- Ốc
Đảo Tự Thân
- Phương Pháp Luyện Tâm
Thanh Tịnh Theo Phật Giáo
- (Be
An Island the Buddhist Practice of Inner Peace)
- Tâm Dễ Uốn Nắn
Trong các bài giảng của Đức Phật, ta thường nghe thấy
rằng 'tâm dể uốn nắn, dể thay đổi, dể xử dụng nhưng cũng rất kiên
định". Làm sao tâm lại có thể
có những đặc tính như mâu thuẩn nhau? Tâm
của kẻ phàm phu, không biết tu lại có đặc tính cố chấp. Lúc nào nó cũng nhớ về những tổn
thương, đau khổ, lúc nào cũng so sánh quá khứ với hiện tại, và luôn chấp
chặt vào các khổ đau. Hơn thế nữa,
chúng ta phần đông đều tin vào những suy nghĩ, các dự tính tràn đây
trong tâm. Tâm chúng ta giống như bị
rào bó trong một cái khung, trong đó chứa đựng tất cả những hiểu biết
của chúng ta.
Có bao giờ ta nghĩ ra đưọc điều gì mới mẻ không, điều
gì chưa từng đi qua tâm trí ta? Có lần
nào ta chiêm nghiệm đưọc một chân lý vũ trụ?
Nếu không có những sự kiện đó, tâm ta khác nào một cây kim
quay mòn trên cái đĩa hát cũ, cứ chơi mãi một điệu nhạc nhàm chán
ngày nầy qua tháng nọ.
Khi ta có thể chú tâm, ngưng suy nghỉ lung tung, ta mới có
thể biết đưọc sự trong sáng của tâm. Lúc
đó tâm có thể đưọc uốn thành một hình dáng mới thay vì chỉ cứng nhắc
một khuôn mãu cũ. Chỉ khi nào ta
phát hiện ra đưọc điều gì hoàn toàn mới trong tâm, ta mới biết đưọc
rằng tâm có khả năng suy nghỉ khác trước.
Ta nên thận trọng đối với những suy tưởng diển ra suốt
ngày trong tâm, vì chúng không có nền tảng đích thực; chúng chỉ là những
bóng ảnh của bản ngã, của lòng tham muốn, và thói quen từ bao đời của
ta. Chúng không dựa vào chân lý tuyệt
đối. Nói thế không có nghĩa là ta
có thể vứt bỏ chúng ngay, nhưng ta cần thận trọng đối với chúng. Chúng chỉ là những thói quen, chẳng tốt
đẹp gì, chẳng dẩn đưa ta đến bình an, hạnh phúc.
Khi chúng ta chánh niệm hơn với những suy nghĩ của mình,
ta sẽ kinh nghiệm đưọc thế nào là sự kiểm soát những cái ta nghe, ta
nhìn, ta cảm xúc -- ta có sự khám phá của trẻ thơ, dưới trí tuệ của
người lớn. Tâm trẻ con không hoàn
toàn trong sạch như ta nghĩ, nhưng chúng cảm nhận sự vật trực tiếp,
không bị ảnh hưởng của những suy nghĩ như người lớn. Một khi đã trưởng thành, ta vẫn có thể
cảm nhận sự vật như trẻ con, như thể ta chưa từng nghe, chưa từng thấy,
nếm, xúc chạm hay nghĩ tưởng về điều đó bao giờ. Với cách nhìn hoàn toàn mới mẻ về các
xúc cảm của mình, ta có thể nhận chân đưọc sự thật như như - dầu
chỉ là trong thoáng chốc.
Khi chúng ta chú tâm, chánh niệm, ta có thể nhận thấy rằng
tâm bị chi phối bởi các thói quen thường nông nổi, thiếu trưởng thành,
ngây ngô chứ không phải ngây thơ. Ta
cũng sẽ nhận thấy là tâm có khả năng thay đổi, dể uốn nắn. Biết đưọc như thế là ta đã biết đưọc
con đường trở về với nội tâm.
Đức Phật đã so sánh tâm với vàng. Khi còn ở trạng thái thô ráp, chưa qua
toi luyện, trong kim loại bằng vàng nầy còn có năm thứ kim loại khác. Những cặn bã nầy làm cho nó dòn, dể vỡ,
vì thế người thợ trang sức trước hết phải đun nóng vàng lên, để những
chất cặn bả có thể đưọc chiết lọc ra.
Rồi những thợ đó sẽ dùng các dụng cụ của mình để uốn
nắn vàng thành đủ loại trang sức. Đức
Phật đã dùng truyện ngụ ngôn nầy để chỉ về năm chướng ngại hay
ngũ uẩn trong tâm ta: đó là tham, sân, trạo cữ, hôn trầm và mạn nghi.
Tâm có thể giúp ta đạt đưọc Giác Ngộ, nếu nó đã diệt
trừ đưọc năm uẩn đó, và trở nên trong sạch như vàng ròng. Lúc đó ta sẽ tìm đưọc sự bình an cho
tâm, và sống hòa hợp với mọi người chung quanh.
Quá trình tu tập thiền định có thể giúp ta kinh nghiệm
đưọc nhiều trạng thái của tâm thức, không giống như tâm bình thường
ta hằng biết. Ý niệm về vô ngã hẳn
là rất khác với những ý niệm ta đã từng biết. Nếu ta đưọc nghe nói nhiều về vô ngã,
ta có thể tạm biết về nó, nhưng sẽ không có gì thay đổi ở nội tâm
nếu ta không thực sự thực tập vô ngã. Nếu
bất cứ điều gì phát khởi trong tâm, ta đều đối mặt với nó như thể
ta chưa từng thấy hay nghe về điều đó trước đây, thì -dù chỉ trong
phút chốc, khi tâm hoàn toàn chìm sâu
trong thiền định- mọi tập khí cũ sẽ tiêu tan.
Nếu ta không thể chuyển hóa, làm mới tâm, thì suốt đời
ta chỉ lẩn quẩn với tâm cùn cụt. Nó
cũng chỉ luôn là "cái tôi và những gì tôi muốn", hay 'cái tôi
và những gì tôi không muốn'. Tâm hạn
hẹp, tham lam đó không lợi ích gì cho hạnh phúc và an vui. Vì cái tôi mới nhỏ bé làm sao! So với vũ trụ bao la nầy, nó chưa bằng
một đầu kim. Hãy luôn nhớ như thế
để hạn chế sự bành trướng của cái ngã.
Khi nào ta có một sáng kiến hoàn toàn mới, một điều ta
chưa bao giờ nghĩ đến, tâm ta theo đó cũng đưọc phát triển. Sự mới mẻ đó đưọc coi là tri kiến. Tuy nhiên nếu điều ta tri kiến đưọc không
ảnh hưởng gì đến hành động, tư tưởng của ta, có nghĩa là ta đã không thực sự hiểu ý
nghĩa của nó, hay có hiểu cũng chỉ là một tri thức vô dụng
Tâm phóng khoáng có thể quan sát mọi sự vật quanh mình một
cách khách quan. Phiền não, vô thường
và vô ngã là những định luật tự nhiên trong vũ trụ, cũng như ái và
các chấp thủ khác. Khi chúng ta nhớ
đưọc điều đó, những gì ta đã trãi qua không còn là của riêng ta,
không còn đầy kịch tính nữa. Trái
lại, ta cần nhớ đến sự trùm phủ của vạn pháp, đến thực tại
tương đối mà ta sống trong đó. Cho
đến lúc đó - cho đến khi ta có thể nhận biết và chuyển hóa cách suy
nghĩ, hành động của ta- nếu không
ta khó thể bước chân vào thế giới của các chứng nghiệm mới.
Tâm dể chuyển hóa phóng khoáng, có thể thay đổi, dể dàng
chấp nhận tất cả pháp. Mổi khi ta
nhận biết đưọc một chuyển đổi mới nào trong tâm, ta cần phải duy
trì, ghi nhớ để có thể biến chúng thành quán tính, một bản năng. Một
trong những dấu hiệu của các chuyển đổi đó là sự bớt đòi hỏi các
tiện nghi, bớt quan tâm tới của cải,
bớt ham muốn hay cố chấp. Thay vào đóù ta lại suy nghỉ xem có thể bố
thí những gì, làm sao để phát triển đạo tâm, để tạo các nghiệp thiện. Tiến sâu hơn nữa, ta có thể tập từ bỏ
làm một cá thể riêng biệt, mà hãy là một phần của vạn vật quanh ta,
dù chỉ trong chốc lát. Vì khi ta còn
bị vướng mắc vào sự phân biệt thân tâm của mình, ta khó tìm đưọc
chân hạnh phúc. Là ta tự giam mình
trong ngục tù của 'tự ngã', chờ đợi ai đó giải thóat cho chúng ta. Trong khi chìa khóa nằm trong lòng bàn tay của
ta.
Các phiền não ràng buộc tâm ta bằng những cấu uế rắn
chắc, nhưng nếu chính ta không tự nhận biết như thế, thì sẽ không có
sự thay đổi nào có thể xảy ra. Chúng
ta không thể chờ đợi người khác giải phóng cho tâm trí mình. Sự giải thoát (mobbama) và bánh xe luân hồi
(samsara), cả hai đều ở trong tim ta. Đôi
khi, trong những giây phút ta tạm quên cái ngã của mình, khi ta hoàn toàn
không quan tâm lo cho chính mình, ta có
thể kinh nghiệm thoáng qua cái trạng thái của Niết bàn: đó là lúc 'cái
tôi' của ta không còn quan trọng nưa, khi ta không có một định kiến nào
trong đầu, khi chỉ có sự tỉnh thức mà không có chút tham ái nào. Lúc đó có thể ta mới ý thức tự ngã
không phải là cái gì ta tưởng nghỉ, và diệt bỏ nó.
