- Thâm ý qua hình tượng
Phật, Bồ Tát
Phần I
TƯỢNG PHẬT
THÍCH CA MÂU NI
(Buddha
Sàkyamuni)
DANH HIỆU.
Thích Ca,
Trung Hoa dịch là Năng nhân. Mâu Ni dịch là Tịch Mặc. Nghĩa là người hay
phát khởi lòng nhân mà tâm hồn luôn luôn yên tĩnh.
LƯỢC SỬ.
Trước đây
trên 25 thế kỷ, ở Ấn Độ có vị Thánh xuất thế, đó là đức Phật
Thích Ca Mâu Ni. Khi ấy, xã hội Ấn Độ chia làm bốn đẳng cấp: Bà-la-
môn (Brahmanes), Sát-đế-lỵ (Kastryas), Phệ-xá (Vaisyas) và Thủ-đà (Soudas)
đức Phật Thích Ca sanh trong dòng quý tộc thuộc đẳng cấp thứ hai. Thân
sinh Ngài là vua Tịnh Phạn (Suddodhana) và thân mẫu là hoàng hậu Ma-gia
(Maya), ở thành Ca- tỳ-la (Kapilavatsu). Ngài giáng sanh vào ngày trăng tròn,
tháng hai Ấn Độ, nhằm ngày rằm tháng tư âm lịch Trung Hoa. Tên Ngài là
Sĩ-đạt-ta (Sidhartha).
Ra đời
chưa đầy một tháng, Ngài đã mồ côi mẹ, nhờ Di mẫu nuôi dưỡng cho đến
trưởng thành. Năm 19 tuổi, Ngài trốn vua cha vượt thành xuất gia tầm thầy
học đạo. Tương truyền trước khi xuất gia, Ngài đã dạo chơi bốn cửa
thành thấy cảnh sanh, già, bệnh, chết. Từ đó, Ngài ôm lòng thương cảm
vô hạn, quyết tìm con đường giải thoát cho mình và tất cả chúng sanh.
Vì thế, Ngài cương quyết ruồng bỏ ngai vàng và mọi lạc thú ở đời,
xuất gia tầm đạo, mặc dầu có lắm người hết lời khuyên nhủ ngăn
can.
Sau khi xuất
gia, Ngài lê bước khắp nơi tìm thầy học đạo. Ngài đã từng tham học
với hai vị sư trứ danh đương thời là A-la-lã-ca-lan (Aralah-Kalama) và Uất-đà-già-la-
ma (Udraka-Kamapu-tar). Nhưng xét đến kết quả đạo lý của họ đều không
làm cho Ngài thỏa mãn.
Sau đó,
Ngài từ giã họ vào rừng sâu tu khổ hạnh sáu năm, mỗi ngày chỉ ăn uống
chút ít đủ duy trì mạng sống, nhưng rốt cuộc cũng chẳng đem lại kết
quả gì. Cuối cùng nhận thấy phương pháp khổ hạnh không phải là con
đường chân chánh, Ngài liền từ bỏ nó, trở lại lối sống bình thường,
vận dụng tâm trí quán sát tướng chân thật của vũ trụ. Một hôm ngày
thứ 49 ở dưới cội Bồ-đề, Ngài bừng ngộ thấy rõ chân lý của cuộc
đời, biết được mọi người đều có đủ khả năng giác ngộ và giải
thoát khỏi vòng sanh tử luân hồi.
Sau khi đã
chứng đạo, Ngài không ấp ủ tư lợi riêng mình, liền nhập thế phổ độ
chúng sanh. Từ đó, Ngài du hành thuyết pháp suốt 49 năm, chu du đến một
phần ba xứ Ấn Độ. Những môn đồ được Ngài giáo hóa đông vô kể. Nơi
Ngài thường đến và thường lưu trú là thành Vương Xá (Rajagrha) nước
Ma-kiệt-đà (Magadha), thành Phệ-xá-ly (Vésali), thành Xá-vệ (Shavasti) nước
Câu-tát-la (Kosala).
Năm 80 tuổi,
nơi rừng Ta-la song thọ (Sala) ngoài thành Câu-thi (Kusin-agara), sau buổi thuyết
pháp cuối cùng, Ngài vào Niết-bàn (Nibbana).
BIỂU TƯỚNG.
Vào trong
các chùa Phật giáo Bắc tông, ngay giữa chánh điện hoặc thờ một tượng
Phật Thích Ca, hoặc thờ ba tượng ngồi ngang, đức Thích Ca ngự giữa,
bên phải đức Phật Thích Ca là Phật A Di Đà, bên trái là Phật Di Lặc
(Phật tương lai). Lối thờ này tượng trưng tam thế Phật, Phật Thích Ca
là Phật hiện tại, Phật Di Đà là Phật quá khứ, Phật Di Lặc là Phật
tương lai. Bất cứ lối thờ nào, đức Thích Ca đều ngự ở giữa, nên cũng
gọi Ngài là đức Trung Tôn. Tượng Phật Thích Ca không giống người Ấn
Độ, mà tùy ở nước nào tạo tượng Ngài giống người nước ấy. Ngài
ngự trên đài sen, hai tay để ấn tam muội, đôi mắt khép lại ba phần tư.
THÂM Ý.
Nhìn sơ qua
hình tượng đức Phật Thích Ca, chúng ta đã thấy những điểm cách xa thực
tế. Tại sao người ta không tạo tượng Ngài thật giống người Ấn Độ,
ngồi trên toà cỏ dưới cội cây Bồ-đề?
Bởi vì Bắc
tông Phật giáo quan niệm đức Phật không phải căn cứ vào con người xác
thịt tầm thường, mà thấy Phật là Pháp thân thường trụ. Hiện thân
Thái tử Sĩ-đạt-ta tu hành thành Phật, chỉ là một giai đoạn, một hóa
thân tùy cơ cảm của chúng sanh thị hiện đấy thôi. Đã là hóa thân tùy
cơ cảm thì ở đâu có cảm đức Phật đều ứng hiện như nguyện để
độ họ. Vì thế, ở Việt Nam cảm mộ Phật, Phật sẽ thị hiện người
Việt Nam, ở Trung Hoa cảm mộ Phật, Phật sẽ hiện người Trung Hoa để hóa
độ...
