- Kinh (1)
Duy-ma-cật (2)
Sở Thuyết
- CŨNG
GỌI Kinh "BẤT KHẢ TƯ NGHỊ GIẢI THOÁT" (3)
- Cưu-ma-la-thập dịch Hán
I. PHẨM PHẬT QUỐC (4)
Chính tôi được nghe, một thuở kia, đức
Phật (Thích Ca) ở thành Tỳ Da Ly (5) nơi vườn cây Am La (6) cùng tám nghìn
chúng Đại Tỳ Kheo, ba vạn hai nghìn Bồ Tát, là những vị có tiếng tăm,
đều đã thành tựu trí hạnh đại thừa, do nhờ oai thần của chư Phật
lập nên. Các Ngài làm bức thành hộ pháp, giữ gìn chánh pháp, diễn nói
pháp âm rất oai hùng, tự tại vô úy như sư tử rống (7) danh đồn xa khắp
mười phương. Người đời không cầu thỉnh mà các Ngài sẵn sàng làm bạn giúp cho an vui. Các Ngài xương
minh Tam bảo không để dứt mất, hàng
phục tất cả ma oán, ngăn dẹp các ngoại đạo; sáu căn (8) ba nghiệp (9)
đều đã thanh tịnh; trọn lìa năm món che ngăn (10) và mười điều ràng
buộc (11). Tâm thường an trụ nơi lý vô ngại giải thoát; niệm
định tổng trì (12) bình đẳng, biện tài thông suốt như suối
tuôn không dứt. Các hạnh bố thí, trì giới, nhẫn nhục, tinh tấn, thiền
định, trí tuệ và sức phương tiện lợi mình lợi người thảy đều đầy
đủ. Đã được đến bực vô sở đắc 13) mà không khởi pháp nhẫn (vô
sinh pháp nhẫn) (14) hay tùy thuận diễn nói pháp luân bất thối (15), khéo
hiểu rõ chân tướng các pháp, thấu biết căn cơ chúng sanh, oai đức bao
trùm đại chúng (16), không còn sợ sệt chi cả.
Các Ngài dùng công đức trí tuệ trau sửa
lòng mình, lấy tướng tốt trang nghiêm thân hình, sắc tượng dung nhan bực
nhứt, bỏ hẳn tất cả trang sức tốt đẹp trong đời, danh tiếng cao xa
vượt hẳn núi Tu di (17), lòng tin bền chắc như kim cương, đem Pháp bảo
soi khắp, mưa nước cam lồ, phát ra tiếng tăm đều là vi diệu bực nhứt.
Các Ngài đã thâm nhập lý duyên khởi (18),
dứt hết các tập khí kiến chấp sai lầm bên có bên không, diễn nói các
pháp không sợ sệt như sư tử rống, những lời giảng nói như sấm nổ,
không có hạn lượng và đã quá hạng lượng.
Các Ngài tự mình nhóm góp rất nhiều Pháp
bảo như Hải đạo sư (19), rõ nghĩa lý sâu mầu của các pháp, biết rành
hiện trạng qua lại trong các cảnh thú và hành vi tốt xấu trong tâm niệm
chúng sanh. Gần kề bực Phật tối tôn là đấng đầy đủ trí tuệ, tự
tại, thập lực (20) vô úy (21) thập bát bất cộng (22). Ngăn đóng tất cả
cửa nẻo ác thú, hiện thân trong năm đường (23) hóa độ chúng sanh. Làm
vị Đại Y Vương (24) khéo trị lành các bịnh, đúng theo bịnh cho thuốc
đều được công hiệu. Đã thành tựu vô lượng công đức, trang nghiêm
thanh tịnh vô lượng cõi Phật. Người nào được nghe danh thấy hình đều
được lợi ích. Những hành động của các Ngài đều không uổng phí,
các công đức như thế, đã hoàn toàn viên mãn.
Danh hiệu các Ngài là: Đẳng Quán Bồ Tát,
Bất Đẳng Quán Bồ Tát, Đẳng Bất Đẳng Quán Bồ Tát, Định Tự Tại
Vương Bồ Tát, Pháp Tự Tại Vương Bồ Tát, Pháp Tướng Bồ Tát, Quang Tướng
Bồ Tát, Quang Nghiêm Bồ Tát, Đại Nghiêm Bồ Tát, Bảo Tích Bồ Tát, Biện
Tích Bồ Tát, Bảo Thủ Bồ Tát, Bảo Ấn Bồ Tát, Thường Cử Thủ Bồ Tát,
Thường Hạ Thủ Bồ Tát, Thường Thảm Bồ Tát, Hỷ Căn Bồ Tát, Hỷ Vương
Bồ Tát, Biện Âm Bồ Tát, Hư Không Tạng Bồ Tát, Chấp Bảo Cự Bồ Tát,
Bảo Dõng Bồ Tát, Bảo Kiến Bồ Tát, Đế Võng Bồ Tát, Minh Võng Bồ
Tát, Vô Duyên Quán Bồ Tát, Huệ Tích Bồ Tát, Bảo Thắng Bồ Tát, Thiên Vương
Bồ Tát, Hoại Ma Bồ Tát, Điễn Đức Bồ Tát, Tự Tại Vương Bồ Tát,
Công Đức Tướng Nghiêm Bồ Tát, Sư Tử Hống Bồ Tát, Lôi Âm Bồ Tát, Sơn
Tướng Kích Âm Bồ Tát, Hương Tượng Bồ Tát, Bạch Hương Tượng Bồ Tát,
Thường Tinh Tấn Bồ Tát, Bất Hưu Tức Bồ Tát, Diệu Sanh Bồ Tát, Hoa
Nghiêm Bồ Tát, Quan Thế Âm Bồ Tát, Đắc Đại Thế Bồ Tát, Phạm Võng Bồ
Tát, Bảo Trượng Bồ Tát, Vô Thắng Bồ Tát, Nghiêm Độ Bồ Tát, Kim Kế
Bồ Tát, Châu Kế Bồ Tát, Di Lặc Bồ Tát, Văn Thù Sư Lợi Pháp Vương Tử
Bồ Tát, cả thảy như thế ba vạn hai nghìn Ngài.
