- ĐẠI SƯ PHÁP TẠNG NGƯỜI TẬP ĐẠI THÀNH
TÔNG HOA NGHIÊM
- Đỗ Trị Bình
1. ĐỐT TAY CÚNG DƯỜNG :
Ngày
02 tháng 11 năm Trinh Quán thứ 17 đời Đường Thái Tông (643), trong một gia
đình họ Khương ở Quốc đô Trường An đã hạ sanh một bé trai rất
khôi ngô tuấn tú. Đức bé ấy mày rậm tóc dày, mặt rộng tai to, rất
có phước tướng. Đó chính là Pháp Tạng, người mà sau này đã trở
thành vị Tổ sáng lập ra tông Hoa Nghiêm trong nền Phật giáo Trung Quốc.
Pháp
Tạng chào đời đã đem lại bao niềm vui và hy vọng cho nhà họ Khương nọ.
Đương thời, cha Ngài là Khương Mật đã làm quan đến chức Tả Vệ Trung
Lang Tướng. Nhìn đứa con trai đầu lòng khôi ngô tuấn tú, Khương Mật thấy
lòng mình trào dâng bao niềm vui khôn tả. Ông hy vọng, sau này Pháp Tạng sẽ
là người làm rạng danh Tông tổ, nối nghiệp họ Khương.
Điều
mà ông suy nghĩ, không phải là cảm nhận nhất thời. Trong một xã hội trọng
nam khinh nữ như thế này, người đàn ông là trụ cột của gia đình. Hơn
nữa, nhà họ Khương không phải là gia đình tầm thường, mà là một
dòng họ thuộc tầng lớp thượng lưu quý tộc. Đã ở vào tầng lớp thượng
lưu trong xã hội, đương nhiên sẽ có những quan niệm, cách sống của
riêng tầng lớp ấy. Nghĩ lại quá trình lịch sử vinh quang, chói lọi của
dòng họ mình, Khương Mật cảm thấy trách nhiệm nuôi dạy đứa con này
đè nặng trên vai. Tạo dựng cho nó một tương lai huy hoàng là điều ông
thường lao tâm khổ tứ.
Tiên
tổ họ Khương vốn bắt đầu từ nước Khương Cư. Khương Cư là một quốc
thành ở Tây Vực xưa kia, nó nằm giữa hồ Ba Nhĩ Khắc Thập (Balkash Lake)
và Hàm Hải. Bốn đời về trước, tổ tiên của Khương Mật từng làm Tể
tướng nước Khương Cư. Đến đời cha ông, do muốn học hỏi nền văn hóa
của Trung nguyên và tiếp nhận sự trù phú của Trường An, nên cha ông đã
đem cả nhà đến sinh sống tại Trường An. Có thể nói, gia đình họ Khương
này chịu ảnh hưởng sâu sắc văn hóa của Trung Ấn và ân vua như trời
biển. Bởi vậy, Khương Mật thường thầm phát nguyện, nhất định dạy
dỗ Pháp Tạng thành người hữu dụng.
Lúc
Pháp Tạng chào đời, cũng chính là lúc nền Phật giáo Trung Quốc cực kỳ
phát triển. Đương thời việc thờ Phật, kính Tăng đã trở thành tập tục
truyền thống. Không chỉ riêng thiện nam tín nữ, quần chúng nhân dân, mà
ngay cả văn nhân học sĩ, vương công quý tộc, hoàng thân quốc thích cũng
đều như vậy. Như Đường Thái Tông là một minh quân lưu danh trong sử sách.
Trong quá trình ông thống nhất đất nước, dẹp sạch giặc loạn, Tăng
binh đã góp một phần không nhỏ trong công cuộc ấy. Sau khi lên ngôi, Đường
Thái Tông kính phụng Phật pháp, thực thi chính sách trị quốc an dân. Khắp
châu quận trong nước, nơi nào cũng có chùa viện, có không biết bao Cao tăng
và học giả Phật giáo nối nhau hoằng truyền Phật pháp. Trong thời Cao
Tông, Võ Châu, Tăng chúng rất được vương tôn đãi ngộ. Bởi vậy, cả
một triều đại nhà Đường, Danh tăng nối nhau xuất thế, tông phái Phật
giáo lần lượt ra đời. Lúc này, giữa Tăng chúng và học giả có sự
giao lưu rất mật thiết. Tăng tục cùng nhau tu học, truyền pháp, dịch
kinh. Người ta thường nói : Thiên thời, Địa lợi, Nhân hòa là ba nhân tố
quan trọng thúc đẩy mọi việc thành tựu. Pháp Tạng thật may mắn được
sanh vào một thời đại hội đủ ba nhân tố trên. Thời thế đã tạo anh
hùng rồi, nhưng còn phải xem anh hùng tạo thời thế như thế nào nữa !
Xét
về dòng tộc họ Khương, nước Khương Cư gần dãy Ba Cơ Tư Thản
(Pakistan) ngày nay, nên người dân xứ này nói tiếng Phạn là chính. Họ
mang đậm bản sắc văn hóa của Ấn Độ. Sau khi vào Trung Quốc, họ Khương
vẫn không quên ngôn ngữ và truyền thống văn hóa của quê hương. Họ vừa
biết nói tiếng Hoa, lại học tiếng Phạn. Pháp Tạng cũng vậy, từ khi ê
a học nói, người ta đã dùng tiếng Hoa, tiếng Phạn để dạy Ngài. Nói
ra thật lạ, chỉ mới mấy tuổi đầu, nhưng khả năng học hành của
Ngài vượt bậc chưa từng thấy. Chỉ trong thời gian ngắn Ngài đã nhớ mặt
chữ, thuộc cả câu, lại biểu đạt một cách trôi chảy. Thấy con thông
minh, Khương Mật không nén nổi vui mừng. Ông cho rằng, đứa bé này học
hành thông minh như vậy, thì con đường làm quan của nó chắc chắn không
mấy khó khăn.
Như
trước đã nói, triều đại nhà Đường chính là thời kỳ Phật giáo
Trung Quốc phát triển rực rỡ. Mọi tầng lớp trong xã hội đều chịu
ảnh hưởng Phật giáo. Nhà họ Khương này cũng không ngoại lệ. Huống
gì đây là một gia đình vốn có tín ngưỡng Phật giáo từ nhiều đời.
