- Y nghĩa bất y ngữ
- Cư sĩ Chính Trực
- Lời nói chẳng động
tâm ta.
- Dù lời nói ngọt hay là
đắng cay.
Trên thế gian này, chúng ta thường gặp nhiều phiền não
và khổ đau, sinh ra do lời nói của con người. Chỉ cần nghe một lời nói
nặng nhẹ, một lời nói phê bình chỉ trích, dù đúng hoặc sai, một lời
nói bóng gió vu vơ, một lời nói truyền miệng hoặc rỉ tai, con người liền
khởi tâm bực bội, tức giận, bất an. Người nào tự ái quá độ, đụng
độ tức thì, bùng nổ chiến tranh, sanh ra lớn chuyện, người đi bệnh viện,
kẻ đi lao tù. Người nào biết kềm chế, ngoài mặt có vẻ tĩnh bơ,
nhưng trong lòng sóng gió ba đào, về nhà ăn không biết ngon, tối ngủ chẳng
yên. Những lời nói khó nghe đó cứ văng vẳng bên tai, một cách dai dẳng,
chẳng biết làm sao, dứt bỏ cho được. Người nói những lời khó nghe đó,
đã quên câu chuyện từ lâu. Chỉ có người nghe, cảm thấy nặng nhọc,
như bò kéo xe.
Tại sao như vậy? Bởi vì người
nghe, nghe rồi thì dính, dính rồi đem vào, chất chứa bên trong, kho tàng
tâm thức, lâu lâu nhớ lại, tức giận một mình! Bởi vậy cho nên, nếu
muốn có cuộc sống an lạc và hạnh phúc, chúng ta nên dẹp bỏ tự ái xằng,
bằng cách diệt trừ chấp ngã, thực hành Giáo Pháp Vô Ngã, bằng cách thực
hành Pháp Môn Hỷ Xả, nhứt là cần hiểu rõ và thực hành "Pháp Tứ
Y" của đạo Phật, trong cuộc sống hằng ngày của mỗi người. Pháp
Tứ Y trong giáo lý của đạo Phật gồm có: Y Pháp Bất Y Nhân, Y Nghĩa Bất
Y Ngữ, Y Trí Bất Y Thức, Y Liễu Nghĩa Bất Y Bất Liễu Nghĩa.
* * *
Trong phạm vi bài này, chúng ta đề cập đến "Y
Nghĩa Bất Y Ngữ" mà thôi. Câu này có nghĩa là chúng ta chỉ nên
quan tâm đến ý nghĩa, không nên chấp ngôn ngữ, không nên chấp lời nói
hay chữ viết, nếu không có ý nghĩa gì. Làm được như vậy, chúng ta bớt
nhiều, phiền não khổ đau, trên thế gian này.
Có những lời nói thực ra vô nghĩa,
nhưng cũng có thể làm cho người khác bực mình, tức giận, bất an. Chẳng
hạn như có người nói mình ngu như con bò mà bày đặt dạy đời. Chẳng
hạn như có người nói mình chép bài của người khác, rồi để tên mình
là tác giả. Nếu thu nhận các câu đó vào tâm trí, rồi sanh phiền não giận
tức, quả thực chúng ta không được thông minh cho lắm. Các loại câu nói
như vậy không có căn cứ vào đâu cả, chúng ta để tâm giận tức làm
gì cho mệt. Thực ra, lời nói đó vô nghĩa, bởi vì mình không ngu, bởi
vì mình không phải là con bò, bởi vì mình không chép bài của ai hết, cho
nên không cần phải quan tâm đến những lời nói như vậy. Những lời nói
như vậy trên thế gian này thực là nhiều, thường làm điêu đứng người
nghe. Người đời thường thích nói những lời chọc tức người khác, bằng
những lời nói vu vơ, không căn cứ, không có nghĩa lý gì cả.
Thí dụ có người, hỏi chúng ta rằng:
Tại sao dạo này, anh hay là chị, bị mất uy tín, quá xá như vậy? Câu hỏi
thế đó, không có ý nghĩa, chỉ nhằm mục đích, chọc tức mà thôi.
