- Ốc
Đảo Tự Thân
- Phương Pháp Luyện Tâm
Thanh Tịnh Theo Phật Giáo
- (Be
An Island the Buddhist Practice of Inner Peace)
- Nương Trú Tam Bảo
- Một Tình Cảm Yêu Thương
Nương trú vào đấng Giác ngộ (Phật), vào giáo lý (Pháp) và các vị
thánh đệ tử (Tăng) có một ý nghĩa
rất sâu xa. Nương trú là tựa vào,
ẩn náu ở một nơi an toàn. Trên cõi
đời nầy không có mấy nơi có thể đưọc coi là an toàn. Đúng vậy, có thể nói khó tìm đưọc một
nơi nương trú hoàn toàn yên ổn ở thế giới nầy. Những chốn nương trú vật chất
bên ngoài đều có thể bị tiêu hủy, phá hoại, biến mất. Chỉ có Phật -Pháp-Tăng là nơi nương trú
tinh thần vững chắc, một thiên đàng không có sóng gió. Ngoài biển khơi, sóng, gió, bão tố làm
cho con thuyền khó thể lứơt sóng. Nhưng
khi con thuyền đã tìm đưọc nơi trú ẩn ở bến cảng, nơi mặt nưóc
yên tĩnh, có nghĩa là nó đã tìm đưọc chốn để thả neo. Đó là ý nghĩa của sự nương trú vào Phật-Pháp-Tăng.
Cuối cùng chúng ta cũng đã tìm đưọc nơi an trú: ở giáo lý dạy rằng
mọi khổ đau, phiền não của chúng sanh đều có thể đoạn diệt. Chắc chắn như thế. Giáo lý, hay Pháp nầy đã đưọc Đức Thế
Tôn nói, đã đưọc các vị đại đệ tử của Ngài quán chiếu. Pháp Phật sẽ soi đường cho chúng ta. Tăng ở đây hàm chỉ các vị đã đưọc
giác ngộ dựa trên giáo lý của Phật, không cứ chỉ những người mặc
áo tu. Khi đã tin hiểu rằng phiền
não có thể đưọc tiêu trừ, và tin rằng Phật pháp có thể giúp ta thực
hiện đưọc điều ấy, thì sự an trú trong tam bảo càng thêm có ý nghĩa.
- Tự quy y Phật
- Tự quy y Pháp.
- Tự quy y Tăng.
Khi chúng ta chấp nhận quy y tam bảo, lòng ta sẽ tràn đây sự biết
ơn, quy kính, dốc toàn tâm toàn lực đến Phật-Pháp-Tăng. Chúng ta đầy lòng biết ơn vì nhờ đấy,
phiền nãøo của ta có thể đưọc đoạn trừ; ta nguyện đi trọn con đường
Phật dạy; ta cảm ơn những người đã dâng trọn cuộc đời cho Phật pháp.
Quy y tam bảo là việc làm quan trọng nhất trong cuộc đời chúng ta. Tất cả mọi hành động, mọi nghĩ suy của
ta sau đó đều dựa vào, đều vì Phật-Pháp-Tăng. Ta có thể vác bao tảng đá nặng trên vai
vì tam bảo, mà vẫn thấy chúng nhẹ tênh. Nhưng
nếu ta phải làm công việc đó vì ai sai bảo, vì tiền bạc, thì ta sẽ thấy
nặng nề, chán nản biết bao. Ta sẽ
sẳn sàng làm tất cả mọi việc vì lý tưởng cao đẹp nhất, giúp con người
đưọc giải thoát lên một cõi tốt đẹp hơn.
Khi ta đã biết cuộc đời nầy có biết bao phiền não, khổ
đau, ta sẽ sẳn sàng buông bỏ chúng.
Tất cả chúng ta, những người đã quy y Tam bảo đều vui mừng đưọc
an trú -với tất cả sự hiến dâng, lòng tràn đầy ân sủng, kính trọng-
ở nơi Người đã đạt đến đỉnh cao nhất của trí tuệ, và Người đó
đã sẳn lòng chỉ cho chúng ta con đường đi đến đích giống như Người.
Khi chúng ta cảm thấy tràn đầy lòng biết ơn, kính trọng, phục
nguyện thì lòng ta cũng đầy yêu thương. Sự
thương yêu và kính trọng luôn đi đôi với nhau trên con đường tâm linh. Trong bất cứ mối liên hệ nào, cũng không
thể thiếu những tình cảm nầy, riêng với các vấn đề tâm linh, thì
tình cảm nầy lại càng cần thiết hơn vì nó liên quan đến sự hiện hữu
của ta. Ta cần phải dốc cả tâm
trí vào đó. Trí để hiểu biết và
tâm để thương yêu, nếu không đưọc như thế thì ta khập khểnh như
người đi một chân. Sự hài hoà giữa
tâm và trí giúp bưóc ta đi thêm vững chải.
Thiếu tinh tấn trong tu tập sẽ khiến ta sinh lòng chán nản, hoài
nghi: Không biết con đường đạo tôi
chọn theo có đúng không? Tất cả những
việc tôi đang theo đuổi có ý nghĩa gì không?
Sao tôi phải hành động khác với mọi người? Lòng hoài nghi phát khởi vì chúng ta không
đặt hết tình cảm vào việc tu tập, thực hành giáo lý Phật pháp của
mình. Ta cần vững chãi, dốc hết cả
tâm trí vào mọi hành động của mình.
Trong thế giới loài người, chúng ta luôn bị phiền não bởi bao vấn
đề, luôn gặp bao chưóng ngại, luôn sợ hãi cho chính bản thân và cho những
người ta thương yêu. Tìm đưọc một
nơi an trú, một chốn nương thân trong những hoàn cảnh đó, là một điều
quý báu. Không ai có thể phủ nhận
điều đó.
Chúng ta gọi Phật-Pháp-Tăng là tam bảo (Tiratana) vì ta quí báu họ
như những bảo vật. Sự quí báu
không ở báo thân của Đức Phật hay của tăng đoàn mà bởi những gì họ
nhắc nhở ta nhớ đến, sự thức tỉnh Giác Ngộ, bao trùm tất cả những
ham muốn, ước ao tầm thường của nhân loại.
Biết nương trú nơi tam bảo không chỉ quí báu mà còn chứng tỏ là
chúng ta đã có nghiệp lành. Nhưng
nhân lành chỉ kết quả ngọt khi chúng ta quy y tam bảo với tất cả tấm
lòng thành, chứ không phải bằng lời nói thôi.
Phần đông chúng ta đều có kinh nghiệm yêu thương. Ta biết cảm giác đó kỳ diệu thế nào. Đến với Phật-Pháp-Tăng, chúng ta cũng có
đưọc tình cảm phấn chấn đó, vì tất cả ở trong tim ta. Vì tình thương ta dành cho Phật-Pháp-Tăng,
bất cứ điều gì ta làm là làm cho họ, vì họ nên việc gì cũng thành dể
dàng. Tinh tấn trở thành một điều
tự nhiên, ta không cần một động lực nào thúc đẩy. Vì ta có phương hướng, có niềm tin, tất
cả mọi hành động của ta đều xuất
phát từ tấm lòng.
Đức Phật đã nói rằng ta có thể chấm dứt mọi khổ đau, phiền
não trong lòng ta, đoạn trừ đưọc mọi lo lắng, sợ hãi, bất an. Khi chúng ta đã chọn con đường đi đến
giải thoát mọi khổ đau (dukkha), chúng ta sẽ tìm đưọc sự thanh tịnh để
trở thành một bộ phận của tăng đoàn của Đức Phật. Nếu chúng ta có thể hiểu việc nương trú,
quy y tam bảo với ý nghĩa như thế, thì việc làm đó mới thật sự mang lại
lợi ích cho ta.
Trí tuệ có ba cấp bậc. Thứ
nhất là trí tuệ ta có đưọc nhờ nghe, đọc.
Sau đó khi ta thấm nhuần những điều hiểu biết đó vào tâm,
ta biến chúng thành ngọn đuốc soi sáng cho hành động, lời nói, ý nghĩ của
ta. Và cuối cùng khi mọi lời nói, việc
làm, ý nghĩ của ta đã đưọc thanh tịnh hoá, thì ta sẽ đưọc trí tuệ
vô lượng, đỉnh cao nhất của trí tuệ.
Tất cả chúng ta ai cũng đã nhìn thấy hình tượng của Đức Phật. Nhưng không ai thực sự biết đưọc, thấy
đưọc Phật như thế nào vì lúc đó chưa có máy ảnh, chưa có ai vẽ lại
hình ảnh của Ngài. Các hình tượng
bây giờ chỉ là biểu tượng của người nghệ sĩ về cái đẹp và lòng
từ bi.
Chúng ta do đó có thể tạo dựng hình ảnh của Đức Phật trong tâm
mình, tùy theo cảm nhận của chúng ta về cái đẹp, và sự toàn vẹn. Ta có thể tạo nên những hình ảnh đẹp
nhất về Đức Phật trong ta. Điều
đó làm tăng trưởng tình thương của ta cho chính mình, và cũng giúp ta thương
yêu người khác, khi nhớ rằng có thể họ cũng mang trong lòng một hình
ảnh về Đức Phật đẹp đẻ như thế. Dầu
ngôn ngữ, hình dạng họ có khác ta, họ vần mang trong tim điều tốt lành.
Nếu chúng ta không thực tập yêu thương những người ta tiếp xúc hằng
ngày, ta đã bỏ phí đi bao niềm vui trong đời.
Nếu chúng ta có tâm rộng lượng, cởi mở, ta sẽ luôn cảm thấy
vui vẻ, hạnh phúc.
Hơn thế nữa, khi chúng ta dành tình thương của mình cho tam bảo, ta
sẽ không bao giờ cảm thấy thất vọng, khổ đau như với những tình yêu
thế tục. Người ta yêu sẽ không
quay lưng hay phụ tình ta. Tình thương
ta dành cho tam bảo, cũng không phải là thứ tình yêu hời hợt, nông cạn,
càng kính tin tam bảo, bao chân trời hy vọng càng mở rộng ra trước mắt
ta. Khi chúng ta giác ngộ giải thoát,
thì tâm chúng ta chính là tâm của Phật-Pháp-Tăng.
Tình cảm ta dành cho Tam bảo luôn bền vững, dài lâu, vì không phụ
thuộc vào người không thể ở mãi với chúng ta, không thể luôn hoàn hảo
trong mắt ta. Đó là một mối liên hệ
toàn bích, khó thể tìm trong thế giới loài người nầy hay ở một cõi
nào khác. Chúng ta thật may mắn biết
bao có đưọc duyên lành: Quy y Tam bảo.