Sau khi vào Trung Quốc, tín ngưỡng ấy đã không hề giảm, mà ngược lại
càng sâu sắc hơn. Mẹ Pháp Tạng vốn là một tín đồ Phật giáo thuần
thành, những việc bà làm có một ảnh hưởng rất lớn đối với Pháp Tạng.
Vào năm Ngài 3 tuổi, có lần bà làm một bài thơ lấy đề là "Như
Lai Phật" và dạy cho Ngài học thuộc. Không ngờ mới đọc qua ba lần,
Pháp Tạng đã thuộc lòng. Bài thơ ấy như vầy :
-
Chân Như Như Lai Phật
-
Hay cứu khổ
thế gian
-
Vì thế phải thường niệm
-
Niệm niệm chớ sanh nghi
-
Chân Như Như Lai Phật
-
Mắt Từ nhìn chúng sanh
-
Phước tựa biển không lường
-
Cho nên phải
đảnh lễ.
Đối
với người lớn mà nói, nhiều khi bài thơ chỉ là chuyện đùa để giải
khuây, nhưng đối với một tâm hồn trẻ thơ như Pháp Tạng, bài thơ lại
có một ảnh hưởng vô cùng to lớn. Từ đó về sau, trong những lúc nói năng,
hành động hay đùa giỡn vui chơi, Pháp Tạng thường hay ví mình là Pháp sư,
Cao tăng. Mỗi lần nghe như vậy, Khương Mật thường tỏ ra thất vọng,
nhưng ông cũng không phải là người cố chấp. Vốn nhiều đời làm quan,
đương nhiên có ngôi cao thế mạnh, được người mến mộ, nhưng cái ý
nghĩ làm Cao tăng của một thời cũng chưa từng nằm ngoài suy nghĩ của
ông, huống gì con trai ông lại là một người thông minh dĩnh ngộ, có
thiên tính trời phú. Nghĩ đến đây ông thường tự nhủ, thôi thì để mọi
việc đến đi theo nhân duyên, vận mệnh.
Tháng
07 năm Trinh Quán thứ 20 (646), Đại sư Huyền Trang phụng chiếu Đường Thái
Tông, đem hết những điều thấy nghe của mình trong suốt quá trình đi Tây
Thiên thỉnh kinh, viết lại thành bộ ĐẠI ĐƯỜNG TÂY VỤC KÝ 12 quyển.
Mỗi lần nghe người lớn nói chuyện, Pháp Tạng phần nào cũng biết đôi
chút về sự tích của Đại sư Huyền Trang. Mỗi lần như vậy, Ngài thường
nói với mọi người rằng sau này lớn lên mình cũng sẽ đi Tây Thiên thỉnh
kinh. Việc này, đối với người lớn chỉ cười rồi quên đi, nhưng đối
với Ngài lại in sâu trong lòng.
Thấm
thoát Ngài đã đến tuổi đi học. Cha mẹ Ngài mời một vị thầy về dạy
riêng tại nhà, và Pháp Tạng bắt đầu học những kinh điển của Nho gia.
Từ đây Ngài mới chính thức học và tiếp nhận văn hóa của Nho gia, nó
là những học thuyết mà sau này đã góp phần không nhỏ trong sự nghiệp
học kinh, giảng kinh, dịch kinh và trứ thuật của Ngài.
Vào
năm 10 tuổi, Pháp Tạng đã trở thành một thiếu niên vừa thông minh vừa
tuấn tú, ai thấy cũng mến. Trong quá trình học tập, Ngài thường chủ động
đứng lên thưa hỏi những điều mình nghi ngờ, thắc mắc. Có những vấn
đề Ngài đưa ra, đã khiến thầy giáo không khỏi giật mình. Ông thầy
này nghĩ, trong cuộc đời dạy học của mình, Pháp Tạng là một học trò
mà xưa nay ông chưa từng gặp. Nếu cứ tiếp tục học như vầy, ngày sau
chắc chắn sẽ trở thành một Trạng nguyên nổi tiếng ở Kim Lăng.
Suy
đoán của thầy giáo này quả không sai, nhưng ông không hề ngờ rằng,
Pháp Tạng đã đặt chí vào con đường khác. Khác hẳn với anh mình, Bảo
Tạng lại là một học trò không phụ ân thầy, nêu danh ở đời, về sau
giữ chức Triêu Nghị Lang trong thời Đường Trung Tông. Bởi vậy, việc đời
đổi thay, muôn vật chuyển biến, có những điều mà con người không lường
trước được.
Vào
tuổi thiếu niên ấy, Ngài đã khổ công học hành, dùi mài kinh sử. Ngoài
những lúc lên lớp tiếp thu những giáo huấn, luận lý trong kinh điển Nho
gia, Ngài thường đến những tự viện ở Trường An tìm tòi tư liệu về
Phật học. Và cũng từ đó, Ngài đã có một nhận thức rất sâu sắc đối
với Phật pháp. Dần dần Tam Bảo đã trở thành một cái gì đó vô cùng
quan trọng trong cuộc sống tinh thần của Ngài. Năm 14 tuổi, với một thái
độ kiên quyết không gì lay chuyển được, Ngài đã bộc bạch tâm tư
nguyện vọng xuất gia của mình cho cha mẹ nghe. Việc này đã vượt ngoài
dự đoán của mọi người. Mới chừng đó tuổi đầu mà đã muốn lìa bỏ
cha mẹ, thử hỏi có người cha người mẹ nào không lo lắng, băn khoăn !
Dù rằng, nam nhi phải đặt chí ở bốn phương, làm nở mày nở mặt cha mẹ,
nhưng đứng về tình cảm mà nói, cha mẹ nào lại muốn con mình đi xa ! Từ
nhỏ Pháp Tạng đã có những hành động, lời nói biểu hiện ý chí thoát
tục, quy y cửa Phật, trong thâm tâm, ông bà Khương Mật biết chắc sớm
muộn gì cũng có ngày này. Nhưng sự việc diễn ra quá sớm khiến hai ông
bà không khỏi ngỡ ngàng, lo lắng. Thôi thì bất luận thế nào đi nữa,
cũng phải tìm cho nó một hướng đi trong tương lai.
Nghĩ
tới nghĩ lui, suy đi tính lại, cuối cùng ông bà Khương Mật đành phải
đồng ý với quyết định của con trai mình, "về nương cửa Phật, hoằng
truyền Thánh giáo".