Chúng ta nghe rồi, thì thôi đừng nhớ, có thể lờ đi, như không nghe thấy,
bởi vì nếu hiểu, một cách tường tận: thế nào là "vô ngã",
không có "bản ngã", nên không thu nhận, những lời như vậy, vào
trong tâm trí. Hiểu được như vậy, làm được như vậy, chúng ta không
còn, cảm thấy bực bội, phiền não khổ đau. Hoặc khiêm nhường hơn, từ
tốn đáp rằng: Chúng tôi đâu có, uy tín hồi nào, để mất cơ chứ! Hoặc
là có người, phê bình chúng ta, thường hay nóng tánh, chúng ta lập tức,
phản ứng tức thì, lên tiếng cãi chánh, quả thực người ta, nói chẳng
có sai, chứ còn gì nữa! Thậm chí có người, viết bài phê phán, miệt thị
chỉ trích, mạ lyhưởi bới, vu khống sỉ vả, khiêu khích lăng nhục, bôi
lọ chụp mũ, đặt điều bịa chuyện, nhưng chúng ta chỉ: "y nghĩa bất
y ngữ", họ không thể nào, xúc phạm đụng chạm, gây ra phiền não, tạo
thêm khổ đau, cho chúng ta được.
Người ta cố ý, đưa lửa tới đốt,
mình không đáp ứng, không đưa thân tâm, ra để lãnh đủ, thì họ chỉ
đốt, "hư không" mà thôi, chẳng nhằm nhò gì, đến chúng ta cả.
Chửi bới hồi lâu, không thấy ép phê, không thấy hiệu quả, không thấy
động đậy, về phía chúng ta, họ cũng chán nản, cảm thấy hao hơi, phí
công tổn sức, rồi tự ngưng thôi. Còn nếu ngược lại, chúng ta phản
ứng, lên tiếng cãi chánh, thanh-minh-thanh-nga, nói gần nói xa, biện bạch
phải quấy, cho rõ đúng sai, cũng giống như là, thổi hơi vào lửa, cho
bùng thêm lên, hà hơi tiếp sức, gây thêm cảm hứng, tạo thêm duyên cớ,
cho họ làm tới, chuốc thêm phiền não, khổ đau mà thôi. Lúc Phật tại
thế, gặp người ngoại đạo, đi theo quấy rầy, nhưng vẫn thản nhiên, cất
bước khoan thai, như không có chuyện, xảy ra gì cả. Người đó thấy Phật,
tiếp tục lặng thinh, bèn chặn lại hỏi: Này ông Cồ Đàm, có chịu thua
chưa? Lúc đó Đức Phật, từ tốn nói kệ:
- Người hơn thì thêm oán.
- Kẻ thua ngủ chẳng yên.
- Hơn thua đều xả hết.
- Giấc ngủ được an lành.
Lại còn thêm nữa, tâm của chúng
ta, luôn luôn tưởng tượng, cho nên gây ra, phiền não khổ đau. Một lời
nói ra, diễn giải kiểu nào, tùy tâm người nghe. Có người nói ra, một
câu thực là: vô-thưởng-vô-phạt, vô-ý-vô-tứ, chẳng ngụ ý gì, chúng
ta tưởng tượng, suy diễn thêm ra, vẽ rắn thêm chân, để rồi chuốc lấy,
giận dỗi bực bội, phiền não khổ đau. Chuyện này xảy ra, trong mọi cuộc
sống, của các gia đình, ở khắp mọi nơi, rất là thường xuyên. Trong cuộc
nói chuyện, bàn cãi thảo luận, thường dễ mích lòng, chỉ vì câu nói, của
một con người, cộng thêm tâm trí, tưởng tượng phong phú, của các người
khác.
Nếu như trong gia đình, người vợ
hay người chồng, nói ra một lời nào, đều được hiểu theo khía cạnh tốt,
đừng tưởng tượng khía cạnh xấu, cuộc sống của gia đình đó chắc
chắn hạnh phúc. Dễ chịu một chút, cảm thông một chút, tha thứ một
chút, cuộc sống chắc chắn, vui vẻ khỏe khoắn, nhiều hơn một chút! Khi
chúng ta nói tốt cho người nào, người đó sẽ ráng giữ gìn được tốt
như vậy. Người đó sẽ phát huy khía cạnh tốt, bỏ đi khía cạnh không
tốt. Chẳng hạn như là: cha mẹ rầy la, nhiếc mắng con cái, nhưng không
bao giờ, mở lời khen thưởng, cũng không bao giờ, nói tốt con cái, thậm
chí nhiều khi, đem các tật xấu, của con cái mình, nói với người ngoài,
trước mặt con cái. Tác dụng giáo dục, sẽ rất tiêu cực!