Chúng ta cần phải biết ơn nghiệp lành đã khiến ta có mặt ở đây,
giây phút nầy. Chánh pháp luôn hổ trợ
cho người hành pháp. Chúng ta đưọc
bảo vệ vì hành động của ta hướng thiện, vì ta đã tìm đưọc con đường
đưa đến giải thoát. Đó là sự an
trú duy nhất ta có thể tìm đưọc.
- Pháp Của Đấng Giác
Ngộ |^|
-
- Pháp Phật sâu mầu
chẳng gì hơn,
- Trăm ngàn muôn
kiếp mới đưọc gặp
- Nay con nghe thấy vâng
gìn giữ
- Nguyện hiểu nghĩa
chân Đức Thế Tôn
Câu đầu của bài kinh nầy nói lên lòng tin chân thật vào Pháp
-không phải là một lòng tin mù quáng, không xét suy, nhưng là một liên hệ
tâm linh đầy tin cậy. Khi chúng ta
trung thành với ai, đó là vì ta tin tưởng vào người đó, ta dâng hiến cả
cuộc đời mình cho người đó, mở lòng mình ra vì người đó. Điều nầy càng đúng hơn khi chúng ta đặt
niềm tin vào Phật Pháp. Ngay cả khi
có những điều ta chưa hoàn toàn hiểu, ta vẫn không suy suyển lòng tin.
Pháp Phật sâu mầu làm sao. Đó
là những định luật thiên nhiên ở quanh ta, trùm phủ ta. Nếu ta có thể cảm nhận đưọc Pháp là
sâu mầu, vẹn toàn, thì ta là người may mắn biết bao vì ta còn tìm ra
đưọc trong vũ trụ nầy một điều hoàn toàn duy nhất. Ngoài
ra không có gì hoàn hảo, cũng không có gì gần đến chổ hoàn hảo. Nếu ta có thể đặt hết cả lòng tin
yêu vào Pháp, tin tửơng mãnh liệt vào sự sâu mầu, hoàn hảo của Pháp
thì ta đã tìm ra đưọc những gì không thể so sánh, nghĩ bàn.
Nhưng hiểu đưọc nghĩa của Pháp hoàn toàn tùy thuộc vào từng cá
nhân. Dù Phật đã giảng Pháp bằng
lòng từ bi đối với tất cả chúng sanh, nhưng mỗi người phải tự hiểu
bằng chính cái nhìn nội tâm của mình.
“Trăm ngàn muôn kiếp” có nghĩa là không bao giờ ta có thể quên
Phật pháp, ta cảm nhận Pháp trong từng giây phút sống. Sự cảm nhận nầy giúp ta kiểm soát từng
hành động, lời nói của mình trước khi chúng trở thành lời nói, hành
động không hay. Khi chúng ta nhận thấy
mình có những tánh thiện, hãy nuôi dưỡng, vun trồng chúng; với tánh xấu,
phải chuyển đổi, thay bằng tánh tốt.
Khi ta tin và nghĩ tất cả mọi suy nghĩ của mình đều đúng,
tức là ta không biết Pháp. Không có
gì hoàn toàn đúng, chỉ là những cái đến, rồi đi của sự việc.
Ta cũng không cần Đức Phật phải còn tại thế mới có thể hành
theo giáo lý của Ngài. Có người cảm
thấy cần phải tìm đưọc thầy tốt hay pháp tu hoàn hảo, mới có thể
tu đưọc. Điều đó khó thể có đưọc. Các Pháp thay đổi không ngừng, không có
gì cố định. Khi ta bám víu vào đó,
coi chúng là ngã, hay ngã sở, thì ta sẽ nghe theo bất cứ điều gì tâm bảo
ta, không phân biệt phải trái. Ta sẽ
bám víu vào thân, cảm thọ, suy tưỏng, coi đó là ta, là của ta. Điều ta cần làm là hãy nép qua một
bên, làm người quan sát tất cả mọi chuyển biến trong ta.
Hiểu được Pháp, ta sẽ biết hướng vào nội tâm. Khi ta đến với Phật pháp, không phải
là để chiêm ngưỡng chánh điện, bái lạy hình tượng Phật lộng lẫy
trên tòa sen mà là để cảm nhận vạn pháp sâu mầu tràn dâng trong ta. Cấu uế cũng như sự thanh tịnh đầy
trong tâm trí ta. Các pháp, là các vị
thầy của ta, đều đến rồi đi, chẳng bao giờ dừng. Tất cả những giờ phút tỉnh thức của
ta đều có thể là những vị thầy truyền pháp cao siêu, nếu ta biết
nhìn chúng như thế.
Tâm ta luôn bận rộn nhớ tưởng, dự tính điều nầy, điều nọ,
mơ mộng, phán đóan. Chúng ta cũng có
thể khiến thân mình bận rộn như thế bằng cách khiến nó lượm những
hòn đá nhỏ, liệng xuống hồ nước cả ngày như thế. Nhưng với thân, ta thấy làm thế là vô
ích, lãng phí sức lực, nên ta khiến nó làm những việc lợi ích hơn. Ta cũng có thể làm như thế với tâm. Thay vì suy nghĩ điều nầy, thứ kia, khiến
cho bao phiền não trổi dậy, ta cần hướng tâm đến những việc làm hữu
ích hơn, như là quán chiếu về những cái ta ghét, những thứ ta thương, các
ái dục, cũng như lòng sân hận, tư tưởng, quan điểm của ta, soi rọi lại
chính bản thân mình.
Khi tâm tự quán chiếu, nó không tạo tác các pháp. Nó không thể làm cả hai việc cùng một
lúc. Và càng tự quán sát, tâm càng
trở nên khách quan hơn. Đó là lý do
tại sao Đức Phật dạy rằng chánh
niệm là phương pháp hữu hiệu nhất để thanh tịnh hóa tâm. Sự quán sát rỏ ràng, không ngừng nghỉ
về các hiện tựơng (pháp) dấy khởi trong tâm, dần dần sẽ cho ta thấy
chúng chỉ là kết quả của những biến động của thân tâm. Nhưng muốn được như thế ta phải là một
quan sát viên cần mẫn, nếu không ta sẽ khó thể nhận biết những khía cạnh
nầy của thân tâm, và sẽ không thể biết pháp luôn chuyển hóa, dù ta đã
bước vào con đường đạo.
Hơn nữa, mỗi người phải tự cảm nhận Phật Pháp cho riêng mình. Chúng ta có thể đọc tụng kinh điển,
nghe thuyết giảng, nhưng nếu ta không tự thân theo dỏi, quán sát những sự
ứng hiện của vạn pháp, ta sẽ không thể hiểu Pháp của Đức Phật. Vì pháp chỉ có thể đưọc hiểu bằng nội
tâm sâu lắng của riêng mổi chúng sanh. Mỗi
người phải tự trãi qua kinh nghiệm đó. Thiền
quán giúp ta soi rõ nội tâm để biết tại sao ta ưa thích điều nầy, ghét
bỏ điều kia. Chỉ có như thế mới
giúp ta hiểu đưọc pháp. Thiền quán
cũng giúp ta có khái niệm rỏ ràng về vô thường (anicca), vì những điều
ta thích hay không thích đều luôn thay đổi.
Ta sẽ thấy cả thân và tâm đều làm ta đau khổ (dukkha).
Khi tâm ta không vận hành bằng một sự tỉnh thức trong sáng, thấu
đáo, nó sẽ tạo nên đau khổ. Chỉ
có những tâm trong sạch, không tính toán là tránh đưọc nhiều phiền não,
khổ đau. Thân có thể gây đau khổ
cho ta bằng nhiều cách vì thân không bao giờ chịu ngồi yên. Biết rỏ điều đó, sẽ cho ta thêm nghị
lực để tự tìm hiểu pháp cho chính mình.
Trí tuệ phát xuất từ bên trong, bằng chính những kinh nghiệm hiểu
biết của bản thân mỗi người. Chỉ
có kiến thức hay nghe từ người khác không chưa đủ. Trí tuệ cũng đồng nghĩa với sự trưởng
thành, nhưng không do tuổi tác đem lại. Tuy
rằng một số kinh nghiệm sống cũng có ích, nhưng không phải là điều kiện
tất yếu. Trí tuệ là sự hiểu biết
của nội tâm, tạo cho ta niềm tự tin. Ta
không cần phải có sự tán thán, khen thưởng của bất cứ ai; chỉ tự chính
ta biết mình như thế.
Đi theo con đường Đạo cũng giống như đi trên sợi dây cheo leo. Ta phải khéo léo để giữ cân bằng, vì
mổi lần hụt bước là mổi lần nguy hiểm cho tánh mạng. Khi mới bắt đầu, ta còn chưa biết cách
giữ thăng bằng. Ta nghiêng qua ngã lại,
quay bên nọ bên kia. Ta cảm thấy bị
hạn chế, gò bó trên sợi dây đó, không đưọc sống, chạy nhảy theo ý
mình. Vì để đi đưọc trên sợi
dây đó, ta cần rất nhiều chánh niệm. Những
sự ràng buộc lúc đầu khiến ta cảm thấy khó chịu, nhưng sau nầy nó
giúp ta đi đưọc trọn con đường.
Cũng thế, muốn giữ đưọc chánh pháp trong tâm, ta cần phải luôn
thức tỉnh. Sự tỉnh thức đó giúp
ta nhận ra ‘Pháp Phật sâu mầu chẳng gì hơn”. Không có của cải thế gian nào có thể
sánh với giá trị của Phật pháp. Và
mổi chúng ta đều có thể làm chủ của báu vật vô giá nầy. Chúng ta có duyên lành mới được gặp Phật
pháp. Mổi sáng khi thức dậy, hãy tự
nhắc nhở mình rằng: Do duyên lành từ
nhiều kiếp, tôi mới được tu học theo giáo lý của Đức Phật.
Bát Chánh Đạo, con đường đi đến giải thoát Niết bàn, bắt đầu
bằng Chánh kiến. Vậy chánh kiến là
gì? Trong Phạm Võng kinh
(Brahmajala-sutra), Đức Phật liệt kê sáu mươi hai quan điểm, tất cả đều
là những quan điểm sai lầm vì chúng bị che phủ bởi màu sắc của cái
ghét, cái ưa do ảo tưởng về Ngã tạo ra.