Lại có một vạn vị Thi Khí (25) Phạm
Thiên Vương từ Tứ thiên hạ (26) khác đến chỗ Phật nghe Pháp. Lại có
một vạn hai nghìn vị Thiên đế cũng từ Tứ thiên hạ khác đến trong pháp
hội. Các hàng chư Thiên có oai lực lớn, cùng Long thần, Dạ xoa, Càn thát
bà, A tu la, Khẩn na la, Ma Hầu la dà (27) v.v... đều đến trong pháp hội. Lại
có các vị Tỳ kheo (28) Tỳ kheo ni, Ưu bà tắc, (29) Ưu bà di (30) cũng đến
trong Pháp hội.
Bấy giờ đức Phật nói Pháp cho vô lượng
trăm nghìn đại chúng đông đảo cung kính vây quanh đấy, ví như núi chúa
Tu di hiển bày nơi bể cả. Ngài ngồi yên trên tòa Sư tử (31) trang nghiêm
bằng các thứ báu, oai đức che trùm tất cả đại chúng.
Khi ấy trong thành Tỳ Da Ly có Trưởng giả
tử (32) tên là Bảo Tích với 500 vị Trưởng giả tử đồng cầm lộng bảy
báu (33) đi đến chỗ Phật cung kính đảnh lễ đầu mặt tiếp chơn, rồi
mỗi vị đều đem lọng báu của mình hợp nhau cúng dường Phật. Do oai đức
của Phật nên khiến các lọng báu ấy hiệp thành một cây trùm khắp cõi
Tam thiên đại thiên thế thế giới (34) mà tướng rộng dài của thế giới
đều hiện đủ trong đó.
Lại nữa, các núi Tu di, Mục chơn lân đà,
Đại mục chơn lân đà, Tuyết sơn, Hương sơn, Bảo sơn, Kim sơn, Hắc
sơn, Thiết vi, Đại thiết vi, bể lớn, sông, rạch dòng, ngòi, nguồn suối,
cùng với mặt trời, mặt trăng, các ngôi sao, thiên cung, long cung và cung
các vị tôn thần, nơi cõi Tam thiên đại thiên thế giới này đều hiện
trong lọng bảy báu, và chư Phật trong 10 phương, chư Phật đang nói pháp,
cũng hiện trong lọng bảy báu ấy.
Khi đó tất cả Đại chúng thấy thần lực
của Phật đều khen ngợi chưa từng có, chấp tay làm lễ, ngắm nhìn dung
nhan Phật mắt không hề nháy. Trưởng giả tử Bảo Tích liền ở trước
Phật đọc bài kệ khen rằng:
- Mắt trong,
dài rộng như sen xanh,
- Tâm sạch đã
tột các thiền định,
- Lâu chứa tịnh
nghiệp nói không cùng,
- Dùng tịch độ
chúng (35) nên cúi lạy.
- Đã thấy Đại
thánh dùng thần biến,
- Khắp hiện mười
phương không lường cõi.
- Trong đấy các
Phật diễn nói pháp,
- Nơi đây tất
cả đều thấy nghe.
- Pháp lực của
Phật vượt quần sanh
- Thường dùng
Pháp tài thí tất cả,
- Hay khéo phân
biệt các Pháp tướng,
- Đối đệ nhứt
nghĩa (36) mà không động.
- Đã được tự
tại cùng các Pháp
- Cho nên cúi đầu
lễ Pháp vương.
- Nói Pháp chẳng
có cũng chẳng không
- Vì do nhân
duyên các Pháp sanh,
- Không ta,
không tạo, không thọ giả,
- Những việc
lành dữ cũng chẳng mất.
- Trước tiên
hàng ma nơi Phật thọ (37)
- Đặng Cam lồ
diệt (38) thành đạo giác,
- Đã không tâm
ý, không thọ hành (39)
- Mà xô dẹp hết
các ngoại đạo.
- Ba lần chuyển
Pháp (40) cõi đại thiên,
- Pháp ấy lâu
nay thường thanh tịnh,
- Trời người
đắc đạo đó là chứng,
- Tam bảo vì thế
hiện trong đời.
- Dùng Pháp mầu
này độ chúng sanh
- Thọ rồi
không lui, thường vắng lặng,
- Khỏi già bịnh
chết đấng Y Vương,
- Lạy ngôi
Pháp hải (41) đức không lường.
- Khen chê chẳng
động như Tu di
- Đồng bực
thương xót kẻ lành dữ,
- Tâm hạnh
bình đẳng như hư không,
- Nghe đấng
Nhơn bảo (42) ai chẳng kính.
- Nay dâng Thế
Tôn lọng mọn này
- Cõi Tam thiên
tôi hiện trong đó,
- Thiên cung,
Long thần kia nương ở,
- Càn thát cả
thảy với Dạ xoa.
- Mọi vật
trong đời đều thấy rõ,
- Vì thương Phật
hiện tướng biến này,
- Thấy việc
ít có chúng khen ngợi,
- Nay con lạy đấng
Tam giới tôn (43)
- Đại thánh chỗ
nương của mọi loài,
- Lòng sạch
trong đó thảy vui vẻ,
- Đều thấy Thế
Tôn ở trước mình,
- Đó là thần
lực Pháp bất cộng. (44)
- Phật dùng một
tiếng diễn nói Pháp,
- Chúng sanh tùy
loại thảy đặng hiểu,
- Đều cho rằng
Phật đồng tiếng mình,
- Đó là thần
lực Pháp bất cộng.