Có câu chuyện đáng cho các bậc phụ
huynh nghiền ngẫm sau đây: Có một chú tiểu, sống trong tu viện, đợi khi
trời tối, thường hay leo tường, đi ra ngoài chơi. Vị sư trụ trì, biết
được việc ấy, nhưng chẳng nói gì. Hôm nọ sau khi, đi chơi trở về, chú
tiểu leo tường, trở vào bên trong, bởi vì trời tối, không có đèn dầu,
đặt chân ngay đầu, của vị sư phụ, thay vì chiếc ghế, dùng để trèo
tường, ra chơi bên ngoài. Vị thiền sư đó, chẳng nói nửa lời, quở phạt
trách móc, còn ân cần khuyên: Con đi ngủ đi, đã khuya rồi đó! Từ đó về
sau, chú tiểu quyết tâm, hết lòng hết sức, tận tâm tận tình, tận lực
tận sức, tu học tinh tấn. Về sau trở thành, một vị thiền sư, nổi tiếng
khắp nơi, giúp ích đạo đời, nhiều người lợi ích. Bởi vậy, sách có
câu:
- Tha thứ thì thư thái.
- Thư thái thì thành tựu.
- Thành tựu thì thanh thản.
- Thanh thản thì thảnh thơi.
Có rất nhiều khi, người ta nói
xong, lời nói khó nghe, làm mình khó chịu, ngày này sang ngày khác, tháng
này sang tháng khác, năm này sang năm khác, trong khi người nói, quên mất
lâu rồi, còn mình thì sao, lúc nào cũng nhớ, ôn đi lập lại, làm khổ lỗ
tai, vợ chồng con cái. Như vậy, nếu chúng ta không chấp những lời nói
vô nghĩa, những câu văn bài viết, xuất phát từ lòng hận thù, ganh tị
đố kyﬠghen ghét hơn thua, chắc chắn chúng ta sẽ không nhức đầu nhói
tim, khỏi cần uống thuốc, chẳng cần xức dầu, nghĩa là chúng ta không
phiền não và khổ đau. Chẳng hạn như khi: chúng ta đi dự, mãn tiệc ra về,
chủ nhà gói quà, đem ra biếu tặng, chúng ta không nhận, tức nhiên chủ
nhà, giữ quà đó lại. Cũng y như vậy, người đời thường tặng, lời
khen tiếng chê, đầu môi chót lưỡi, chúng ta không nhận, tức nhiên sẽ
được: ăn ngon ngủ yên, an lạc hạnh phúc.
Trong sách có câu:
- Thần khẩu nó hại xác phàm.
- Người nào nói quá họa làm khổ thân.
Hoặc:
- Lỡ chân gượng được đứng lên.
- Lỡ miệng gây họa phải đền trả thôi.
Hoặc:
- Nước đổ còn khó hốt thay.
- Nói rồi hối hận chẳng hay chút nào.
Trong kinh nghiệm sống hằng ngày,
ít ai hối hận vì ít nói, nhưng nhiều người hối hận vì nói nhiều, và
nói quá lời. Trong gia đình nào, vợ chồng đồng lòng, tu tâm dưỡng tánh,
nếu vợ hay chồng, nói lời khó nghe, người kia vui vẻ: Nói bớt chút đi,
giảm 50% nhe, sao mắc quá vậy? Người vợ hay chồng, nghe qua liền tỉnh, nở
nụ cười tươi. Thế là mọi sự, mọi việc bình yên, vui vẻ khỏe khoắn,
gia đình hạnh phúc, chắc chắn không nghi! Gia đình như vậy, khỏi coi thầy
bói, khỏi tới luật sư, khỏi thăm bác sĩ, mặt không như khỉ, tâm hồn
phơi phới, thanh thản thảnh thơi, vui tươi suốt ngày!