Đó là tư
tưởng siêu thực, không còn thấy Phật ở trong một hình thức cố định
nào. Đức Phật đã đồng hóa theo từng dân tộc, từng chủng loại. Do tư
tưởng này, Bắc tông Phật giáo đối với đức Phật không thấy xa lạ,
mà rất gần gủi thân mật và phát sanh tín ngưỡng "Phật tùy tâm hiện".
Ta hãy nghe vị Quốc Sư núi Yên Tử nói với vua Trần Thái Tông, khi ông
này lên núi cầu đạo:
"Núi vốn
không có Phật, chỉ có ở tâm. Lắng tâm mà thấy, đấy gọi là chân Phật.
Nay bệ hạ muốn giác ngộ tâm ấy thì đứng ở trần gian mà thành Phật,
không phải khốn khổ cầu Phật ở ngoài". (Khóa Hư Lục)
Đã tin Phật
tùy tâm hiện, nếu tâm mình tưởng Phật tức là có Phật hiện đến. Do
đó phát sanh tín ngưỡng “Phật hiện cứu khổ mọi người”. Cho nên,
những khi lâm tai, mắc họa, người ta hay thành kính, lễ mễ cầu Phật hiện
mách bảo cho phương cách thoát khỏi tai họa.
Phật ngự
trên đài sen cũng là một ý nghĩa tượng trưng siêu thực. Bởi vì hoa sen
được biểu thị cho đức tánh thanh tịnh và giải thoát. Hoa sen phát xuất
trong vũng bùn nhơ nhớp, mà vẫn tỏa ra mùi hương thanh khiết. Đó là đặc
tính không thể tìm được trong các loài hoa khác. Nằm giữa vũng bùn nhơ
nhớp, mà không bị lây nhiễm mùi hôi hám, trái lại còn đầy đủ hương
vị thơm tho, đó mới thật là thanh tịnh. Vì cái thanh tịnh ngay giữa chỗ
ô uế, mới chân thật thanh tịnh. Nếu hoa sen mọc giữa bãi cát trắng
phau, hay trên gò đất khô sạch sẽ, dầu có hương sắc gấp mấy lần
hơn vẫn không được quý trọng. Bởi nó chui từ vũng bùn hôi hám mà
lên, lại giữ được tánh cách thanh khiết, nên mới được mọi người hâm
mộ. Đức Phật cũng thế, trước kia Ngài cũng là một con người như chúng
ta, cũng có gia đình, cũng hưởng giàu sang sung sướng, nhưng con người ấy
không bị dục lạc làm ô nhiễm, không bị sợi dây gia đình trói buộc.
Ở trong cảnh nhiễm ô dục lạc mà tâm hồn Ngài trinh bạch, ngồi trong
tù ngục gia đình mà chí Ngài đã vượt ra ngoài vũ trụ mênh mông. Đức
tánh trinh bạch và siêu việt ấy, chỉ có hoa sen mới đủ sức tượng
trưng.
Bắc tông
Phật giáo đặt trọng ý nghĩa “thanh tịnh trong ô nhiễm" nên chủ trương
"phiền não tức Bồ-đề”, “sanh tử tức Niết-bàn". Không thể
tìm Bồ-đề ngoài phiền não, không thể có Niết-bàn ngoài sanh tử. Cứ
ngay trong phiền não chúng ta khéo chuyển sẽ thành Bồ-đề, trong sanh tử
khéo chuyển sẽ thành Niết-bàn. Không chán sợ trốn tránh, không mơ ước
mong cầu nơi nào khác. Vì thế, đi đến chủ trương “tích cực nhập thế”.
Bởi vì không thể có đức Phật ngoài chúng sanh, không thể có cõi Cực-lạc
thanh tịnh ngoài cõi Ta-bà uế trược.
Đôi mắt
đức Phât đâm chiêu nhìn xuống là biểu thị quán sát nội tâm. Giáo lý
Phật dạy là giáo lý nội quan luôn luôn phản chiếu nội tâm để tự giác
tự ngộ. Tâm mình là chủ nhân ông của mọi hành động, mọi nghiệp quả.
Ngộ được tự tâm là thấy được nguồn gốc vũ trụ và nhân sanh. Vì
thế, Phật giáo chủ trương con người làm chủ mọi quả báo an lạc hay
đau khổ của mình. Muốn tránh quả khổ đau, cầu quả an lạc, con người
phải tự sửa đổi hành vi trong tâm niệm mà hành động nơi tự thân
mình. Một tâm niệm lành, một hành động tốt sẽ đến cho ta kết quả
an vui hạnh phúc. Ngược lại, một tâm niệm ác, một hành động xấu sẽ
chuốc lấy kết quả khổ đau về nơi mình. Chỉ có ta mới đủ thẩm quyền
ban phúc giáng họa cho ta. Sự cầu cạnh, sự van xin nơi tha nhân hay thần
linh, nếu có chỉ là phần phụ thuộc không đáng kể. Cho nên, ta phải
quán sát lại ta, để luyện lọc tâm tánh và sửa đổi hành động của mình.
Ách yếu của sự tu hành là phản quán tự tâm. Vua Trần Nhân Tông hỏi về
bổn phận, tông chỉ Thiền, Tuệ Trung Thượng Sĩ đáp:
"Phản
quan tự kỷ bổn phận sự, bất tùng tha đắc". (Tam Tổ Thực Lục)
(soi lại nơi mình là việc bổn phận, không từ nơi người mà được).
Những phút
sống lại nội tâm đương nhiên đôi mắt đâm chiêu nhìn xuống như khi chúng
ta muốn kiểm soát lại tâm tư hay hành động của mình, dù đi, đứng, ngồi
đôi mắt chúng ta nhất định phải nhìn xuống. Khi chúng ta muốn van xin
điều gì với những người đáng kính bên ngoài dĩ nhiên đôi mắt phải
trông lên vị ấy. Vì thế, khi nhìn lên đôi mắt đức Phật, đôi mắt
các vị Thánh của tôn giáo khác, chúng ta có thể nhận biết tôn giáo nào
chủ trương nội quan, tôn giáo nào chủ trương ngoại quan.