- Phật dùng một
tiếng diễn nói Pháp,
- Chúng sanh chỗ
hiểu tùy mỗi hạng,
- Khắp được
thọ hành đều lợi ích,
- Đó là thần
lực Pháp bất cộng.
- Phật dùng một
tiếng diễn nói Pháp,
- Có người
kinh sợ hoặc vui mừng,
- Có kẻ dứt
nghi hoặc nhàm chán,
- Đó là thần
lực Pháp bất cộng.
- Lạy đấng Thập
lực đại tinh tấn,
- Lạy đấng đã
đặng không chỗ sợ,
- Lạy đấng trụ
nơi Pháp bất cộng,
- Lạy đấng Đạo
sư (45) của muôn loài.
- Lạy đấng
hay dứt mọi kiết phược, (46)
- Lạy đấng đã
đến nơi bờ kia,
- Lạy đấng
hay vượt các thế gian,
- Lạy đấng trọn
lìa đường sanh tử.
- Biết hết chúng
sanh tướng đến lui
- Khéo nói các
Pháp được giải thoát,
- Như hoa sen
trong đời chẳng nhiễm,
- Thường khéo
vào nơi hạnh không tịch. (47)
- Rõ các Pháp tướng
(48) không ngăn ngại,
- Lạy đấng không
nương tợ hư không.
Lúc đó Trưởng giả tử Bảo Tích đọc bài
kệ tán thán xong, bạch Phật rằng: "Bạch Thế Tôn! Năm trăm vị Trưởng
giả tử nầy đều đã phát tâm vô thượng chánh đẳng chánh giác nguyện
nghe cõi Phật thanh tịnh, cúi mong Thế Tôn dạy cho những hạnh của Bồ
Tát được Tịnh độ" (quốc độ thanh tịnh).
Phật bảo: "Hay thay Bảo Tích! Ông lại
vì các vị Bồ Tát mà hỏi Như Lai những hạnh được Tịnh độ, vậy hãy
lắng nghe chín chắn, suy nghĩ kỹ nhớ lấy, ta sẽ nói cho ông rõ".
Lúc ấy Bảo Tích cùng 500 vị Trưởng giả
tử vâng lời Phật dạy, cung kính lóng nghe.
Phật dạy rằng: "Này Bảo Tích! Tất cả
chúng sanh là cõi Phật của Bồ Tát. Vì sao? - Bồ Tát tùy chỗ giáo hóa
chúng sanh mà lãnh lấy cõi Phật (Tịnh độ); tùy chỗ điều phục chúng
sanh mà lãnh lấy cõi Phật; tùy chúng sanh ưng theo quốc độ nào vào trí
tuệ của Phật mà lãnh lấy cõi Phật; tùy chúng sanh ưng theo quốc độ nào
phát khởi căn tánh Bồ Tát mà lãnh lấy cõi Phật. Vì sao thế? - Vì Bồ Tát lãnh lấy cõi Phật
thanh tịnh đều vì muốn lợi ích chúng sanh. Ví như: Có người muốn xây
dựng cung nhà nơi khoảng đất trống, tùy ý được thành công, nếu xây dựng
giữa hư không quyết không thành tựu được; Bồ Tát cũng thế, vì thành
tựu chúng sanh nên nguyện lãnh lấy cõi Phật - Nguyện lãnh lấy cõi Phật
chẳng phải ở nơi rỗng không vậy.
Bảo Tích, ông nên biết! - Trực tâm (49)
là Tịnh độ của Bồ Tát; khi Bồ Tát thành Phật, chúng sanh không a dua vạy,
sanh sang nước đó. Thâm tâm (50) là Tịnh
độ của Bồ Tát; khi Bồ Tát thành Phật, chúng sanh đầy đủ công đức
sanh sang nước đó. Bồ Đề tâm (51)
là Tịnh độ của Bồ Tát; khi Bồ Tát thành Phật, chúng sanh có tâm đại
thừa sanh sang nước đó. Bố thí là
Tịnh độ của Bồ Tát; khi Bồ Tát thành Phật, chúng sanh hay thí xả tất
cả mọi vật sanh sang nước đó. Trì giới
là Tịnh độ của Bồ Tát; khi Bồ Tát thành Phật, chúng sanh
tu mười điều lành, (52) hạnh nguyện đầy đủ, sanh sang nước đó. Nhẫn
nhục là Tịnh độ của Bồ Tát; khi
Bồ Tát thành Phật, chúng sanh đủ 32 tướng tốt (53) trang nghiêm sanh sang
nước đó. Tinh tiến là Tịnh độ của Bồ Tát; khi Bồ Tát thành Phật,
chúng sanh siêng tu mọi công đức sanh sang nước đó. Thiền định là Tịnh độ của Bồ Tát; khi Bồ Tát
thành Phật, chúng sanh biết thu nhiếp tâm chẳng loạn sanh sang nước đó.
Trí tuệ là Tịnh độ của Bồ Tát;
khi Bồ Tát thành Phật, chúng sanh được chánh định sanh sang nước đó. Tứ
vô lượng tâm (54) là Tịnh độ của
Bồ Tát; Khi Bồ Tát thành Phật, chúng sanh thành tựu từ, bi, hỷ, xả sanh
sang nước đó. Tứ nhiếp Pháp (55) là Tịnh độ của Bồ Tát; khi Bồ Tát
thành Phật, chúng sanh được giải thoát sanh sang nước đó. Phương tiện
là Tịnh độ của Bồ Tát; khi Bồ Tát thành Phật, chúng sanh khéo dùng đặng
phương tiện không bị ngăn ngại ở các pháp, sanh sang nước đó. Ba mươi
bảy phẩm trợ đạo (56) là Tịnh độ của Bồ Tát; khi Bồ Tát thành Phật
chúng sanh đầy đủ niệm xứ, chánh cần, thần túc, ngũ căn, ngũ lực, thất
giác chi, bát chánh đạo, sanh sang nước đó. Hồi hướng tâm (57) là Tịnh độ của Bồ Tát; khi Bồ
Tát thành Phật, được cõi nước đầy đủ tất cả công đức. Nói Pháp
trừ tám nạn là Tịnh độ của Bồ Tát; khi Bồ Tát thành Phật, cõi nước
không có ba đường ác (58) và 8 nạn (59) Tự mình giữ giới hạnh không
chê chỗ kém khuyết của người khác là
Tịnh độ của Bồ Tát; khi Bồ Tát thành Phật, cõi nước không có tên phạm
giới cấm. Mười điều lành là Tịnh độ của Bồ Tát; khi Bồ Tát thành
Phật, chúng sanh sống lâu, giàu to, phạm hạnh (60) lời nói chắc thật, thường
dùng lời dịu dàng, quyến thuộc không chia rẽ, khéo giải hòa việc đua
tranh kiện cáo, lời nói có lợi ích, không ghét không giận, thấy biết
chân chánh sanh sang nước đó.