Đối với đa số chúng ta việc diệt bỏ cái ngã không phải
là chuyện dể làm, vì ta sẽ nghĩ rằng chúng ta tự đánh mất mình khi
không có tự ngã. Trong khi thực ra là
chúng ta có đưọc tất cả -mọi giáo lý tâm linh đều đồng ý trên điểm
đó. Bất cứ thứ gì ta xử dụng
để xác định mình đều là tù ngục của chính ta. Buông bỏ là giải thoát. Khi chúng ta kinh nghiệm đôi phút giây của
buông xả, ta thường nhầm lẫn đó là do hoàn cảnh hay người nào đó đã
đem lại cho chúng ta. Thực ra, bất cứ
khi nào chúng ta diệt bỏ được các chấp thủ, ta sẽ đưọc gỉai thoát. Hãy nhường nhịn đôi chút, hãy buông bỏ
đôi điều, đó là ánh sáng le lói ở cuối đường hầm, để báo hiệu
cho ta biết sự tự do, giải thoát là có thật.
Niết bàn và luân hồi đều ở trong tâm. Luân hồi khổ ải có mặt khi ta còn có
ý thức về ngã, và Niết bàn, chân hạnh phúc sẽ phát khởi khi ta có thể
diệt trừ ngã chấp. Không có gì
trên thế gian nầy -của cải vật chất, vinh quang, sự tán thưởng, danh vọng,
tiếng tăm hay trí tuệ- có thể mang đến cho ta sự tự do và bình an vô hạn
như thế.
Khi hợp ca, chúng ta phải giữ đúng nhịp, hòa hợp với
nhau. Chúng ta phải chú tâm đến thời
điểm, đến các bạn trong ban hợp ca, nếu không tất cả sẽ lổi nhịp,
sai lời. Khi chúng ta sống chung với
nhau cũng thế. Ta phải để ý, quan
tâm đến người khác, phải ý thức về sự chung sống để tạo nên một
môi trường sống chan hòa. Đó là nền
tảng cho nghệ thuật sống hòa hợp.
Nghệ thuật sống nầy đôi khi bị phá vỡ vì mổi cá nhân không biết hòa hợp, chi
biêt có mình, không chú tâm đến người khác.
Những gì chúng ta tạo ra ở chung quanh, phản ảnh những gì ở
bên trong chúng ta.
Vì thế bước đầu tiên để tạo lập sự hòa hợp, cần
phải bắt đầu từ bên trong ta. Không
cần phải có một môi trường lý tưởng, mà chúng ta có thể làm điều
đó ở bắt cứ nơi nào: Khi ta đang ngồi trong thiền đường, đang chèo
thuyền, đang nấu ăn, đang đọc sách hay làm việc trong vườn. Trạng thái cân bằng hòa hợp trong ta,
tùy thuộc vào mức độ an nhiên, tự tại trong tâm ta. Nếu không, chỉ có rối loạn.
Sự an nhiên, tự tại không thể tùy thuộc vào những
hoàn cảnh bên ngoài ta, vì chúng sẽ không bao giờ hoàn toàn theo ý muốn của
ta. Thí dụ trong những tháng mùa khô,
ai cũng than phiền phải ra công tưới cây. Ngược
lại, mùa mưa thì ta than phiền ướt át, đường xá lầy lội. Làm sao ta tìm đưọc nơi nào hoàn toàn
trên thế giới nầy?
Vì thế, nếu chúng ta nhìn ra ngoài để tìm sự an nhiên,
tự tại cho tâm hồn, thì chỉ uổng công thôi.
Chúng ta cần phải quay vào bên trong mới mong tìm đưọc những
điều có thể mang đến cho ta sự an nhiên tự tại. Một trong những điều nầy là sự độc
lập -không phải là độc lập về vật
chất, vì điều nầy có thể gây một số khó khăn cho ta, mà là một sự
độc lập về tinh thần, không phụ thuộc vào những khen chê của người
khác. Điều đó có nghĩa là, khi ta biết
mình đã cố hết sức để làm gì đó, nhưng nếu người khác không vừa
ý, ta cũng đành chịu thôi. Đâu phải
tất cả mọi người đều tán thành những việc làm của Đức Phật,
nhưng Đức Phật chỉ nói rằng: "Tôi không tranh cãi với ai. Đó là người ta muốn gây chuyện với
tôi". Đức Phật chấp nhận việc
người ta chống báng Ngài hay các giáo lý của Ngài. Đức Phật hoàn toàn hiểu là không thể
bắt tất cả mọi người đều đồng ý theo mình.
Người có tính độc lập cũng không đi tìm sự che chở,
ngợi khen của người khác. Không phải
tất cả những cố gắng của ta đều mang lại sự thành công. Chúng ta phải sẳn sàng chấp nhận điều
đó. Không thể mong đợi ai chở che. Nếu đôi khi ta không thể thực hiện điều
gì đó đúng như ý ta mong đợi, thì cũng không hề hấn gì, không có lý
do gì phải sầu khổ cho những việc như thế.
Muốn độc lập về tình cảm (tinh thần) đòi hỏi ta phải
có một trái tim thương yêu. Trái lại
nếu chúng ta đi tìm sự thương yêu, ta phải tùy thuộc vào tình cảm người
khác, ta dể bị thất vọng vì không toại nguyện hoặc người khác không
đáp ứng đủ như lòng ta mong muốn. Mà
dầu người khác có ban tặng ta đầy đủ tình thương, họ cũng không thể
thõa mản hết những đòi hỏi của ta. Chạy
đuổi theo tình thương yêu chỉ hoài công, là một việc làm hoàn toàn thất
bại. Điều thành công, ngược lại,
là yêu thương kẻ khác. Làm đưọc
điều đó sẽ khiến ta đưọc độc lập trong tình cảm và an nhiên tự tại. Vì khi hết lòng yêu thương tha nhân, ta
không đòi hỏi họ phải đáp trả. Tình
thương yêu thật sự không phụ thuộc vào người khác mà chỉ là tính
cách của con tim.
Sự an nhiên, tự tại tùy thuộc vào việc hình thành những
cánh đồng thanh bình trong trái tim ta
-một cánh đồng rộng mở, đầy bông hoa, đầy thương yêu, độc lập về
tinh thần và biết chấp nhận mình. Chúng
ta không chạy đuổi theo tình thương yêu hay sự tán thành, nhưng lại ban
phát chúng một cách hào phóng. Đơn
giản nhưng hiệu nghiệm. Việc đó đòi
hỏi ta phải có trái tim rộng lượng. Thông
thường khi có ai đòi hỏi ở ta một điều gì đó, tự ngã của ta bị
đe dọa, và bao nổi lo sợ bỗng phát sinh. Điều
nầy rất rõ ràng trong lãnh vực của cải vật chất, vì ta lo sợ phải mất
của cải. Khi ai đó đòi hỏi đưọc
ta thương yêu, ta cũng thấy bị đe dọa. Ngược
lại nếu ta ban tặng tình thương, lời động viên, ta sẽ không cảm thấy
bị đe dọa hay đe dọa ai. Yêu thương
là cách duy nhất khiến ta có thể sống tự tại với chính mình.
Đôi khi thân ta có bịnh. Đó
cũng là điều ta không nên quá bận tâm. "Có
thân thì có bịnh", Đức Phật luôn nhắc nhở ta điều đó. Nhưng Ngài đâu có nói ta phải khổ sở,
thất vọng vì nó. Rồi cũng có lúc
tâm ta phát khởi lòng tham ái. Ta cũng
không thể ngăn cản điều đó, nhưng ta không cần phải chạy theo chúng. Nếu chúng ta cứ phải khổ sở vì các
nghiệp của thân tâm, thì ta khó thể có đưọc sự an nhiên, tự tại. Vậy biết tìm chúng ở đâu? Dỉ nhiên không phải là ở các ngôi nhà
đồ sộ, ở khung cảnh thiên nhiên hay ở người khác. Chúng chỉ có một nơi để an trú: đó
chính là trong tim ta. Nơi đó chứa đựng
sự hiểu biết là quà tặng của tình thương và sự tán thán tạo nên những
cánh đồng hòa hợp chung quanh ta, đó cũng chính là nơi rèn luyện nên ta.
Đó là trường huấn luyện cách sống hòa hợp, vì chúng
ta có thể tìm thấy chính mình nơi kẻ khác.
Chúng ta cần nhận rõ cái bóng của chính mình nơi người khác,
để nhận rõ bản thân hơn. Khi có sự
xung đột với người khác, đó cũng chính là tấm gương phản chiếu chính
ta. Nếu nội tâm ta an nhiên tự tại,
ta sẽ không thấy khó khăn với người. Tâm
gương phản chiếu không thể dối gạt ai. Một
trong những bài giảng của Đức Phật có kể về ba vị tu sĩ đã sống với
nhau chan hòa như nước với sữa. Ý
kiến của họ, tâm tình của họ hoàn toàn phù hợp với nhau. Sở dỉ có sự hòa hợp hoàn toàn đó là
vì không ai muốn cái gì theo ý riêng của họ.
Điều đó cũng chỉ rõ cho ta thấy sống hòa hợp, vui vẻ là
chuyện có thể làm đưọc, nếu không ta tiếp tục cho rằng thái độ tiêu
cực của chúng ta là có thể chấp nhận đưọc.