Đó là điều quan trọng cần ghi nhớ. Quan điểm, ý kiến thường dẩn đến
tranh luận, sân hận, lo lắng, sợ hãi, tạo ra kẻ thù, mà chưa chắc rằng
chúng đúng. Làm sao chúng có thể hoàn toàn đúng khi chúng ta còn chưa
đạt đưọc Giác Ngộ.
Nói thế không có nghĩa là chúng ta không thể có ý kiến hay quan điểm. Nhưng nên nhớ: ý kiến, quan điểm chỉ
là những thói quen suy nghĩ của ta về một vấn đề gì đó, những định
kiến về thế giới ta đang sống. Chúng
ta không thể không có ý kiến, quan điểm nhưng cần nhớ rằng chúng không
phải là chân lý tuyệt đối. Do đó,
ta có thể chấp nhận quan điểm của người khác, mà không phải đưa đến
những cuộc tranh cãi để giành phần thắng về mình. Chúng ta có thể nói: “Đây là quan điểm
của tôi, và đó là ý kiến của bạn”. Hai
quan điểm có thể trái ngược nhau, nhưng không có nghĩa là chúng ta phải
trở nên giận dữ, cãi cọ vì nghĩ rằng chỉ có quan điểm của mình là
đúng.
Thí dụ. Có bốn người bạn
đi qua một khu rừng, trong bọn họ, có một người là nhà thực vật học. Anh ta đi, tay mang sổ, viết để ghi xuống
tên các loại cây, phác họa các dáng cây. Anh
tỏ vẻ rất thích thú trong công việc đó.
Một người khác lại là người chăm sóc bảo vệ rừng. Anh ta chỉ chăm chú xem những gốc cây
nào đã bị hư hoại để anh đốt đi, hầu tránh lan bịnh sang các cây
khác. Người thứ ba lại là một nhà
bảo vệ môi trường, trong đầu anh phác họa ra những kiến nghị để bảo
vệ rừng cho những thế hệ tương lai. Và
người thứ tư là một nhà chăn nuôi bò sữa.
Trong đầu anh đầy những toan tính xem anh cần phải đốn bao nhiêu
cây để làm chuồng cho đàn bò của anh.
Cùng một cánh rừng, nhưng mổi người có một cái nhìn riêng. Nếu mổi người họ đều cương quyết
bảo vệ cho quan điểm của mình là đúng, thì chắc họ sẽ khó là bạn của
nhau lâu dài. Mổi người đều cho
quan điểm của mình là đúng, trong khi có bao nhiêu cách nhìn khác nhau về
khu rừng, và họ cũng nghĩ rằng họ đúng theo cách nhìn của họ. Thật ra ai cũng có cái lý của mình, nhưng
không có ai là hoàn toàn đúng cả. Mổi
quan điểm đưọc tạo nên bởi cái yêu, cái ghét của riêng mổi người.
Chánh kiến của Đức Phật là samma ditthi, tam muội. Chánh kiến là bước đầu trong Bát chánh
đạo, nhưng cũng không thể thiếu ở các phần tu tập khác. Là bước khởi đầu, chánh kiến dẩn dắt
ta vào con đường đạo, ở giai đoạn cuối cùng, chánh kiến trở thành
chánh định, tức là trí tuệ của chân lý tuyệt đối. Nhưng trước khi đến được nấc thang cuối
cùng, ta phải tin tưởng rằng tâm cấu
uế có thể đưọc thanh tịnh hóa, rằng tất cả những phiền nào, khổ
đau không ở ngoài ta, không phải là do lổi của thế giới bên ngoài. Chánh kiến ban đầu đó là viên gạch
lót đường để ta đi vào con đường tâm linh.
Giáo lý của Đức Phật chia làm ba phần: sila, samadhi và panna. Sila là giới luật, samadhi là định và panna là trí tuệ. Nhưng Bát chánh đạo bắt đầu bằng trí
tuệ như cánh cửa vào các cửa khác.
Một khía cạnh khác của chánh kiến là nghiệp. Tất cả những việc ta làm, nói, nghĩ
suy đều tạo ra ảnh hưởng lẫn nhau. Khi
ta có ý nghĩ thiện, lời nói lành sẽ theo sau, và từ lời nói lành, sẽ dẩn
đến hành động tốt. Nghiệp quả tức
thời (vipaka) của những hành động,
lời nói, ý nghĩ nầy là sự bình an, hỉ lạc trong tâm, giúp cho sự thiền
định của ta đưọc dể dàng, trái với tâm thiền định trong bất mãn,
khổ đau. Thiền định mang lại cho ta
sự bình an, hạnh phúc, nhưng ta sẽ không thể tọa thiền nếu như ta ở
trong trạng thái tâm khổ đau, bất mãn. Vì
chỉ có tâm an lạc mới có thể thực tập hạnh buông xả. Nghiệp quả của tâm ý ta ảnh hưởng rất
lớn đến việc thiền quán của ta. Nên
nhớ mổi khi ta có vọng tưởng hay hành động gì, là ta đang tạo ra nghiệp
quả cho mình, mà chúng ta thì không ngừng vọng tưởng, nghĩ suy suốt ngày
đêm. Cuộc đời đầy những chuyện
bình thường. Lâu lâu ta mới gặp phải
một vài thăng trầm, biến cố lớn lao. Thường
ta chỉ phải trã lời những câu hỏi không quan trọng lắm như: Tôi sẽ phản ứng thế nào trong hoàn cảnh
nầy? Giải quyết những đòi hỏi
kia ra sao? Làm sao tôi vượt được hoàn cảnh nọ? Tâm tôi đang nghĩ gì? Những suy nghĩ của tôi có ích lợi gì
không? Tốt đẹp không? Tất cả
những sự lựa chọn nầy, từ sáng đến tối, góp phần tạo ra các nghiệp
quả của ta. Dầu chúng không tạo ra
những hậu quả trầm trọng, nhưng chúng cũng ảnh hưởng đến các trạng
thái của tâm khiến việc thiền định của ta khó có kết quả. Nên nhớ rằng mổi lựa chọn của ta đều
quan trọng vì đó là quyết định của chính ta.
Đừng để ta phải làm nô lệ cho những tình cảm của mình
hay bị trói buộc bởi các hành động của mình. Sự lựa chọn nào cũng tạo ra nghiệp.
Trong phạm vi của các nghiệp quả, ta chẳng có nhiều sự lựa chọn. Nếu các quyết định của ta càng khôn
khéo, thì ta càng có nhiều cơ hội. Nếu
muốn việc hành thiền của ta đưọc có kết quả, ta cần phải luôn tỉnh
thức trong mọi nghĩ suy, hành động. Chánh
kiến giúp ta hiểu rằng ta là chủ nghiệp của mình, rằng các ý kiến của
cá nhân ta không thể là chân lý tuyệt đối.
Ai cũng có quyền có ý kiến, chỉ nên nhớ không phải lúc nào ta cũng
đúng. Nếu biết suy nghĩ như thế, ta
sẽ ít xung đột với người khác khi quan điểm, ý kiến của họ không giống
ta. Đó là những bước đầu trên con
đường đạo. Con đường dẫn ta đến
sự thật tuyệt đối về con người mà ta gọi là ‘tôi’, với những
khó khăn, niềm vui, nổi khổ, hy vọng, ước muốn, hoài ức riêng. Dần dần ta sẽ nhận ra rằng con người
nầy có những tình cảm, suy nghĩ hoàn toàn khác với cái nhìn của chánh
kiến về nó, vì có quá nhiều phiền
não trong tâm trí nó. Muốn có đưọc
tâm an lành, ta phải thay đổi bao quan niệm của mình. Và để có thể hiểu rõ đưọc chính
mình, ta cần tâm tĩnh lặng, tâm đưọc kiềm chế để có thể xoay chuyển
nó ra khỏi những thói quen, định kiến về con người của mình.
Tất cả chúng ta đều có những suy nghĩ về chính bản thân mình - về
khả năng, ưu điểm hay khuyết điểm của mình.
Tất cả chỉ là những quan điểm, không phải là chân lý tuyệt đối. So với thế giới tương đối ta đang sống,
chúng cũng có cái đúng, cái sai. Nhưng
trên bình diện tuyệt đối, cái tuyệt đối bao trùm vũ trụ, thì tất cả
đều không có nghĩa lý gì. Chân
lý tuyệt đối là mọi thứ đều biến đổi (vô thường). Tất cả chúng ta chỉ là hiện thân của
những biến đổi không ngừng ở thân, ở tâm.
Bốn yếu tố (đất, nước, gió, lửa) đã cấu tạo nên chúng ta,
không có yếu tố nào là chánh yếu. Tuy
nhiên tâm khó chấp nhận những điều nầy trừ khi thiền định có thể
mang lại cho ta những an lạc, hạnh phúc hoàn toàn không phụ thuộc vào
các yếu tố bên ngoài. Tâm phiền
não không thể nào chấp nhận rằng không có một thực thể nào đó đang
hứng chịu những khổ đau.
Có hai cách để hiểu Phật pháp: một cách tuyệt đối hay tương đối. Một cách tương đối là tất cả chúng
ta đều phải cố gắng đạt đưọc tâm định.
Trên bình diện tuyệt đối, thì chẳng có ai, thực thể nào để cố
gắng. Để đạt đưọc trí tuệ tuyệt
đối, ta phải dựa vào thực tế tương đối của mình. Nếu tôi không cố gắng, không thể
nào tôi đạt đưọc chân lý tuyệt đối. Có
giai đoạn của suy tư và nhận thức. Chúng
ta sẽ không đạt đưọc mức độ của tâm linh sâu lắng trừ khi ta đã
trãi qua giai đoạn đầu.
Ở giai đoạn đầu, chánh kiến chỉ có tính cách tương đối: ta nhận
thức đưọc rằng ta có thể tu sửa bản thân, có hiểu biết về nghiệp
quả, hiểu biết rằng tất cả mọi quan điễm của ta đều chỉ có giá
trị tương đối. Thực hành Bát
chánh đạo dần dần sẽ giúp ta đến được mức độ thứ hai, đạt đưọc
chân lý tuyệt đối.
Một phần khác của Bát chánh đạo là chánh tư duy. Điều tối quan trọng trên con đường
tâm linh là cần phải có sự suy nghĩ đúng.
Ban đầu, có thể ta sẽ bắt đầu bằng một mục đích ích kỷ,
chỉ quan tâm cho sự giải thoát của chính mình.
