vào năm 301.

Ngài Nhã La Nghiêm, người Thiên Trúc, dịch kinh tại Lạc Dương vào khoảng năm 316.

Ngài Chi Đạo Căn, người nước Đại Nhục Chi, đến Kiến Nghiệp vào năm 335, dịch kinh Phương Đẳng, Pháp Hoa, v.v...

Ngài Trúc Đàm Vô Lan (Dharmaranya, dịch là Pháp Chánh), người nước Thiên Trúc, dịch kinh tại Kiến Nghiệp từ năm 381 đén năm 395.

Ngài Chi Thi Lôn, người nước Đại Nhục Chi, dịch hai quyển kinh Như Huyễn Tam Muội, Thượng Kim Quang Thủ, và hai quyển kinh Thủ Lăng Nghiêm vào đời Tiền Lương, năm 373.

Ngài Cưu Ma La Bồ Đề (Kumarabodhi, dịch là Đồng Giác), là người nước Thiên Trúc, dịch kinh tại Trường An từ năm 369 đến năm 371.

Ngài Đàm Ma (Dharmapriya, dịch là Pháp Ái), dịch kinh tại Trường An vào năm 382.

Ngài Ca Lưu Đà Gia (Kalodaka, dịch là Thời Thủy), là người nước Thiên Trúc, dịch kinh tại Kiến Nghiệp vào năm 392.

Ngài Khương Đạo Hòa, người nước Khương Cư, dịch kinh tại Kiến Nghiệp vào năm 396.

Ngài Tăng Già Đà (Sanghata, dịch là Nhiêu Thiện) là người Tây Vức, dịch kinh tại Bắc Kinh từ năm 402 đến 412.

Trúc Nan Đề (Nandi, dịch là Vân Hỷ) cư sĩ người Thiên Trúc, dịch kinh tại Kiến Nghiệp vào năm 419.

Ngài Chi Đa Mật (Gitamita, dịch là Ca Hữu) người Tây Vực, dịch kinh tại Kiến Nghiệp vào năm 420.

Ngài Công Đức Trực (Gunaila) là người ở Tây Vực, đến Kinh Châu dịch kinh vào năm 462.

Ngài Phật Đà Bạt Di (Sanghavarman) người nước Sư Tử, dịch kinh tại Kiến Nghiệp vào năm 478.

Ngài Vật Đề Đề Sạn Ngư (dịch là Liên Hoa Thanh Tịnh) người nước Quy Từ. Ngộ Không từ Thiên Trúc đi ngang qua nước Quy Từ, gặp ngài Vật Đề Đề Sạn Ngư tại chùa Liên Hoa, nên cung thỉnh dịch kinh Thập Lực.

Ngài Bát Nhã là người nước Kế Tân. Năm 795 dịch ra mười quyển thuộc phần cuối của kinh Hoa Nghiêm là Phẩm Phổ Hiền Hạnh Nguyện, do Ngài mang từ nước Ô Trà sang Đông Độ.

Ngài Vô Năng Thắng là người A Chất Đạt Tản ở Thiên Trúc, cũng phiên dịch kinh điển vào cuối đời Đường.

Y cứ theo quyển ‘Khai Nguyên Thích Giáo Lục Tải’, thì từ đời Hậu Hán đến đời Đường niên hiệu Khai Nguyên, các nhà dịch giả, gồm chư tăng lẫn cư sĩ, có khoảng 171 vị, dịch được 2278 bộ và 7046 quyển kinh. Những kinh điển này bao gồm những bộ kinh chân chánh và ngụy tạo. Theo quyển ‘Khai Nguyên Thích Giáo Lục Tải’ thì những bản kinh chân thật, hiện còn tồn tại là 968 bộ và 4507 quyển. Vào đời Tống dịch thêm được hơn năm trăm quyển. Tổng cộng khoảng năm ngàn quyển kinh luật luận. Từ năm 67 đến năm 789 là thời gian mà đại đa số các kinh điển đã được phiên dịch. Trước và sau thời gian đó, đều là những phần phụ.

---

Tài liệu phiên dịch và trích dẫn

1. Đại Tạng Kinh quyển thứ 50, bộ sử truyện thứ 2: Cao Tăng Truyện, Tích Cao Tăng Truyện, Tống Cao Tăng Truyện.

2. Trung Quốc Phật Giáo Thông Sử (quyển 1, 2, 3, 4), Liêm Điền Mậu Hùng trước tác. Quan Thế Khiêm dịch.

3. Trung Quốc Phật Giáo Phát Triển Sử (quyển 1, 2, 3), Trung Thôn Nguyên Đẳng trước tác. Dư Vạn Cư dịch.

4. Trung-Ấn Phật Giáo Giao Thông Sử, Thích Đông Sơ trước tác.

5. Ấn Độ Thông Sử, Chu Dương Quang trước tác.

6. Phật Thiền Cao Tăng, Lâm Đồng Chiếu biên soạn.

7. Trung Quốc Phật Giáo Sử, Tưởng Duy Kiều.

8. Lịch Sử Phật Giáo Việt Nam, Thích Mật Thể.

9. Hai Ngàn Năm Việt Nam và Phật Giáo, Lý Khôi Việt.

10. Kenneth Ch'en, Buddhism in China, A History Survey.

---

Mục lục | I | II | III | IV | V |

Trở về mục "Phật giáo năm Châu"

Đầu trang