Ôi, trong giáo pháp Phật đà của ta,
việc trọng đại nhất là gì ? Con người sinh ra không từ cửa tử mà đến,
chết không vào cửa tử mà đi. Thế nên người nằm non ở tổ, bỏ ngủ
quên ăn, chẳng tiếc thân mạng, đều vì việc lớn sinh tử.
Ở thời giáo suy pháp mạt này mà có người
vì việc lớn sinh tử như Hòa thượng Liễu Quán, thật là hy hữu.
Sư sinh giờ Thìn, ngày mười tám tháng 11,
năm Đinh Mùi (1667) tại làng Bạch Mã, huyện Đồng Xuân, tỉnh Phú Yên
(nay là làng An Thạch, huyện Tuy An, tỉnh Phú Yên). Sư họ Lê, húy Thật Diệu,
hiệu Liễu Quán; đi tu từ nhỏ. Sư có thiên tư cao lớn, khí vũ siêu quần.
Sáu tuổi mồ côi mẹ, chí muốn xuất trần, được thân sinh đưa đến chùa
Hội Tôn xin tu học với Hòa thượng Tế Viên; được 7 năm thì Hòa thượng
viên tịch. Sư tìm ra Huế đô lễ Giác Phong Lão tổ ở chùa Hàm Long - Báo
Quốc. Năm Tân Mùi (1691) xuống tóc xuất gia, vừa tròn một năm lại trở
về quê Phú Yên hằng ngày bán củi nuôi cha. Thắm thoắt bốn năm thì cha
qua đời. Năm AᴠHợi (1695), Sư trở lại Thuận đô thọ giới Sa-di với
Hòa thượng Thạch Liêm. Hai năm sau, nhằm năm Đinh Sửu (1697), thọ giới Cụ
túc với Từ Lâm Lão Hòa thượng. Năm Kỷ Mão (1699), Sư tham lễ khắp chốn
tòng lâm, cam sống đời đạm bạc, tâm thường suy nghĩ: "Có pháp
gì cao siêu nhất ta quyết bỏ thân mạng để theo pháp đó tu hành".
Nghe nhiều bậc thiền hòa các nới nói: "Hòa thượng Tử Dung là vị
khéo dạy người niệm Phật, tham thiền nhất".
Năm Nhâm Ngọ (1701), Sư tìm đến Long Sơn,
tham yết Hòa thượng Tử Dung, cầu pháp tham thiền. Hòa thượng dạy tham cứu
câu "Vạn pháp quy nhất, nhất quy hà xứ" - "Muôn pháp
về một, một về chỗ nào". Ngày đêm tham cứu, trải qua tám chín
năm mà không ngộ được gì, tâm rất hỗ thẹn. Ngày nọ nhân đọc Truyền
Đăng Lục đến câu "Chỉ vật truyền tâm, nhân bất hội xư馱uot; - "Chỉ vật truyền tâm, chỗ người không hiểu"
bỗng nhiên ngộ nhập. Song vì biển núi xa cách, không thể trình bày chỗ
ngộ với Thầy. Mãi đến xuân Mậu Tý (1708) mới trở lại Long Sơn cầu Hòa
thượng Tử Dung chứng minh, đem công phu tham cứu trình xin ấn chứng, đến
câu "Chỉ vật truyền tâm, nhân bất hội xư馱uot;, Hòa thượng dạy: "Huyền nhai tán thủ, tự khẳn thừa
đương; tuyệt hậu tái tô, khi quân bất đắc" "Vực thẳm
buông tay, tự mình đương lấy; chết đi sống lại, dối ông sao được".
Thế nào, thế nào, nói xem. Sư vỗ tay cười lớn: Ha ha ! Hòa thượng
dạy: "Chưa nhằm". Sư thưa: "Bình chùy nguyên thị thiết"
- "Cái cân nguyên là sắt". Hòa thượng dạy: "Chưa nhằm".