Ta có thể đã tìm đến Đạo vì một mục đích sai lầm. Nhưng điều đó có thể thay đổi. Qua thực hành, tư duy của ta có thể thay
đổi cho phù hợp với đạo pháp.
Đức Phật có người em bà con là ngài A-nan. Ngài A-nan không thể quyết định là nên
xuất thế đi tu hay ở lại thế gian lập gia đình như bao người khác. Vì Đức Phật, người anh bà con nổi
tiếng của mình, ngài Anan cũng muốn đi tu.
Nhưng theo sở thích của mình, thì ngài muốn lập gia đình. Cha mẹ của ngài Anan quá mệt mỏi vì sự
lưỡng lự của Ngài. Họ đi hỏi vợ
và định ngày cưới gả cho ngài Anan. Đức
Phật đưọc mời làm khách danh dự. Sau
buổi thọ trai, trước khi đám cưới bắt đầu, Đức Phật nói với Ngài
Anan rằng: "Anan, hãy đến, mang bình bát của ta về tu viện". Ngài Anan không dám từ chối, vì Đức Phật
là khách mời danh dự, và là người đưọc tôn kính nhất trong họ tộc. Dầu không mấy sẳn lòng, ngài Anan vẫn bưng
bình bát theo sau Đức Phật. Khi họ về
đến tu viện, Đức Phật bảo ngài Anan ngồi xuống một lát. Ngài Anan trã lời là Ngài rất bận,
không thể ở lại. Đức Phật lại hỏi
tại sao ngài Anan lại phải vội vã thế. "Bữa
nay là ngày cưới của con. Thế tôn
đã đến dự tiệc rồi". Đức
Phật nói: "Tại sao ngươi muốn lập gia đình? Có gì quan trọng trong
việc kết hôn?" Ngài Anan thưa:
"Cô ấy rất đẹp. Con thương cô
ấy và muốn lập gia đình với cô ấy. Con
phải đi đây, bạch Thế tôn". Đức
Phật trã lời: "Nếu ngươi ở đây với ta, tu tập theo lời ta chỉ dẩn,
ngươi có thể có năm trăm người đàn bà đẹp hơn thế nữa." Ngài Anan hỏi: 'Thật sao?" Đức Phật
trã lời: "Đúng vậy". Vì thế
ngài Anan đã ở lại tu viện với Đức Phật.
Thỉnh thoảng, ông lại đến hỏi Đức Phật: "Năm trăm cô
gái đẹp Đức Phật đã hứa với con đâu?"
Đức Phật trã lời: "Ta
đã nói rồi, khi nào ông tu chứng đắc, ông sẽ đưọc gặp thôi. Giờ thì trở về tu tập thêm". Ngài Anan trở về, tin giữ giới luật, chứng
đắc, và không còn hỏi về năm trăm cô thiếu nữ đẹp nữa. Thật ra điều mà Đức Phật hứa với ngài
Anan là nếu ông tu hành chứng đắc, ông sẽ đưọc gặp các vị chư thiên
đẹp đẽ gấp bao nhiêu lần những người đàn bà đẹp ở thế gian. Rỏ ràng đây không phải là lý do chánh
đáng để đi tu, nhưng ở thời điểm đó, đối với ngài Anan thì chỉ
có nói thế mới giữ đưọc ông ở lại. Qua
bao công phu tu luyện, ông đã thay đổi quan niệm của mình. Tóm lại, ngài Anan đã không có động lực
chính đáng lúc ban đầu, nhưng sau đó ông đã đạt đưọc kết quả chánh
đáng.
Chánh tư duy phải đi đôi với ý chí gắng công tu tập, trong lúc thiền
định cũng như trong đời sống hàng ngày. Hai
phần nầy: chánh kiến và chánh tư duy là những bước đầu trên con đường
Bát chánh đạo.
Đức Phật so sánh chúng sanh với bốn loại thuyền. Một loại dưới đáy có lổ hổng. Chúng ta muốn chế bao nhiêu nước vào đây
cũng đưọc, vì nó lại chảy ra ngay. Đối
với loại người nầy, khi họ nghe Phật pháp, họ nghe tai nầy và để ra
tai khác. Loại thuyền thứ hai có những
vết rạn. Khi ta đổ chánh pháp vào
đó, nó từ từ, từ từ rỉ ra cho đến khi trên thuyền lại trống không
như lúc trước. Lọai thuyền thứ ba
thì chứa nước bẩn thỉu lên đến mạn thuyền. Ta không thể chế thêm nước trong sạch vào
đó, vì tất cả đều trở thành là nước tù ao. Chiếc thuyền có ích duy nhất là chiếc
thuyền thứ tư, không có lổ hổng, không có vết rạn và hoàn toàn trống
không. Sự trống không ở đây không
có ý nghĩa tiêu cực, nhưng hàm ý là nói về tâm không lo lắng, sợ hãi
hay u phiền, tâm đó rộng mở để đón nhận Phật pháp vào lòng. Tâm đó không chứa đựng các định kiến
về con người và thế giới mình đang sống.
Nếu những quan điểm, suy nghĩ của ta đã không đem lại hạnh
phúc, an bình trong đời sống hiện tại của ta, thì tốt nhất hãy buông bỏ
tất cả để làm chiếc thuyền trống mà chở Phật pháp qua sông. Khi tâm đã tràn đầy chánh pháp, ta sẽ dần
dần thay đổi cách suy tư để có đưọc chánh kiến.
Khi đã đưọc giác ngộ, giải thoát, có nghĩa là ta không thấy có
gì quan trọng nữa. Không có gì đáng
để bám chặt, chất chứa trong tâm trí. Khi
tâm không có định kiến, nó có thể quan sát sự vật bằng con mắt của
đứa trẻ. Thí dụ nếu nhìn một
cái cây với tâm định kiến, ta sẽ thấy đó chỉ là một cây trong cái
nhìn xưa củ, quen thuộc của ta. Ta
không thực sự thấy sự sống trong cây đó.
Chúng ta có thể thích nó vì nghĩ là cây mang lại dưỡng khí cho ta,
hay không thích vì nghĩ kiến có thể làm tổ trên đó. Có thể ta chăm chút cây vì nó sinh quả
cho ta. Hay đốn bỏ cây, vì bóng cây
không cho rau cỏ mọc lên, nhưng ta chẳng bao giờ thực sự nhìn thấy nó
là gì.
Khi tâm không còn những định kiến, thì ta có thể nhìn thế giới
quanh ta dưới một khía cạnh khác. Hoàn
toàn khác với bây giờ. Mọi thứ đều
luôn thay đổi. Như khi ngồi trên xe lửa,
ta có cảm giác như cảnh vật chung quanh ta di chuyển. Thật ra là xe lửa đang chuyển động
nhưng ta không thế thấy điều đó. Chúng
ta cũng thế, đang ngồi trong một chiếc xe lửa đời chuyển động, nhưng
ta tưởng mình bất động. Đó là một
cái nhìn sai lệch. Nhưng nếu ta có thể
nhìn mọi vật quanh ta, và kể cả chính ta nữa, bằng con mắt không có định
kiến, ta có thể đến gần với thực tại tuyệt đối, từ đó phát triển
chánh kiến, trí tuệ nội tâm. Điều
đó phù hợp với những điều Đức Phật dạy -tự mình phải thực hành,
mà không nên tin một cách mù quáng. Chỉ
khi nào ta có kinh nghiệm của bản thân thì ta mới có thể tiến gần đến
chân lý, không kể đó là kinh nghiệm gì. Còn
nếu như ta chỉ nói về những điều ta nghĩ, ta tin, thì ta chỉ phát biểu
ý kiến, trình bày quan điểm. Và
càng có nhiều ý kiến, ta càng khó có cái nhìn đúng về thế giới quanh
ta, hay có đưọc sự thanh tịnh thiết yếu cho thiền định.
Thật thú vị nếu như ta biết rằng mắt chỉ thấy hình thể, màu sắc,
tai chỉ nghe âm thanh. Tất cả mọi thứ
còn lại đều là sản phẩm của tâm. Không
có một thực tại tuyệt đối nào đúng như những điều ta đã nghe, hay
thấy, nhưng ta luôn phản ứng theo các căn trần.
Khi ta nghe tiếng chim hót hay tiếng chó sủa, thực tại đó chỉ là
tiếng động. Nhưng tâm nói "Chó sủa. Oàn ào quá, sao chúng không im đi, tôi
đang cần im lặng để toạ thiền". Hay
"May mà tôi không nuôi chó". Tất
cả những thứ đó là phản ứng của tâm.
Khi mắt nhìn thấy màu sắc, hình thể, nó giải mã chúng qua những
ý thức dựa trên ký ức. Thật sai lầm
khi chúng ta nắm bắt một ý tưởng rồi cho đó là của mình, cho đó là
chân lý. Thí dụ, cái ta nhìn là một
khối, đứa trẻ có thể coi đó một toà nhà.
Điều khác biệt là do mức độ trưởng thành khác nhau. Sự suy nghĩ của tôi không cần phải là
chân lý. Chúng chỉ là khái niệm, có
thể sai cũng như cảm giác của ta. Thế
giời bên trong và thế giới bên ngoài không giống nhau. Hãy nhớ rằng quan điểm chỉ là quan điểm,
và trên một bình diện tuyệt đối, cả thế giới nầy, kể cả chúng ta,
không giống như ta nghĩ.
Phiền não đôi khi dấy khởi là do thân tứ đại bất ổn, nhưng phần
lớn là do tâm. Tâm tạo ra bao đau khổ
cho ta, nên ta cần phải biết điều phục tâm.
Chính tâm khiến ta cảm thấy hạnh phúc hay đau khổ –chư’ù không
do nguyên nhân nào khác. Ta thường phản
ứng theo bản năng trong mọi hoàn cảnh, vì thế ta cần theo dõi tâm từng
giờ từng phút.
Môi trường tốt nhất để làm điều đó là lúc hành thiền. Trong thiền, có hai trạng thái: thiền định
(samatha) và thiền quán (vipassana). Nếu
ta có thể đạt đưọc thiền định, dù chỉ trong một thời gian ngắn,
điều đó chứng tỏ việc tọa thiền của ta có nhiều tiến bộ. Nhưng nếu tâm định đó không đưọc dùng
để thiền quán, thì cũng chỉ làm lãng phí thời gian. Nếu tâm ta đưọc định, hỉ lạc sẽ phát
triển, nhưng ta nên nhớ rằng niềm hỉ lạc đó chỉ thoáng qua. Chỉ có thiền quán thì không thay đổi. Khi định càng sâu, ta càng có thể chịu
đựng đưọc bao phiền não, chướng ngại.