'Sự hòa hợp' có thễ hiểu theo nhiều nghĩa. Tựu trung, đó là cốt lõi căn bản để
sống yên vui, hạnh phúc. Đôi khi
chúng ta bị nghiệp lực dẩn dắt. Điều
đó cũng dể hiểu thôi, nhưng sau đó, khi chúng ta đã thấy đưọc sự khờ
dại của mình, ta cần phải chấm dứt. Tất
cả mọi loài chúng sanh đều muốn đưọc an ổn, hạnh phúc, không chỉ
riêng loài người. Chúng ta thiền định
để đưọc hạnh phúc hơn, nhưng ta không thể ngồi thiền suốt cả ngày
dài. Đôi khi, thiền định lại khơi
mở những đau khổ, phiền não ta đã chôn giấu, không muốn nghĩ đến. Điều đó khiến ta có cảm tưởng việc
hành thiền còn mang đến nhiều khổ đau hơn trước đó. Thật ra không phải vậy, mà là vì nhờ
thiền định ta có thể nhìn thấy khổ đau của mình tận mặt hơn để có
thể chấp nhận, đối mặt với chúng. Điều
đó cũng dể khiến ta sinh tâm từ bi đối với mọi người, vì ta đã nhận
thấy rằng thân phận con người chứa đầy những khổ đau. Có nhiều giai đoạn trong quá trình phát
triển tâm linh, lúc bắt đầu chúng ta giống như những đứa trẻ con. Và dầu ta đang ở lớp năm, sáu hay bảy,
tất cả chúng ta đều là những đứa trẻ đang lớn.
Có người chấp nhận nghiệp của mình dể hơn người khác. Nhưng chạy trốn nghiệp không phải
là cách trả nghiệp khôn ngoan. Dầu
chúng ta chạy trốn ở đâu, nghiệp cũng sẽ đuổi theo. Vì nghiệp không phải ở một nơi chốn
hay hoàn cảnh nào đó, mà nó ngự trị trong trái tim ta. Nó theo ta lên trời, xuống biển, ta ở đâu,
nó có đó, ở bất cứ nơi nào. Trốn
tránh nghiệp bằng cách chạy trốn là điều không thể thực hiện đưọc.
Còn một cách trả nghiệp không khéo nữa, mà tất cả
chúng ta đều đã từng thử qua, là trách cứ, đổ thừa cho người khác,
hay cho hoàn cảnh, sự việc. Hành động
như thế tức là ta đã không nhận trách nhiệm cho chính hành động, cách
sống của mình. Cách trả nghiệp
không khéo thứ ba là trở nên chán nản, đau khổ vì nghiệp quả của
mình. Hầu hết chúng ta đều như thế. Sau đó là buông xuôi tất cả để chờ
đợi một may mắn, một niềm vui nào đó đến với ta, để giúp ta thoát
ra sự khổ đau -như là một món quà, một phần thưởng hay một lời khen
ngợi nào đó -và rồi ta lại thấy yêu đời trở lại.
Tất cả những cách trả nghiệp như trên khiến chúng ta
như thể ở trên đầu ngọn giáo của hy vọng và thất vọng. Cách đối phó với nghiệp khôn khéo nhất
là hãy coi đó như là một kinh nghiệm, và hãy nhớ rằng Đức Phật đã dạy
khổ đau là sự thật đầu tiên trong tứ đế.
Rõ ràng Đức Phật rất hiểu nỗi khổ đau của chúng sanh.
Sự thật thứ hai là nguyên nhân của khổ đau, là ái dục:
muốn điều ta không có hay muốn dứt bỏ cái ta đang có. Ngoài ra không còn gì có thể khiến ta khổ
đau. Nếu ta nhận ra đưọc sự khổ
đau trong ta, nhưng không để nó tác động ta, mà chấp nhận nó như là một
thực trạng, một phần của cuộc sống, rồi từ đó có thể nhận ra đưọc
nguồn gốc của nó chính là ở bên trong ta.
Lúc đó ta có thể nói: 'Đúng rồi, đó chính là nó'. Bằng những cách đó, ta có thể chứng
nghiệm đưọc hai đế trong Tứ Diệu đế, và như thế có nghĩa là đế
thứ ba và thứ tư không thể sai đưọc. Sự
thật thứ ba là ta có thể đoạn trừ mọi khổ đau, để đạt tới Niết
bàn, hoàn toàn giải thoát. Và sự thực
thứ tư là Đạo đế, là Bát chánh đạo, con đường đưa ta đến sự giải
thoát hoàn toàn. Hai sự thực đầu tiên
thì dể chứng nghiệm rồi -hằng ngày ta có thể kinh nghiệm về chúng biết
bao lần. Chỉ cần chánh niệm một
chút là ta có thể nhận ra chúng ngay.
Đau
khổ sẽ tiếp tục hiện hữu, không bao giờ chấm dứt cho đến khi ta có
thể diệt trừ đưọc mọi ái dục, như là một vị A-la-hán, hoàn toàn
Giác Ngộ. Tại sao ta lại ngạc nhiên
khi đau khổ phát sinh? Nếu đau khổ
không phát sinh, ta ngạc nhiên mới đúng chứ.
Nếu còn ngạc nhiên, là ta đã hy vọng có thể tìm đưọc sự
hoàn thiện, hoàn mỹ trên thế giới nầy.
Để tâm đưọc an nhiên tự tại, ta phải biết chấp nhận
khổ đau như một phần không thể tách rời của kiếp con người. Nếu ta không biết chấp nhận, thì sự chống
đối, phản kháng càng khiến ta thêm đau khổ, rồi phải tìm cách trốn
tránh. Trốn chạy khổ đau có nghĩa là
cố gắng thay đổi người khác, thay đổi hoàn cảnh, công việc làm, hay
là bất cứ thứ gì mà ta nghĩ là nguyên nhân khiến ta đau khổ. Hành động như thế không thể nào giúp
ta diệt trừ đưọc khổ đau. Chỉ
có một cách duy nhất đó là buông bỏ đưọc lòng ái dục -đó là những
điều Đức Phật đã dạy. Ngay hiện
tại, ta chỉ có thể dựa vào các giáo lý của Đức Phật để thực hành. Có nhiều hy vọng là ta có thể chứng
nghiệm đưọc phần nào những lời dạy đó, còn lại ta có thể chứng
nghiệm bằng lòng tin của mình.
Khi đau khỗ phát sinh, ta có thể thấy rõ là đã có một
ao ước, ham muốn nào đó không thành hiện thực. Tìm cho ra ái dục đó, rồi quyết buông bỏ
nó đi, vì không có cách nào khác để thoát khỏi khổ đau. Chúng ta càng có thể buông bỏ đưọc
nhiều ái dục, chúng ta càng dể tìm đưọc niềm vui ở nội tâm, vì ái dục
phá vỡ sự tự tại trong nội tâm ta.
Hãy tưởng tượng chúng ta đang hát một bài đồng ca, và
bỗng ai đó, muốn vượt trội lên tất cả, át cả giọng hát của mọi
người, và người khác nữa lại muốn hát với nhịp nhanh hơn. Rõ ràng là sẽ không thể có sự hòa hợp
nào trong đó.
Sự tự tại trong tâm hồn khiến ta dể có sự độc lập
trong tình cảm, khiến ta muốn bố thí, muốn tán thán người khác hơn là
khao khát kiếm tìm nó cho cá nhân mình. Chúng
ta cần phải nhận biết rõ rằng tất cả mọi khổ đau đều do tham ái,
vì thế ta cần diệt trừ tham ái. Đó
là con đường đạo, là giáo lý Đức Phật.
Đáng tiếc, chúng ta thường dể quên những sự thật căn bản
đó.
Sao ta có thể quên dể dàng thế? Chính là vì sự bám víu vào ngã, làm ta
thấy mọi thứ khác đều là thứ yếu, không quan trọng để nhớ. Tâm ta luôn nhớ nghĩ về 'tôi', 'cái của
tôi', và vì tất cả mọi người đều suy nghĩ như thế, mà xã hội trở
thành hổn loạn. Chỉ có chúng ta mới
có thể tìm đưọc sự tự tại trong chính nội tâm mình, không ai giúp ta
tìm ra nó cả. Đức Phật đã chỉ
cho ta con đường bằng từ bi quán, bằng các hành động từ bi, thiền định
và thiền quán. Tất cả đều là những
phương tiện để đạt đưọc giải thoát, chứ chúng không phải là cứu
cánh cuối cùng. Mục đích của chúng
ta là cố gắng thấm nhuần đưọc tính vô thường, đau khổ và vô ngã
-hiểu đưọc vạn pháp đều thay đổi không ngừng, hiểu rằng cuộc đời
luôn gắn bó với khổ đau, biết đưọc bao hình tướng của ngã, khiến
cho sự hòa hợp, hạnh phúc bị xáo trộn. Khi
còn có ngã, có cái tôi, thì những đau khổ còn, nếu không có cái ngã,
không có cái tôi, thì làm gì có ai để khổ đau?
Sự hòa hợp là hòa đồng
với người khác, nhưng cũng phải có hòa hợp trong chính nội
tâm mình. Trở thành một người thánh
thiện sẽ đem lại sự hòa hợp đó. Chữ
'thánh' có gốc từ chữ 'thánh thiện'. Tuy
nhiên, ta không cần phải làm thánh, chỉ cần sống lương thiện, an nhiên
với chính mình. Đó là việc khó khăn
nhất, nhưng cũng đáng thực hành nhất. Khi
ta nhận thức đưọc rằng trong ta có đầy đủ các căn tánh thiện, không
cần phải tìm kiếm ở bên ngoài, thì sự an nhiên, hạnh phúc sẽ tràn đầy
trong trái tim ta.
