- Trưởng Lão Tăng Kệ
- 1-B
Phẩm VI |
Phẩm VII | Phẩm VIII | Phẩm IX | Phẩm X | Phẩm XI | Phẩm XII
- Chương I - Một Kệ (tiếp theo)
(LI-LIV) Ghodhika, Subàhu, Valliya,
Uttiya (Thera. 8)
Trong thời đức Phật tại thế, bốn
vị này sanh ở Pava, con của bốn vua Malla, và giữa bốn người
này, có một tình bạn chân thành. Bốn vị này có một sứ mệnh, cùng đi
đến vua xứ Kapilavatthu. Lúc bấy giờ, Thế Tôn cũng đến đó và sống
tại vườn cây bàng, tại đấy, Thế Tôn đã cảm hóa bốn vị này với
thần thông song hành. Các vị này xuất gia và không bao lâu chứng quả
A-la-hán, với sự hiểu biết về nghĩa và về pháp. Sau khi được vua chúa
kính trọng cúng dường, bốn vị này sống ở trong rừng. Khi bốn vị này
đến Vương Xá, vua Bimbisàra (Bình Sa), mời bốn vị an cư mùa mưa và
bảo làm mỗi người một cái nhà, nhưng vô ý lại không lợp mái. Các vị
này sống trong nhà ấy, nhưng không có chỗ che mưa, và dầu là mùa mưa, trời
lại không mưa. Vua Bimbisàra nhận thấy hiện tượng này, nhớ lại sự
sai trái sơ hở của mình, liền cho lợp mái lại tổ chức một ngày khánh
thành, cúng dường cho Tăng chúng. Các vị Trưởng lão nhận lời, đi vào
ngôi nhà và triển khai lòng từ. Từ phía Bắc và phía Đông một cơn giông
tố nổi lên, và các vị Trưởng lão xuất định, mưa to bắt đầu rơi xuống.
Rồi Godhika do mưa to gió lớn, nói lên bài kệ:
51. Trời mưa, như hát hay,
Ta ở trong am thất,
Được che kín khỏi gió,
Ta sống thật an lạc,
Tâm ta khéo định tĩnh.
Hãy mưa, nếu trời muốn.
Subàhu nói lên bài kệ:
52. Trời mưa, như hát hay,
Ta ở trong am thất,
Được che kín, khỏi gió,
Ta sống thật an lạc,
Tâm khéo định trên thân,
Hãy mưa, nếu trời muốn.
Vàlliya nói lên bài kệ:
53. Trời mưa, như hát hay,
Ta ở trong am thất,
Được che kín, khỏi gió,
Ta sống thật an lạc.
Không phóng dật, ta sống,
Hãy mưa, nếu trời muốn.
Uttiya nói lên bài kệ:
54. Trời mưa, như hát hay,
Ta ở trong am thất
Được che kín, khỏi gió,
Ta sống thật an lạc,
Trong ấy, sống một mình,
Hãy mưa, nếu trời muốn.
(LV) Anjana -Vaniya (Thera. 9)
Trong thời đức Phật hiện tại,
ngài sanh ở Vesàli, trong gia đình một vị vua trị vì nước Vajja.
Khi ngài lớn lên, ba tai họa lớn đe dọa dân chúng Vajja: nạn hạn
hán, nạn bệnh tật, và nạn phi nhân. Sự kiện này được ghi chép trong tập
sớ kinh Ratanasutta. Khi Thế Tôn làm cho dân chúng Vesali bớt sợ
hãi, một số đông đến nghe ngài giảng. Con của vua cũng được nghe, khởi
tín tâm và xuất gia.
Khi làm xong các học tập sơ khởi,
ngài sống trong rừng Anjana, ở Saketa. Khi trời mưa sắp đến,
ngài tìm được một giường nằm người ta quăng bỏ, đặt nó trên bốn
tảng đá, phía trên và phía chung quanh lợp cỏ. Ngài làm một cái cửa và
như vậy làm được một chỗ ở cho mùa mưa. Sau một tháng tu tập, ngài
chứng quả A-la-hán. Sung sướng với niềm giải thoát của mình, ngài phấn
khởi nói lên bài kệ:
55. Làm am thất giường nằm,
Sâu trong rừng An-ja,
Ba minh được chứng đạt,
Làm xong lời Phật dạy.