Lúc ban đầu bất cứ tiếng động, sự khó chịu hay vọng tưởng
nào cũng có thể làm ta bị lôi cuốn, nhất là khi tâm đã không đưọc an
định suốt trong ngày.
Lúc nào ta cũng cần nhớ rỏ về tính vô thường (anicca) của vạn
pháp, không chỉ trong lúc toạ thiền. Chánh
niệm là trung tâm điểm trong lúc toạ thiền, để đi vào thiền định. Chúng ta chỉ có thể dành một ít thời
gian cho việc tọa thiền, nhưng ta có thể dành tất cả thời gian còn lại
để quán sát tâm mình. Đó là nơi
khiến mọi việc trên thế gian nầy xảy đến cho ta. Không có gì có thể hiện hữu ngoài tâm.
Càng quán sát tâm và thấy đưọc những gì tâm có thể mang đến
cho ta, ta càng cần phải chăm chút cho nó hơn.
Một sai lầm lớn nhất của chúng ta là coi thường tâm. Không biết rằng tâm có khả năng mang đến
niềm vui hay phiền não cho ta. Chỉ những
khi ta có thể giữ vững bình tỉnh, an lạc, dầu cho bất cứ hoàn cảnh
gì xảy ra cho ta, lúc đó ta mới có thể nói là ta đã phần nào kiểm
soát đưọc tâm. Nếu không, có nghĩa
là tâm nằm ngoài vòng kiểm soát của ta, và lúc đó ta chỉ là kẻ nô lệ
cho tư tưởng của minh.
-
Cái hại của kẻ thù gây cho kẻ thù
-
Hay oan gia đi với oan gia
-
Không bằng cái hại của tâm niệm hành ác
-
Gây ra cho ta.
-
Chẳng phải cha mẹ
-
Hay thân bằng quyến thuộc
-
Nhưng chính tâm niệm chánh thiện
-
Khiến ta thêm tốt hơn.
-
Dhammapada 42.43 (Kinh Pháp Cú
42 - 43 -TTS)
Theo lời dạy của Đức Phật, không có gì quan trọng hơn là làm chủ
đưọc tâm. Tuy nhiên ta không phải
chỉ có điều phục tâm trong lúc tọa thiền - đó chỉ là một trong những
cách thực tập đặc biệt. Giống như
khi bạn học đánh tennis. Bạn thực
hành với huấn luyện viên ngày nầy, qua ngày nọ, cho đến khi bạn có thể
tìm thấy sự thăng bằng, đủ bản lĩnh để tự đấu một mình. Chiến trường để ta luyện tâm
chính là cuộc sống hằng ngày -bao gồm tất cả mọi hòan cảnh ta phải
đương đầu.
Chánh niệm là phương tiện hổ trợ đắc lực nhất của ta, nghĩa là
ta cần phải có mặt trong từng giây phút sống.
Nếu tâm lúc nào cũng bị theo dỏi, nó không thể tạo ra những chuyện
phiền não về thế giới hay bạn bè quanh ta, hay khiến ta mong cấu thứ nầy,
thứ kia. Tất cả những sự suy tưởng trong đầu ta có thể xảy ra triền
miên, nhưng khi một khi ta chánh niệm thì tất cả đều ngưng bặt. Có chánh niệm nghĩa là có mặt từng
giây phút, không chừa một kẻ hở cho bất cứ tư tưởng nào có thể len
lỏi vào. Lúc nào ta cũng có mặt ở
giây phút hiện tại, bất cứ đó là gì -lúc đi, đứng hay nằm ngồi, cảm
thấy hạnh phúc hay khổ đau- và ta duy trì thái độ biết mà không có sự
phán đoán, phân biệt, 'chỉ biết'.
Có chủ đích rỏ ràng hàm ý một sự đánh giá: thí dụ nói chúng
ta hiểu đưọc mục đích của tư tưởng, hành động hay lời nói của
mình, nghiã là chúng ta biết là mình có hành xử khéo léo không , có đạt
đưọc những điều mình mong muốn không. Ta
cần tạo cho mình một khoảng cách để ta có thể đánh giá mình một
cách khách quan, vì nếu ta tự gắn mình với một sự kiện nào đó, thì
ta khó thể giữ đưọc sự khách quan. Chánh
niệm đi đôi với chủ đích rõ ràng tạo đưọc cho ta khỏang cách cần
thiết đó.
Bất cứ sự đau khổ nào xảy đến cho ta, dầu lớn hay nhỏ, triền
miên hay thoáng chồc đều do tâm tạo tác. Tất
cả những gì xảy ra cho ta đều do chính ta tạo cho mình, không có ai khác. Tất cả chúng ta đều vào vai trong vở kịch
'cuộc đời'. Đôi khi người khác
tình cờ có mặt cạnh ta, thế là ta nghĩ là họ có trách nhiệm về sự bất
hạnh của mình. Thực tế là tất cả
những gì ta làm đều do tâm hành của ta điều khiển.
Càng quán sát tâm trong lúc toạ thiền, ta càng dễ đi vào định. Khi ta quan sát từng trạng thái của tâm
lúc vọng tưởng dấy khởi, hay khi ta ngưng không đuổi theo chúng, ta sẽ dể
có thái độ bàng quan hơn. Vọng tưởng
không ngừng đến rồi đi, giống như hơi thở vào ra của ta. Nếu ta bám víu vào chúng, phiền não sẽ
lập tức phát sinh. Khi ta tin các vọng
tưởng nầy là ta, nhất là những suy tưởng tiêu cực, ta sẽ tìm cách để
phản ứng, chống cự lại. Hành động
nầy tạo ra phiền não, khổ đau.
Phương châm của Đức Phật về tứ vô lượng tâm đáng cho ta ghi nhớ:
"Không để ác tâm phát khởi, nếu nó chưa phát khởi. Không duy trì ý xấu nếu nó đã phát khởi. Phát khởi thiện tâm nếu nó chưa phát khởi. Duy trì thiện tâm nếu nó đã phát khởi".
Ta càng nhanh chóng thực hành đưọc những điều trên, ta càng thêm
có lợi lộc. Nhưng đó là
một phần của những gì ta có thể thực hành đưọc khi ngồi thiền. Khi ta có thể thực tập buông bỏ đưọc
các vọng tưởng dấy khởi khi ta đang toạ thiền, thì ta cũng có thể
hành động như thế đối với các tư tưởng bất thiện trong đời sống
hàng ngày. Khi ta có thể ngưng các tư
tưởng lo ra để chỉ chú tâm vào hơi thở, thì ta cũng có thể xử dụng
phương pháp đó để bảo vệ tâm ta trong bất cứ lúc nào. Chúng ta càng có khả năng khép cánh cửa
tâm lại đối với những suy tưởng
khiến tâm đau khổ, thì cuộc sống của ta càng thêm dể chịu. Khả năng nhận biết và buông bỏ không
đồng nghĩa với sự đè nén. Tâm an
lạc là tâm tràn đầy lòng từ bi.
Đau khổ là do tự chính mình gây ra cho mình. Nếu chúng ta thực sự muốn tránh khỏi
những khổ đau, ta cần phải luôn quán sát tâm.
Ta cần phải quay trở vào để thực sự hiểu tâm ta muốn gì? Động lực nào khiến ta phản ứng? Ta phản ứng như thế nào? Có trăm ngàn động lực, nhưng chỉ có
hai phản ứng. Một là thái độ hỉ
xả, hai là chấp chặt, tham đắm.
Bất cừ hoàn cảnh nào cũng có thể là một bài học tốt cho ta. Hôm nay ta phải đứng chờ hơi lâu ở
ngân hàng, thì đó là bài thực tập tính kiên nhẫn của ta. Dầu sự thực tập có thành công hay
không, không quan trọng. Cái chánh đó
là kinh nghiệm học tập của ta. Tất
cả mọi việc ta làm đều là một sự thực tập, và thử thách đối với
ta. Đó là mục đích sống của tất
cả nhân loại, đó là lý do hiện hữu của ta.
Ta dùng thời gian sống ít ỏi trên mặt đất nầy là để học
hỏi, và trưởng thành. Ta cần nhìn
cuộc đời của mình giống như một lớp học bổ túc. Tất cả những mục đích khác đều là
sai lầm.
Chúng ta chỉ là những người khách ở đây, với những hạn chế của
một người khách. Nếu ta biết xử dụng
thời gian của mình để tìm hiểu nội tâm của chính mình - về những gì
ta yêu, ta ghét, những sự lo lắng, sợ hãi của chúng ta- thì ta đã sống
một cuộc đời rất xứng đáng. Một
cuộc sống như thề đòi hỏi ta phải có nhiều nghệ thuật sống. Đức Phật gọi đó là 'sự nôn nóng'
(samvega), khiến ta cảm thấy phải thực hành điều đó ngay bây giờ, mà
không thể chờ đợi tương lai, hay một ngày nào đó khi ta có thêm thì giờ. Tất cả đều là những kinh nghiệm học
hỏi, và thời gian bắt đầu là ngay bây giờ.
Khi ta gặp khổ đau -người bạn thân thuộc của mọi người- ta hãy
hỏi: "Bạn từ đâu đến?" Khi
đưọc trã lời, ta phải gặn hỏi lại nữa, và tiếp tục đào sâu thêm
nữa. Chỉ có một câu trã lời đúng
sự thật, nhưng không phải ta dể tìm thấy nó ngay. Đôi khi ta phải đi qua bao câu trã lời trước
khi ta đến đưọc đích cuối cùng, nhận ra đưọc đó là do cái Ngã của ta. Khi đã đi đến câu trã lời đó, ta biết
là ta không cần phải hỏi thêm nữa, vì đó là sự bắt đầu của trí tuệ. Sau đó ta có thể quán sát tại sao tự
Ngã của ta lại tạo ra đau khổ cho ta.
Chúng ta đã làm gì? Đã
phản ứng như thế nào? Khi đã tìm
ra nguyên nhân, ta có thể buông bò những cái nhìn sai lầm. Lúc đó ta sẽ tự thấy nhân quả tức thời
của hành động mình, và ta sẽ không bao giờ quên điều đó. Từng giọt nước có thể làm đầy thùng,
từng sửa đổi nho nhỏ giúp ta thanh lọc đưọc tâm. Từng giây phút đều xứng đáng công lao
của chúng ta.