Trên đảnh
đức Thích Ca có cục thịt nổi cao gọi là nhục kế (cục thịt đỏ), để
biểu thị cho trí tuệ tuyệt vời. Theo các kinh Pháp Hoa, Hoa Nghiêm... Trên
đảnh đức Phật có tướng không thể thấy, tướng ấy bậc Bồ-tát từ
sơ địa trở lên chỉ thấy được đôi phần, trừ Phật với Phật mới
thấy trọn vẹn. Tướng ấy biểu thị cho Pháp thân vì chúng sanh không thể
thấy nên gọi là "vô kiến đảnh tướng".
Chung quanh
tượng Phật có những tia hào quang sáng chiếu để tiêu biểu ánh sáng
trí tuệ của Phật lúc nào cũng soi sáng thế gian. Theo trong kinh nói chung
quanh đức Phật luôn luôn có hào quang soi sáng một tầm. Bởi vì con người
luôn luôn có một lớp nghiệp bao quanh, nếu nghiệp ác thì hiện lên vầng
hắc ám, chúng sanh trông thấy kinh sợ, nếu nghiệp thiện thì hiện ra ánh
sáng trong lành, chúng sanh trông thấy sanh tâm kính mến. Vì mắt thịt
chúng ta quá thô thiển nên không thể trông thấy rõ ràng, song nếu tinh tế
nhận xét cũng có thể nhận biết phần nào. Như người hiền lành đến
trước chúng ta nhìn thoáng gương mặt là ta có cảm tình ngay. Nếu người
dữ đến trước chúng ta, nhìn sơ qua ta tự nhiên nảy sanh ác cảm liền.
Cái linh cảm ấy không phải căn cứ vào hình thức, mà nó siêu hình thức.
Thiết thực nhất là các anh đồ tể khi vào xóm làng bị chó theo đuổi sủa
không thôi, dù họ chỉ đi tay không cũng thế. Cho nên ngày xưa các vị tu
hành đắc đạo, có ai đến tham học, một phen nhìn qua là các Ngài biết
phước duyên kẻ ấy mỏng hay dày, rồi tùy căn cơ giáo hóa. Đức Phật là
con người thuần thiện tâm thanh tịnh, trí sáng suốt thì ánh hào quang bao
bọc chung quanh là lẽ đương nhiên.
Phật giáo
Bắc tông thường thờ tượng Phật Thích Ca sơ sanh. Tượng này hình một
hài nhi đứng trên hoa sen, tay mặt chỉ lên, tay trái chỉ xuống. Đó là biểu
thị một bậc Thánh nhân xuất thế, vừa lọt lòng mẹ đã có những hành
động siêu phàm. Và câu Ngài thốt ra lúc ấy là:
Trên trời
dưới trời,
Chỉ ta hơn hết,
Tất cả thế gian
Sanh, già, bệnh, chết.
Nghĩa là từ
nhân gian đến các cõi trời, đối với vấn đề sanh, già, bệnh, chết chỉ
có Ngài là người vượt ra và cứu thoát tất cả. Song Bắc tông Phật
giáo thường thường dẫn hai câu đầu thôi, để nhấn mạnh vào chữ
"ta" ám chỉ Pháp thân tuyệt đối, trên trời dưới đất không
gì bì kịp.
Đây chỉ lược
giải thích vài đặc điểm trong hình tượng đức Phật Thích Ca. Mong rằng
những khi đến lễ dưới chân tượng Ngài, mỗi người đều ý thức được
mình phải làm gì đối với hình ảnh biểu thị ấy. Sự hữu ích của việc
lễ Phật gốc ở chỗ nhận được thâm ý rồi thể theo đó sống một cuộc
đời cao đẹp như Ngài.
- TƯỢNG PHẬT
A DI ĐÀ
(Buddha Amita)
DANH HIỆU.
Đức Phật
A Di Đà là vị giáo chủ ở cõi Cực-lạc phương tây A Di Đà có nghĩa vô
lượng quang, vô lượng thọ. Nghĩa là hào quang và tuổi thọ của Ngài
không thể lường được.
TIỀN THÂN.
Thời đức
Phật Thế Tự Tại Vương, có vị quốc vương tên Kiều Thi Ca nghe Phật
thuyết pháp liền bỏ ngôi vua xuất gia làm Tỳ-kheo hiệu là Pháp Tạng. Một
hôm, Ngài đảnh lễ Phật cầu xin chứng minh cho Ngài phát 48 lời nguyện.
Do nguyện lực ấy, sau này Ngài thành Phật hiệu A Di Đà ở cõi Cực-lạc.
(Kinh Đại A Di Đà) Lại, một thuở xa xưa ở cõi San Đề Lam có ông vua
tên Vô Tránh Niệm. Do đại thần Bảo Hải khuyến tiến, nhà vua gặp đức
Phật Bảo Tạng, thành tâm cúng dường, quy y thọ giáo. Nhà vua phát nguyện
sau này thành Phật sẽ làm giáo chủ một cõi cực kỳ trang nghiêm thanh tịnh
để giáo hóa chúng sanh. Đức Phật Bảo Tạng thọ ký cho Ngài sau này sẽ
thành Phật hiệu A Di Đà, cõi nước tên Cực-lạc ở phương Tây. Hiện giờ
Ngài đã thành Phật và đang thuyết pháp tại đó. (Kinh Bi Hoa)
HẠNH
NGUYỆN.
Đức Phật
A Di Đà xưa phát 48 lời nguyện lớn, trong đó có lời nguyện sẵn sàng tiếp
dẫn chúng sanh nào niệm danh hiệu của Ngài. Dù người ấy chỉ niệm mười
câu danh hiệu Ngài, Ngài cũng tiếp dẫn vãng sanh về cõi Cực-lạc.
BIỂU TƯỚNG.
Đức Phật
A Di Đà thường thờ có hai tượng: Tượng ngồi kiết già trên tòa sen,
tay kiết định ấn, tương tự tượng Thích Ca. Tượng đứng trên hoa sen lơ
lửng trong hư không, bên dưới là bể cả sóng dậy chập chồng, mắt
Ngài nhìn xuống, tay mặt đưa lên ngang vai, tay trái duỗi xuống như sẵn sàng
chờ đợi tiếp cứu những người đang trầm mịch. Tượng ấy gọi là tượng
Di Đà phóng quang.