Như thế, Bảo Tích! Bồ Tát tùy chỗ trực
tâm mà hay phát hạnh, tùy chỗ phát hạnh mà được thâm tâm, tùy chỗ
thâm tâm mà ý được điều phục, tùy chỗ ý được điều phục mà làm
được như lời nói, tùy chỗ làm được như lời nói mà hay hồi hướng,
tùy chỗ hồi hướng mà có phương tiện, tùy chỗ có phương tiện mà
thành tựu chúng sanh, tùy chỗ thành tựu chúng sanh mà cõi Phật được
thanh tịnh, tùy chỗ cõi Phật thanh tịnh mà nói Pháp được thanh tịnh, tùy
chỗ nói Pháp thanh tịnh mà trí tuệ được thanh tịnh, tùy chỗ trí tuệ
thanh tịnh mà tâm thanh tịnh, tùy chỗ tâm thanh tịnh mà tất cả công đức
đều thanh tịnh. Cho nên, Bảo Tích này! Bồ Tát nếu muốn được cõi Phật
thanh tịnh, nên làm cho tâm thanh tịnh; tùy chỗ tâm thanh tịnh mà cõi Phật
được thanh tịnh".
Lúc ấy, ông Xá Lợi Phất nương oai thần của
Phật mà nghĩ rằng: "Nếu tâm Bồ Tát thanh tịnh chắc cõi Phật phải
được thanh tịnh, vậy Thế Tôn ta khi trước làm Bồ Tát, tâm ý lẽ nào
không thanh tịnh, sao cõi Phật này không thanh tịnh như thế?".
Phật biết ông suy nghĩ vậy liền bảo rằng:
- Ý ông nghĩ sao? Mặt trời, mặt trăng há
không thanh tịnh sáng suốt ư, sao người mù không thấy?
- Bạch Thế Tôn! Chẳng phải thế. Đó là tại
người mù, không phải lỗi ở mặt trời và mặt trăng.
- Xá Lợi Phất! Cũng thế, bởi chúng sanh do
tội chướng nên không thấy được cõi nước của Như Lai thanh tịnh trang
nghiêm, chớ không phải lỗi ở Như Lai - Này Xá Lợi Phất! Cõi nước của
ta đây vẫn thanh tịnh mà tại ông không thấy đó thôi.
Bấy giờ ông Loa Kế Phạm Vương thưa với
ông Xá Lợi Phất rằng:
"Ngài
chớ nghĩ như thế, mà cho cõi Phật đây là không thanh tịnh. Vì sao? - Vì
tôi thấy cõi nước của Phật Thích Ca Mâu Ni thanh tịnh, ví như cung trời
Tự Tại". (61)
Ông Xá Lợi Phất nói:
- Sao tôi thấy cõi này toàn gò nỗng, hầm hố,
chông gai, sỏi sạn, đất đá, núi non, nhơ nhớp dẫy đầy như thế?
Ông Loa Kế Phạm Vương thưa rằng:
- Đấy là do tâm của Ngài có cao thấp
không nương theo trí tuệ của Phật nên thấy cõi này không thanh tịnh đó
thôi - Thưa Ngài Xá Lợi Phất! Bồ Tát đối với tất cả chúng sanh thảy
đều bình đẳng, thâm tâm thanh tịnh y theo trí tuệ của Phật thì mới thấy
được cõi Phật này thanh tịnh.
Khi ấy Phật lấy ngón chơn nhấn xuống đất,
tức thì cõi Tam thiên đại thiên thế giới liền hiện ra bao nhiêu trăm
nghìn thứ trân bảo trang nghiêm rực rỡ, như cõi Vô Lượng Công đức bảo
trang nghiêm của Phật Bảo Trang Nghiêm. Tất cả Đại chúng ngợi khen chưa
từng có và đều thấy mình ngồi trên tòa sen báu.
Phật bảo Xá Lợi Phất:
- Ông hãy xem cõi Phật đây trang nghiêm thanh
tịnh.
Ông Xá Lợi Phất thưa:
- Dạ, bạch Thế Tôn! Từ trước đến giờ
con chưa từng thấy chưa từng nghe. Nay cõi nước của Phật đều hiện rõ
trang nghiêm thanh tịnh.
Phật bảo:
- Này Xá Lợi Phất! Cõi nước của ta thường
thanh tịnh như thế! Nhưng vì muốn độ những kẻ căn cơ hạ liệt nên thị
hiện ra cõi đầy nhơ nhớp xấu xa bất tịnh đó thôi. Ví như Chư Thiên
đồng dùng một thứ bát bằng ngọc báu để ăn, nhưng tùy phước đức của
mỗi vị mà sắc cơm có khác. Như thế, Xá Lợi Phất! Nếu tâm người
thanh tịnh, sẽ thấy cõi này công đức trang nghiêm.