Tìm sự vắng lặng cho tâm, thay vì giao tiếp với người
khác, đem lại cho ta nhiều ích lợi hơn. Đức
Phật đã nhiều lần nhắc đến chánh ngữ: trong Bát Chánh đạo, trong năm
giới và cả trong Kinh Phúc Đức Tối Thắng (Mahamangala-The Great Blessing). Nói lời tử tế, hòa nhã cũng đưọc nhắc
đến trong các kinh Phật khác. Trong
bài Luận về Sự Hòa hợp (Exposition of Nonconflict), Đức Phật cũng chỉ
cho ta thấy rằng lời nói có thể tạo sự chia rẽ, nếu không đưọc xử
dụng đúng.
Nhiều người lầm nghĩ rằng vì họ hoạt bát, biết cách
ăn nói, thì họ biết thế nào là chánh ngữ.
Thật ra chánh ngữ là một nghệ thuật cần phải học hỏi. Lời nói tùy thuộc vào quá trình suy tư và
cả các phản ứng tâm lý. Khi đang
ở trong trạng thái giận dữ, ta khó mà xử dụng đưọc chánh ngữ. Nếu chúng ta muốn tỏ ra quan trọng -một
khía cạnh tâm lý của ngã tưởng- lời nói của ta sẽ đầy tự mãn. Vì thế ta cần phải kiểm soát không chỉ
ý mà còn cả thọ nữa. Chỉ có bậc
Giác Ngộ hoàn toàn, bậc A-la-hán mới có thể luôn làm chủ lời nói,
luôn xử dụng chánh ngữ. Nhưng
điều đó không cản trở ta thực hành, và học xử dụng chánh ngữ càng
nhiều càng tốt.
Không nên nói lời tâng bốc, ngọt ngào quá đáng. Những lời nói đó là tà ngữ, nhưng nhiều
người vẫn quen xử dụng chúng. Họ
luôn tán đồng, ủng hộ một cách thái quá.
Nhưng dầu họ có cố tỏ ra tử tế, lời nói họ vẫn không
chân thật.
Một điều thú vị về ngôn ngữ, cần đưọc nhắc ở đây,
là dầu ngôn ngữ là phương tiện chính yếu ta xử dụng trong giao tiếp,
nó chỉ đóng góp khoảng bảy phần trăm trong việc giao tế giữa con người
với nhau. Dữ kiện nầy đưọc một
phụ nữ phụ trách về các hội thảo giao tế tiết lộ -chuyện chúng ta cần những hội thảo như
thế cũng cho ta biết rất nhiều về chính bản thân mình. Công việc của người nầy rất ăn khách. Có lẻ vì con người không biết cách giao
tế, nói chuyện với nhau -đặc biệt là những người sống gần bên nhau. Có rất nhiều điều đã xảy ra ở ngoài
phạm vi của bảy phần trăm ngôn ngữ. Vì
chín mươi ba phần trăm còn lại không thuộc về ngôn ngữ, do đó ta còn cần
phải cẩn trọng hơn về ý và các cảm xúc của mình. Chúng ta không thể che giấu hay coi chúng
như là bí mật của riêng mình. Chúng
ta thường nghĩ rằng mình muốn nghỉ hay cảm xúc thế nào cũng đưọc, vì
không ai biết đưọc, nếu ta không nói với họ.
Điều đó hoàn toàn không chính xác.
Tư tưởng, tình cảm chúng ta cũng dể bị người khác nhận
biết với chút chú tâm. Người ta
thường suy đoán tình cảm ẩn giấu sau lời nói. Vì thế mà thường đưa đến những sự
hiểu lầm. Có người nói điều gì
đó, và nghĩ rằng mình không có ẩn ý gì, nhưng người nghe thì cảm nhận
tình cảm gì đó ở đằng sau câu nói, nên hiểu câu nói hoàn toàn khác. Dỉ nhiên là người nghe có thể trao đổi
với người nói để tránh sự hiểm lầm. Nhưng
thường người ta không chất vấn, mà chỉ giữ sự hiểu lầm, rồi sinh
ra hiềm khích, lạt lẻo tình cảm, ghét bỏ nhau.
Tình cảm sâu kín của ta cũng có thể đưọc biểu lộ
qua cử chỉ. Nếu để tâm, ta có thể
hiểu đưọc nhiều thứ qua thái độ, nét mặt, giọng nói của người khác. Trái lại ngôn ngữ và cách diển tả bằng
ngôn ngữ thì hạn chế hơn nhiều. Chúng
ta có thể đọc một tờ báo bằng bất cứ ngôn ngữ nào, nếu ta biết
đưọc khoảng hơn ngàn từ vựng. Không
nhiều lắm. Và trong ngôn ngữ hằng
ngày, ta cũng xử dụng chỉ từng ấy từ ngữ.
Chúng ta không đưọc khéo léo lắm trong việc xử dụng ngôn ngữ
một cách thâm sâu.
Lời nói, tình cảm, cử
chỉ định hình sự liên hệ giữa con người với nhau. Khi sống chung trong một cộng đồng, ta không
nên chỉ liên hệ với một số ít người, mà nên liên hệ với tất cả
mọi người. Nếu ta chỉ chọn lựa một
vài người mà ta nghĩ dể liên hệ, gắn bó vàø mặc kệ những người khác,
thì đó không phải là sống hòa hợp với cộng đồng, với chúng. Một cộng đồng phải bao gồm tất cả mọi
người, và mổi thành viên phải có bổn phận,
có quyền đưọc liên hệ với tất cả mọi người.
Chúng ta phải làm sao để cuộc sống chung đụng ít sinh
ra những hiểu lầm, để sự chung sống đó mang lại thỏa mái cho nhau? Một trong những đức tính đó đã đưọc
nhắc đến trong Tâm kinh (Metta Sutta) đó là 'dể cho người ta trao đổi, nói
chuyện'. Điều đó có nghĩa là phải
sẳn sàng từ bỏ quan điểm của mình, để chia sẻ quan điểm của người
khác. Biết sẳn sàng nhận lổi, biết
nói lời xin lổi một cách chân thành. Ta
không đáp trả lại khi ai đó nói lời xúc chạm đến ta, mà thật sự lắng
nghe điều họ nói. Vì điều nói và
điều nghe nhiều khi không giống nhau. Nghe
và lắng nghe cũng là hai vấn đề khác nhau.
Lắng nghe giúp ta biết rõ những gì đang xảy ra. Tự phác họa ra trong đầu những ý kiến,
quan điểm riêng của mình là lổi lầm nghiêm trọng nhất mà ta thường mắc
phải, khi ta nghĩ rằng ta đang lắng nghe, và nhất là khi ta tự cho mình là
kẻ biết lắng nghe. Biết lắng nghe
có nghĩa là hoàn toàn không có ngã chấp, biết cảm thông với tất cả những
gì ta lắng nghe. Đó là một nghệ thuật,
một khả năng cũng giống như nói vậy. Nó
đòi hỏi ta phải hoàn toàn chú tâm vào người nói. Chỉ chăm chú lắng nghe những gì đã đưọc
nói ra, mà không thêm thắt gì vào đó, không suy nghỉ thêm về điều gì,
đó là một biểu hiện của lòng nhiệt tâm.
Đó là cũng là lòng từ bi. Nếu
lời ta nói không phát xuất từ tâm từ, ta rất dể bị hiểu lầm.
Trong bài Luận về Sự Hòa Hợp như đã nói ở trên, Đức
Phật cũng khuyên chúng ta không đưọc đề cao thái quá, cũng không đưọc
hạ xuống tận cùng; cả hai đều là
lời nói không chân thật. Thí dụ, nếu
chỉ có một ngàn rưởi người đến dự một buổi lể nào đó, nhưng ta
lại nói là có mười lăm ngàn, để tăng thêm sự quan trọng của mình,
là ta đã không thành thật. Nói phóng
đại như vậy có vẻ quá đáng, nhưng thực tế thì con người thường nói
đủ những chuyện trên trời dưới đất. Thí
dụ, tôi có thể bóp méo sự thật bằng cách nói: "Không bao giờ bạn
chào hỏi tôi trước". Cũng có thể
bạn không hay chào hỏi tôi, nhưng nói 'không bao giờ' thì có lẻ không đúng
sự thực. Vì thế ta cần suy nghĩ
trước khi nói. Khi chúng ta nói không
suy nghĩ, ta ít khi đúng, mà sai thì hẳn nhiều hơn. Ta không nên để điều
đó xảy ra. Ta không thiếu thì giờ
để suy nghĩ, cân nhắc.
Cũng có khi ta cần nhắc nhở người khác về việc họ
nên làm hay không nên làm. Thí dụ như:
'Tôi không thể ngủ khi cửa sổ để mở', hay 'Bạn đừng đạp lên chân
tôi'. Nói những điều đó không có
gì là sai, nhưng ta cần bình tĩnh, không nên nói theo phản ứng. Trước hết ta cần phát khởi tâm hỉ xả. Khi đã bình tĩnh trở lại, ta nên nhớ đến
những điểm tốt của người mà ta định khiển trách, khi chúng ta đã cảm
thấy tự tại, ta có thể nói điều mình nghĩ.
Cần phải đánh thức từ tâm, vì nếu trong lời nói của ta
không phản ảnh đưọc từ tâm, thì có nghĩa là ta chưa biết giao tế, đối
thoại với người . Chúng ta sẽ khiến
cho người nghe hiểu lầm, chống đối ta hay ít nhất cũng lúng túng, khó xử. Khi lới nói của ta gây bất mãn cho người
nghe, là ta đã làm vết thương đau đến hai lần.