THÂM Ý.
Chúng ta cần
tìm hiểu ý nghĩa tượng phóng quang này. Theo trong mật giáo giải thích:
tay mặt Phật đưa lên biểu thị tứ thánh (Thanh văn, Duyên giác, Bồ-tát,
Phật), tay trái duỗi xuống biểu thị lục phàm (Thiên, nhơn, A-tu-la, súc
sanh, ngạ quỉ, địa ngục). Nghĩa là Ngài sẵn sàng tiếp độ lục phàm
đưa lên quả vị tứ thánh. Ý nghĩa hình tượng này, chúng ta thấy rõ hơn,
qua bốn câu kệ tán dương Ngài:
Ái hà
thiên xích lãng,
Khổ hải vạn trùng ba;
Dục thoát luân hồi lộ,
Tảo cấp niệm Di Đà.
Tạm dịch:
Sông ái
sóng ngàn thước,
Bể khổ dậy muôn trùng;
Kiếp luân hồi muốn thoát,
Sớm gấp niệm Di Đà.
Chúng ta là
những chúng sanh đang đắm chìm trong sông ái, nước mắt đau thương thống
khổ tràn trề như bể cả. Đức Phật Di Đà đang đứng chực trong hư không,
đã duỗi cánh tay vàng chờ đợi cứu vớt chúng ta. Nhưng chúng ta có chịu
ngoi đầu lên khỏi dòng sông ái, đưa tay cho Ngài cứu vớt hay không? Hay cứ
mãi lặn hụp trong sông mê bể ái, để đức Phật mãi đợi chờ mà
không có một sự đáp ứng nào? Cánh tay vàng kia cứ duỗi thẳng đợi chờ,
mà đàn con dại này mãi say mê lội đuổi bắt những hòn bọt, lặn mò
bóng trăng. Để rồi bị sóng cuốn nước trôi càng ngày càng ra khơi, khiến
người mẹ hiền kia đã lạc giọng kêu gọi.
Kinh chép:
Các đức
Như Lai trong mười phương nhớ thương chúng sanh như mẹ nhớ con. Nếu con
trốn mẹ thì cái nhớ ấy cũng không ích gì. Nếu con nhớ mẹ như mẹ nhớ
con thì mẹ và con trong đời này, trong các đời sau quyết không xa nhau. Nếu
tâm chúng sanh nhớ Phật niệm Phật thì trong hiện tại và ở tương lai nhất
định thấy Phật, cách Phật không xa... (Kinh Lăng Nghiêm, chương Đại Thế
Chí niệm Phật).
Hai người
cùng hướng mặt về nhau mà đi, dù điểm phát xuất cách xa thế mấy, nhưng
cũng được gặp nhau. Nếu hai người trở lưng mà đi, dù khi khởi hành họ
ở bên cạnh nhau, song càng đi họ càng xa nhau. Đức Phật luôn luôn hướng
về chúng ta, nếu chúng ta cứ né trốn Ngài thì làm sao gặp được Phật.
Đáng lý chúng ta có cảm thì Phật mới ứng song ở đây đức Phật sẵn
sàng ứng, mà chúng ta không chịu cảm, thật đúng câu Phật quở:
"các ông là người mê muội đáng thương".
Người phát
tâm tu Tịnh độ tin chắc đức Phật đang chờ đợi tiếp đón chúng ta về
cõi Cực-lạc (tín), gắng công niệm Phật (hạnh), mong mỏi được sanh về
cõi Phật (nguyện). Có đủ ba yếu tố này nhất định sẽ vãng sanh về Cực-lạc.
Hình ảnh
đức Phật A Di Đà là hình ảnh mong chờ đón tiếp. Chúng ta phải sớm thức
tỉnh nhận chân sự khổ đau, trong khi đang đắm chìm trong bể ái, để
quay về với đức Từ bi. Phật là hiện thân cứu khổ, chúng ta là thực
thể khổ đau. Một ngày nào chúng ta không còn đau khổ, ngày ấy đức Phật
sẽ không còn duỗi tay chờ đợi cứu vớt chúng sanh.
- TƯỢNG ĐỨC
DI LẶC
(Maitreya)
LƯỢC SỬ.
Bồ-tát Di
Lặc người Nam Ấn, sanh trong nhà Bà-la-môn, sau theo Phật Thích Ca xuất gia
tu hành. Phật thọ ký: sau khi Phật Niết-bàn, Bồ-tát Di Lặc sanh về cung
trời Đâu Suất, trụ trên đó bốn ngàn năm (4 000) - tính theo năm tháng
ở thế gian là sáu mươi ức bảy ngàn muôn năm (6 070 000 000) sau đó sanh
xuống thế giới này tu hành ở trong vườn Hoa Lâm, dưới cội cây Long Hoa
thành Phật hiệu Di Lặc.
CÔNG HẠNH.
Ngài tu
pháp quán các pháp Duy thức. Tất cả chúng sanh mê lầm chấp các pháp thế
gian là thật có (biến kế sở chấp), nên bị sanh tử luân hồi, sự thật
các pháp đều do nhân duyên sanh khởi (y tha khởi), in tuồng như có; mà
không thật có. Chung qui các pháp không ngoài tánh chân thật viên mãn (viên
thành thật), lúc nào cũng tròn đầy sáng suốt không biến hoại. Quán như
thế, phá được cái chấp mê lầm của phàm phu, nhận thấy hiện tướng
các pháp do nhân duyên sanh khởi, thấu đạt chân tánh các pháp là chân thật
tròn đầy. Đó là giác ngộ chứng quả.
BIỂU TƯỚNG.
Tượng Ngài
thờ theo lối Tam Thế Phật cũng tương tự tượng Phật Thích Ca. Chỉ đáng
chú ý nhất bức tượng hình một vị Hòa thượng mập mạp, miệng cười
toe toét, mặc áo phơi ngực, bày cái bụng to tướng, chung quanh có sáu đứa
bé quấy nhiểu, đứa chọc tay vào mũi, đứa móc miệng đứa chìa vào
hông..., Ngài vẫn cười tự nhiên. Tượng này cũng gọi tượng Bồ-tát Di
Lặc. Đây là y cứ vào điển tích Bố Đại Hòa thượng - Hòa thượng
mang đãi lớn mà tô tượng.