Trong khi Phật hiện ra cõi nước trang nghiêm
thanh tịnh, 500 vị Trưởng giả tử do ông Bảo Tích dắt đến đều chứng
được vô sanh Pháp nhẫn, tám vạn bốn nghìn người phát tâm Vô Thượng
Chánh Đẳng Chánh Giác.
Bấy giờ Phật thâu nhiếp thần túc (62) lại,
cõi nước trở thành như xưa. Ba vạn hai nghìn người và Trời cầu Thanh văn
thừa đều nhận rõ các Pháp hữu vi (63) là vô thường, xa lìa trần cấu
(64) đặng pháp nhãn thanh tịnh (65) tám nghìn vị Tỳ kheo không còn chấp
thọ các pháp, kiết lậu (66) đã hết, tâm ý được giải thoát.
1.- Kinh:
Nói đủ là "Khế kinh", nghĩa là "pháp thường" khế hiệp
chơn lý cùng khế hiệp căn cơ chúng sanh.
2.- Duy
Ma Cật: Tên một vị Trưởng giả ở thành Tỳ Da Ly, tàu dịch là
"Tịnh Danh".
3.- Bất
khả tư nghị giải thoát: Là pháp môn giải thoát tự tại vô ngại
không thể nghĩ bàn. Hai chữ "Giải thoát" đây là xa lìa tất cả
phiền não nghiệp chướng khổ lụy, cứu cánh viên mãn tự tại vô ngại,
không phải như hàng Nhị thừa giải thoát sanh tử mà còn chướng ngại với
cảnh pháp... Xem phẩm Bất khả tư nghị sau thời rõ.
4.- Phật quốc: Cõi nước của Phật.
Như Tây phương Tịnh độ là cõi nước của Phật A Di Đà, Ta bà là cõi nước
của Phật Thích Ca.
5.- Tỳ Da Ly: Tàu dịch là Quảng
Nghiêm, nghĩa là thành này châu vi rộng lớn rất trang nghiêm, tốt đẹp,
ở về Trung Ấn Độ.
6.- Am La: Tàu dịch là "nan phân biệt",
nghĩa là thứ trái cây này từ khi còn sống đến khi chín chỉ có một
màu xanh nên khó phân biệt được trái nào sống trái nào chín.
7.- Sư tử
rống: Dụ Phật, Bồ Tát thuyết pháp tự tại không sợ sệt, lại
làm cho tất cả phiền não mê lầm của chúng sanh đều tiêu trừ, ví như
sư tử rống lên một tiếng thì tất cả các thú đều khiếp sợ chạy trốn.
8.- Sáu
căn: Mắt, tai, mũi, lưỡi, thân, ý.
9.- Ba
nghiệp: 1)Thân nghiệp, 2)Khẩu nghiệp, 3)Ý nghiệp.
10.- Năm món che ngăn: 1)Tham dục; 2)Sân
nhuế; 3)Thùy miên: Tâm hôn trầm không làm chi được; 4)Trạo hối: Trong tâm
có sự ăn năn xao động; 5)Nghi pháp: Đối việc gì cũng mờ ám dụ dự
không quyết đoán. Năm món này hay che đậy chơn tánh và làm cho các pháp
lành không phát khởi hiển lộ được.
11.- Mười điều ràng buộc: 1) Vô
tàm: có tội lỗi mà không biết hổ; 2) Vô quý: có tội lỗi người khác
biết được mà không thẹn; 3) Tật: thấy người hiền đức giàu sang sanh
lòng ghen ghét; 4) Xan: bỏn sẻn không bố thí; 5) Hối: ăn năn những tội lỗi
đã làm; 6) Thùy miên: hôn mê không tỉnh sát được thân tâm; 7) Điệu cử:
Tâm niệm xao động; 8)Hôn trầm: thần thức hôn mê không rõ biết chi cả;
9)Sân hận: đối trước nghịch cảnh sanh tâm giận dũi; 10) Phú: che giấu
tội ác.
12.- Niệm định tổng trì: Niệm tức
là Tuệ; Tổng Trì: gồm nhiếp tất cả các pháp. Trong định gồm có tuệ,
trong tuệ gồm có định gọi là niệm định tổng trì.
13.- Vô sở đắc: Là đối với hữu sở
đắc mà nói. Nghĩa là không còn trụ trước một pháp nào cả, dầu trí
chứng và cảnh chứng cũng không thấy có.
14.- Vô sanh pháp nhẫn: Vô sanh tức là
không sanh không diệt. Nhẫn có nghĩa là tin nhận giữ gìn; là nói dùng
trí vô lậu an trú trong thể chơn lý bất sanh bất diệt, tâm không lay động.
Trong "Đại Trí Độ luận", quyển 50 nói: "Đối thật tướng
vô sanh diệt của các pháp, tin nhận thông suốt, không ngăn ngại, không thối
lui, gọi là Vô sanh nhẫn"
15.- Pháp luân bất thối: Phật Bồ
Tát thuyết pháp gọi là chuyển pháp luân. Các bậc Bồ Tát nghe pháp Phật
dạy, đạo niệm càng thêm tăng tấn gọi là bất thối (không lui). Lại
các bậc Bồ Tát đã chứng được "bất thối" rồi, đem pháp ấy
dạy cho chúng sanh để cho được bất thối, nên gọi là chuyển pháp luân
bất thối.
16.- Đại chúng: Là một nhóm người
đông. Trong những thời thuyết pháp của Phật, trừ Phật ra còn bao nhiêu
bậc Hiền, Thánh đều gọi là đại chúng. Chúng Tăng theo Phật tu học
cũng gọi là Đại chúng.
17.- Tu Di: Tàu dịch là Diệu Cao, núi
này thuần bằng bốn chất báu vàng, bạc, lưu ly, pha lê rất xinh đẹp nên
gọi là Diệu, Cao hơn tất cả núi khác nên gọi rằng Cao.
