- VÔ MÔN QUAN
-
無門関
- Chữ Vô của Phương Đông
- Nguyên tác Vô Môn Quan: Vô Môn Huệ Khai
Dẫn nhập và chú giải: Nishimura Eshin
Bình luận: Giáo sư Akizuki Ryômin
- Biên dịch: Nguyễn Nam Trân
- Bản Thảo - 2009 -
Tắc số 31:
Triệu Châu dò ý lão bà (Triệu Châu khám bà)[1].
趙州勘婆
Bản tắc:
Có hôm, Hòa Thượng Triệu Châu[2]
nghe một tăng sĩ kể rằng khi ông hỏi bà lão nọ:
-Lên Đài Sơn[3]
phải đi bằng cách nào?
thì được đáp:
-Cứ thẳng đằng trước mà đi!
Vừa mới bước lên năm ba bước, bà ta
lại nói:
-Ông sư này coi được đấy chứ (hảo cá
sư tăng). Nhưng rồi cũng đi theo lối đó!
Nhân thế, Triệu Châu bảo:
-Thôi, lần này cho ta thử một chuyến.
Để dò xem bà ấy là người thế nào?
Hôm sau, ông lên đường ngay, đến nơi
và cũng hỏi đường. Bà ta vẫn trả lời in như trước. Triệu Châu lúc đó
mới trở về, triệu tập tăng chúng môn hạ lại, kể với họ:
-Ta vì các ngươi đã khám phá ra được
bà già trên Ngũ Đài Sơn (là người như thế nào rồi)!
Bình Xướng:
Vô Môn nói rằng:
Bà lão này hình như biết cách thức
bày binh bố trận trong màn trướng nhưng không dè ải hiểm của mình lại bị
giặc đánh phá[4].
Còn về phần Hòa Thượng Triệu Châu thì đã đột nhập vào bản doanh bà lão
và có máy động biết tấn công cửa ải quan trọng của địch nhưng vẫn không
xứng danh một đấng trượng phu. Nếu nghiền ngẫm kỹ càng thì thấy cả hai
đều đáng bị lọt sổ. Tuy nhiên, Triệu Châu tự cho mình đã khám phá được
bà lão, thế thì thử hỏi ông ta đã khám phá được ở chỗ nào. Nói nghe xem!
Tụng:
Bèn có bài tụng:
Vấn ký nhất ban,
Đáp diệc tương tự.
Phạn lý hữu sa,
Nê trung hữu thứ (thích)[5].
問 既 一 般
答 亦 相 似
飯 裡 有 砂
泥 中 有 刺
(Bởi hỏi cùng một câu,
Lời đáp mới giống nhau.
Không dè cơm có sạn,
Trong bùn gai chích đau).
Lược dịch lời bàn của Giáo sư
Akizuki Ryômin:
Hình như câu chuyện đã xảy ra trong một
quán nước chè trên đường lên Ngũ Đài Sơn. Người du tăng lạc hướng có thể
chỉ đặt câu hỏi tìm đường và bà già cũng chỉ trả lời một cách thông
thường thôi. Nhưng tại sao ông sư kia vùa mới bước đi dăm ba bước, bà đã
nói một câu ra vẻ tiếc cho ông.
Bị bà ta than như vậy, ông sư có lúc
phải giật mình. Cho đến lúc ấy, ông ta cứ thẳng đường ta ta đi, không bị
vướng mắc, thế mà bây giờ lại không thể đi thêm nữa. Điều đáng quí là ở
chỗ này. Ở Trung Quốc cũng như Nhật Bản, có lúc chợt thấy xuất hiện một
bà lão hay làm khốn khó người tu hành như vậy. Bà lão này cũng giống bà
hàng nước đã làm khốn khó Hòa Thượng Đức Sơn lúc ông ta còn là một nhà
tu trẻ tuổi trên đường ngang qua Lễ Châu (xem tắc 28 Cửu hương Long Đàm).
Khi được nghe kể, Triệu Châu đã xung
phong đi thăm dò để hiểu ý nghĩa hành động và về con người của bà
lão.Bản thân ông đã thể nghiệm câu hỏi và câu trả lời tương tự như các
vị tăng sĩ khác. Khi trở lại chùa, ông đã triệu tập mọi người để cho họ
biết ông đã khám phá ra bí mật của bà lão.
Ông khám phá được điều gì, đó là điểm
quan trọng của công án.
Theo chỗ hiểu của tôi, công án muốn bàn về “gánh nặng
của truyền thống[6]”.
Và nó cũng đề cập về “lòng từ bi” nữa. Bà lão kéo được Triệu Châu vào
trong quân doanh nhưng lại để cho ông ta khám phá được tâm cảnh của
mình. Triệu Châu tự tìm cách đi đến gặp bà ta để dòm ngó bà, thì hành
động của ông không xứng dáng để được gọi là bậc chính nhân. Do đó, Vô
Môn mới chê cả hai, tuy rằng lời của ông chỉ là đùa bỡn họ (niêm lộng).
Ông thật ra muốn ngã mũ chào cái “nhất điểm vô duyên đại bi tâm” (tấm
lòng vô cớ thương người) chiếu ra từ nhân cách của Triệu Châu lẫn bà
lão. Cho nên ông mới đặt câu hỏi cho các bạn để xem có biết Triệu Châu
đã khám phá được bà lão chỗ nào không. Cố Shibayama Zenkei (Sài Sơn Toàn
Khánh) lão sư có dạy: “Hỏi thử Triệu Châu lão sư đã khám phá được lão bà
hay chỉ mới khám phá ra một chút xíu ánh sáng không thấy được (bất
truyền ta tử quang) của bà ấy thôi? Khi đọc những công án như thế này,
phải tìm hiểu cái gọi là “gốc lớn” (đại bản) từ trong lời nói và hành
động (ngôn hành) của các thiền gia (bà lão và Triệu Châu). “Ta tử” (chút
xíu xiu) đó còn là ánh sáng của cái tâm đại từ bi nơi ông thầy dạy thiền
khi soạn ra công án. Ma kha bát nhã ba la mật đa!
[1]
Thoại này có chép trong Triệu Châu Lục cũng như các sách khác như Tổ
Đường Tập quyển 18, Cảnh Đức Truyền Đăng Lục quyển 10 chương nói về
Triệu Châu.
[3]
Ý nói Ngũ Đài Sơn. Đỉnh núi thiêng trong tỉnh Sơn Tây, nổi tiếng vì
là nơi thờ Văn Thù Bồ Tát, tượng trưng cho trí tuệ. Kinh Hoa Nghiêm
có viết: “Phía đông bắc là nơi Văn Thù Bồ Tát ngự, tên chỗ đó là núi
Thanh Lương”. Người ta tin rằng đây là đạo trường của Văn Thù.
[4]
Chữ dùng trong Sử Ký: “Trù liệu kế sách trong màn trướng mà thắng
được việc binh ngoài ngàn dăm”.
[5]
Có thể hiểu lời lão bà không đơn thuần nhưng có nội dung thức tỉnh?
(LND)
[6]
Con đường lên Ngũ Đài Sơn là một lối mòn. Bà già (một thiền gia)
thương tiếc cho những ông tăng tốt mà không có tính tự lập, chỉ biết
theo lối mòn mà người xưa đã đi mãi. Có thể hiểu câu nói của lão bà
có nội dung thức tỉnh các nhà tu (LND).
http://www.buddhismtoday.com/viet/thien/vomonquan_34.htm