Tượng đối chứng (trước) và tượng gốc (sau) của thiền sư Vũ Khắc
Minh - ảnh: N.L.C
Trong chùa còn có pho tượng cổ thứ
hai: Thiền sư Vũ Khắc Trường - người trụ trì chùa Đậu kế tục
ngay sau Vũ Khắc Minh, không có tài liệu nào nói đây là “chú,
cháu” như một số báo đã đưa tin. Năm 1893, chùa bị lụt, tượng Vũ
Khắc Trường nằm ở vị trí thấp hơn nên bị nước tràn vào và bị
hỏng. Các cụ trong làng đã làm lại một pho tượng khác bằng sơn
ta có cốt dựng bằng tre và gỗ rồi xếp xương vào bên trong.
Tại Viện Thông tin khoa học xã hội VN
ở Hà Nội, chúng tôi tìm thấy hai bức ảnh chụp tượng thiền sư Vũ
Khắc Minh và Vũ Khắc Trường còn bóng nước sơn, không hề có vết
nứt nào.
Nhưng chỉ sau vài chục năm, do tượng
để trong am cạnh chùa rất ẩm ướt nên đã làm cho cả hai pho tượng
xuống cấp trầm trọng. Pho tượng Vũ Khắc Minh bị nứt ở đầu gối và
phần mặt. Pho tượng Vũ Khắc Trường, hỏng trầm trọng ở phần chõn,
hầu như không còn ngồi được ngay ngắn, nếu không có những miếng
gỗ kê ở phía dưới.
Tôi bắt tay viết dự án Tu bổ, bảo
quản tượng hai vị thiền sư Vũ Khắc Minh và Vũ Khắc Trường ở chùa
Đậu (Hà Tây) ngay vào đầu năm 2000. Nhóm công tác gồm: PGS-TS
Nguyễn Lân Cường (Chủ nhiệm dự án), họa sĩ sơn mài Đào Ngọc Hân,
các nhà điêu khắc Phạm Xuân Sinh, Nguyễn Ngọc Lâm, kỹ sư Nguyễn
Mạnh Hà. Ngoài ra, còn có 6 cơ quan cùng kết hợp để thực hiện dự
án, một hội đồng cố vấn và Ban quản lý dự án được thành lập.
Điều khó khăn nhất với chúng tôi là các phương án nêu ra không
thể mắc sai lầm vì hai pho tượng này là độc bản, chỉ cần mắc một
lỗi nhỏ là không thể sửa chữa được. Chúng tôi là những người
hiểu nhất điều này vì các vị lãnh đạo cao cấp của Đảng và Nhà
nước lúc đó như ông Nguyễn Khoa Điềm - Ủy viên Bộ Chính trị, Phó
thủ tướng Phạm Gia Khiêm, Bộ trưởng Văn hóa - Thông tin Phạm
Quang Nghị... đã tới tận chùa để nghe chúng tôi trình bày phương
án tu bổ - bảo quản hai nhục thân.
Ngày 18 tháng 4 năm 2003 (tức 17
tháng 3 năm Quý Mùi) sau vài tháng tranh luận quyết liệt xem tu
bổ nhục thân ở đâu, lễ khởi công dự án tu bổ - bảo quản nhục
thân hai vị thiền sư chùa Đậu được tổ chức ngay tại chùa. Và thế
là bắt đầu những ngày lao động trong suốt 6 tháng trời...
Bằng kỹ thuật truyền thống: bó, hom,
lót, thí, mài và thếp với các nguyên liệu như: sơn ta, vải màn,
giấy dó, mạt cưa và đất, chúng tôi đã tiến hành sơn 14 lớp và
thếp vàng đối với tượng gốc Vũ Khắc Minh, còn nhục thân Vũ Khắc
Trường thì thếp bạc. Sau mỗi lớp sơn lại tiến hành mài, khiến bề
mặt là các lớp sơn đan ken, xoắn quyện với nhau. Đến lớp cuối
khi phủ quang dầu xong, chúng tôi phát hiện bề mặt pho tượng
không nhẵn. Những hạt bụi lơ lửng trong không trung đã bám vào
bề mặt tượng. Chúng tôi quyết định làm lại và thực hiện khâu này
trong... màn. Trời nóng, mấy anh em phải xoay trần suốt cả buổi
chiều. Thật tuyệt vời, 2 ngày sau kiểm tra trên mình thiền sư
mịn bóng, không một gợn bụi...