18.- Lý Duyên khỉ: Tất cả các pháp
đều từ nơi các duyên nhóm họp mà sanh khỉ. Vì tỏ ngộ lý duyên khỉ,
nhận rõ các pháp không thật có, như huyễn hóa nên chẳng chấp có, nhưng
các pháp là do duyên sanh, không phải hẳn là không, nên chẳng chấp không.
Có không đều lìa, mới là thâm nhập lý duyên khỉ.
19.- Hải đạo sư: Là người rất rành
giỏi đường biển, làm thầy hướng đạo dắt dẫn các kẻ thương nhân
vào biển để tìm ngọc báu không sợ lạc đàng. Dụ cho Phật và Bồ Tát
là bực dắt dẫn chúng sanh đi vào chánh đạo không sai lạc.
20.- Thập lực: Mười trí lực của Phật.
1) Trí lực của Phật biết rõ những điều hợp lý và trái lý. 2) Biết
rõ nhơn quả nghiệp báo của chúng sanh trong ba đời. 3) Biết rõ các pháp
thiền định giải thoát tam muội. 4) Biết rõ từng bực cao thấp các căn
tánh của chúng sanh. 5) Biết rõ những ưa muốn sai khác của chúng sanh. 6)
Biết rõ tất cả những cảnh giới sai khác của chúng sanh trong thế gian.
7) Biết rõ chỗ đi đến của tất cả phàm phu, Hiền Thánh, thế gian và
xuất thế gian. 8) Biết rõ tánh danh khổ, vui, thọ, yễu của tất cả
chúng sanh. 9) Biết rõ sự sống chết qua, các kiếp trước của tất cả
chúng sanh, và vô lậu Niết bàn của các Hiền Thánh. 10) Tự biết mình đã dứt
hết nghiệp hoặc tập khí, không còn sanh tử triền phược nữa.
21.- Vô úy: Bốn món vô úy: 1) Nhứt thế
trí: hiểu biết tất cả pháp thế gian và xuất thế gian; 2) Lậu tận: hoặc
nghiệp sanh tử đều biết hết; 3) Thuyết chướng đạo: nói pháp ma ngoại
là chướng thánh đạo; 4) Thuyết tận khổ đạo: nói những đạo pháp có
thể diệt hết các khổ. Bốn điều này Phật đối giữa Đại chúng các
hàng Thiên ma, Phạm thiên, Sa môn, Bà la môn, nói một cách tự tại không sợ
ai, không ai nói được nên gọi là "Vô úy".
22.- Thập bát bất cọng: Mười tám
(18) pháp bất cọng này chỉ có Phật chứng đặng mà chẳng chung đồng với
hàng Nhị thừa và Bồ Tát. 1)
Thân không lỗi. 2) Miệng không lỗi. 3) Niệm không lỗi. 4) Không có tâm tưởng khác. 5)
Không có
tâm bất định.
6) Không có tâm không biết. 7) Sự muốn không giảm.
8)Tinh tấn không giảm. 9) Niệm không giảm. 10) Huệ không giảm. 11) Giải
thoát không giảm. 12) Giải thoát tri kiến không giảm. 13) Tất cả thân
nghiệp theo trí tuệ mà hành động. 14) Tất cả khẩu nghiệp theo trí tuệ
mà hành động. 15) Tất cả ý nghiệp theo trí tuệ mà hành động. 16) Trí
tuệ biết đời vị lai không ngại, 17) Trí tuệ biết đời quá khứ không
ngại. 18) Trí tuệ biết đời hiện tại không ngại.
23.- Năm đường: Trời, người, địa ngục, ngạ quỉ, súc sanh.
24.- Đại y vương: Thầy thuốc trị bịnh
giỏi hơn các Thầy thuốc khác. Đức Phật hay tùy thuận căn cơ chúng
sanh, khéo hóa độ, khiến xa lìa tất cả khổ não, như ông Thầy thuốc
hay khéo trị lành các bịnh nhơn nên gọi Phật là "Đại y
vương".
25.- Thi khí: Tên vị vua cõi trời Đại
Phạm Thiên, ở từng trời thứ ba cõi Sơ thiền của Sắc giới.
26.- Tứ thiên hạ: Bốn châu thiên hạ.
1) Đông thắng thần châu. 2) Nam thiệm bộ châu. 3) Tây ngưu hóa châu. 4) Bắc
cu lô châu.
27.- Thiên, long thần v.v...: Tục gọi
là Thiên, Long Bát bộ. 1) Thiên: chư
Thiên; 2) Long: là rồng; 3) Dạ xoa:
loài quỉ bay đi rất mau; 4) Càn thát bà: thần âm nhạc; 5) A tu la: thần
chiến đấu, Tàu dịch là Phi thiên; có phước như Trời mà đức kém hơn Trời; 6)
Ca lâu na: chim đại
bàng; 7) Khẩn na la: thần pháp nhạc; 8) Ma hầu la dà: thần
mãng xà.
28.- Tỳ kheo: Tiếng Phạn
"Bhiksu", các thầy xuất gia thọ giới cụ túc (thọ 250 giới của
Phật). Đàn ông gọi là Tỳ kheo, còn đàn bà gọi là Tỳ kheo ni (Thọ 350
giới).
29.- Ưu bà tắc: Tàu dịch là cận sự
nam. Cận sự: nghĩa là thường thân cận cúng dường ủng hộ các bực xuất
gia tu hành, tức là chỉ những người tại gia cư sĩ bên nam giới.
30.- Ưu bà di: Tàu dịch là cận sự nữ
tức là nữ cư sĩ
31.- Tòa sư tử: Pháp tòa của Phật;
Phật ngồi chỗ nào thuyết pháp, thời chỗ ấy gọi là "tòa sư tử";
vì Phật tự tại vô úy hàng phục được tất cả các ngoại đạo nên lấy
sư tử làm ví dụ.