Không
phải ngẫu nhiên mà hai ông bà Khương Mật dễ dàng chấp thuận nguyện vọng
của Ngài, việc này vốn có nguyên nhân sâu xa của nó. Tương truyền, đêm
mà Pháp Tạng đầu thai, cha mẹ Ngài chìm sâu trong giấc điệp. Trong mộng,
ông bà chỉ thấy ánh sáng trùm khắp thân mình. Luồng ánh sáng mặt trời
ấy chui thẳng vào miệng, có vị ngọt lạ thường. Với người có lòng
tin Phật pháp thâm sâu như ông bà Khương Mật mà nói, thì giấc mộng này
đã làm họ vui mừng khôn tả. Bởi điềm lành này đã báo trước rằng
đứa con trong bụng mẹ không phải là bậc kỳ tài ở thế gian, mà là bậc
Long tượng trong Phật pháp. Giờ đây Pháp Tạng lập nguyện, phát tâm Bồ-đề,
quy y cửa Phật, tỏ ngộ Phật thừa, lẽ đâu làm cha mẹ như ông bà Khương
Mật lại đi cấm cản !
Năm
Hiển Khánh thứ 3, đời Đường Cao Tông (658), Pháp Tạng từ biệt cha mẹ,
vào chùa Pháp Môn trên Kỳ Sơn để tìm cầu Phật pháp. Lúc này Ngài tròn
16 tuổi. Hãy khoan nói đến những việc khác, chỉ nhìn việc Ngài từ bỏ
song thân vinh hoa phú quý, vượt xa mấy trăm dặm từ Tây An đến Kỳ Sơn
tìm thầy học đạo, đủ thấy chí khí và nghị lực của Ngài phi thường
đến mức nào ! Hồi ấy, phương tiện đi lại đâu có thuận lợi như bây
giờ. Núi sông cách trở, đồng không mông quạnh, mấy mươi dặm mới thấy
một ngôi nhà, trong khi đó thú dữ, rắn độc lúc nào cũng rình rập bên
mình. Thế nhưng, không vì những khó khăn ấy mà Ngài chùn bước. Không sợ
gian nan, không từ mệt nhọc, chính cái ý chí kiên cường ấy đã thôi
thúc Ngài, và cuối cùng Ngài cũng đặt chân đến được chùa Pháp Môn
trên Kỳ Sơn. Đứng dưới ngôi tháp A Dục Vương cao sừng sững, Pháp Tạng
nghĩ đến chân thân của Phật được an trí trong tháp. Nhưng tìm tới tìm
lui, chẳng có gì để cúng dường. Bỗng nhiên Ngài nhớ ra, chân thân an
trí trong tháp là Ngón tay Phật, nay mình đem ngón tay cúng dường không phải
là hợp lý chăng ! Với lòng tôn kính Phật vô biên, đã khiến Ngài nảy
ra quyết định : "Đốt ngón tay cúng dường Phật". Thế rồi, Ngài
quấn giẻ quanh ngón tay và châm lửa. Dù ngọn lửa đang thiêu cháy một phần
cơ thể, nhưng nhờ tấm lòng tôn kính Phật vô biên ấy đã làm cho Ngài
chẳng hề thấy đau đớn.
Ngọn
lửa dưới tháp vừa tàn, thì cũng là lúc lòng chí thành kính Phật của
Ngài lan khắp thiên hạ.
2. TÌM THẦY CẦU HỌC
Năm
Hiển Khánh thứ 4 (659), Pháp Tạng đi khắp chùa viện ở kinh thành để tìm
thầy cầu học, nhưng tìm mãi vẫn chưa có ai vừa ý. Thế là Ngài quyết
định đến núi Thái Bạch cầu pháp.
Đương
thời, Trường An là một thị thành nổi tiếng của Châu Á. Đây không những
là đô thị phồn hoa, mà còn là một thị thành có không biết bao lớp
chùa viện bao bọc. Nó trở thành một trung tâm văn hóa Phật giáo cực kỳ
nổi tiếng. Những chùa viện nổi tiếng hồi ấy như : Chùa Hoằng Phước,
chùa Đại Từ Ân (tháp Đại Hùng nằm trong khuôn viên chùa này), chùa Đại
Hưng Thiện, chùa Hoa Nghiêm v.v... Vậy tại sao Pháp Tạng không đến những
nơi này cầu pháp mà lại đến tận núi Thái Bạch ? Việc này có những
nguyên nhân sau : Thứ nhất, mỗi chùa đều có một vị trí rất ưu việt,
chùa to thì uy danh càng lớn, vì vậy việc chọn lựa đệ tử rất khắt
khe, nhiều khi cũng rất thờ ơ. Thứ hai, Pháp Tạng sanh ra và lớn lên ở
Trường An, ở lâu nên đương nhiên không cảm thấy có gì mới lạ, đối
với những ngôi chùa thân quen này nhiều khi cảm thấy bình thường, hoặc
giả cơ duyên mình không hợp. Thứ ba, những nơi thâm sơn cùng cốc, núi
cao sông rộng vốn là nơi rồng ẩn hổ nằm, là đất khởi nguyên của
bao dòng phái. Có thể Pháp Tạng cho rằng, chỉ có đi xa những nơi thị thành
thế này, mới có thể cầu được chân pháp. Thứ tư, Pháp Tạng là con
nhà quý tộc quan lại, ở trong xã hội phong kiến thời ấy, những người
thuộc tầng lớp này vào chùa học đạo, tất không tránh khỏi có kẻ lời
ra tiếng vào. Cũng có thể, Ngài muốn dựa vào khả năng của chính mình
để tìm một con đường riêng, chứ không muốn người khác ưu đãi vì
mình là con nhà quyền quý. Có thể do nhiều nguyên nhân nữa, nhưng tóm lại
không ngoài mục đích tự tìm con đường thích hợp cho bản thân.
Núi
Thái Bạch hun hút, cheo leo, nằm giữa dãy Tần Lĩnh. Nơi đây là rừng rậm,
có đủ loại chim muông. Ngài đã bỏ ra mấy năm trời chuyên tâm tu học,
tìm tòi kinh sách, nghiền ngẫm giáo nghĩa tại đây. Chỉ trong thời gian ngắn,
trình độ nhận thức và am hiểu giáo nghĩa của Ngài vượt trội thấy rõ.