Ta càng nghiệm thấy từng giây phút đều đáng cho ta chú tâm, tâm
càng thêm sự tinh tấn. Không có giây
phút nào trôi qua vô ích, mổi giây phút đều quan trọng, nếu ta biết xử
dụng chúng một cách khéo léo. Tâm ta
trở nên mạnh mẽ hơn. Và chỉ cần
những giây phút nhỏ nhoi đó đủ góp lại thành một cuộc đời thực sự
đáng sống làm sao.
Vô minh không có nghiã là chúng ta không có kiến thức. Vô minh trong ngôn ngữ Phật giáo chỉ có
một ý nghĩa duy nhất -vô minh về Tứ Diệu Đế. Vô minh là khởi đầu của bánh xe sanh tử
(samsara), khiến luân hồi chẳng thể dừng dứt.
Tứ diệu đế là cốt lũy của Phật giáo. Nếu là Phật tử mà không nắm rõ ý nghĩa
của tứ thánh đế nầy, thí chúng ta đã bỏ qua cái cốt lõi.
Có thể chúng ta đã biết về vài khía cạnh của giáo lý Đức Phật,
thấy chúng cũng thường, không có gì quá khó hiểu. Có thể khi nghe về sự Giác Ngộ giải
thoát, ta cũng thấy hứng thú. Hoặc
ta cũng cảm thấy thú vị khi khám phá ra rằng ta không cần phải phản ứng,
khi có ai đó nói với ta những lời bất lịch sự. Hay ta cũng hy vọng đưọc vào định sau
những giờ tọa thiền dài lâu. Tất
cả những điều nói trên đều nằm trong những lời giáo huấn của Đức
Phật. Nhưng nếu chúng ta không thể nắm
vững đưọc cái căn bản, thì chúng ta chỉ đi quanh quẩn bên những cái
vi diệu của Phật pháp. Rồi từ đó
lại sinh tâm nghi hoặc. Lại khiến
chúng ta bắt đầu tự hỏi không biết có nên tiếp tục hành thiền, tiếp
tục tu tập hay đi tìm một cách sống vui vẻ, dể chịu hơn.
Bản chất của cuộc đời, như ta đã biết trong cõi người nầy, là
sự bất như ý (dukkha). Không có gì
hoàn toàn ở đời, ngược lại, cuộc đời luôn đầy những thứ phiền não
của thân tâm. Đưọc sinh ra cũng khổ,
đúng ra đó là bắt đầu của mọi cái khổ khác. Nếu với tất cả những gì ta đã biết,
đã có, đã kinh qua mà ta vẫn thấy không đưọc bình an, tròn đầy ở nội
tâm, thì ta có con đường nào khác không? Con
đường nào có thể mở ra cho chúng ta?
Câu trã lời của Đức Phật là sự bất tử, hay Niết bàn, nghĩa là
không còn có luân hồi trở lại. Hay
mục đích của ta là đưọc tái sinh trong những điều kiện hoàn cảnh tốt
hơn, nhiều của cải vật chất hơn, nhiều bè bạn, nhiều sức khỏe, nhiều
trí tuệ hơn? Hay là ta mong đưọc
sinh lên cõi trời? Đó là điều mong
ước của nhiều người. Họ tin ở một
thế giới khác luôn tốt đẹp hơn thế giới họ đang sống. Có thể cũng đúng. Cũng có những điều người ta có đưọc
ở cõi trời rất hấp dẩn. Nhưng nếu
ta biết sự thật rằng sinh là khổ, thì dù sinh ở cõi nào thì cũng là khổ.
Làm thế nào để có cái 'không chết'?
Đó là Niết bàn, vì không còn tái sinh nữa ở đó, và khi không còn
sinh thì làm sao có tử? Nếu có cái
bất tử, không hoại diệt, và chúng ta biết rằng sinh là đau khổ, ta đâu
còn lựa chọn nào khác hơn là con đường đến bất tử? Nhưng nếu chỉ
hành thiền không ngừng nghỉ, với hy vọng đạt đưọc sự may mắn kia,
cũng như chỉ học hỏi phần nào về giáo lý của Đức Phật thì chưa đủ. Chỉ đủ khi tận trong tim ta thốt lên lời
nói: "Không có lựa chọn nào khác hơn là đạt đưọc Niết bàn giải
thoát'.
Và chúng ta không thể có đưọc sự tin tưởng mạnh mẽ đó nếu như
ta đã không từng trãi qua đủ mọi điều khổ đau. Dỉ nhiên ta không cầu mong điều đó sẽ
xảy ra cho ai, nhưng ta biết chỉ có những kinh nghiệm đau thương mới có
thể chuyển đổi đưọc con người. Có
rất nhiều câu chuyện ở thời Đức Phật còn tại thế về bao người phụ
nữ đã phải chịu quá nhiều đau khổ khi mất mát người thương, gia đình,
đến nổi họ không còn lựa chọn nào khác.
Ngày nay, trong xã hội của chúng ta lại có quá nhiều lựa chọn. Ta có thể chọn lựa đi biển, hay du lịch
qua Aán độ, tìm một mối quan hệ mới. Xét
về các sự lựa chọn nầy, đôi khi ta thấy ngại ngùng, vì ta thấy mổi
sự lựa chọn đều đem lại cảm giác xúc chạm (căn trần), có nghĩa là
rất phù du, thoáng qua. Ta cần có nhận
thức rỏ ràng như thế, nếu không sự phát triển tâm linh của ta sẽ gặp
trở ngại. Trong thiền có câu nói rằng:
"Khi đi, bạn đi. Khi chạy, bạn
chạy. Nhưng đừng có đi ngã nghiêng
thế kia". Vì thế nếu ta đã chọn
lựa một con đường đi, hãy đi đàng hoàng, vững vàng đến đích.
Ngoài sự giải thoát, sự chọn lựa duy nhất còn lại là các cảm
xúc. Đức Phật có rất nhiều lời
khuyến cáo về sự nguy hiểm của lòng ham muốn nhục dục. Ta có thể tự kiểm chứng những lời
nói của Đức Phật xem đó là đúng như sự thật hay chỉ là những câu
chuyện thú vị ta chưa từng đưọc nghe qua.
Con đường đạo chỉ hiện hữu trong nội tâm chúng ta. Phật pháp không thể chỉ sống động trên
các trang sách hay trong lời nói của ai đó; chúng phải sống trong lòng
chúng ta. Ta phải suy xét xem có đúng
thật là các niềm vui của ta là do sự xúc
chạm mang đến, và tất cả những đau khổ của ta là do sự thiếu vắng
của chúng hay do xúc chạm với cái mà ta không thích.
Chúng ta có hai lựa chọn. Một
là ta có đưọc các niềm vui của sự xúc chạm, hay là chọn con đường
đạo vững chắc giúp ta thoát ra khỏi sinh, già, bịnh, chết, thoát ra khỏi
mọi khổ đau. Điều đáng ngạc
nhiên là rất ít người chọn lựa điều thứ hai. Sự đau khổ cũng là một cách giúp ta tự
chuẩn bị để chọn con đường đạo, và nguyện cố gắng thực hành.
Chúng ta cần có can đảm để chọn con đường đạo pháp. Vì nếu ta chọn con đường thoát ra khỏi
mọi khổ đau, ta cần phải từ bỏ bao tham đắm, bao thú vui nhất thời lại
đằng sau. Điều đó đòi hỏi can đảm. Chúng ta phải buông bỏ rất nhiều thứ
mà trước đó ta nghĩ là sẽ đem lại hạnh phúc, sự trọn vẹn cho ta. Ta cần can đảm rời xa chúng để tự đứng
một mình. Điều đó không có nghĩa là
ta phải khó chịu với các bạn bè củ của mình hay phải xa lánh người
thân trong gia đình. Nhưng mà là ta bắt
đầu nới lỏng các sợi dây ràng buộc, bám viú vào họ. Khi chúng ta nhận thức rõ ràng không có
gì quan trọng hơn là đi theo con đường đưa đến giải thoát. Lúc đó tất cả năng lực, ưu tiên ta
dành cho mục đích nầy.
Ta chỉ có thể thành công khi đã dồn hết mọi tâm sức vào một việc. Lùc đó tất cả các kinh nghiệm của ta
-lạc thọ, khổ thọ hay không khổ không vui- ta đều biết đó là một phần
của vạn pháp, và đó cũng là một cách thực tập. Nếu một khổ thọ nào đó dấy khởi, ta
nhận biết ngay: "Đây là một cảm giác khó chịu, tôi đang phản ứng
lại nó đây, nhưng tôi không cần phải làm thế, tôi có thể buông bỏ cả
phản ứng". Trái lại, nếu lúc
đó ta vẫn còn đắm theo các căn trần, thì điều đó khó thể thực hiện
đưọc. Không thể vừa có Bát chánh
đạo, lại vẫn còn đắêm trong ham muốn nhục dục. Hơn thế nữa, Bát chánh đạo có thể
còn mang đến cho ta một số những xúc cảm khó chịu vì nó đòi hỏi sự
tự kỷ luật, tự làm chủ mình, có nghĩa là phải gò ép thân xác.
Ngoài ra ta cũng không thể mong đạt đưọc kết quả chớp nhoáng. Nhưng ta biết đích tới của mình. Một khi đã có phương hướng, ta không cần
phải lựa chọn, không lo lắng về các lời hướng dẩn, mà tràn đầy lòng
tự tin. Lúc đó ta có thể hoàn toàn
dựa vào trí tuệ vô lượng của Đức Phật, mà không cần phải tìm tòi,
khám phá con đường đưa đến sự tỉnh thức tâm linh. Ta đã đưọc thừa hưởng những lời giáo
huấn rõ ràng của chư Phật để lại trong đời.
Có lẻ việc khó nhất còn lại cho ta là làm sao biết đưọc điều
gì là đúng cho cái mà ta gọi là 'tôi'. Chúng
ta đặc biệt về gì? Có năm cái khổ
-một là thân khổ và bồn cái khổ còn lại thuộc về tâm. Có bốn yếu tố và ba mươi hai phần của
thân thể. Không có gì, không có ai đặc
biệt hơn ai, ai cũng giống nhau. Mổi
cá nhân chúng ta không cần phải xem thứ gì là thích hợp cho mình. Tất cả những gì ta cần làm là lựa chọn
giữa những thú vui của các căn trần hay sự đoạn diệt của khổ đau. Sự quyết định đó sẽ thay đổi cuộc
đời ta.