Họa sĩ sơn mài Đào Ngọc Hân đang thếp
vàng tượng gốc thiền sư Vũ Khắc Minh
Với pho tượng của thiền sư Vũ Khắc
Trường, vốn là pho tượng đã được dựng lại năm 1893, nên có nhiều
chi tiết sai lệch về mặt giải phẫu. Trong dự án soạn thảo đầu
tiên, tôi có ý định dỡ ra, thu thập xương cốt rồi dựa theo xương
sọ để phục nguyên lại đúng với vẻ mặt ban đầu của thiền sư. Đây
là phương pháp của Gherasimov (người Nga) mà tôi là người VN đầu
tiên và duy nhất được học tập tại nước ngoài. Nhưng nhà chùa và
cơ quan văn hóa thông tin địa phương không tán thành, vì cho
rằng nhân dân địa phương hơn trăm năm nay đã in đậm trong tâm
khảm hình ảnh của cụ Vũ Khắc Trường hiện tại rồi. Dù phục dựng
pho tượng mới có giống với hình hài thật của cụ, họ cũng sẽ
không chấp nhận. Tôi đành phải theo ý họ, mặc dầu vẫn ấm ức!
Pho tượng bị hỏng trầm trọng, bề mặt
tượng lớp sơn bị mủn nát. Chỉ cần một tác động nhẹ là cả pho
tượng sẽ bị đổ sập xuống. Do đó không thể đổ thạch cao làm khuôn
trên chính pho tượng gốc để làm tượng đối chứng. Nhóm chúng tôi
quyết định giao cho nhà điêu khắc trẻ Nguyễn Ngọc Lâm làm một
pho tượng bằng đất sét có kích thước, hình dáng giống hệt tượng
gốc và tiến hành đổ khuôn để tu bổ phần chân và pho tượng đối
chứng.
Vào một buổi chiều mùa hè, tôi ngồi
ngắm pho tượng gốc của Vũ Khắc Trường và cứ suy nghĩ mãi không
hiểu tại sao vị thiền sư này có cánh tay dài thế, khi so sánh
với tỷ lệ chung của pho tượng. Tôi bàn bạc với họa sĩ sơn mài
Đào Ngọc Hân và quyết định “bí mật” khoét bốn ô nhỏ ở vùng gần
đầu xương cánh tay và khuỷu tay. Điều này cấp trên không tán
đồng, nhưng chúng tôi cứ “liều” vì biết đâu có thể phát hiện ra
một chân lý nào đó... Ước mơ ấy của chúng tôi đã thành sự thật.
Trong hố khoét của cánh tay phải ở phía trên gần vai, tôi phát
hiện ra ròng rọc và chỏm của xương cánh tay (đã bị đặt lộn ngược),
bên cạnh nó là xương mác của xương ống chân được ghép vào xương
cánh tay và cũng bị lộn đầu. Đây chính là nguyên nhân làm cánh
tay của thiền sư dài quá cỡ. Chúng tôi đã tiến hành phủ sơn ta,
giấy bản, vải màn, mạt cưa, đất và thếp bạc mà chỗ dày nhất tới
22 lớp. Toàn bộ pho tượng thiền sư Vũ Khắc Trường nặng 31 kg.
Ngày nay ai tới chùa Đậu cũng thấy có
2 cụ Minh, 2 cụ Trường, từng cặp giống nhau như hệt. Thật ra chỉ
có 2 pho tượng gốc là đặt trong nhà tổ. Hai pho còn lại được làm
bằng thạch cao để đặt trong am ở hai bên cạnh chùa. (Còn tiếp)
Nguồn: http://www.thanhnien.com.vn/News/Pages/200950/20091210002203.aspx