Một lần, Ngài rất thích những luận thuyết như tính chủ quan, khách
quan, sự tương quan giữa vạn vật trong Kinh Du-già, nên Ngài dồn hết tâm
lực trong việc tìm tòi tư liệu, đào sâu nghiên cứu, đồng thời đến
những tự viện xung quanh đó đàm đạo với các Đại sư trong chùa. Từ lần
giao lưu tìm tòi học hỏi này, Ngài đã nhận ra rằng, các tông phái của
Phật giáo cũng là một mối tương nhân tương duyên mầu nhiệm đến kỳ
lạ.
Giữa
lúc Ngài gói ghém hành trang, chuẩn bị sang Ấn Độ kiểm chứng quan điểm
của mình thì được tin cha bịnh nặng. Không còn cách nào hơn, Ngài đành
quay về Trường An. Đối với Pháp Tạng, Tam Bảo và song thân đều rất
quan trọng. Huống gì mấy năm lại đây, Ngài chỉ âm thầm cầu nguyện
cho cha mẹ bình yên, hạnh phúc, chứ chưa một lần làm được điều gì
bày tỏ lòng hiếu kính. Ngài nghĩ, bất luận thế nào, lần này cũng phải
về phụng dưỡng cha mẹ. Thầy Ngài cũng khuyên, từ nay về sau phải
chuyên tâm vào kinh điển nhiều hơn nữa, và cũng cần phải lễ lạy những
Đại thiện tri thức khác mà cầu học.
Pháp
Tạng rời khỏi núi Thái Bạch về lại kinh thành. Vừa về đến nhà, ai nấy
gặp Ngài cũng đều mừng rơi nước mắt. Làm một người con, về lại nhà
phụng dưỡng mẹ cha là niềm an ủi lớn nhất trong đời Ngài. Nhưng làm
một người sắp xuất gia quy y cửa Phật, mới đọc Kinh học Pháp có mấy
năm thôi, thì Ngài lấy làm tiếc. Nỗi ưu tư, dằn vặt này của Ngài, mọi
người trong nhà cuối cùng cũng biết. Thế là ai nấy lại khuyên Ngài hãy
ra đi và hoàn thành sở nguyện của mình. Nghĩ lại những ngày ở núi
Thái Bạch, nơi ấy non xanh nước biếc, cách ly trần thế, là nơi rất thích
hợp cho việc đọc kinh học pháp, nhưng kinh điển nơi ấy cũng có giới hạn,
biết làm sao đây ! Quản Tử từng nói : "Suy nghĩ ! Suy nghĩ ! Suy nghĩ
nữa ! Nếu nghĩ không thông sẽ có quỷ thần mách bảo".
Một
tối nọ, sau khi tụng kinh xong, Pháp Tạng lên giường ngủ. Trong lúc mơ
mơ màng màng, Ngài chợt thấy ánh sáng không biết từ đâu chiếu sáng khắp
sân nhà. Ngài giật mình tỉnh giấc, nhủ thầm : "Nhất định có người
kỳ tài đang hoằng truyền Đại giáo ! Đúng rồi ! Phật quang sáng rỡ, nhất
định không sai !"
Trong
cái u u minh minh, có những sự việc đã an bài một cách bất di bất dịch
mà ít ai ngờ tới. Trước đây Pháp Tạng đi khắp nơi tìm thầy học đạo,
nhưng vẫn chưa tìm ra một ông thầy vừa ý. Ngay lúc đó, Đại sư Trí
Nghiễm đang giảng Kinh Hoa Nghiêm tại chùa Vân Hoa mà Ngài chẳng hay. Đạo
tràng rất thịnh, đủ mọi tầng lớp ngày ngày đến nghe giảng. Sau đêm
nằm mộng thấy ánh sáng lạ đó, Pháp Tạng cũng theo dòng người này đến
chùa Vân Hoa nghe giảng.
Có
người báo cho Trí Nghiễm biết, cư sĩ Pháp Tạng từng xem kinh học pháp
trong nhiều năm ở núi Thái Bạch, do cha bịnh nặng nên phải bỏ nơi ấy
về đây. Nghe vậy, Pháp sư Trí Nghiễm liền đặt câu hỏi để nghiệm Ngài.
Nghĩa lý ngày càng sâu, nhưng Pháp Tạng vẫn chẳng hề nao núng, Ngài chậm
rãi trả lời từng vấn đề một cách thông suốt và mạch lạc. Pháp sư
Trí Nghiễm không ngờ Ngài am tường đến thế. Trí Nghiễm buộc miệng
khen : "Trong những Tỳ-kheo tinh thông giáo nghĩa, ít có người nào có
thể trả lời thông suốt những vấn đề như thế này. Cư sĩ quả thật
làm người khác phải khâm phục !"
Từ
đó về sau, có điều gì không hiểu, Pháp Tạng thường đến thỉnh giáo
Pháp sư. Hai người đàm đạo xem ra rất hợp ý. Pháp Tạng dường như lãnh
hội được toàn bộ kiến giải nhiệm mầu của Trí Nghiễm và thấy đây
mới đích thực là người mình khổ công tìm kiếm. Trí Nghiễm thấy Ngài
thông minh hiếu học, chịu khó tư duy, không ngừng học hỏi, cảm thấy mừng
vì đã có người để mình có thể truyền trao ngọn đèn Phật pháp, và
Trí Nghiễm không chần chờ, liền nhận Ngài làm đệ tử.
Từ
năm 16, 17 tuổi, Pháp Tạng đã bôn ba tìm thầy cầu học. Trong ngần ấy năm,
giờ đây Ngài mới cảm thấy vừa lòng. Từ đó, Ngài dốc tâm hầu thầy,
cần khổ học tập. Vốn có một trí nhớ phi phàm, sức lý giải xuất
chúng, nên Ngài rất được Pháp sư Trí Nghiễm yêu mến. Ngài thường gần
gũi thầy như hình với bóng. Sau khi biết được quan điểm về sự tương
quan giữa các tông phái Phật giáo mà Pháp Tạng nêu ra, Trí Nghiễm cho rằng
đây chính là luận điểm "tương tức tương nhập, viên dung vô ngại"
trong pháp môn của mình. Chẳng hiểu vì sao lại trùng hợp một cách ngẫu
nhiên như vậy. Từ đó Trí Nghiễm dùng nhiều phương tiện thiện xảo, dẫn
dắt chỉ dạy Ngài. Mấy năm sau, Trí Nghiễm giảng Kinh Pháp Hoa cùng một
số kinh điển khác cho Ngài nghe. Pháp Tạng đã không phụ công ơn dạy dỗ
của thầy, Ngài không những nắm bắt hết diệu nghĩa do thầy chỉ dạy,
mà còn đọc thuộc làu cả bộ Kinh Pháp Hoa. Thế nhưng giáo nghĩa mà Ngài
thích nghiền ngẫm thú hướng, lại là Hoa Nghiêm.