Nếu ta không còn lơ là với Tứ diệu đế nữa mà coi chúng là trọng
tâm trong cuộc đời ta, thì vô mình sẽ dần dần bị dập tắt. Rồi hoàn toàn biến mất khi ta đạt đưọc
sự thật thứ ba: Diệt đế. Đó là
lúc ta đã đạt đưọc giải thoát, Niết bàn, chấm dứt mọi khổ đau. Nhưng trước khi đến đưọc nơi ấy,
ngay bây giờ ít nhất ta có thể giảm bớt vô minh của mình bằng cách
xét lại nguồn gốc của vô minh, đó là chấp Ngã, coi Ngã là ta.
Tất cả mọi giáo lý của Đức Phật đều nhằm giúp ta vững bước
trên con đường đạo. Trong một bài
giảng, Trưởng lão Xá Lợi Phất đã nói đến nhiều phương cách giúp ta
tăng trưởng chánh kiến nhằm giúp cho trí tuệ của ta thêm phát triển. Điều quan trọng nhất, ta cần phải xem
coi động lực nào thúc đẩy ta nói, suy nghĩ, hành động như ta đã làm. Khi sự liên hệ của ta và người không
đưọc êm thắm, khi chúng không hoà tan vào nhau như nước với sữa, ta cần
phải nhìn lại động lực nào thúc đẩy ta làm thế. Không phải để tìm lỗi của người khác. Động lực giống như một tảng băng đá,
ta chỉ có thể thấy những phần nổi. Vì
thế nếu ta không thực tập tìm hiểu chính mình một cách cặn kẻ, ta sẽ
không thể biết đưọc mọi hành động là do Ngã thúc đẩy. Ta cần phải xem xét lại các động lực
hành động của mình để thanh tịnh hoá tâm mình. Hãy tự hỏi: Ta hành động như thế nầy
là vì ích lợi của kẻ khác hay vì cái Ngã của ta? Chúng bắt nguồn từ lòng tự tin hay sự
sợ hãi? Ta phải suy xét lại các động
lực, mục đích của mình vì chính ta tạo ra nghiệp cho mình. "Tôi làm chủ nghiệp của tôi, thừa
hưởng nghiệp của tôi".
Nền tảng đạo đức của ta cần dựa trên chánh ngữ, chánh nghiệp
và chánh mệnh. Không có những thước
đo mẫu mực nầy, tất cả mọi nỗ lực cá nhân đều vô ích. Sức mạnh của chúng ta không phải ở
thân thể, nhưng tùy thuộc vào lòng tin trong ta.
Lòng tin nầy chỉ có thể có đưọc khi ta biết mình trong sạch,
không tội lỗi. Dựa vào kẻ khác chỉ
khiến ta sinh ra yếu đuồi, một việc làm nguy hiểm. Vì kẻ khác cũng không ổn định, luôn
thay đổi như ta. Mẹ, cha, chồng vợ,
con cái, sư thầy -tất cả đều sẽ ra đi, thay đổi hay không ở bên cạnh khi ta cần đến họ. Ta cần làm người bảo vệ của chính
mình, tự trông coi từng bước đi của chính mình.
Chánh tinh tấn, chánh niệm và chánh định cần đưọc bám trụ vững
chắc trong ta. Chánh tinh tấn có nghĩa
là luôn áp dụng những điều ta đã học không chỉ trong lúc tọa thiền
mà trong mọi hoàn cảnh, ở mọi lúc, mọi nơi.
Nếu trong một ngày mà ta không học đưọc điều gì mới, hay không
giúp đở đưọc ai, không thương yêu ai, thì đó là một ngày lãng qua. Thời gian rất quí báu, mổi ngày qua đi không
thể tìm lại đưọc. Quá khứ thì
đã qua, tương lai thì chưa tới. Chuyến
bay tới có thể không hạ cánh, chuyến xe tới có thể không đổ bến. Ngay giờ phút nầy là giờ phút để tu tập. Vì ta đã thoát qua đưọc bao tai nạn, không
có nghĩa là ta sẽ thoát khỏi hiểm nguy. Vì
thế, nếu ta không xử dụng một ngày của mình trọn vẹn, một ngày để
học hỏi, quán sát nội tâm, tìm hiểu giáo lý, thì ta không thể có chánh
tinh tấn. Chánh tinh tấn cần đưọc
phát triển thành một thói quen tốt cho mọi người .
Có đưọc chánh niệm trong từng giây phút là một lý tưởng có thể
ta chưa nghĩ đến. Nhưng nếu ta không
có quyết tâm phát triển chánh niệm từng giây từng phút, ta sẽ dể dàng
quên mình đang tu, đang cần hành pháp. Chánh
niệm không phải chỉ là những lời nói hay một bài giảng xuông của Đức
Phật, nó là một trạng thái tâm đầy ý nghĩa.
Nó có nghĩa là ta phải có mặt ngay bây giờ, trong giây phút nầy, biết
rất rõ những gì đang xảy ra ở bên trong hay bên ngoài ta. Nó có nghĩa là cảnh giác về các động
lực hành động của mình, thực hành sửa đổi những tư tưởng, tình cảm
xấu, không lành mạnh thành các tư tưởng lành mạnh. Chánh niệm là một tâm hành mà với thời
gian nó sẽ giúp ta đoạn diệt đưọc mọi khổ đau. Nó cho ta thấy rõ ràng không có gì xảy
ra ngoài sự vận hành của năm uẩn -sắc, thọ, tưởng, hành và thức. Ban đầu nhờ có chánh niệm ta không còn
lo lắng, sợ hãi quá khứ, tương lai, và giúp ta trụ vững trong hiện tại. Dần dần chánh niệm giúp ta có cái nhìn
đúng về Ngã.
Về chánh định, tất cả những gì ta có thể làm đưọc là cố gắng
hết mình. Một phần của định là
sự buông bỏ, không chạy đuổi theo các âm thanh, màu sắc quyến rủ, mùi
thơm, xúc chạm và tư tưởng. Trong
khi thông thường ta rất thích các cảm giác xúc chạm, và đeo bám vào
chúng mãnh liệt. Ta cũng cần có đủ
tự tin trong khả năng thiền định của mình.
Ta cần phải đạt đưọc điều tưởng như khó có thể đạt
đưọc nầy.
Tóm lại, ta cần chuẩn bị một nội tâm vững chãi để chấp nhận
Tứ thánh đế và Bát chánh đạo như là trọng tâm điểm trong đời sống
của ta. Mọi thứ khác chỉ là thứ yếu. Nếu ta không chỉ tìm hiểu giáo lý của
Đức Phật vì sự tò mò, thì ta cần phải dốc hết tâm lực để sống,
để hành các chân lý đó, những chân lý mà ta tin tưởng chắc chắn rằng
sẽ giúp ta đến Niết bàn, giải thoát.
Thập nhị nhân duyên (paticcasamuppada) đưọc bắt đầu bằng Vô minh
(avijja), qua đến hành, thức, danh sắc, lục căn, xúc, thọ, ái, thủ, hữu,
sanh rồi kết thúc bằng tử. Đã có
sinh ắt phải có diệt. Trong suốt
quá trình sinh diệt đó, chỉ có một lối thoát: giữa xúc và thủ. Đây là các nhân duyên sanh tử luân hồi
của chúng sanh.
Tuy nhiên Đức Phật cũng dạy về những lý nhân quả siêu việt, cao
thượng hơn. Bắt đầu bằng khổ đế
(dukkha). Đó là sự tỉnh thức, tri kiến
về những đau khổ không thể tránh đưọc trong cõi nhân sinh. Khổ đế cần đưọc nhận thức đúng như
thực tướng của nó, là bước khởi điểm của cuộc hành trình về tâm
linh của ta. Nếu chưa từng trãi qua
khổ đau, ta không có lý do gì để tu tập.
Nếu ta không nhận thấy khổ đau hiện hữu trùm phủ trên tất cả
vạn vật, ta sẽ không có ý muốn thoát ra khỏi sự trói buộc của khổ
đau.
Khi đã nhận diện đưọc khổ đau, ta không còn tìm cách trốn chạy
chúng trong những hoàn cảnh của thường tình thế tục. Ta sẽ không ham muốn đưọc giàu sang hơn,
đưọc nhiều kiến thức hơn, sở hữu nhiều của cải hơn, hay kết thêm
bạn bè. Thêm nữa, biết rằng ta
không thể trốn tránh khổ đau vì nó đi đôi với sự hiện hữu trong cuộc
sống, ta sẽ không thấy bị nó chế ngự. Ví
như ta đã chấp nhận sấm sét như một hiện tượng không thể trốn
tránh -biết rằng phải có mưa, có sấm sét, ta mới có thể trồng trọt-
vì thế không thể vứt bỏ chúng. Cũng
thế, ta không thể trốn tránh khổ đau. Không
có khổ đau, con người không thể hiện hữu.
Sẽ không có tái sinh, hoại, lão và tử. Hiểu đưọc như thế, ta sẽ không còn
tìm cách chạy trốn khổ đau. Do đó
ta sẽ bớt khổ đau. Sự trốn tránh,
chống đối khiến ta không thể chấp nhận khổ đau, và như thế lại càng
làm ta đau khổ thêm bội phần.
Có khổ đau, ta mới có duyên tìm đến chánh Pháp, kinh điển Phật
giáo. Thật vậy, đó là do duyên
lành của ta. Có biết bao nhiêu chúng
sanh chẳng bao giờ đưọc biết đến Phật pháp.
Ngay cả khi họ đưọc sinh ra ở những xứ sở Phật giáo, họ cũng
chẳng có dịp nghe đưọc Pháp. Lại
cũng có người không tìm đến Phật pháp vì họ vẫn tin rằng có thể
tìm ra lối thoát trong cõi thế tục, nhưng đó là một phương hướng sai lầm. Nhưng ngay đối với những người không
tin rằng có thể tìm đưọc chân hạnh phúc trong cõi thế tục, chính họ
cũng cần phải có duyên lành, mới có thể đưọc nghe chánh Pháp. Có đưọc như thế, tín tâm mới có thể
thành tựu.
Tín tâm phải dựa trên sự tin tưởng, ủy thác. Nếu không, con đường đạo sẽ bị bít
lối. Chúng ta tin tưởng, như đứa trẻ
nắm tay người lớn băng qua đường. Đứa
trẻ tin rằng người thân của mình sẽ trông chừng xe cộ, để tránh tai
nạn có thể xảy ra. Vì đứa trẻ
chưa đủ khả năng phán đoán lúc nào an toàn để qua đường, nó tin tưởng
vào người có kinh nghiệm, từng trãi hơn.