Có một công thức rất hữu dụng trong bài Luận về Sự
Hòa Hợp: 'Nếu bạn nói điều gì có
thể gây đau khổ, mà không đúng sự thật, thì không nên nói. Nếu bạn muốn nói điều gì hữu ích,
mà không đúng sự thật, thì cũng không nên nói.
Nếu bạn muốn nói điều gì đó có thể gây đau khổ, nhưng
đúng với sự thật, thì cũng đừng nên nói.
Nếu bạn nói điều gì đem lại lợi ích, và đúng với sự thật,
thì hãy đợi đúng lúc mới nói'. Đúng
lúc có thể là mười phút, mười ngày hay mười tháng sau đó.
Có những lúc bạn cảm thấy hay mơ hồ cảm thấy người
khác đang thay đổi, chuyển hóa tốt hơn. Thì
có lẻ không cần nên nói điều gì cả. Ai
cũng có lổi lầm, không thể nói hết những điều ấy - có lẻ ta sẽ chẳng
bao giờ hết chuyện. Có lúc ta cũng cần
nói lên điều nầy, điều nọ, nhưng thường thì cũng không cần phải
nói gì cả, vì mọi thứ đều sẽ phải đổi thay. Lời nói chân thật, lợi ích cho người
không cần phải là những lời tán thán, khen ngợi họ, nhưng tất cả đều
phải là những lời chứa đựng từ bi. Có
lẻ thời điểm tốt nhất để khuyên nhủ, dạy dổ là lúc chúng ta hoàn
toàn bình tĩnh, người kia cũng không ở trong trạng thái bất ổn, và họ
sẳn sàng để nghe ta. Nếu ta đang
cơn nóng giận, thì không phải lúc rồi. Đó
là sự quán sát cẩn thận và lời nói có chánh niệm. Nếu không thực tập những khả năng nầy,
thì chúng ta sẽ tạo ra nhiều lầm lổi trong khi giao tiếp với mọi người. Chúng ta không thể sống bừa, sống đại,
mà phải sống một cách chánh niệm, phải giữ thân, khẩu và ý suốt
ngày. Nhưng đôi khi chúng ta không thể
'lên lịch' mổi khi nói; lời nói của ta có nội dung và thời điểm của
riêng nó. Quan trọng là phải nhớ tà
ngữ là gì, và chúng ta đã lãng phí biết bao thời gian để bàn chuyện nầy,
chuyện nọ. Nếu để ý, ta sẽ thấy
rằng, ngoại trừ lúc ngủ, và những lúc chú tâm, chánh niệm, thời gian
còn lại, mười lăm, mười sáu tiếng mổi ngày là để trao đổi, trò
chuyện. Vậy tại sao ta không khéo
léo hơn khi nói năng?
Nghệ thuật giao tiếp không phải dể học như ta tưởng. Cư xử tế nhị chỉ là một phần của
nó. Ngay khi chúng ta muốn khen ngợi,
tán thán ai đó, ta cũng cần phải xét xem động lực nào thúc đẩy ta làm
như thế. Ta thật sự muốn khen ngợi
người khác hay đang đưa ta lên? Ta cần
phải biết làm thế nào là khéo léo nhất.
Nếu chúng ta thật lòng muốn khen ngợi người khác thì không
sao. Nhưng nếu thật sự là ta muốn
đề cao mình, thì ta nên chừa bỏ tánh đó, nên xét lại động lực chính
của các hành động của ta. Nếu ta
không thực hành lời nói có chánh niệm, ta dể buông ra lời nói thiếu suy
nghĩ, theo bản năng, nhất là khi ta đang căng thẳng, không đưọc bình tĩnh. Vì thế, không thể coi thường lời nói.
Mổi tối khi lên giường, thay vì suy nghĩ về những khó
khăn hay sung sướng vật chất, hãy nghĩ về những cái thiện, cái ác ta đã
tạo tác trong ngày. Lời nói của ta
có đem lại lợi ích gì không? Hay cả
ngày ta bị năm uẩn làm chủ? Tham
sân, si, mạn nghi, trạo cữ, hôn trầm có dấy khởi không? Chúng ta đã làm gì để chúng không thể
tác động đến ta? Làm thế nào để
ta có thể mang từ, bi, hỉ xả đến cho người khác? Mổi tối ta nên làm một bảng liệt kê
nhu thế. Nếu trong ngày, ta đã nói
điều gì khiến ta giờ phải hối tiếc, đó là vì ta thiếu chủ tâm,
chánh niệm. Làm vậy không phải để
tự trách mình, mà chỉ để nhận biết đưọc những thiếu sót của
mình.
"Nhận biết, không buộc tội, và thay đổi" -với
công thức có vẻ xáo mòn, cũ kỷ nhưng xác thực nầy, ta soi rọi tâm, và
chuyển hóa tâm. Vào buổi tối, sau một
ngày đầy hoạt động, ta có thể thấy đôi khi lời nói của ta không
chân thực, không ích lợi cho ai. Ta
có thể chấp nhận điều đó với thái độ xả bỏ, nhưng quyết tâm phải
sửa đổi để ngày mai làm tốt hơn.
Không bao giờ đưọc quên xét lại động lực hành động
của mình. Người làm thiện không phải
có thể thực hiện điều thiện ở khắp mọi nơi. Mà trước hết tánh thiện phải xuất
phát từ tim ta. Rồi tâm từ, tâm
thánh thiện mới có thể xuất phát từ đó.
Vì nếu trong ta không có những điều tốt ấy, thì làm sao ta
ban phát cho người khác. Nếu tim ta
tràn đầy tình thương trong sạch, điều đó sẽ phản ảnh ra ngoài, và lời
nói không còn giữ vai trò quan trọng nữa. Lời
nói không phải đong đo bằng số lượng, mà là tình cảm ở đằng sau đó. Nếu không luôn xem xét lại động lực của
lời nói, ta thường dể mắc lổi. Rồi
chúng sẽ ám ảnh tâm trí ta, khiến việc hành thiền của ta bị ảnh hưởng. Vậy thì ai là nạn nhân? Chính chúng ta là kẻ lãnh hậu quả của
lời nói sai của mình, chứ không phải ai khác.
Lời nói quan trọng đến nổi, khi La Hầu La chỉ mới bảy
tuổi, Đức Phật đã giảng cho La Hầu La nghe về lời nói. Đó là lúc Đức Phật vừa trở lại nhà
sau khi chứng đắc. Và cũng là lần
đầu tiên Ngài gặp lại con trai nhỏ của mình.
Đức Phật đã giảng rất kỹ với con về hậu quả của việc
nói dối. Đức Phật nhấn mạnh rằng
tà ngữ sẽ khiến ta mất tất cả mọi thành quả tâm linh.
Sở dỉ Đức Phật phải thuyết giảng nhiều về lời nói,
vì chúng sanh thường mắc phải lổi lầm trong lời nói. Lời nói của họ thường thiếu sự thân
mật, ấm áp, không phải vì những điều họ nói, mà chính là vì tình cảm
trong lòng họ. Đức Phật dạy ta cách
đối trị là hãy khởi tâm yêu thương đồng loại không có điều kiện,
một tình thương không phải chỉ dành cho người dể thương. Chỉ có bậc A-la-hán, kẻ đã hoàn toàn
Giác Ngộ- là người có thể hoàn toàn dể thương. Ngoài ra, ai cũng có tánh xấu nào đó. Không ích lợi gì để chỉ nghĩ đến những
tánh xấu của tha nhân; tánh xấu cần đưọc để ý đến là tánh xấu của
chính bản thân mình. Mọi tánh xấu
đều giống nhau, cái khác là số lượng.
Tà ngữ không chỉ là lời chưởi mắng; mà có thể là lời
không tử tế, lời châm chích, lời tự cao, tự đại. Tất cả đều là tà ngữ. Bằng cách luôn tự xét mình, ta có thể
diệt bỏ chúng, để thanh tịnh hóa tâm.
Chánh ngữ có nghĩa là không nói dối, không nói sau lưng
người, không nói lời ác hay chưởi rủa người, không thóc mách, không
nói chuyện vô ích, không xúi người nầy chống báng người khác. Trừ khi ta có năng khiếu đặc biệt về
ngôn ngữ, còn lại ta cần phải trao dồi lời nói sao cho có hiệu quả,
mà không xãy ra những điều bất như ý, nếu không, chứng tỏ là ta chưa
hiểu đưọc những lời dạy của Đức Phật về lời nói. Những điều dạy nầy của Đức Phật rất
quan trọng cho tất cả chúng ta.
Rầt lạ là có nhiều người không biết thương chính bản
thân. Có lẻ do họ nghỉ rằng thương
yêu chính bản thân là điều dể làm nhất trên đời nầy, vì ai cũng lo
cho mình là trước nhất. Thật vậy,
lúc nào mà ta không lo xem ta có bao nhiêu của cải, công việc của ta thế
nào, sức khỏe ta ra sao. Đức Phật
đã nói rằng: "Chư ngã độc tôn' mà. Vậy
tại sao ở đây ta lại nói yêu thương mình là khó?
Biết yêu thương mình không có nghĩa là dể dải với
chính mình. Nhiều người không thể
chịu đưọc một số tánh nết trái khoáy của chính bản thân họ. Trong mổi người chúng ta đều có biết
bao tánh khí riêng, có cái ưa, có cái ghét cần phải đưọc buông bỏ. Tuy nhiên khi tự xét mình, ta thường bằng
lòng với những cái tốt của mình, và che dấu đi cái xấu. Không muốn chấp nhận chúng. Dể dải với bản thân như thế sẽ không
giúp ta tiến xa đưọc trên con đường tìm đến chân như.