Kinh
Hoa Nghiêm được tôn xưng là Vua trong các kinh. Lúc này Pháp Tạng vào khoảng
20 tuổi, khả năng nhận thức của Ngài đủ để học và hiểu giáo nghĩa
kinh này. Nếu không, thì làm sao Trí Nghiễm giảng giải kinh này cho Ngài
nghe. Cũng có thể, Trí Nghiễm cho rằng khả năng siêu việt của Ngài đủ
để khuếch trương giáo nghĩa Hoa Nghiêm, bởi vậy Trí Nghiễm không ngần
ngại thuyết giảng, vì suy cho cùng đây chính là nền tảng cơ bản để
xiển dương tông phái mình. Đủ thấy, Pháp sư Trí Nghiễm là người nhìn
xa trông rộng. Lúc này, dù thuộc kinh thông nghĩa, kiến giải siêu quần,
nhưng Pháp Tạng vẫn còn là một cư sĩ trẻ tuổi, tài năng thiên phú
trong con người Ngài đã phát tiết, tinh hoa tư tưởng đã bắt đầu nở rộ,
tự biết tự hiểu, thông suốt cội nguồn.
3. CHÍNH THỨC XUẤT
GIA
Pháp
sư Trí Nghiễm cho rằng Pháp Tạng đích thực là người đệ tử mà mình
rất hài lòng, sau này có thể tiếp nối tông phong. Nhưng có một trở ngại
rất lớn, vì Pháp Tạng chỉ là một cư sĩ tại gia. Đây chính là điều
mà hai thầy trò quan tâm nhất.
Lúc
Pháp Tạng gặp Trí Nghiễm, thì Trí Nghiễm đã gần 60 tuổi rồi, trong khi
Pháp Tạng tuổi khoảng chừng 20. Thời gian Ngài gần gũi học hỏi ở Trí
Nghiễm khoảng 6, 7 năm. Trong thời gian ngắn ngủi đó, chắc chắn Trí Nghiễm
có rất nhiều việc phải làm cho xong, và đương nhiên Ngài cũng rất quan
tâm đến việc xuất gia của Pháp Tạng. Nhưng việc này không thể làm
ngay trong một sớm một chiều, mà phải đợi đến một lúc nào đó thật
thích hợp. Hồi ấy, việc thế phát độ Tăng phải được triều đình
phê chuẩn, mà thường thì khi nào Hoàng thất có những lễ lớn, chẳng hạn
như đám cưới, đám tang thì mới kết hợp tổ chức lễ phổ độ tăng
ni. Đáng tiếc, trước khi Pháp sư Trí Nghiễm viên tịch, Ngài đợi mãi nhưng
chẳng có cơ hội này. Chưa hoàn thành tâm nguyện thế phát xuất gia cho
Pháp Tạng là điều đáng tiếc nhất trong đời của Ngài.
Việc
xuất gia thọ giới của nhà Phật có một quy tắc rất nghiêm khắc mà tăng
ni nào cũng phải tuân thủ. Một Phật tử muốn cầu giải thoát nên phát
tâm xuất gia tu hành, thì việc trước tiên là thế phát và lãnh thọ 10 giới,
rồi sau mới chính thức thọ Cụ túc giới. Từ năm 16, 17 tuổi, Pháp Tạng
đã rời bỏ gia đình, tìm thầy học đạo, đến năm 26 tuổi, tức là
vào niên hiệu Tổng Chương năm đầu, đời Đường Cao Tông (668), Ngài đã
thông thuộc rất nhiều kinh điển nhưng vẫn chưa xuất gia. Trước đó,
Ngài đã đến trụ xứ của Tôn giả Thích Ca Di Đa La cầu thọ Bồ-tát giới.
Từ đó chúng ta có thể thấy chí nguyện cần cầu giới pháp của Ngài cũng
rất bức thiết.
Đêm
nọ, Pháp sư Trí Nghiễm nằm mộng thấy đài Bát Nhã nghiêng đổ. Đó là
điềm báo trước nhân duyên đời này của mình sắp hết ! Lúc ấy, Ngài
gọi hết đệ tử mình vào thất và dặn dò : "Ta sắp đi đây !"
Rồi Ngài nhìn Pháp Tạng từ đầu đến chân, đôi mắt ấy cuối cùng dừng
lại lặng nhìn bộ đồ cư sĩ mà Pháp Tạng đang mặc. Ngài thấy không an
tâm, liền gọi Đạo Thành, Bạc Trần đến bên mình rồi dặn đi dặn lại
hai người hãy quan tâm giúp đỡ Pháp Tạng. Ngài còn dặn dò Pháp Tạng
hãy để tâm trong Kinh Hoa Nghiêm, dù không có thầy dạy dỗ nhưng có thể
tự ngộ tự thông, về sau nhất định phải hoằng dương giáo pháp này.
Thế rồi Trí Nghiễm không ngần ngại, quyết định truyền y bát cho vị
đệ tử tại gia này.
Đêm
29 tháng 10 niên hiệu Tổng Chương năm đầu (668), Pháp sư Trí Nghiễm quy tịch.
Tương truyền đêm ấy có tiếng nhạc từ hướng Tây vọng lại, và sau đó
lại xa dần về hướng Tây. Pháp sư Trí Nghiễm đã ra đi trong tiếng nhạc
của đêm ấy.
Người
đi thì đã đi rồi, nhưng hồn thiêng của họ vẫn còn vọng mãi. Trong số
đệ tử của Pháp sư Trí Nghiễm, chỉ có Đạo Thành, Bạc Trần là tuổi
tác cao, đương thời hai người được tôn xưng là Đại đức. Pháp Tạng
và Nghĩa Tương tuổi tác ngang nhau, dường như họ cùng vào đây tham học
một lần, nhưng Nghĩa Tương là người Tân La, Triều Tiên. Sau khi về nước,
Ngài được tăng chúng nước này suy tôn là Sơ tổ tông Hoa Nghiêm. Nghĩa
Tương vẫn thường xuyên liên lạc với Pháp Tạng, việc này sẽ đề cập
trong phần sau.