Bố Đại Hòa
thượng xuất hiện vào đời nhà Lương ở Trung Hoa, Ngài ăn mặc xốc xếch,
đi đâu thường mang cái bị lớn, gặp ai có món gì xin món ấy dồn vào bị,
gặp những bọn trẻ con đem ra phân phát cho chúng. Bọn trẻ con thích Ngài
lắm. Hôm sắp tịch, Ngài ngồi trên tảng đá bên chùa Nhạc Lâm, nói bài
kệ:
Di Lặc chơn
Di Lặc,
Phân thân thiên bách ức;
Thời thời thị thời nhân,
Thời nhân tự bất thức.
Dịch:
Di Lặc thật
Di Lặc,
Phân thân trăm, ngàn, ức;
Luôn luôn chỉ người đời,
Người đời tự chẳng biết.
THÂM Ý.
Pho tượng
này vừa căn cứ vào hóa thân Bồ-tát, vừa hàm chứa ý nghĩa sâu xa. Di Lặc
Bồ-tát là hiện thân của đức tánh hỷ xả. Bởi vì, Ngài đã thấy các
pháp do nhân duyên sanh khởi, không thật chỉ có giả danh, nên không chấp
các pháp. Các pháp ấy không rời chân tánh viên mãn, nên dù sanh diệt biến
hoại vẫn không thấy mất còn tăng giảm. Một hôm Hòa thượng Bảo Phước
gặp Hòa thượng Bố Đại liền hỏi: - Đại ý Phật pháp là thế nào?
Bố Đại
buông bị lớn xuống đất, đứng thẳng khoanh tay.
Hỏi tiếp:
- Chỉ là như vậy, hay lại có việc hướng thượng?
Bố Đại
mang bị lên vai, đi.
Qua hành động
trên, chúng ta thấy hạnh chánh yếu của Ngài là Xả. Đại ý Phật pháp
là buông bỏ tất cả. Còn đeo đẳng, còn chấp chặt thì không thể nào
thấu đạt được Phật pháp. Nhưng, xả bằng cách gắng gượng, xả mà vẫn
còn luyến tiếc thì cái xả ấy cũng chưa thật là xả. Phải xả bằng
cách vui vẻ thích thú, thì cái xả ấy mới thật là hỷ xả. Khi xả tất
cả, người ta tưởng như không còn gì nữa, nhưng không. Sẽ còn đại Bồ-đề,
là pháp hướng thượng. Cho nên, đến câu hỏi thứ hai, Ngài mang bị lên
vai đi. Lấy đức hỷ xả làm chánh yếu, nên pho tượng Ngài lúc nào nơi
miệng cũng nở nụ cười hỷ hả. Do vui vẻ mà xả, cũng do xả nên được
vui. Vì thế, Ngài vui cười mãi mãi, dù bất cứ ở hoàn cảnh nào. Đến
như sáu đứa bé chơi nghịch ngợm, đứa móc miệng, đứa chỉ tay vào mắt,
đứa ngoáy lỗ tai, đứa chọt vào mũi, đứa đâm vô ngực, đứa lói vào
hông, mà Ngài vẫn nở nụ cười tự tại. Sáu đứa bé ấy được mệnh
danh là Lục tặc. Nghĩa là sáu đứa giặc hằng theo quấy nhiễu những kẻ
tu hành. Chúng nó tượng trưng cho mắt, tai, mũi, lưỡi, thân và ý của con
người.
Tại sao mắt,
tai, mũi, lưỡi, thân ý của chúng ta mà gọi là sáu đứa giặc? Nếu muốn
giết hết giặc tức là phải tiêu diệt chúng hết sao? -Vì sáu cơ quan này
tiếp xúc với ngoại cảnh, sanh nhiễm ái, gây ra tội lỗi đau khổ, nên gọi
chúng là giặc. Như mắt thấy sắc sanh đắm trước, dục vọng dấy khởi,
rồi muôn ngàn tội lỗi theo đó mà hình thành. Khi tai nghe tiếng hay, sanh
say mê, tâm hồn xao xuyến, chạy đuổi theo tiếng hay mà quên hết những
gì cao thượng thanh bai. Lúc mũi ngửi mùi hương sanh lòng ưa thích, càng
ưa thích càng kiếm tìm, để thỏa mãn lòng ưa thích, người ta không ngại
gì tội lỗi, do đó tội lỗi chập chồng. Lưỡi nếm vị, thân xúc chạm,
ý nghĩ pháp cũng như thế. Đó là nói về chiều thuận của nó. Nếu về
chiều nghịch, mắt thấy sắc xấu sanh chán ghét, mũi ngửi mùi hôi sanh gớm
nhờm, tai nghe tiếng dở sanh bực bội... là gốc khiến sân hận nổi lên.
Tóm lại, tiếp xúc cái thích với nó thì sanh tham, cái không thích thì sanh
sân cả hai điều là cội nguồn tội lỗi, nên gọi nó là sáu đứa giặc.
Tuy nhiên,
không phải phá hoại sáu cơ quan ấy gọi là giết hết giặc. Phá hoại
nó, chúng ta sẽ thành kẻ tật quyền, không lợi gì cho sự tu tập. Chúng
ta phải học theo gương đức Di Lặc, xả tất cả chấp ngã, chấp pháp.
Ngã pháp đã xả hết, chúng ta sẽ tự tại trước mọi cảnh, chừng ấy
dù bọn lục tặc phá phách đến đâu cũng không làm não loạn tâm ta. Ta
đã thắng được chúng và hàng phục chúng trở thành tay sai đắc lực của
ta. Lúc chúng ta còn là phàm phu sáu cơ quan ấy là sáu đứa giặc hằng phá
hoại ta, khi chúng ta chứng được quả thánh sáu cơ quan ấy trở thành
sáu thứ thần thông (thiên nhãn thông, thiên nhĩ thông, thần túc thông, tha
tâm thông, túc mạng thông, lậu tận thông). Thế là, sáu cơ quan ấy thành
giặc thù hay thắng dụng đều do tâm chấp ngã pháp hay xả ngã pháp của
chúng ta mà ra. Nó không phải tội lỗi, không phải công ơn, tội lỗi hay
công ơn gốc ở tâm chấp hay xả của chúng ta mà thôi.