Một hành động sai lầm nữa là tự dằn vặt mình vì những
lổi lầm mình đã tạo ra, khiến cho tình thế càng thêm xấu. Điều nầy chỉ mang đến cho ta sự
sợ hãi, đôi khi dẩn đến sự rối loạn, mất thăng bằng. Nếu chúng ta muốn nhìn mình một cách
chân thực, thì cũng không nên tự coi mình như hoàn toàn, không hề có mặt
tiêu cực nào -những tánh như lấn lướt, sân, tham dục, hay dối gạt. Không dám nhìn vào những tánh xấu nầy,
khiến ta xa rời thực tế, trở nên giả dối, hai mặt. Chúng ta vẫn thường gặp những người có
vẻ quá lịch sự, tử tế nhưng đầy giả tạo, che giấu bộ mặt thật của
họ.
Đổ lổi cho người khác cũng không đưọc, vì người ta
cũng có thể làm thế với mình. Ta thường
trách những yếu kém của người khác -dù có thực hay không, hay không coi
họ cũng là con người như ta. Chúng
ta ai cũng sống trong một thế giới không thực, đầy ngã tưởng, nhưng thế
giới của phán xét, trách móc càng không thực hơn nữa, vì nó coi mọi thứ
hoặc là quá hoàn mỹ, hoặc quá gớm ghê.
Sự thực là mổi người chúng ta đều có lục căn: ba
căn lành, ba căn ác. Căn ác là tham,
sân và si, ngược lại là độ lượng, từ bi và trí tuệ. Nếu trung thực, ta có thể dể dàng nhìn
thấy chúng ở trong ta và ở tha nhân. Mọi
hành động của ta đều do lục căn chi phối.
Hiểu đưọc như thế ta có thể soi lại mình một cách trung thực
hơn, không dằn vặt mình vì những tánh xấu, cũng không tự đề cao những
tánh tốt, chỉ chấp nhận sự có mặt của chúng trong ta. Nhờ thế ta cũng dể dàng chấp nhận người
khác, thông cảm với họ hơn.
Một thế giới phân chia rạch ròi giữa trắng đen, giữa
người tốt, kẻ xấu thực ra không thể có; chỉ có bậc A-la-hán là hoàn
toàn thánh thiện. Còn ở chúng sanh
thì tùy vào mức độ tốt xấu khác nhau. Sự
khác biệt giữa chúng ta về cái xấu, cái tốt rất ít, không đáng kể. Ai cũng phải thực hành giống nhau, vung trồng
những tánh tốt và nhổ bỏ những cái xấu.
Chúng ta có vẻ khác nhau, nhưng đó chỉ là ảo tưởng. Tất cả chúng ta đều đối mặt với những
vấn đề chung, cùng có những khả năng giải quyết giống nhau. Chỉ khác nhau trong quá trình luyện tập. Khi đã tu tâm trong một số kiếp, ta có
thể nhìn đưọc điều đó rõ hơn.
Tâm sáng suốt có đưọc là do đã thanh lọc đưọc các cảm
thọ, là điều không dể thực hiện. Chúng
ta chỉ có thể thực hiện đưọc, khi không đồng hóa mình với những
tình cảm lúc vui, lúc buồn. Khi chúng
ta có thể thấu suốt các cảm thọ của mình, coi đó là một trong những
phận sự ta phải thực hiện cho chính mình, lúc đó những sợi dây bám
víu đưọc tháo gở, những ý nghĩ như 'Tôi thật tốt", hay "tôi
thật tệ" có thể đưọc dẹp tan. Mổi
người là một chúng sanh với đầy những triển vọng cũng như trở ngại. Nếu chúng ta có thể chấp nhận, thương
yêu 'con người nầy' với những ưu và khuyết điểm của nó, thì chúng ta
cũng có thể chấp nhận, thương yêu kẻ khác một cách trung thực, và lợi
ích. Nhưng nếu chúng ta có tâm phân
biệt, chỉ biết yêu những ưu điểm mà không chấp nhận những thứ
khác, thì chúng ta mãi mãi xa rời thực tế.
Một ngày nào đó, chúng ta sẽ phải chấp nhận mọi thứ như
chúng hiện hữu. Chúng ta là 'môi trường
đào tạo' (kammatthana) của chính mình.
Nếu chúng ta cũng biết nhìn bằng con mắt như thế, ta sẽ
biết thương yêu bản thân một cách trọn vẹn -như chúng ta hiện hữu -
giống như Đức Phật đã dạy, 'một người mẹ không kể đến tính mạng
mình, thương yêu, bảo vệ con'. Nếu
chúng ta muốn có cái nhìn trung thực về mình, để vươn lên, thì chúng ta
cần phải là người mẹ hiền của chính mình.
Một người mẹ có ý thức có thể phân biệt hành động tốt,
xấu của con, nhưng bà vẫn không ngừng yêu con, dầu khi nó không phải là
đứa trẻ ngoan. Đây có thể là điều
quan trọng nhất ta cần phải lưu tâm. Tất
cả mọi người, cũng có những lúc, phạm phải sai lầm ở thân, khẩu, ý
-nhiều nhất là ở ý, trung bình là ở khẩu, hành động lại ít hơn. Trong những trường hợp đó chúng ta làm
gì? Người mẹ sẽ làm gì? Người mẽ sẽ khuyên con đừng tiếp tục
hành động như thế, khẳng định tình thương của mình luôn dành cho con,
nhưng kết quả thế nào, cuối cùng vẫn tiếp tục bổn phận làm mẹ của
mình, nuôi dưỡng con cái. Có lẻ
chúng ta cũng nên bắt đầu tự nuôi dưỡng thân.
Tất cả quá trình nầy là dể dạy dổ đứa con trưởng
thành. Có trưởng thành mới có trí
tuệ, là điều rủi thay không quan hệ gì đến tuổi tác. Nếu không, thì dể lắm rồi, sự thành
công là một bảo đảm của tương lai. Nhưng
trên thực tế, ta cần phải phấn đấu rất nhiều mới đạt đưọc trí
tuệ, và điều đó đòi hỏi sự phấn đấu của từng cá nhân. Trước hết ta bắt đầu bằng luyện tập
nhận thức, sau đó là sự chấp nhận chính mình, không đánh giá, kết tội. Bước thứ ba là sửa đổi. Có lẻ đối với nhiều người, vấn đề
nhận thức là gian khổ, khó khăn nhất -không phải dể biết những gì
đang diển biến bên trong nội tâm ta. Đó
là điểm quan trọng nhất và thú vị nhất trong thiền quán.
Chúng ta cần sống một cuộc đời đầy quán chiếu, nhưng
không có nghĩa là chúng ta phải ngồi thiền suốt cả ngày. Một cuộc sống quán chiếu có nghĩa là
ta xem tất cả những gì đang xảy là một phần của kinh nghiệm sống, cần
đưọc học hỏi. Trong tất cả mọi
trường hợp ta luôn quay vào, đối mặt với nội tâm của chính mình. Khi chúng ta hướng ra ngoài -khi ta dẫy đầy
'sức sống trẻ' như Đức Phật đã nhắc đến, và để cả thân, khẩu
và ý của chúng ta vào những chuyện thế gian, ta cần phải tự thức tỉnh,
để quay lại trở vào trong. Một cuộc
sống quán chiếu đối với một vài tôn giáo là cuộc sống hoàn toàn hướng
đến tôn giáo. Trong đạo của chúng ta, đó là sự kết hợp giữa đạo và
đời. Một cuộc sống quán chiếu
không bao giờ ngừng nghỉ. Bề ngoài,
ta vẫn hành động bình thường, dầu có hay không có sự kiềm chế. Sự trầm ngâm, lắng đọng là yếu tố
quan trọng nhất của quán chiếu nội tâm. Không
cần phải ngồi yên cả ngày, để theo dõi hơi thở. Nhưng mổi hành động, mổi ý nghỉ, mổi
lời nói đều đưọc ý thức.
Làm đưọc như thế sẽ giúp ta có một nội tâm vững chắc,
nhưng không xa rời thực tế. Nhiều
người ao ước, mong muốn đưọc có sự vững chải nầy, nhưng không biết
làm thế nào để diển tả, nói gì đến chứng nghiệm nó. Sống trong mộng ảo, sống trong sợ hãi,
hoài vọng không bao giờ ngừng, không cho phép nội tâm ta đưọc trưởng
thành. Cảm giác an toàn sẽ phát sinh
khi ta có thể đối diện với chính mình một cách trung thực, nhìn người
khác một cách trung thực, và biết chấp nhận tất cả.
Đức Phật đã nói tất cả chúng sinh đều có bảy đặc
tính: tham dục, sân, tà kiến, mạn nghi, tự cao, chấp ngã và vô minh. Khi nhận ra sự hiện hữu của chúng trong
ta, hãy tự nhủ: Ta biết người rồi, ta sẽ tự sửa đổi.
Cuộc sống trầm tư thường có vẻ nặng nề, u uất. Không có niềm vui, ta thường bù đắp bằng
cách hướng ra ngoài. Nhưng làm thể
không đưọc. Trái lại, ta cần tìm
những nguồn vui nhẹ nhàng hơn cho nội tâm.