Trong lòng chất chứa, quá nhiều lời
nói, thường là khó nghe, nên khó tiêu hóa, tâm của chúng ta, sẽ bị bất
an, ngày ăn không ngon, đêm ngủ không yên, thành tiên mắc đọa, thực là
tai họa, cuộc đời kém vui. Nếu chúng ta hiểu, lời nói người khác,
khía cạnh tốt đẹp, chắc chắn cuộc đời, sẽ vui vẻ hơn. Như trong gia
đình, vợ chồng con cái, nói lên lời nào, đều được mọi người, hiểu
theo ý tốt, vui vẻ đón nhận, chắc chắn gia đình, luôn luôn hạnh phúc,
không có tranh cãi, khỏi phải cầu nguyện, khỏi cần van xin, thần linh
phù hộ. Người nào đang mang, mắt kiếng màu hồng, sẽ thấy cuộc đời,
hồng hồng vui tươi, sáng sáng trong trong. Bằng như ngược lại, người nào
đang mang, mắt kiếng màu đen, sẽ thấy cuộc đời, u ám tối thui, nhìn thấy
người nào, cũng tưởng là ma, đen thủi đen thùi! Hạnh phúc thối lui, phiền
não khổ đau, khởi đầu như vậy!
Trong kinh sách có, câu chuyện như
sau: Chú tiểu theo sau, hầu vị hòa thượng, cả hai đang đi, trên con đường
làng. Nhìn thấy cảnh tượng, các người nông dân, làm lụng vất vả,
các con trâu cày, cực nhọc vô cùng, nhiều con côn trùng, bị lưỡi cày cắt,
đau đớn oằn oại, khắp nơi trên ruộng, chú tiểu phát tâm, đại từ đại
bi, thương xót chúng sanh, bèn thốt lên rằng: Con quyết tâm tu hành, cho đến
thành chánh quả, để độ tận chúng sanh. Vị hòa thượng tán thán: Con vừa
phát tâm Bồ Tát, vậy hãy đi trước, để thầy đi sau, con chớ đi mau, thầy
không theo kịp. Đi thêm một đoạn, cảm thấy mệt quá, chú tiểu bèn
than: Tu hành quả thiệt là khổ! Không tu có lẽ sướng hơn! Vị hòa thượng
phán: Con thối thất tâm Bồ Tát, hãy đi theo sau, để thầy đi trước!
Nghĩa là: Nói lên nhiều chừng nào, thố lộ tâm mình động nhiều chừng
ấy! Đơn giản như vậy!
Trên đời có rất nhiều người thích
thần thông phép lạ, chứ không thích tu tâm dưỡng tánh. Chẳng hạn như họ
thích được thiên nhãn thông và thiên nhĩ thông. Tức là mắt thấy được
xa ngàn dặm, tai nghe được xuyên sơn cách vách. Những người như vậy, nếu
đạt được thần thông, chắc chắn sẽ đau khổ vô cùng vô tận. Tại
sao như vậy? Bởi vì, những lời nói sau lưng, những lời nói sau vách tường,
những lời nói ở nơi xa, thường là những lời nói khó nghe, nặng như bò
kéo xe, không dám nói trước mặt, những lời nói phát xuất từ tâm ma,
không phải tâm Phật, chẳng hạn như: tâm ganh tị đố kyﬠtâm hơn thua phải
quấy, tâm tham lam sân hận si mê.
Sách có câu: "Tiếng lành đồn
gần. Tiếng dữ đồn xa". Khi nghe được những lời nói như vậy,
bởi vì không biết tu tâm dưỡng tánh, chắc chắn con người sẽ khởi tâm
tức giận, cuộc sống bất an, bắt đầu cho những phiền não khổ đau, xảy
ra sau đó, do tâm ma của chính mình, sai khiến mình phản ứng, đối chọi
lại những điều nghe được, do thiên nhĩ thông!