Hôm sau, Hòa thượng dạy: "Công án
ngày qua chưa rồi, nói ại xem". Sư thưa: "Tảo tri đăng thị
hỏa, phạn thục dĩ đa thời - Sớm biết đèn là lửa, cơm chín đã lâu rồi".
Hòa thượng rất khen.
Mùa hạ năm Nhâm Thìn (1712), Hòa thượng
đến sách tấn rộng rãi toàn viện, Sư trình bài kệ "Dục Phật"
(Tắm Phật), Hòa thượng hỏi: "Tổ Tổ tương truyền, Phật
Phật thọ thọ, vị thẩm truyền thọ cá thậm ma? - Tổ Tổ truyền cho
nhau, Phật Phật trao nhận với nhau, chưa rõ trao nhận cái gì?". Sư
đáp: "Thạch duẩn trừu điều trường nhất trượng; quy mao phất tử
trọng tam cân - Măng đá nảy cành dài một trượng; phủ phất lông rùa nặng
ba cân". Hòa thượng lại dạy: "Cao cao sơn thượng hành thuyền,
thâm thâm hải để tẩu mã - thuyền đi trên đỉnh núi cao; ngựa chạy dưới
đáy biển sâu là thế nào?" Sư thưa: "Chiết giác nê
ngưu triệt dạ hống, một huyền cầm tử tận nhật đàn - Đàn cầm đứt
dây rung suốt buổi; trâu đất gãy sừng rống thâu đêm". Mỗi mỗi
nêu ra và vào thất cầu chứng, Hòa thượng xem xong, rất vui, rất bằng lòng
ấn khả. Sư gặp cơ hội, lấy trí biện đáp rất thích hợp, như nắp đậy
hộp, sữa hòa nước. Cơ duyên rất nhiều, không thể chép hết.
Năm Nhâm Dần (1722), Sư trở lại Huế đô,
trú ở Tổ đình luôn trong ba năm Quý Sửu, Giáp Dần và AᴠMão thể theo lời
thỉnh cầu của Cư sĩ Tể Quan hộ pháp và các hàng xuất gia tại gia, mở
bốn giới đàn lớn. Năm Canh Thân (1740) lại tấn đàn Long Hoa truyền giới
rồi trở về Tổ đình.
Bấy giờ chúa Nguyễn quý trọng đạo đức
Sư, có tâm ân cần vì pháp đối với đạo vị của Sư nên xuống chiếu
sắc mời Sư vào cung, nhưng Sư vốn cao thượng, chí nguyện ở suối rừng
mà tạ từ chiếu chỉ, không đến.
Mùa xuân năm Nhâm Tuất (1742) lại mở giới
đàn ở chùa Viên Thông; đến mùa thu năm ấy nhuốm bệnh nhẹ, giống như
không bệnh; đến giữa tháng 10, Sư gọi môn đồ đến dạy rằng: "Duyên
ở đời đã hết, ta sắp đi đây". Môn đồ khóc lóc, Sư bảo:
"Các ngươi khóc cái gì? Chư Phật ra đời còn nhập Niết-bàn, ta
nay đến đi rõ ràng, về tất có chỗ, các ông không nên buồn khóc".
Đến tháng 11 năm ấy, trước khi thị tịch
mấy ngày, Sư ngồi ngay thẳng, lấy viết chép kệ từ biệt đời. Kệ rằng:
- "Hơn bảy mươi năm trong thế giới,
- Không không sắc sắc thảy dung thông,
- Ngày nay nguyện mãn về nhà cũ,
- Nào phải bôn ba hỏi Tổ tông".
Tuy nhiên như vậy, câu cuối cùng của Lão
tăng hiểu thế nào, hãy nói: "Nguy nguy đường đường, vĩ vĩ hoàng
hoàng. Tích nhật giá cá lai, kim triêu giá cá khứ, yếu vấn lai khứ sự
nhược hà. Trạm trạm bích thiên thu nguyệt hạo, đại thiên sa giới lộ
toàn thân - Nguy nguy đường đường, sáng láng rực rỡ. Ngày xưa cái
ấy đến, ngày nay cái ấy đi, cần hỏi việc đến đi thế nào. Trời
xanh lặng lặng trăng thu sáng, thế giới đại thiên lộ toàn thân".