Không có gì đáng phải lo âu, sợ hãi, không có gì quá khó khăn. Pháp có nghĩa là luật tự nhiên, và
chúng ta luôn chịu ảnh hưởng của chúng trong cuộc sống. Dầu ở đâu, ta cũng là Pháp, ta là vô thường
(anica), là khổ (dukkha) và vô ngã (anatta). Dầu
đang ngồi đây hay ở trên cung trăng, cũng giống nhau cả. Chúng ta không nên nghiêm trọng quá những
vấn đề của mình hay của người khác. Không
cần phải bộc lộ ra bên ngoài, nhưng luôn suy gẫm ở bên trong với một
chút khôi hài. Có lẻ đó là cách tốt
nhất. Nếu chúng ta thể tự chế diểu
mình, hẳn là ta sẽ dể chấp nhận chính mình hơn. Và cũng dể chấp nhận người khác hơn.
Ở Mỹ, trước kia có chương trình TV gọi là "Con Người
Thật Buồn Cười" (Funny People). Đúng
là chúng ta có những phản ứng kỳ dị nhất.
Khi nhìn lại, phân tích ra, đôi khi ta thấy chúng thật là kỳ
quặc. Chúng ta có những ước muốn lạ
kỳ, những hình ảnh thiếu trung thực về chính mình. Con người thật buồn cười -đúng là có
vậy- thề thì sao ta không nhìn thấy những khía cạnh đó của mình? Như thế sẽ khiến ta dể chấp nhận những
gì ta thấy khó chấp nhận ở trong ta và tha nhân.
Một đặc tính của cuộc đời là ta không thể thay đổi
nó: cuộc đời cứ tiếp tục diển ra. Tất
cả chúng ta đã hành thiền ở đây một thời gian (ND: Chỉ những người
đến học tu với Ni Sư). Nhưng thế
giới bên ngoài có ai biết đến? Cuộc
đời vẫn cứ đi tới. Chỉ có tâm
ta là biết đến, là bị tác động. Khi có sự lo lắng, xáo trộn, ảo tưởng,
thì đồng thời cũng có khổ đau. Nhưng
không cần phải như thế. Hãy cứ để
mọi chuyện như như. Nếu chúng ta có
thể thay đổi để nhìn mọi việc xảy ra với tâm hỉ xả, thì việc
thanh tịnh hóa tâm ta sẽ dể dàng hơn. Đó
là việc ta cần làm, đó là sự thanh tịnh hóa của chính mình, mổi người
phải tự thực hiện lấy.
Nếu chúng ta có thể nhớ mình đã làm gì, ngày nầy qua
ngày khác, không xao lãng, kiên trì hành thiền mà không kỳ vọng vào những
kết quả to tát, dần dần tâm thanh tịnh sẽ đến với ta. Cũng như mọi thứ, hãy để sự thanh tịnh
cũng như như. Khi chúng ta bớt dần
các thói hư tật xấu, ta sẽ càng nhận thấy rằng chúng không mang đến
cho ta sự tốt đẹp, sung sướng nào. Đâu
có ai không muốn buông bỏ khổ đau. Và
dần dần, ta không còn thấy cần phải làm gì hơn là lo vun trồng tâm. Khi đó, ta biết rằng sự chuyển đổi tâm
đã dần hình thành. Điều đó có thể
không dể dàng xảy ra, nhưng nếu ta đã sinh diệt qua bao nhiêu kiếp sống,
thì một ngày, một tháng, một năm hay mười năm nữa có là bao?
Không cần phải làm gì hơn thế nữa, không cần phải chạy
tìm kiếm lăng xăng. Trái đất vẫn
chuyển động theo một quỷ đạo, cũng như cuộc đời ta chuyển dịch từ
sinh đến tử. Tất cả đều xảy ra
dầu ta có muốn hay không. Điều duy
nhất ta cần phải làm là nhận ra và hiểu đưọc thực tại đó. Có như thế ta mới cảm thấy dể thương
yêu chính mình và tha nhân, vì đó là công việc của con tim -để thương yêu. Ngoài ra, nếu ta cũng nhìn ra đưọc những
khía cạnh còn yếu kém của mình để sửa đổi, thanh tịnh hóa tâm, thì
ta không cần phải có một nổ lực nào khác, cái đẹp của nội tâm cũng phát sáng ra ngoài.
Quay trở vào bên trong là một đặc tính quan trọng của
cuộc sống trầm tư quán chiếu. Bất
cừ điều gì xảy ra bên trong tâm ta đều ảnh hưởng đến tất cả những
gì xảy ra ở ngoài ta. Ngọn đèn nội
tâm và sự trong sáng bên trong không thể che giấu đưọc, cũng như các
tánh xấu của ta.
Đôi
khi chúng ta nghĩ rằng mình có thể tỏ ra là một người khác. Đâu biết rằng đó chỉ là hoài công. Đức Phật dạy rằng chỉ cần nghe một
người nói nhiều chuyện hay sống với họ một thời gian, ta sẽ biết rõ
họ là ai. Con người thường cố tỏ
ra là một người tốt hơn con người thực của họ. Rồi khi thất bại, họ thất vọng với
chính mình và người chung quanh. Hiểu
đưọc bản thân một cách chân thật, từ bi sẽ khiến lòng ta thấy nhẹ
nhàng, đem lại niềm vui cho nội tâm. Chấp
nhận mình và kẻ khác đúng như bản thể của ta, sẽ khiến cho việc
thanh tịnh hóa tâm, đoạn trừ cấu uế, trở nên một công việc dể dàng
hơn nhiều.
Trong kinh Nipata, có bài giảng về Cái Sừng Con Tê Giác
(Rhinoceros Horn), trong đó Đức Phật so sánh vị thánh sống một mình với
chiếc sừng của các con tê giác. Đức
Phật đã tán thán cuộc sống một mình, và lập lại ở mổi đoạn của
bài kinh điệp khúc: "Chiếc sừng tê giác, lang thang một mình".
Có hai loại cô độc, một về tâm (citta-viveka), và một
thuộc về thân (kaya-viveka). Ai cũng
biết về sự cô đơn của thân. Đó
là khi ta ở một mình trong phòng hay trong hang, hoặc khi ta bảo với người
thân ta cần đưọc ở một mình. Nhiều
người thường thích đưọc ở một mình trong khoảng thời gian ngắn. Nhưng khi phải ở một mình lâu hơn, do ta
khó hòa đồng với người khác hay sợ đối mặt với người khác vì ta
không yêu thương họ, ta thường thấy cô đơn trong những trường hợp
như vậy.
Khi ta sống trong gia đình hay trong cộng đồng, ta khó đưọc
yên thân một mình. Nhưng mổi ngày,
ta cần tìm thời gian để đưọc có những giờ phút thật sự một mình. Đó cũng là một loại tĩnh lặng. Tâm tĩnh lặng góp phần không nhỏ vào sự
tu tập của ta. Nếu không có tâm tĩnh
lặng, ta khó có thể biết ta cần phải thay đổi như thế nào khi quán
sát nội tâm.
Tâm tĩnh lặng trước hết và quan trọng hơn hết là
không đưọc tùy thuộc vào người khác để đưọc chấp nhận, đưọc có
một chỗ dựa, một liên hệ tình cảm nào đó.
Nhưng cũng không có nghĩa là ta phải quay lưng lại với mọi
người, nó chỉ có nghĩa là ta cần đưọc độc lập về tinh thần. Tâm tĩnh
lặng là tâm mạnh mẻ, vì người có tâm đó có thể giữ cho nó không xao
động. Người ấy có thể sống một mình, quay trở vào nội tâm,
mà vẫn có thể thương yêu người khác. Nếu tha nhân có tử tế với họ, cũng tốt. Nếu ngược lại, cũng đưọc thôi. Người có tâm tĩnh lặng dầu đang ở giữa
đám đông cũng vẫn như đang ở một mình.
Dầu đám đông đó có hỗn loạn, hung dữ, ta vẫn có thể quay
trở vào trong ta, vẫn có thể yêu thương họ mà không bị đám đông làm
xao động.
Chiếc sừng trên đầu con tê giác thẳng đứng, cứng chắc
khó thể bẻ cong đưọc. Tâm của ta
có đưọc thế không? Tâm tĩnh lặng
giúp ta dứt bỏ đưọc những cuộc đàm thoại vô ích. Những cuộc đàm thoại không có đề tài,
cũng giống như hơi bốc lên từ lò nấu, rất tai hại đến sự phát triển
tâm linh. Khi chúng ta không thể giử
hơi nóng trong các nồi nấu, thì thức ăn khó thể đưọc nấu chín. Sự tu tập của ta cũng giống như việc
giử cho hơi nóng không bị bốc hơi. Nếu
hơi nóng cứ bị tắt đi, tắt lại, thì quá trình hoạt động của nội tâm
sẽ bị gián đoạn. Tốt hơn hết là
hãy giữ cho sức nóng đừng lan tỏa. Có
lẻ đó là điều chúng ta cần làm nhất.
Đôi khi ta lo sợ "Người ta đang nói xấu tôi!" Điều đó không quan trọng- chúng ta là chủ
của nghiệp mình mà. Nếu ai đó nói
xấu ta, đó là nghiệp của họ. Nhưng
nếu ta nổi lòng sân, thì đó là nghiệp của ta.
Nếu còn quan tâm đến những điều người khác nói về mình,
tức là ta còn tùy thuộc vào sự khen chê của người. Nhưng ai khen chê ai đây? Không lẽ là năm uẩn -sắc, thọ, tưởng,
hành và thức- khen chê? Hay tóc, hay răng
hay da?