Một
vị Tông sư nổi tiếng của một thời, nhưng lại truyền y bát cho một đệ
tử tại gia, nếu đứng về tông Hoa Nghiêm mà nói, thì đây quả là điều
bất lợi, bởi vì "danh bất chánh thì ngôn bất thuận, ngôn bất thuận
thì sự bất thành". Đương nhiên, đây chỉ là do hoàn cảnh lúc đó bắt
buộc, chứ một người chưa xuất gia, thọ giới, chưa có một ảnh hưởng
nào đối với người khác thì trong quá trình tham học, giảng thuyết sẽ
không tránh khỏi người khác xầm xì, coi thường. Nhưng sự việc không như
vậy. Sau khi thầy tịch, Đạo Thành, Bạc Trần tự động đứng ra gánh
vác trách nhiệm tông môn, hai người phục vụ đại chúng quên mình, không
hề quên lời thầy dặn, lúc nào cũng nghĩ đến việc xuất gia của Pháp
Tạng.
Đời
Đường Cao Tông niên hiệu Hàm Hanh năm đầu (670), Vinh Quốc Phu nhân Dương
thị mất. Võ Tắc Thiên nhân cơ hội này xuống chiếu độ tăng ni, đặc
biệt hơn nữa, bà cúng dường ngôi nhà mình đang ở, đổi thành chùa và
lấy tên là chùa Thái Nguyên. Theo thông lệ hồi đó, hễ trong Hoàng tộc
có người mất, vua đều hạ chiếu cho xây chùa viện nhằm tạo phước
cho người mất. Ngày 24 tháng 12 năm Trinh Quán thứ 22 (648), chùa Đại Từ
Ân được dựng xong. Ngôi chùa này do Thái tử Lý Trị dựng nên nhằm báo
đáp công ơn sanh dưỡng của mẹ mình là Trường Tôn Hoàng hậu. Dựng
chùa xong, Thái tử thỉnh Đại sư Huyền Trang trụ trì và chùa này đã trở
thành đạo tràng dịch kinh của Đại sư.
Đương
thời Phật giáo đa phần bị hạn cuộc trong tầng lớp tri thức, mang đậm
bản sắc văn hóa quý tộc. Đặc biệt, học phái Duy Thức mà thầy trò
ngài Huyền Trang xiển dương, phần đông dân chúng không hiểu và không tiếp
nhận được. Nhưng lúc này cũng chính là thời kỳ Phật giáo bắt đầu
đi sâu vào tầng lớp dân thường. Vì muốn dùng Phật pháp giáo hóa muôn
dân, nên Võ Tắc Thiên đã dùng tiền bạc của mình sai thợ đúc một tượng
Phật rất lớn trong chùa Phụng Tiên ở Long Môn Thạch Quật. Lần này, bà
lấy chùa Thái Nguyên làm trung tâm, xiển dương rộng rãi giáo lý nhà Phật.
Nghe
nói Võ Tắc Thiên đổi nhà thành chùa, muốn độ tăng ni, Đạo Thành, Bạc
Trần liền liên lạc với một số Danh tăng đại đức, tiến cử Pháp Tạng
và xin độ Pháp Tạng làm tăng. Vốn là người tài cao học rộng, tinh
thông kinh điển, lại được các vị Danh tăng đại đức giới thiệu, nên
sau đó không lâu, Pháp Tạng được triều đình hạ chiếu chỉ cho thế
phát và thọ Sa-di tại chùa Thái Nguyên, đồng thời mời Ngài trụ trì
chùa này.
Niên
hiệu Thượng Nguyên năm đầu, đời Đường Cao Tông (674), vua ban Thánh chỉ
thỉnh 10 Cao tăng đại đức truyền trao Cụ túc giới cho Pháp Tạng, và
vua hạ chiếu thỉnh Ngài giảng Kinh Hoa Nghiêm tại chùa Thái Nguyên. Lúc
này Võ Tắc Thiên đã nắm triều chính, bà ra lệnh cho quần thần xưng mình
là Thiên Hậu, xưng Cao Tông là Thiên Hoàng. Sau khi lên ngôi, Đường Thái
Tông kính phụng Phật pháp, thực thi chính sách trị quốc an dân. Sư được
Võ Tắc Thiên hết lòng tôn kính. Tiếng tăm và địa vị của Quốc sư Hiền
Thủ vang vọng khắp triều cương.
Lúc
Ngài giảng Kinh Hoa Nghiêm tại chùa Thái Nguyên, thính chúng đua nhau đến
nghe, thanh danh của Ngài càng chấn động gần xa, các chùa khác tranh nhau đến
thỉnh Ngài về chùa mình hoằng pháp. Năm sau, Ngài giảng Kinh Hoa Nghiêm tại
chùa Huyền Hoa, kẻ tăng người tục đông không kể xiết. Lần giảng thuyết
này lại là một nhân duyên giúp Ngài rất nhiều trên con đường thuyết
giảng. Từ nhiều năm trước, Ngài vốn đã thuộc làu kinh điển, thêm
vào đó, mỗi lần giảng thuyết Ngài lại càng thâm nhập huyền nghĩa, nên
đối với Ngài mà nói, giảng kinh đã trở thành sở trường. Nhưng cứ mỗi
lần giảng thuyết, Ngài đều phát hiện và cảm nhận sự nhiệm mầu sâu
xa của kinh điển, càng làm cho Ngài nhạy bén trong việc đưa ra những minh
chứng xác thực, lý giải sự tương quan giữa kinh điển với cuộc sống
thực tại.
Niên
hiệu Vĩnh Long năm đầu, đời Đường Cao Tông (680), Sa-môn Địa Bà Ha La
(Hán dịch : Vân Nhật Chiếu) người Ấn Độ đến Trường An tham học.
Nghe được tin này, Pháp Tạng vô cùng vui mừng liền đến thăm hỏi. Ngài
đến thăm và hỏi Vân Nhật Chiếu :
(
Đối với giáo pháp cả một đời của Phật-đà, Sa-môn ở Ấn Độ phán
thích như thế nào ?
Vân
Nhật Chiếu đáp :
( Tại
chùa Na Lan Đà có hai vị Đại Pháp sư, một người tên là Giới Hiền, một
người tên là Trí Quang. Ngài Giới Hiền lấy những bộ kinh luận như Thâm
Mật, Du-già làm nền tảng, đem "Có", "Không",
"Trung" làm thành Tam thời giáo phán. Ngài Trí Quang thì dựa trên những
bộ kinh luận như Bát-nhã, Trung Quán... , lấy "Tâm cảnh đều có",
"Cảnh không tâm có", "Tâm cảnh đều không" làm thành Tam
thời giáo phán.