Sau khi ta đi, các ông hãy nên nghĩ đến vô thường mau chóng, siêng học
Bát-nhã, chớ bỏ qua lời ta. Mỗi người hãy nên cố gắng. Vào ngày
22, sáng sớm uống trà, nói chuyện và hành lễ xong, Sư hỏi: "Bây
giờ là giờ gì?" Môn đồ đáp: "Giờ Mùi". Sư an nhiên
thị tịch.
Chúa sắc làm bia ký ca ngợi đạo hạnh của
Sư, ban thụy hiệu là: CHÁNH GIÁC VIÊN NGỘ HÒA THƯỢNG.
Sư sinh giờ Thìn ngày mười tám tháng 11 năm
Đinh Mùi, thọ 72 tuổi; 43 năm được truyền y, 34 năm thuyết pháp lợi
sinh. Đệ tử nối pháp có 49 người. Hàng tại gia, xuất gia được lợi
ích nhờ sự hóa đạo của sư có cả ngàn vạn.
Ngày 19 tháng 2 năm Quý Hợi, nhập tháp tại
phía nam núi Thiên Thai thuộc xã An Cựu, huyện Hương Trà, tỉnh Thừa
Thiên.
Kế tôi gặp lúc đi đến phương nam hỏi
han, nghe nói Sư đạo phong cao lớn, hành hóa ở xứ này, độ người vô số,
khế hợp tâm Phật tổ, nối đời xuất gia, công hạnh và kiến giả chơn
thật, xa gần đều khâm phục. Rất tiếc tôi không kịp được gặp. Nay các
môn nhân và đồ chúng nghĩ rằng: Tháp đã làm xong, cần phải dựng bia
ký, biết Kế tôi là người trong cuộc, chắc biết việc trong cuộc nên đặc
biệt yêu cầu tôi viết bài minh để dựng bia. Kế tôi thẹn mình bút mực
sơ sài, đâu dám nhận lãnh. Song kẻ hèn này đã ở trong cửa pháp, tình
pháp hữu hẳn khó chối từ; vả lại, khâm phục đạo phong cao khiết, nếu
không nêu cao sự nghiệp hoằng pháp độ sinh của Sư thời đời sau không
có ai chép lại.
Ôi, nếu lấy mắt thường xem thời thấy
có tướng sinh diệt đi lại; nếu lấy mắt đạo xem thời không phải vậy.
Sư tuy tịch diệt mà thật đã chứng cảnh Niết-bàn không sinh không diệt,
đâu cần tán dương. Nhưng vì Sư trong lúc ở đời có nhiều công đức, sự
nghiệp lớn lao, không thể để cho mai một. Song sự tướng ở đời và
nhân duyên vào đạo của Sư sợ chưa được rõ hết, nên tôi soạn lời
bia ký này; thí như người mù sờ voi, chỉ ghi lại được đôi phần mà
thôi.
Bài minh ghi rằng:
- Lờ đờ nước chảy,
- Nguồn xa dòng dài
- Đèn tuệ nối lửa
- Đạo tổ sáng hoài
- Cháu con vô số
- Như voi như rồng
- Núi báu bỗng hiện
- Tôn phong siêu lạ
- Trí biện dung thông
- Cơ thiền nhạy bén
- Hóa duyên đã mãn
- Ai nấy tôn phong
- Bên núi Thiên Thai
- Dựng tháp Vô Phùng
- Pháp thân hiển lộ
- Ở giữa muôn trùng.
Năm Cảnh Hưng thứ 9 (1748), tháng Tư,
ngày Tốt, Trung Hoa, Phúc Kiến, Huyện Ôn Lăng, chùa Tang Liên, cháu trong đạo
là Hòa thượng Thiện Kế soạn.
Các bài tham khảo
thêm