Biết như vậy,
chúng ta gắng tập đức hỷ xả của ngài Di Lặc buông bỏ tất cả hận
thù, buông bỏ mọi cố chấp, buông bỏ lòng tham trước... Tất cả đều
buông bỏ thì lòng chúng ta nhẹ nhàng như quả bóng đứt dây, thênh thang
như hư không bao hàm vạn tượng, vui vẻ hồn nhiên như đứa trẻ thơ nhìn
vào ống kính vạn hoa. Được thế, còn gì làm ta đau khổ, còn gì khiến
ta phải bực bội đắm mê. Đến đây, tâm như bể rộng mênh mông, trời
cao thăm thẳm, mặc tình thuyền bè qua lại mà không lưu lại một vết tích
gì trong bể, tùy duyên trăm ngàn mây nổi mà không ngại nhau trong hư không.
Thờ tượng
đức Di Lặc hay lễ bái Ngài, chúng ta phải nhớ hạnh hỷ xả là pháp tu
chánh yếu để giải thoát mọi khổ đau. Có hạnh hỷ xả là có giải
thoát, có an vui. Hỷ xả là thần dược trị lành mọi bệnh chấp trước
của chúng sanh. Nụ cười của đức Di Lặc là nụ cười muôn thuở,
không bao giờ biến đổi.
- BỔ TÁT
QUÁN THẾ ÂM
(Bodhisatva
Avalokitesvara)
DANH HIỆU.
Quán Thế
Âm, nghĩa là quán sát tiếng kêu than của chúng sanh trong thế gian để độ
cho họ thoát khổ.
TIỀN
THÂN.
Thuở đức
Phật Bảo Tạng, Ngài là thái tử con vua Vô Tránh Niệm. Ngài theo vua cha đến
nghe Phật thuyết pháp và thỉnh Phật cùng Tăng chúng về cung cúng dường.
Do công đức ấy, được Phật thọ ký sau này làm Bồ- tát hiệu là Quán
Thế Âm, phụ tá đức Phật A Di Đà giáo hóa chúng sanh và sau nữa sẽ
thành Phật hiệu là Phổ Quang Công Đức Sơn Vương (kinh Bi Hoa quyển ba, phẩm
Chư Bồ-tát bổn thọ ký).
HẠNH
NGUYỆN.
Bồ-tát
Quán Thế Âm không có trong lịch sử thế giới này. Ngài là vị Bồ-tát hầu
cạnh đức Phật A Di Đà ở thế giới Cực-lạc phương tây. Có chỗ nói
Ngài không cố định ở thế giới nào, tùy chúng sanh ở đâu đau khổ thì
Ngài thị hiện đến cứu độ. Quán Thế Âm là xem xét tiếng kêu đau khổ
của chúng sanh ở đời. Vì thế, Ngài là hiện thân của từ bi. Chỗ nào
có chúng sanh khổ đau là có Ngài hiện thân đến đấy. Ngài hằng tùy loại
chúng sanh hóa thân độ họ. Có nhiều lần Ngài hóa thân người nữ độ
đời, nên người ta thường gọi Ngài là Phật Bà.
BIỂU TƯỚNG.
Nghiên cứu
về hình tượng Ngài, chúng ta thấy có lắm tượng. Những tượng y cứ
theo giả sử, như: Quán Âm Hài Nhi (thể theo cốt truyện Quán Âm Thị
Kính), Quán Âm Nam Hải, Quán Âm Tử Trúc... Những tượng y cứ theo các
kinh phái Mật tông, như: Quán Âm Mã Đầu, Quán Âm Thiên Thủ Thiên Nhãn,
Quán Âm Cữu Diện...
Có một pho
tượng phổ thông nhất là Quán Âm thanh tịnh bình thùy dương liễu. Tượng
này Ngài Trí Khải hằng tán dương, chúng ta cố gắng tìm hiểu. Tượng Ngài
hình người nữ đứng trên hoa sen, tay mặt cầm cành dương, tay trái cầm
bình thanh tịnh, trong bình đựng nước cam lồ. Chúng ta hằng lạy mười
hai câu nguyện sau khi tụng phẩm Phổ Môn, có câu "Nam mô thanh tịnh
bình thùy dương liễu, Quán Âm Như Lai cam lồ sái tâm nguyện". Câu
nguyện này đã diễn tả đúng hình tượng Ngài. Giờ đây, chúng ta tìm hiểu
chi tiết qua hình tượng đó.
THÂM Ý.
Tại sao Bồ-tát
Quán Thế Âm lại là người nữ? Theo kinh Di Đà nói: người sanh về cõi Cực-lạc
tuy chưa chứng quả Thánh vẫn không có tướng nam, tướng nữ. Kinh A-hàm
nói: người nữ có năm chướng không thể thành Phật... Thế mà, Bồ-tát
Quán Thế Âm lại hiện thân người nữ?
- Bồ-tát
Quán Thế Âm hiện thân của đức Từ Bi. Muốn nói lên tình thương chân
thành tha thiết nhất trong con người, không tình thương nào qua tình mẹ thương
con. Mẹ đối với con là tình thương chân thành thâm thúy bao la, khó lấy
cái gì có thể hình dung được. Cho nên, đức Quán Thế Âm hiện thân là
một người mẹ hiền của nhân loại, hay của tất cả chúng sanh. Người
mẹ dầu bận công ăn việc làm gì, một khi nghe tiếng con kêu khóc, mẹ
buông bỏ tất cả vội vàng chạy lại vỗ về con. Đức Quán Thế Âm cũng
thế, dù bận việc giáo hóa ở đâu, một khi nghe tiếng kêu thương của
chúng sanh, Ngài liền hiện thân đến an ủi. Vì thế, gọi Ngài là Bồ-tát
Quán Thế Âm. Người mẹ hiền của tất cả chúng sanh, người mẹ lúc
nào cũng lắng nghe tiếng nấc nở từ cõi lòng của đàn con dại đang đắm
chìm trong bể khổ mênh mông, để đến xoa diệu, cứu thoát khiến mọi khổ
não đều được tiêu tan.