32.- Trưởng giả tử: Con ông Trưởng
giả. Trưởng giả là người vừa có của cải, vừa có đức hạnh đầy
đủ. Kinh Pháp Hoa Huyền Tán quyển 10 nói: "Tâm tánh ngay thẳng, lời lẽ
chơn thật, hành vi thuần cẩn, tuổi tác già cả, của cải giàu có gọi
là Trưởng giả".
33.- Bảy báu: Vàng, Bạc, Lưu ly, Pha lê,
Xa cừ, Xích châu, Mã não.
34.-Tam thiên Đại thiên thế giới: Một
thái dương hệ tương đương với một tiểu thế giới; một ngàn tiểu thế
giới, là một tiểu thiên thế giới; một ngàn tiểu thiên thế giới, là
một trung thiên thế giới; một ngàn trung thiên thế giới là một đại
thiên thế giới. Vậy đại thiên thế giới là một thế giới trải qua ba
lần nhơn cho số ngàn, nên gọi là "Tam thiên Đại thên thế giới".
35.- Dùng tịch độ chúng: Tức dùng đạo
lý Niết bàn tịch diệt dứt trừ tất cả nghiệp chướng khổ lụy để
độ chúng sanh.
36.- Đệ nhứt nghĩa: Tượng trưng
chơn lý cứu cánh, thật tánh các pháp; trên hết tất cả là "đệ nhứt",
có lý do như thật gọi là "nghĩa". Cảnh giới của bậc tự giác
thánh trí chứng đặng. Chẳng phải hạng dùng ngôn thuyết vọng tưởng so
lường biết được. Trong kinh Pháp Hoa nghĩa sớ, quyển 4 nói: "Cái đạo
nhứt thật, lý cùng tột không chi hơn là "đệ nhứt". Có nguyên
do như thật gọi là "Nghĩa".
37.- Phật thọ: Tức là cội bồ đề;
chỗ Phật thành đạo ở dưới cội cây này gọi là Phật thọ, Đạo thọ
hay là Bồ đề thọ.
38.- Cam lồ diệt: Cam lồ dụ cho Niết
bàn;chứng đặng Niết bàn, dứt dòng sanh tử, gọi là "Cam lồ diệt".
39.- Không tâm ý, không thọ hành: là
không còn tâm niệm vọng tưởng phân biệt và tâm cảm giác xúc thọ, thi
vi động tác.
40.- Ba lần chuyển pháp: Tức tam chuyển
pháp luân. Khi đức Phật Thích Ca mới thành đạo, nói pháp tứ đế cho 5
thầy Tỳ Kheo ở vườn Lộc Uyển, ba phen nói thành mười hai hành... Pháp
của Phật dạy hay dẹp trừ phiền não của chúng sanh, như bánh xe hay cán
dẹp cỏ rác, cát, sạn, nên gọi là Pháp luân. Người nói giáo pháp để
chuyển tâm ô nhiễm của chúng sanh thành tâm thanh tịnh gọi là "Chuyển
pháp luân". Lại có nghĩa là chuyển ba món: hoặc, nghiệp, khổ trở
thành ba đức: Bát nhã, Giải thoát, Pháp thân gọi là ba lần chuyển pháp.
41.- Pháp hải: Biển pháp, Phật pháp rộng
lớn khó lường ví như bể cả.
42.- Nhơn bảo: Phật là đấng báu quí
hơn hết trong cõi trời và cõi người
43.- Tam giới tôn: Đức Phật là đấng
cao cả đầy đủ phước đức hơn hết trong 3 cõi, tất cả nhơn thiên đều
cung kính tôn trọng nên gọi là "Tam giới tôn"
44.- Pháp bất cộng: Cũng như thập bát
bất cộng, có giải ở số 22.
45.- Đạo sư: Bậc dắt dẫn chúng sanh
đi vào chánh đạo; tên chung của Phật và Bồ Tát.
46.- Kiết phược: Các phiền não ràng
buộc thân tâm làm cho không được tự tại giải thoát, nên phiền não cũng
gọi là "kiết phược".
47.- Không tịch: Không các tướng là
"Không". Không khởi diệt là "tịch". Rổng rang xa lìa tất
cả tướng, không tâm niệm khởi diệt gọi là hạnh "không tịch".
48.- Pháp tướng: Tướng trạng sai khác
của các pháp trong vũ trụ. Sách Đại Thừa Nghĩa Chương quyển 2 nói:
"Tất cả pháp hữu vi, vô vi trong thế gian đều gọi là pháp tướng".
49.- Trực tâm: Tâm chơn thật, không
dua dối tà vạy; tâm chánh niệm chơn như.
50.- Thâm tâm: Tâm mong cầu Phật quả
cao thâm; tâm ưa muốn nhóm góp gieo trồng tất cả công đức cao dày, bền
chắc, không thể dứt mất.
51.- Bồ đề tâm: Tâm cầu đạo lý chơn
chánh, tâm mong đạo quả chánh giác.
52.- Mười điều lành: Thuận lý khởi
tâm đối với cảnh không phạm 10 điều dữ: 1) Sát sanh, 2) Trộm cắp, 3)
Tà dâm, 4) Nói dối, 5) Nói lời thêu dệt, 6) Nói hai lưỡi, 7) Nói lời độc
ác, 8) Tham, 9) Sân, 10) Si, mà thật hành những điều: phóng sanh, bố thí,
phạm hạnh, nói chắc thật, nói lời chơn chánh, nói lời hòa hiệp, nói lời
dịu dàng, chẳng ghét, chẳng giận, chẳng tà kiến.