Đối với Đức Phật, chúng ta cũng giống như đứa trẻ kia. Với tâm hồn ngây thơ, trong sạch của đứa
trẻ, chúng ta hoàn toàn dựa vào giáo lý, phương pháp tu hành, nắm bàn tay
của Chánh pháp để dìu dắt ta đi. Cuộc
sống và sự tu tập của ta sẽ trở nên đơn giản hơn khi ta không mãi lưỡng
lự, cân nhắc: "Chắc tôi phải đi nơi khác xem người ta tu cách
nào". Có lựa chọn, cân nhắc mọi
giải pháp, cũng chưa chắc là ta sẽ tu tập tốt hay sẽ thoát khỏi khổ
đau. Lòng tin chân thành nơi chánh
Pháp sẽ giúp cho tâm ta thêm kiên định. Rồi
qua thực hành, ta mới có thể chứng nghiệm đưọc lời Phật dạy. Nếu không, ta sẽ không bao giờ biết đưọc
sự thật.
Nếu ta cứ cố chấp xem đau khổ như một tai họa, trong ta sẽ không
còn chỗ cho lòng tin. Vì lúc nào ta cũng
đầy đau khổ, phiền não, ta quên rằng tất cả là do nghiệp quả của ta
mang đến, không có gì hơn. Làm chúng
sanh là phải thọ nghiệp báo của mình.
Phải thấu hiểu bản chất của khổ đau thật rõ ràng, ta mới có
thể tin vào những giáo lý mà ta chưa từng thực hành. Niềm tin đó sẽ mang đến cho ta an lạc,
trái lại con đường tu sẽ đầy khổ não.
Là một yếu tố quan trọng trong đời sống tâm linh, nhưng an lạc
ở đây không có nghĩa là khoái lạc, hưng phấn, rộn ràng. An lạc đem lại niềm vui, tự tại, vì
biết rằng ta đã tìm ra con đường giải thoát mọi khổ đau. Đôi khi người ta lầm tưởng rằng người
thánh thiện, sùng đạo phải có vẻ mặt buồn não, dáng đi thiểu não. Vậy mà không có ai ghi lại là Đức Phật
đã từng khóc, trái lại Ngài luôn đưọc minh họa với nụ cười luôn
ở trên môi. "Thánh thiện' không có nghĩa là sầu não, mà có nghĩa là
'trọn vẹn'. Không có niềm vui, thì
khó có thể có tự tại, tròn vẹn. Niềm
vui nội tâm hàm chứa lòng tin tưởng rằng con đường chúng ta chọn không
sai lầm, con đường đó sẽ mang đến thành tựu đạo quả qua các phương
pháp chánh đáng.
Chúng ta cần phải ngồi xuống chiếu thiền với niềm vui trong lòng. Như thế thì tất cả quá trình hành thiền
sẽ đưọc kết quả tốt đẹp. Sẽ
mang đến cho chúng ta sự tự tại, vì ta không còn đôn đáo tìm kiếm hạnh
phúc ở bên ngoài ta, mà nương trú nơi chính bản thân. Không cần phải tìm kiếm nơi đâu, không
phải nhọc sức làm gì, tất cả đều ở trong ta. Sự bình lặng đó mang đến cho ta cảm
giác có mặt đúng lúc, đúng nơi. Nó
khiến tâm an tịnh, và từ đó diệt bỏ đưọc lòng hoài nghi (vicikiccha).
Sự bình lặng khiến cho tâm dể nhập định. Chính khổ đau giúp ta tìm đưọc đúng đề
mục thiền quán, nếu ta thực sự hiểu đưọc tính chất của khổ đau. Ta không nên trốn chạy khổ đau, coi nó
như một số phận nghiệt ngã hay oán trách người khác đã gây ra đau khổ
cho mình. Chánh định giúp tâm thêm rộng
mở. Trong khi tâm cố chấp, nhỏ hẹp,
ô nhiễm khó thể thâm nhập pháp vi diệu. Nó
có thể linh cảm có cái gì đó siêu việt hơn cái đang cóù, nhưng không
thể nào đến đưọc đó. Trừ khi
tâm đã đưọc an định.
Tâm định lúc đó có thể "tri kiến đưọc thể tánh như như của
sự vật", một câu nói Đức Phật thường dùng để diển tả một cách
nhìn sự vật rất khác với cái nhìn sự vật bằng con mắt xét đoán hay
bằng sự ao ước chúng phải như thế nầy,thế kia. Cho đến giờ phút nầy, chúng ta đã có
khái niệm rõ ràng về những điều ta không thích, như những lúc sự việc
xảy ra làm sụp đổ niềm tin về tự ngã, những lúc cái ta không muốn lại
xảy ra cho ta. Nhưng khi đã biết nhìn
và hiểu sự vật bằng chính bản thể của nó, trí tuệ của ta sẽ trở
nên sâu xa hơn. Chúng ta sẽ nhận ra rằng
trong thế giới của vô thường, khổ đau và vô ngã, ta không thể nắm giữ
điều gì, không có gì bền vừng mãi, và có thể đem lại hoàn toàn thõa
mãn cho ta. Không có ai, không có của
cải, không có suy tưởng, không cảm thọ nào cả. Tất cả không có gì bền vững, chắc chắn
để ta có thể nương tựa vào.
Đó là chánh kiến, khác hẳn với cái nhìn bình thường hằng ngày. Nó là kết quả của chánh định, từ thái
độ không coi đau khổ như thù địch, tiêu cực.
Vì khi ta tìm cách thoát khỏi đau khổ bằng cách cố quên nó, trốn
chạy nó, đổ lổi cho người khác, buồn phiền vì nó, hay tự trách mình,
chúng ta chỉ tạo thêm đau khổ. Tất
cả những cách đó đều chỉ là tự dối mình.
"Nhìn sự vật đúng như bản thể của chúng" là bước khởi
đầu trên con đường đạo của nội tâm; còn lại tất cả chỉ là những
công tác chuẩn bị.
Đôi khi sự hiểu biết của ta có thể ví như những bức tranh bí mật
trẻ con thường chơi. Có lúc bạn thấy
nó, có lúc không. Khi có đưọc tri kiến
về bất cứ khía cạnh nào của Pháp, ta phải thường quán chiếu trở lại
tri kiến đó. Nếu thật sự có đưọc
tri kiến đó, đau khổ không còn làm đau đớn đưọc ta, ta chấp nhận chúng
như mọi việc khác đã xảy đến cho ta. Sự
lão hoại, bịnh hoạn, chết chóc không còn làm ta phải sợ hãi nữa. Còn gì nữa để sợ khi ta biết rằng tất
cả vạn vật đều hoại diệt không ngừng.
Thân ta ngày một hoại, tâm thì thay đổi từng phút giây.
Không có tri kiến về thực tại nầy, việc thực hành của ta không
đưọc dể dàng. Ngược lại với tri
kiến sáng suốt, việc thực hành của ta trở nên là điều duy nhất ta thấy
cần phải làm. Mọi thứ khác đều tạm
bợ, đều làm ta sao lãng việc thực hành. Nhờ
có tri kiến sáng suốt đó, ta mới khởi đưọc lòng nhàm chán đối với
mọi quyến rủ của cuộc đời. Tất
cả những hào nháng chỉ là thỏi vàng tầm thường của kẻ ngu, đem lại
hạnh phúc cho ta phút nầy, thì phút sau đã đem đến bất hạnh. Các cảnh trần trong thế giới dễ đánh
lừa ta, nhưng ta vẫn đeo bám theo chúng, do tập khí lâu đời mà ra. Vì thế ta sẽ tiếp tục chịu khổ
đau cho đến khi ta nhìn ra đưọc sự thật.
Ở Úùc có một tấm biển đề: "Cuộc sống: Hãy hòa nhập vào đó". Có lẻ tốt hơn nên đề: "Cuộc Sống: Hãy xa rời nó". Cuộc sống và sự hiện hữu của ta bị
trói buộc bởi những chuyển biến không ngừng của các trần cảnh -khi căn
tiếp xúc với trần: nghe, thấy, nếm, xúc, tưởng. Chỉ khi nào ta đã có đưọc cái nhìn rõ
ràng về sự vật, ta mới biết nhàm chán, khi ấy dù cho cảnh trần có tuyệt
vời đến đâu, cũng không lay chuyển đưọc ta.
Quỹ Ma Vương, kẻ dụ ta làm điều tội lỗi, sẽ phải bó
tay, vì ta đã đuổi đưọc hắn ra khỏi cửa.
Nhưng hãy nhớ, hắn sẽ đợi ngoài cửa ngõ, rình chờ cơ hội
đầu tiên để có thể xuất hiện trở lại,
điều ấy có thể lắm chứ, nhưng chắc rằng hắn sẽ không
bao giờ có thể ung dung tự tại bước vào nhà ta nữa.
Tri kiến nầy mang đến cho ta bao nhiêu niềm tin, khiến lòng ta cảm
thấy mãn nguyện nhường bao. Ta sẽ
khó thể bị lôi kéo khỏi con đường tu tập của mình. Khi Ma Vuong còn ở bên cạnh ta, ta còn chưa
đưọc hoàn toàn bình an. Ta còn phải
lo sợ với những điều mới lạ khác có thể rù quến đưọc ta. Tuy nhiên khi đã có đưọc cái nhìn rõ
ràng về sự thật của mọi vật, ta sẽ có đưọc lòng nhàm chán, ta sẽ
nhận ra con đường Đức Phật dẩn dắt ta đến tự tãi, bình an, tận diệt
mọi khổ đau.
Thực ra khổ đau chính là người bạn thân thiết nhất, trung thành
nhất. Ta khó lòng tìm đưọc người
bạn nào có thế giúp ích đưọc ta nhiều như thế, nếu ta có cái nhìn đúng
đắn về khổ đau, không chống cự, không phản kháng lại nó. Lúc ấy ta có thể dùng khổ đau làm lực
đẩy để ta tu tập, trân trọng, biết ơn mổi khi nó dấy khởi. Điều đó khiến nỗi đau của ta không
còn sắc bén, mà khổ đau đã đưọc chuyển hóa thành những kinh nghiệm
quí báu nhất của chúng ta.
Mục lục và lời
giới thiệu
| chương 1-6 | 7-11 | 12-17 | 18-24 | Phụ lục