Tay mặt
Ngài cầm cành dương liễu là tượng trưng cho đức nhẫn nhục. Tay trái cầm
bình thanh tịnh đựng nước cam lồ là tượng trưng cho tâm từ bi. Chỉ
có cành dương liễu mới có khả năng mang nước cam lồ rưới mát chúng
sanh. Dương liễu là loại cây vừa dẻo vừa mềm, gặp gió mạnh thì uốn
mình theo chiều gió, gió dừng là trở về vị trí cũ. Nếu cứng như cành
cây lim, cây gõ thì gió không thể lay, một khi bị gió lay là phải gãy. Nếu
yếu như cành liễu thì chỉ buông rũ theo chiều gió. Cứng quá, mếm quá
đều không có sức chịu đựng lâu dài. Cành dương nhờ sức mềm dẻo nên
khéo tùy duyên mà không mất vị trí. Tức là tuy chìu theo cảnh mà không bị
cảnh chi phối. Vì thế, cành dương được tượng trưng cho đức nhẫn nhục.
Nhẫn nhục không có nghĩa ai làm sao cũng được, ai bảo gì cũng nghe. Chính
bản chất của nó là khéo tùy thuận người, để hướng dẫn họ, theo
đường lối hay lập trường của mình. Tùy thuận mà không bị họ chi phối,
ngược lại chi phối được h?. Người nhẫn nhục mới trông qua như rất
yếu hèn, kỳ thật họ có sức mạnh phi thường, đã tự chiến thắng
được tình cảm, được phản ứng của bản năng. Họ đã vượt ra ngoài
phạm trù con người phàm tục, nếu lấy con mắt phàm tục nhìn họ thì
không thể nào hiểu nổi. Người chửi ta giận, người đánh ta đở, đó
là bản năng tự vệ của tất cả mọi người. Bị chửi mà không giận,
bị đánh mà không đở, ấy mới là việc khó làm, phi bậc thánh giả khó
thể làm được. Hằng ngày chúng ta sống theo tình cảm, theo bản năng, thấy
những phản ứng như vậy cho là phải lẽ, hợp lý. Nếu thấy người bị
chửi mà không giận..., chúng ta liền đâm ra bực tức, khi dể họ, cho là
kẻ hèn yếu nhát nhúa. Đâu ngờ, những kẻ ấy đã đứng trên đỉnh chúng
ta, mà ở dưới này chúng ta vẫn tự cao tự đại.
Nước cam lồ
là thứ nước rất trong, mát và thơm ngọt, do hứng ngoài sương mà được.
Chữ cam là ngọt. Chữ lồ đọc trại chữ lộ, tức là sương hay móc. Khi
người ta bị nóng bức khô khan, nếu được một giọt nước cam lồ thấm
vào cổ sẽ nghe ngọt ngào mát rượi. Nước cam lồ tượng trưng cho lòng
từ bi của Bồ-tát. Khi chúng sanh bị lửa phiền não thiêu đốt, thiết
tha cầu cứu nơi Bồ-tát, Ngài sẽ mang nước từ bi đến dập tắt và
đem lại cho người sự mát mẻ an lành. Chúng ta đang sống trong nhà lửa
tam giới, ngọn lửa phiền não của chúng ta nổi cháy rần rần, nếu
không có giọt nước từ bi của Bồ-tát, chắc hẳn tất cả chúng ta đều
phải chết thiêu trong lò phiền não. Từ bi là lòng thương không vụ lợi,
không phân biệt thân sơ, không thấy có quý tiện, lòng thương chân thật
bình đẳng. Sự quý báu cao cả của nó, chỉ có nước cam lồ mới đủ tính
cách tượng trưng. Nước cam lồ chẳng những cứu người qua cơn khát
cháy cổ, mà còn đem lại cho người mùi thơm ngon ngọt dịu. Từ bi chẳng
những cứu người trong cơn nguy khốn, mà còn đem lại cho người nguồn an
lạc vô biên.
Bởi tính
chất quý báu vô thượng của nước cam lồ như vậy, nên phải đựng nó
trong một cái bình thanh tịnh. Vì của quý bao giờ cũng đựng trong món đồ
quý. Bình thanh tịnh là tượng trưng ba nghiệp trong sạch. Chúng ta ôm ấp
lòng từ bi muốn ra cứu độ chúng sanh, nếu thân, miệng, ý chưa trong sạch
thì khó mong thực hiện lòng từ bi. Nếu cố gắng thực hiện, một thời
gian cũng lạc về danh hay vì lợi. Ví như người có khoa y dược, sẵn sàng
chữa trị bệnh khổ cho người, khi những con bệnh được lành, đương
nhiên phải có sự đền đáp hay khen ngợi trên báo chí, nếu người ấy
ý chưa trong sạch dễ nóng lòng danh lợi. Do đó, dần dần làm hoen ố
lòng từ bi. Cho nên, muốn thực hiện lòng từ bi, điều kiện tiên quyết
là ba nghiệp phải thanh tịnh.
Muốn mang nước
cam lồ ra rưới mát chúng sanh, phải dùng cành dương làm phương tiện. Bởi
vì chúng sanh trong đời này nghiệp chướng quá sâu dày, ít khi thấy lẽ
phải. Họ chỉ sống theo bản ngã, sống vì dục vọng của họ, khó ai
làm cho họ hài lòng. Dù người ấy sẵn sàng tiếp giúp họ trong khi khốn
đ?n, mà họ vẫn không biết ơn, đôi khi còn phản bội. Người sẵn lòng
từ bi ra tế độ chúng sanh, nếu thiếu đức tánh nhẫn nhục thì sự tế
độ khó được viên mãn. Không phải ai ai cũng sẵn sàng đưa tay cho ta dìu
ra khỏi con đường nguy hiểm hết đâu, dù họ là những kẻ mù. Có kẻ
tin đưa tay cho ta dìu đi, song giữa đường vấp phải những hòn đá nhỏ,
hay chạm những gốc cây, là họ sừng sộ với ta. Có kẻ dìu đi được một
đoạn, họ cho là nhọc nhằn khổ sở, không muốn đi nữa, rồi kiếm chuyện
làm khó dễ ta. Có kẻ không ưng đưa tay cho ta dìu, lại còn mắng nhiếc
ta thậm tệ. Ở những trường hợp đó, dù ta có thiện chí muốn cứu
giúp họ thế mấy, nếu thiếu đức nhẫn nhục, thử hỏi ta có thể làm
được việc gì? Bởi thế, người học đạo từ bi trước phải tập đức
nhẫn nhục khi nhẫn nhục được thuần rồi mới ra thực hiện từ bi.