53.- Ba mươi hai tướng tốt: 1) Trên đỉnh
đầu thịt nổi cao lên; 2) Lông trắng chặn giữa hai chơn mày (bạch hào); 3) Tròng mắt đen trắng phân minh; 4) Lông
nheo dài đẹp như của Long vương; 5) Gương mặt tròn trịa như mặt trăng
rằm; 6) Răng đủ 40 cái; 7)
Răng nhỏ đều khít khao; 8) Răng trắng
trong tinh sạch; 9) Lưỡi rộng dài khi le ra đến chơn tóc; 10) Tiếng nói
thanh tao nghe rất xa; 11) Trong cổ hầu thường có chất nước cam lồ rịn
ra; 12) Thân
mình nở nang tròn suông;
13) Nam căn ẩn kín; 14) Hai bên hông đầy đặn; 15) Hai tay dài quá gối; 16)
Cánh tay và bàn tay da thịt mềm dịu như bông; 17) Ngón tay dài và vót; 18)
Vế như vế của Lộc vương; 19) Lưng hai bàn chân no tròn; 20) Lòng bàn
chân bằng phẳng; 21) Gót chân tròn trịa;
22) Lòng bàn chân có chỉ xoáy tròn rõ ràng như bánh xe nghìn cọng; 23) Kẽ
ngón tay và ngón chân có da mỏng mịn như giăng lưới; 24) Bảy chỗ trong
thân đều đầy đặn: (hai lòng bàn tay, hai lòng bàn chân, hai vai và yết hầu); 25) Tất cả lỗ chơn lông đều có
lông đẹp; 26) Lông và tóc đều xoáy tròn về phía hữu; 27) Da mịn màng
trơn láng; 28) Màu da như màu vàng ròng tử kim; 29) Thân hình cao lớn hơn mọi
người; 30) Hình tướng đoan nghiêm; 31) Thân hình ngay thẳng vững vàng; 32)
Thường có ánh sáng sắc vàng ròng chiếu ra một tầm.
54.- Tứ vô lượng tâm: Cũng gọi là tứ
đẳng tâm. 1) Từ: lòng ban vui cho chúng sanh; 2) Bi: lòng cứu khổ chúng
sanh; 3) Hỷ: lòng vui mừng khi thấy người khỏi khổ được vui; 4) Xả: lòng
không chấp trước chỗ thật hành của ba tâm trên. Từ nơi cảnh sở duyên
(chúng sanh) nói là vô lượng; từ nơi tâm năng duyên (Bồ Tát) mà khởi
bình đẳng nên gọi là đẳng.
55.- Tứ nhiếp pháp: 1) Bố thí nhiếp:
Bồ Tát dùng tài pháp bố thí nhiếp dẫn chúng sanh trụ nơi chơn lý; 2)
Ái ngữ nhiếp: Bồ tát hay tùy thuận căn tánh của chúng sanh và dùng lời
nói hay ho ủy dụ họ trụ nơi chơn lý; 3) Lợi hành nhiếp: Bồ Tát khởi
hạnh từ thiện nơi thân, khẩu, ý làm lợi ích cho tất cả chúng sanh, nhơn
đó họ được trụ nơi chơn lý. 4) Đồng sự nhiếp: Bồ Tát dùng pháp
nhãn thấy rõ căn tánh của chúng sanh, tùy theo chỗ ưa muốn của họ mà
phân hình thị hiện, khiến họ được thắm nhuần lợi ích, nhơn đó họ
được an trụ nơi chơn lý.
56.- 37 phẩm trợ đạo: 4 pháp niệm xứ;
4 pháp chánh cần; 4 pháp như ý túc; 5 căn; 5 lực; 7 pháp giác chi; 8 pháp đạo
phần, 37 pháp này giúp cho người tu hành thành tựu được đạo quả, nên
gọi là trợ đạo, có giải rõ ở sau.
57.- Hồi hướng tâm: Hồi: Hồi chuyển.
Hướng: thu hướng. Hồi hướng là khởi lòng đại bi cứu độ chúng sanh,
xoay chuyển công đức, căn lành hướng về ba chỗ: 1) Chỗ sở chứng chơn
như thật tế; 2) Chỗ sở cầu vô thượng Bồ đề; 3) Chỗ sở độ tất
cả chúng sanh.
58.- Ba đường ác: 1) Địa ngục, 2) Ngạ
quỉ, 3) Súc sanh.
59.- Tám nạn: 1) Địa ngục, 2) Ngạ quỉ,
3) Súc sanh, 4) Trường thọ thiên, 5) Bắc cu lô châu, 6) Đui, điếc,
ngọng, liệu, 7) Thế trí biện thông, 8) Sanh trước Phật hay sau Phật. Sở
dĩ gọi là tám nạn, là vì ở tám chỗ này dù cảm thọ quả khổ vui có
khác, nhưng đều không được thấy Phật, không được nghe chánh pháp.
60.- Phạm hạnh: Giới hạnh thanh tịnh,
hạnh đoạn dâm dục.
61.- Cung trời Tự tại: Cung điện của
trời Tự Tại Thiên Vương ở trên chót từng tứ thiền cõi Sắc giới.
62.- Thần túc: Pháp thần thông biến
hóa tự tại vô ngại của Phật tu chứng.
63.- Hữu vi: Các pháp có tạo tác, sanh
diệt, tức là chỉ tất cả hiện tượng biến thiên trong vũ trụ.
64.- Trần cấu: Nghĩa là bụi nhớp, tức
là những sự mê lầm làm cho tâm phải mờ tối. Xa lìa trần cấu tức dứt
hết 88 phẩm kiến hoặc trong ba cõi.
65.- Pháp nhãn thanh tịnh: Thấy rõ được
lý chơn thật của các pháp; tiểu thừa chứng được sơ quả, do đã xa
lìa trần cấu kiến hoặc, thấy rõ thật lý pháp tứ đế. Đại thừa chứng
được Vô sanh pháp nhẫn vào bực Sơ địa.
66.- Kiết lậu: Các phiền não kết dệt
trong tự tâm, nên phiền não cũng gọi là "kiết lậu". Kiết lậu
đã hết, vì dứt trừ lòng ái nhiễm mê đắm không còn chấp thọ các
pháp nên tâm ý được giải thoát, chứng đến bực vô học (A la hán).
- ~~oOo~~