Những
lời của Sa-môn Vân Nhật Chiếu đã gợi mở cho Ngài một cách nhìn mới.
Ngài đem những luận thuyết này so sánh với những gì mình đã và đang hiểu,
bỗng nhiên Ngài trực nhận ra một cái gì đó sâu sắc đến lạ kỳ. Khổng
Tử từng nói : "Biết thì cho là biết, không biết thì bảo là không
biết, đó mới đích thực là biết". Pháp Tạng là Tông sư của một
tông phái, lại là một Quốc sư. Có thể nói, Ngài là một người viên
mãn cả công lẫn đức. Thế nhưng không vì thế mà Ngài không chịu học
hỏi, nghiên cứu, thảo luận. Đối với tông Hoa Nghiêm, Ngài đã cống hiến
hầu như cả cuộc đời mình trong việc hoằng hóa.
Đương
thời, những tông phái như Thiên Thai Tông, Tam Luận Tông, Pháp Tướng Tông,
Tịnh Độ Tông v.v... đều đã lập thuyết, hoằng hóa rộng khắp. Lúc
này, Hoa Nghiêm chỉ là một tông phái mới manh nha. Điều mà Ngài ngày đêm
canh cánh trong lòng là làm thế nào hoàn thành tâm nguyện "tiếp nối
dòng pháp Tông môn" mà Pháp sư Trí Nghiễm đã ân cần phó thác cho
Ngài trước khi viên tịch.
Từ
Sơ tổ là Hòa thượng Đỗ Thuận đến nay, tông Hoa Nghiêm đã truyền thừa
qua ba đời, nhưng Tắc Thiên Hoàng hậu đem danh hiệu Bồ-tát Hiền Thủ,
Quốc sư Hiền Thủ phong tặng cho Ngài, đây là một vinh hạnh lớn lao, niềm
tự hào của dòng phái Hoa Nghiêm. Thế nhưng, càng ngày càng có nhiều người
đã bắt đầu gọi tông Hoa Nghiêm là tông Hiền Thủ. Bởi vậy, trọng
trách nặng nề đang đè nặng trên vai Ngài bây giờ là phải làm cách nào
kế thừa, phát huy tư tưởng quan điểm của hai vị Thầy tổ mình, đồng
thời cũng phải mở ra một con đường mới để giáo quán, tư tưởng, giáo
lý của tông Hoa Nghiêm được hoàn thiện và hình thành một luận lý hoàn
chỉnh.
Tông
Hoa Nghiêm lấy Kinh Hoa Nghiêm làm kinh điển chính rồi xiển dương diệu
nghĩa của kinh này, vì thế tông phái này có tên là tông Hoa Nghiêm.
Trước
mắt Pháp Tạng, dường như lúc nào cũng thấy có hình ảnh khả kính của
thầy mình luôn ân cần, động viên, thôi thúc mình. Thầy của Ngài từng
nói : Sơ tổ Đỗ Thuận người Tây bắc Lâm Đồng thuộc Thiểm Tây. Tổ
đã dựa vào Kinh Hoa Nghiêm, xiển dương giáo nghĩa và tư tưởng Pháp giới
viên dung trong ấy. Tổ là người đầu tiên xiển dương và đề xướng
kinh này tại Trung Quốc.
Đại
sư Trí Nghiễm người Tây nam Thiên Thủy, Cam Túc, được tôn xưng là Tổ
thứ 2 của tông Hoa Nghiêm. Từ nhỏ
Ngài đã theo Hòa thượng Đỗ Thuận tu học. Sau đó Ngài đã nhận được
quyển thứ nhất trong bộ Kinh Hoa Nghiêm từ Tàng Kinh Các của Pháp sư Trí
Chánh. Ngài là người thông tuệ phi phàm, mỗi lần đọc kinh này đều nhận
ra tư tưởng và áo nghĩa mới của nó. Tư tưởng duyên khởi trùng trùng
vô tận là nền tảng luận lý chủ yếu của tông chỉ Hoa Nghiêm, và đây
chính là sự cống hiến vô cùng to lớn của Ngài với tông phái này. Pháp
Tạng nghĩ đến quan điểm "tương tức tương dung" mà mình đã tư
duy trong ngần ấy năm, cuối cùng nó cũng dần dần hoàn thiện từ sau khi
Ngài giao lưu thảo luận với các bậc Cao tăng của Ấn Độ, Tây Vực.
Cống
hiến lớn nhất của Ngài chính là ở chỗ phán giáo và lập học thuyết
của mình về tông Hoa Nghiêm. Ngài đã đem các tông phái Phật giáo đương
thời của Trung Quốc chia thành 5 giáo là Tiểu thừa giáo, Đại thừa Thỉ
giáo, Đại thừa Chung giáo, Đại thừa Đốn giáo và Nhất thừa Viên
giáo. Pháp Tạng cho rằng, tông Hoa Nghiêm nằm ở vị trí cao nhất trong 5
giáo ấy, nó thuộc Nhất thừa Viên giáo, còn các tông khác hình như có phần quá thiên lệch về tông phái của mình,
thiếu đi tư tưởng dung hòa. Bởi tất cả sự vật trong thế gian đều có
đặc tính và phần giới hạn của riêng nó. Nhưng mọi sự khác biệt đó
đều do nhân duyên sanh khởi, mà bản chất thật của duyên khởi chính là
Pháp giới duyên khởi hay Chân như duyên khởi. Vì vậy, Pháp giới ở đây
là Pháp giới của Chân như Thật tánh và Duyên khởi cũng là Duyên khởi của
Chân như Thật tánh. Mọi sự vật tồn tại trong thế gian đều do Chân như
hay Như Lai tạng sản sinh ra. Núi sông đại địa v.v... đều là Pháp giới
và Duyên khởi của Chân như. Chỉ cần tỏ ngộ cái "Nhất thừa Viên
giáo" này thì thế nào cũng sẽ "Ngay đây thành Phật".