Chưa tập được đức nhẫn nhục đã vội ra thực hành từ bi, chẳng những
không làm được hạnh từ bi, mà lại phát sanh sân hận là khác. Cho nên,
phải có cành dương rồi, sau mới nhúng nước cam lồ rưới mát chúng
sanh.
Để thấy
rõ công hạnh từ bi, chúng ta hãy nghe đoạn văn tán dương năng lực nhành
dương của ngài Thiên Thai:
"Thùy dương
liễu biến sái cam lồ, trừ nhiệt não dĩ giai đắc thanh lương, tầm thinh
cứu khổ ư tứ sanh, thuyết pháp độ thoát ư lục đạo, bẩm từ bi kiên
cố chi tâm, cụ tự tại đoan nghiêm chi tướng, hữu cầu giai ứng, vô
nguyện bất tùng, cố ngã tri lưu, đoan thừa tịnh quán, thành tụng mật
ngôn, gia trì pháp thủy. Thị thủy giả, phương viên tùy khí, dinh hư nhậm
thời, xuân dương đông ngưng, khẩm lưu lương chỉ, hạo hạo hồ, diệu
nguyên mạc trắc, thao thao hồ, linh phái nan cùng, bích giáng tàng long, hàn
đàm tẩm nguyệt, hoặc tại quân vương long bút hạ, tán tác ân ba, hoặc
cư Bồ- tát liễu chi đầu sái vi cam lồ, nhất đích tài triêm, thập phương
câu tịnh".
Dịch:
"Cầm
nhành dương (Ngài) rưới nước cam lồ lên khắp cả, trừ nhiệt não
(Ngài) làm cho mọi người đều được tắm trong dòng suối thanh lương.
Nghe tiếng kêu mà cứu khổ cho tứ sanh, Ngài thuyết pháp để độ thoát
cho lục đạo. Sẵn tâm niệm từ bi kiên cố, đủ dáng vẻ tự tại trang
nghiêm, không ai cầu mà chẳng ứng, không nguyện nào mà chẳng thành. Cho
nên, chúng con là kẻ xuất gia, an trụ trong tịnh quán, chí thành đọc lại
mật ngôn và gia trì pháp thủy. Tịnh thủy này vuông tròn tùy theo bình chứa
đựng, có hay không cũng tùy tiết tùy thời. Mùa xuân là loãng, mùa đông
thì đặc, khi chảy khi đọng thật là mênh mông; nguồn sâu khó lường, chảy
mãi thao thao, thật là dòng linh khôn tuyệt. Ở trong khe đá, nước ngâm
bóng loài rồng, ở dưới ao thu, nước tẩm lấy bóng nguyệt. Tịnh thủy
này hoặc đọng duới ngòi bút của đấng quân vương để rồi làm tràn
ngập sóng ân, hoặc nằm trên đầu nhành dương liễu của vị giác hữu
tình để rưới thành cam lồ linh diệu. Chỉ cần một giọt nước rưới
lên là mười phương đều được sạch trong". -- (N. H.)
Muốn diễn
tả lòng từ bi cao cả của Bồ-tát Quán Thế Âm, tác giả dùng giọt nước
nhành dương, thật là linh động biến ảo. Nước không cố định ở một
hình thức nào, tùy duyên biến chuyển, có khi là thể lỏng, có khi là thể
cứng, có lúc lại biến thành hơi. Nếu chúng ta chấp nước chỉ có ở thể
lỏng, tức không hiểu được nước. Không phải chỉ ở một hình thức cố
định, mà linh động tùy duyên. Đủ duyên cơ cảm thì Bồ-tát ứng hiện.
Nước khi
đọng dưới hồ thu trong xanh in hiện bóng trăng, khi lóng trong khe đá làm
nhà cửa loài rồng, lúc chảy ầm ầm thành suối gào thác đổ, thật không
thể lường được diệu dụng của nước. Lòng từ bi của Bồ-tát cũng
thế, mênh mông như bể cả bao hàm tất cả chúng sanh, tràn trề như ngọn
triều lên mang hạnh phúc cho mọi loài thọ hưởng. Bất cứ nơi nào, chốn
nào có cảm thì Bồ-tát đều ứng hiện. Sự ứng hiện tùy theo căn tánh
chúng sanh, kẻ thấy Bồ-tát ở hình thức này, người cảm Bồ-tát nơi
tướng trạng khác. Tựu trong có cảm thông nhất định có linh ứng.
Chỉ một
giọt nước (nhỏ mực) đọng dưới ngòi bút của hàng vua chúa cũng đủ
làm cho muôn dân thấm nhuần ơn vũ lộ. Hoặc một giọt nước (giọt cam lồ)
nằm trên đầu nhành dương liễu của bậc Bồ-tát cũng đủ giải thoát mọi
loài chúng sanh. Lòng từ bi không phải chỉ có ở trong tâm Bồ-tát, trong
tâm những kẻ tu hành, mà còn có ở trong lòng bậc đế vưong, trong lòng kẻ
có quyền thế. Cho nên, ai cũng có thể là bậc cứu khổ chúng sanh, miễn
họ phát tâm từ bi. Từ bi không phải là gia bảo dành riêng cho các bậc
tu hành, mà nó là của chung tất cả nhân loại. Dù ở hoàn cảnh nào, trường
hợp nào, cũng có thể thực hiện từ bi được, nếu trong lòng chứa sẵn
từ bi.
Qua những lời
tán dương trên, chúng ta thấy lòng từ bi cao cả khôn lường. Chúng ta lễ
tượng đức Quán Thế Âm luôn luôn phải ghi nhớ hai đức tánh căn bản của
Ngài: nhẫn nhục và từ bi, để đem áp dụng vào bản thân chúng ta. Có thế,
sự lễ bái mới thật là hữu ích và cần thiết vô cùng.
Mục lục
| Phần I | Phần II