Nếu ta không thể tìm đưọc sự tĩnh lặng nơi nội tâm,
nơi không có mảy may xao động nào, thì ta sẽ chẳng bao giờ thấy yên ổn,
tự tại. Không có ai, ngay cả Đức
Phật, đều đưọc tất cả mọi người yêu mến. Vì chính tự ta cũng đầy cấu uế, nên
chúng ta cũng luôn đi bới tìm cái xấu của người. Những thứ chẳng đáng để ta quan tâm. Điều quan trọng hơn là cần phải có
chánh niệm, tỉnh giác với những gì chúng ta đang làm, đang nghĩ, đang cảm
thọ. Nhưng điều đó dể quên làm
sao! Lúc nào cũng có những công việc
khác lôi kéo chúng ta như là chuyện trò với bè bạn, hay nhâm nhi bên tách
trà. Vì cuộc sống, vì thế giới là
như thế đó, nên con người sống trong thế giới đó cũng luôn khổ đau. Trái lại con đường đạo của Đức Phật
dẩn dắt chúng ta ra khỏi thế giới đó để đến đưọc chân hạnh
phúc.
Đời sống tâm linh cô độc là một đời sống không phụ
thuộc vào quá khứ và tương lai, chỉ có đứng thẳng người và bước tới
một mình. Nếu bám víu vào tương
lai, ta sinh ra lo âu. Còn đeo đuổi quá
khứ, lại sinh ra tham ái hay sân hận.
Sự đơn độc chỉ thực sự đưọc chấp nhận khi nội
tâm ta đã đưọc an bình. Nếu không
sự cô đơn sẽ khiến chúng ta đi tìm cái để khỏa lấp nỗi trống không,
lạc lỏng. "Mọi người biến đâu
hết cả rồi? Làm sao tôi chịu nổi
nếu không có bạn bè? Tôi cần chia sẻ,
tâm sự với ai đó". Chánh niệm
sẽ không để những tư tưởng như thế xảy ra trong đầu ta, vì chánh niệm
giữ ta trong giờ phút hiện tại, nên ta chẳng thể nghĩ tới tương lai,
hay quá khứ. Chánh niệm khiến ta
không lơi lỏng, giúp ta tránh bớt lổi lầm.
Càng có nhiều chánh niệm, tai nạn càng ít xảy ra. Những lổi lầm vụn vặt sẽ biến mất
trên con đường tâm linh. Nhưng khi thiếu
chánh niệm ta sẽ gây ra nhiều khổ đau cho chính mình, ta lại tìm kiếm ai
đó để đổ lổi hay để giải sầu.
Sự cô đơn lý tưởng có thể phát khởi khi ta một mình
hay giữa đám đông mà vẫn giữ đưọc tâm bình lặng, không bị những
phiền não của người khác ảnh hưởng đến mình. Chúng ta có thể phản ứng tùy theo hoàn cảnh,
nhưng không để bị xao động. Tất cả
chúng ta đều có đời sống nội tâm của riêng mình, nhưng ta chỉ nhận
ra đưọc điều đóù khi tâm dừng hết những lăng xăng, để ta có thể hướng
vào bên trong. Một khi ta đã nhìn ra
đưọc những gì xảy ở bên trong ta, chắc chắn ta sẽ muốn thay đổi chúng. Chỉ có bậc đại Giác Ngộ -một vị
A-la-hán- mới có tâm hoàn toàn không cần phải chuyển hóa. Tâm căng thẳng, thiếu tĩnh lặng sẽ khiến
ta phải chạy tìm ai đó giải thoát ta ra khỏi khổ đau, đâu hay rằng chỉ
có ta mới tự cứu đưọc bản thân.
Tâm độc lập cũng khởi sinh đưọc những ý tưởng độc
đáo, sâu sắc, trong khi tâm bám víu chỉ có những suy nghĩ theo ước lệ,
vì loại tâm nầy rất cần đưọc khen tặng, chấp nhận. Tâm trần tục chỉ có thể hiểu những
điều tầm thường, không thể nào hiểu đưọc giáo lý sâu xa của Đức
Phật.
Giá trị đích thực của tâm độc lập là không đổi dời. Như một cây đại thụ, nó chẳng thể
lung lay, và cũng không cần dựa vào ai mới có thể đứng thẳng. Nếu tâm thiếu sinh lực, thiếu sức sống
độc lập của riêng mình, thì tâm đó cũng khó có sức mạnh, sự quyết
tâm để hành theo Phật pháp. Tâm tự
tại, không sợ khổ đau, có thêm một lợi điểm nữa là trí nhớ tốt,
nó có thể nhớ rất nhiều thứ.
Mổi ngày ta cần thực hành bằng cách dành thời gian cho
riêng mình để soi rọi lại nội tâm, để suy gẫm. Đọc sách báo, chuyện trò hay nghe ngóng
đều là những hình thức của sự trao đổi, nhiều khi cũng cần thiết. Nhưng thiết yếu là phải có thời gian để
tự vấn mình: Điều gì đang xảy ra trong tôi?
Tôi đang suy nghĩ gì? Tốt hay xấu?
Tôi có thể tự tại với chính mình không? Tôi có lo nghĩ về cái tôi của mình nhiều
quá không? Tôi có sống theo Phật
pháp hay sống theo bản năng?
Sức khỏe, của cải, tuổi trẻ không giúp ta thoát khỏi
khổ đau. Nhưng chúng có thể khéo che
đậy khổ đau hơn. Đến lúc tuổi
già, sức yếu hay nghèo khó, ta mới thấy rõ hơn những đau khổ của kiếp
con người. Khi một mình, đó là lúc
để ta tự tìm hiểu về mình. Ta có
thể suy gẫm về những pháp đã đưọc
nghe, để có thể thực hành những gì mà ta thấy có ý nghĩa nhất cho chính
mình.
Một cộng đồng có những người hiểu Pháp là một nơi
lý tưởng để tu tập. Trong cộng đồng
đó cũng có những sinh hoạt tập họp, cầu nguyện. Nhưng tất cả phải do vì lòng từ bi, chứ
không phải vì ta muốn chạy trốn những khổ đau. Lần sau, khi bắt chuyện với ai, ta hãy trước
hết tự hỏi: Tại sao tôi muốn có cuộc nói chuyện nầy? Có thật sự cần thiết không hay chỉ vì
tôi buồn, tôi muốn chạy trốn những vấn đề của mình?
Trí
tuệ sáng suốt là một yếu tố tinh thần cộng với chánh niệm sẽ giúp
chúng ta biết đưọc mục đích và hướng đi của mình. Chúng ta sẽ biết xét xem lời nói hành động
của mình có đúng mục đích không, xét xem chúng ta đang xử dụng những
phương tiện thiện xảo hay chúng ta đã đạt đưọc nguyện vọng ban đầu
của mình. Không có đường hướng, mục
đích rỏ ràng, sẽ sinh ra nói chuyện phiếm, tán gẫu. Ngay trong khi ngồi thiền, tâm cũng 'tán gẫu',
đó là vì tâm thiếu đưọc luyện tập. Khi
chúng ta thực hành với trí tuệ sáng suốt là chúng ta biết ngưng lại, quán
sát về hoàn cảnh, dữ kiện trước khi bắt tay vào việc gì. Điều đó có thể giúp ta có đưọc một
thói quen thiện xảo, khó thể tìm thấy trên đời.
Một khía cạnh nổi bật của giáo lý Đức Phật là sự
dung hòa giữa sự hiểu biết rốt ráo và chánh niệm. Đức Phật thường nói đến hai yếu tố
nầy như một liều thuốc chống khổ đau, nhưng chúng ta cần thực tập bằng
những việc làm nhỏ mọn hằng ngày như: học một điều mới, nhớ lại
một câu pháp, học thuộc một câu kinh, có đưọc cái nhìn mới về chính
mình; nhận thức đưọc những khía cạnh cuộc đời. Một tâm như thế chắc chắn sẽ có thêm
sức mạnh và sự tự tin.
Buông bỏ là cách tốt nhất để có đưọc tự tin. Ta biết rằng ta có thể tồn tại mà hầu
như không cần đến bất cứ thứ gì, kể cả thức ăn, trong một khoảng
thời gian nào đó. Có lần Đức Phật
đến một làng nơi đó không ai có lòng tin vào Đức Phật. Không ai trong làng để ý đến Ngài, vì vậy
Ngài không nhận đưọc thức cúng dường nào cả. Đức Phật đi ra xa khỏi làng, xếp đệm
cỏ, ngồi thiền. Một đạo sư khác,
thấy Đức Phật không nhận đưọc gì, nên an ủi Ngài: "Hẳn Ngài buồn
lắm vì không có gì để ăn. Cũng không
có chổ tốt để ngủ". Đức Phật
trã lời: "Ta sống bằng niềm vui. Niềm
vui nội tâm có thể giúp ta no nhiều ngày".
Chúng ta cũng có thể sống không cần rất nhiều thứ, nếu
chúng ta tự ý buông bỏ chúng. Nếu
ai đó muốn chiếm đoạt sở hữu của ta, ta sẽ chống trả, đó là khổ
đau. Nhưng khi chúng ta thực hành hạnh
xả bỏ, tâm ta sẽ mạnh mẻ lên, không dể bị xao động. Lòng tự tin thực sự giúp ta dể xả bỏ
hơn.
Đức Phật không khuyên chúng ta nên theo những hình thức
khổ hạnh cực đoan. Nhưng chúng ta
có thể buông bỏ nhiều thứ -thí dụ thay vì buổi chiều ngồi nói chuyện
phiếm, ta dùng thời gian đó để tĩnh tâm.
Khi làm đưọc những điều đó, tâm thấy hoan hỉ vì sự nỗ
lực của mình. Càng nhiều nỗ lực,
càng có thêm nhiều niềm vui.
Mục lục và lời
giới thiệu
| chương 1-6 | 7-11 | 12-17 | 18-24 | Phụ lục