Do đó cho nên, đạo Phật chủ
trương: tu tâm và dưỡng tánh, dừng nghiệp và chuyển nghiệp, chuyển hóa
cuộc đời, biến phiền não khổ đau, thành an lạc hạnh phúc. Trong đạo
Phật, không quan trọng chuyện thần thông phép lạ, không cần biết tượng
đá khóc, thiệt hay không, không cần biết bức tranh chảy nước mắt, thiệt
hay không, không cần biết thần thánh hiện trên vách tường, trên đám
mây, trên ngọn cây, trên nóc nhà, trên cánh đồng, trong giáo đường,
trong chùa miễu, thiệt hay không. Tại sao như vậy?
Bởi vì, những chuyện thần thông
không tưởng đó, chẳng đem lại ích lợi gì, cho việc tu tâm dưỡng tánh,
chẳng đem lại an vui lợi lạc nào, cho bất cứ ai. Người nào chỉ biết,
quan tâm đến chuyện, thần thông phép lạ, linh thiêng huyền bí, mơ mơ hồ
hồ, cầu nguyện van xin, tức là người đó, lạc vào tà giáo, hành theo
ngoại đạo, không phải Chánh Pháp, đúng của đạo Phật, dù người đó
là: tu sĩ tại chùa, Phật Tử tại gia! Hơn nữa chúng ta, cần lưu ý rằng:
chính con người thường, làm việc cứu xét, phong thánh phong thần, cho nhiều
người khác, qua đời trước kia, vì không giữ được, mạng sống của họ,
nên phải hy sinh. Để rồi sau đó, cũng chính con người, cầu nguyện thần
thánh, trở lại giúp đỡ, phù hộ độ trì, bảo vệ gìn giữ, chính thân
mạng mình, và linh hồn mình! Thực là lẩn quẩn! Thực là loanh quanh! Thực
là ngây thơ! Như người đang mơ, chưa chịu tỉnh thức!
Đối với lời nói, sách vở cổ
kim, từ đông sang tây, ca dao tục ngữ, truyền miệng thế gian, có thực
là nhiều, chẳng hạn như là: "Ăn phải nhai, nói phải nghĩ".
Như là: "Người khôn nói ít hiểu nhiều. Người ngu nói mấy cũng
liều tấm thân". Như là: "No ăn mất ngon. Giận nói mất
khôn". Như là: "Hay làm hơn là hay nói. Hay nói không bằng
nói hay". Như là: "Người khôn nói ít mà hay. Người nào nói
lắm dù hay cũng nhàm". Người ta thường chê những kẻ "Năng
thuyết bất năng hành", tức là những kẻ chỉ biết nói suông, nhưng
không biết làm như vậy. Như là: "Thân giáo hơn là khẩu giáo".
Như là: "Nên làm gương hơn là nói bằng lời". Như là: "Deeds
speak louder than words". Chẳng hạn như là: sống trong gia đình, muốn
có hạnh phúc, người làm cha mẹ, nên phải làm gương, cho con bắt chước,
người nào hổn xược, con cũng làm theo, người nào gian dối, con cũng dối
gian, làm sao đàng hoàng, thẳng ngay cho được? Nhân nào quả nấy! Hình
nào ảnh nấy!
Trong sách có câu: "Trên đường
chó sủa mặc chó, đoàn người đi vẫn cứ đi", có ngụ ý rằng:
người đời thường hay, lắm lời nhiều chuyện, lắm miệng to mồm, thường
xen vào chuyện, của nhiều người khác, thường hay chơi trò, thọc gậy
bánh xe, thường thích ngậm máu, phun người lấm lem, thường phao tin đồn,
rêu rao nhảm nhí, nản chí người ngay, thường hay phê phán, cho người đâm
chán, chẳng muốn làm gì, ích lợi mọi người. Người đời cho đó, là hạng
chó sủa, chẳng đáng quan tâm, vững lòng tiến bước, đoàn người cứ
đi, chẳng vì chó sủa, đâm ra nản lòng, thối chí uổng công. Tuy nhiên,
đối với người biết, tu tâm dưỡng tánh, thường không ví họ, tệ hại
như chó, theo thói thường tình. Tại sao như vậy?