Tư
tưởng và học thuyết phán giáo của Pháp Tạng đã làm cho hệ thống tư
tưởng của tông Hoa Nghiêm càng rõ ràng, xác thực và hoàn bị. Chính vì lẽ
này mà người ta đều cho rằng Pháp Tạng mới là người đích thực sáng
lập ra tông Hoa Nghiêm. Đương nhiên, ở đây càng có một ngoại lệ, đó
là Tuệ Uyển - đệ tử của Ngài cho rằng "Ngũ giáo" ấy chẳng
qua cũng chỉ là "Tứ giáo" của Thiên Thai rồi thêm vào Đốn giáo,
chứ kỳ thật ý nghĩa của nó cũng đâu có lớn lao gì. Do nhận định và
phán quyết như vậy nên Tuệ Uyển đã bị đẩy ra khỏi môn đệ của tông
Hoa Nghiêm. Sự thật là Pháp Tạng đã dung hòa học thuyết của các tông
khác hình thành hệ thống tư tưởng của một tông. Công lao và tác dụng
này đã trở thành "định luận", đâu cần nghi ngờ người khác
phê bình, sửa sai !
Tông
Hoa Nghiêm nhờ Quốc sư Hiền Thủ mà nổi tiếng thiên hạ. Nó đã trở
thành một tông phái lớn, một chỗ dựa vững chắc cho các tông phái
khác. Tương truyền, khi giảng kinh này, Pháp Tạng thường dẫn dụ những
sự vật hiện tượng thần diệu khó lường, điều này đã làm cho tông
phái này trở thành một tông không thể nghĩ bàn, nhưng thu hút con người
đến kỳ lạ. Phải biết, hồi ấy phần đông người ta không mấy thích
thú những luận lý tông giáo và những vấn đề triết học quá cao sâu,
điều họ muốn là phải thực tế, là cái gì đó thấy được, nắm bắt
được. Thế nhưng, chẳng hiểu Pháp Tạng đã dẫn dụ thế nào mà cả
chúng hội đều rủ sạch tâm nghi, chí thành tin phụng Thánh giáo của
tông Hoa Nghiêm.
Tương
truyền, tháng 08 năm Vĩnh Long năm đầu (680), Pháp Tạng đã mở Vô Già Hội
nhằm bố thí, siêu độ vong linh. Nguyên nhân của việc này là vào khoảng
tháng 05 năm trước, Hà Dung Sư ở huyện Vạn Niên, Ung Châu đã giết
không biết bao con gà để ăn thịt, nên bị bạo bịnh rồi chết. Sau đó,
Dung Sư và 700 con quỷ khác bị đọa trong địa ngục, chịu khổ vô cùng.
Với một sở học thông nghĩa, kiến giải siêu quần, nhưng Pháp Tạng vẫn
còn là một cư sĩ trẻ tuổi, tài năng thiên phú trong côn miệng thóa mạ
Phật, Pháp, Tăng. Không ngờ hôm sau, mặt mày người ấy biến dạng chẳng
khác mặt quỷ, toàn thân ung nhọt, đau đớn vô cùng. Nghĩ lại tội lỗi
của mình, người đó đến Pháp Tạng cầu xin sám hối. Pháp Tạng dạy :
"Đó là báo ứng. Từ nay ông hãy chí tâm kính phụng Tam Bảo, thành
tâm đọc tụng Kinh Hoa Nghiêm này đủ trăm biến, mới mong khỏi tội".
Người
đó lạy tạ Ngài, cảm động rơi nước mắt và lớn tiếng đọc tụng
Kinh Hoa Nghiêm. Nào ngờ, chỉ mới đọc được nửa bộ thì nghiệp báo
tiêu trừ, thân thể lành lặn như xưa. Về sau hễ gặp người nào, người
đó đều nói, ấy là nhờ ân đức của Pháp Tạng, nhờ năng lực không
thể nghĩ bàn của Kinh Hoa Nghiêm.
Kể
lại hai chuyện ấy, là tôi muốn khẳng định Pháp Tạng không phải là
con người thường, Ngài có một năng lực rất kỳ lạ, đã làm cho không
biết bao người đều kính tín kinh này mỗi khi Ngài giảng thuyết.
Pháp
Tạng là bậc Tông sư của một thời rất được triều đình kính trọng.
Đối với việc an định trăm họ, Ngài đã đóng góp một phần không nhỏ.
Giảng kinh thuyết pháp, hoằng dương tông phái, khiến muôn dân kính tín
Tam Bảo, chăm làm việc thiện, tự thân họ là một phần tử lương thiện
của xã hội, đó là một cống hiến vô cùng to lớn của Ngài cho triều
đình.
Tháng
05 niên hiệu Vạn Tuế Thông Thiên năm đầu, đời Võ Chân (696), thủ lĩnh
của bộ tộc Khiết Đan là Lý Tận Trung đã khởi binh chống lại nhà Đường,
gây ra đại loạn. Trong vòng 7, 8 tháng, giặc loạn liên tiếp vây hãm mấy
thành, đánh thẳng vào Trung nam bộ của Hà Bắc, 18 vạn quân của triều
đình đã cởi giáp chạy trốn. Giữa lúc nước sôi lửa bỏng này, Võ Tắc
Thiên đã không ngần ngại điều động 20 vạn quân ở kinh kỳ đi thảo
phạt, đồng thời hạ chiếu thỉnh Ngài dựng đạo tràng, tác pháp để hỗ
trợ cho ba quân. Pháp Tạng vâng chiếu, dựng đạo tràng, bên trong an trí một
tượng Quán Âm 11 mặt và Ngài âm thầm cầu nguyện. Tương truyền, mấy
ngày sau đó, ba quân đều nghe tiếng trống trận giục liên hồi, lại có
vô số thần binh không biết từ đâu xuất hiện, chỉ trong nháy mắt, giặc
loạn khiếp vía, cởi giáp xin hàng, thế là ba quân bình định được giặc
loạn. Võ Tắc Thiên vô cùng vui mừng, hết lời ngợi khen uy lực thần
binh và ân đức của Pháp Tạng, năm đó Võ Tắc Thiên đã đổi niên hiệu
là Thần Công năm đầu.
Đương
nhiên, nếu cho rằng một mình Pháp Tạng khống chế được cả mấy mươi
vạn đại quân, e rằng hơi quá đáng. Nhưng khách quan mà nói, trong sự nghịệp
an định lòng người, cổ vũ muôn dân, Ngài đã có một ảnh hưởng vô
cùng to lớn và nhất định trong lòng mọi người.
Xem phần II
http://buddhismtoday.com/viet/pgtg/nguoi/Phap_Tang.htm