Bởi vì, nếu làm như vậy, tâm
mình bị động, bực bội bất an, công phu tu tập, khó mà khá được. Trái
lại, chúng ta nên coi, họ như những bực, thiện hữu tri thức, những vị
giám khảo, trên đường tu đạo, thử thách tâm mình, tu tập đến đâu, nếu
biết chăn trâu, hãy giữ tâm mình, bình tĩnh thản nhiên, an nhiên tự tại,
trước mọi sóng gió, mọi tiếng khen chê, phê bình chỉ trích, nói khích
nói trêu, vững tâm bồ đề, chẳng hề lay chuyển. Làm được như vậy, công
phu tu tập, mau chóng đạt thành, kết quả mỹ mãn.
* * *
Tóm lại, thực
hành được "Y Nghĩa Bất Y Ngữ" được bao nhiêu, cuộc sống của
chúng ta an lạc và hạnh phúc được bấy nhiêu. Y nghĩa bất y ngữ giúp
con người cải thiện đời sống, chuyển hóa hoàn cảnh. Hoàn cảnh an vui
hay khổ não đều do chính chúng ta tạo ra. Trong Kinh Hoa Nghiêm, Đức Phật
có dạy: "Nhất Thiết Duy Tâm Tạo", nghĩa là tất cả mọi sự
mọi việc đều do tâm của chúng ta tạo ra. Hiểu sai lời nói, chấp chặt
ngôn ngữ, chắc chắn sinh sự. Sinh sự thì sự sẽ sinh. Nếu chúng ta muốn
sống trong cảnh an nhiên tự tại, thì hãy "y nghĩa bất y ngữ". Thực
là đơn giản!
Trong kinh sách các từ ngữ như
"vô học", "hư thân", có ý nghĩa rất thâm sâu. Người muốn
tu tâm dưỡng tánh phải tìm học kinh điển và đem áp dụng vào đời sống
hằng ngày. Cho đến lúc không chứng đắc, không còn phải học nữa, được
gọi là bậc vô học, tức là bồ tát đó vậy. Còn từ ngữ hư thân có
nghĩa là thân tứ đại của tất cả chúng ta đều giả tạm, hư dối, không
thực, tạm bợ, biến đổi theo thời gian cho đến lúc bị hư hoại và mất
đi, trở về với cát bụi. Ở ngoài thế gian, cũng những chữ đó, nhưng
có nghĩa khác, có ý xấu và tiêu cực, thường dùng để miệt thị người
khác.
Trong Kinh Di Giáo, Đức Phật có dạy:
"Không nên quan tâm chuyện thế gian. Không nên loan truyền các tin đồn".
Tây phương dịch như sau: "You should not concern yourselves with worldly
affairs, nor yet circulate rumours". Tại sao như vậy? Bởi vì, các chuyện
thế gian, thường là những chuyện, nhơn ngã thị phi, phải quấy đúng
sai, tranh chấp hơn thua. Các loại tin đồn, thường không căn cứ, không
có xác thực, không đáng tin cậy, khó kiểm chứng được, chỉ nhằm làm
hại, thanh danh người khác. Những chuyện thế gian, các loại tin đồn, thảy
đều làm cho, tâm trí con người, bất an dao động, có hại mà thôi, chẳng
ích lợi gì, đem đi rao truyền! Những kẻ xấu mồm, những người xấu miệng,
lấy làm thích thú, khi thấy chúng ta, bực bội bất an, vì những lời
nói, cố ý của họ. Đó chính là điều, mà họ mong muốn. Nếu như chúng
ta, bình tĩnh thản nhiên, như không có chuyện, gì xảy ra cả, những lời
vu oan, sẽ tan biến dần, đi vào quên lãng. Chúng ta chỉ nên, dành hết
thì giờ, tập trung lo chuyện, tu tâm dưỡng tánh, cho đến khi được: giác
ngộ giải thoát.
Trong Kinh Pháp Bảo Đàn, Lục Tổ
Huệ Năng có dạy: "Tắng ái bất quan tâm. Trường thân lưỡng cước
ngọa". Nghĩa là nếu những chuyện thương thương ghét ghét, chẳng
làm bận lòng, chúng ta sẽ nằm thẳng hai chân mà an giấc ngủ, khỏi phải
trằn trọc trăn trở, nằm đếm một hai, cho đến trăm ngàn! Khỏe re! Như
vậy chính là "y nghĩa bất y ngữ".
http://www.buddhismtoday.com/viet/phatphap/147-chinhtruc-loinoi.htm