(LVI) Kutivihàrim (Thera. 9)
Đời sống của ngài giống như đời
sống của Tôn giả Anjana Vaniya, với sự sai khác như sau: Trong khi phát
triển thiền quán, ngài đang đi qua cánh đồng và trú mưa trong một chòi
nhỏ không người, của người giữ đồng ruộng. Tại đấy, ngài chứng
quả A-la-hán. Người giữ đồng ruộng đến và hỏi: 'Ai ở trong chòi lá
này?' Ngài trả lời: 'Một Tỷ-kheo ở trong chòi lá' và nói lên bài kệ:
56. Ai ở trong chòi lá?
Một Tỷ-kheo ly tham,
Tâm được khéo định tĩnh,
Đang ở trong chòi lá,
Hiền giả, hãy biết vậy!
Không phải là vô ích,
Chòi lá ông dựng lên.
Rồi người giữ ruộng nói: 'Thật
may mắn cho tôi. Thật khéo may mắn cho tôi. Tôn giả đã đến chòi lá của
tôi và ngồi tại đấy'.
Thế Tôn với thiên nhĩ thanh tịnh
nghe câu chuyện biết được tâm hoan hỷ của người giữ ruộng, ngài nói
lên bài kệ với người giữ ruộng:
Chính ở trong chòi lá,
Một Tỷ-kheo ly tham,
Tâm được khéo định tĩnh,
Đang ở trong chòi lá,
Việc làm này hưởng quả,®g sẽ thành thiên chủ,
Sáu lần đến bảy lần,®g ngự trị thiên giới,
Rồi mọi ái nhiếp phục,®g sẽ thành Độc giác.
Bắt đầu từ đấy, vị Tỷ-kheo
được gọi là Kutivihàrim.
(LVII) Kutivihàrim (Thera. 9)
Câu chuyện về ngài giống như câu
chuyện vị Trưởng lão ở rừng Anjana với sự sai khác này. Khi ngài xuất
gia với trường hợp tương tự, ngài học Chánh pháp trong một ngôi chòi
nhỏ, ngài nghĩ: 'Chòi cũ này cũng đã bị hư hại, ta phải làm một chòi
khác'. Rồi ngài hướng tâm ngài về hành động mới. Một thiên nhân tâm
cầu giải thoát, muốn làm ngài dao động, nói lên bài kệ này, với lời
lẽ giản dị, nhưng ý nghĩa sâu rộng:
57. Đây ngôi chòi cũ kỹ,
Ngài muốn ngôi chòi mới,
Hãy bỏ muốn ngôi chòi,
Chòi mới đem khổ mới,
Này Tỷ-kheo nên biết!
Khi nghe vậy, vị Trưởng lão cảm
thấy lo lắng, và với sự cố gắng phát triển thiền quán, ngài chứng
được quả A-la-hán. Rồi ngài nói lại bài kệ, nhờ bài kệ này ngài đã
được chứng quả, và ngài dùng bài kệ nói lên chánh trí của mình. Vì
ngài chứng quả khi ở trong chòi lá, ngài được gọi là Kutivihàrim (vị
ở chòi lá).
(LVIII) Ramaniyakutika (Thera. 9)
Câu chuyện của ngài giống như câu
chuyện của Trưởng lão ở trong rừng Anjana với sự sai khác này:
Ngài ở trong một chòi lá, gần một ngôi làng nhỏ, trong xứ Vajji.
Thật sự là một am thất nhỏ, xinh đẹp với sàn nhà và vách tường khéo
làm xung quanh có vườn, ao hồ và có rải cát đẹp, mịn. Với giới hạnh
của vị trưởng lão làm tăng thêm sự hấp dẫn của ngôi nhà.
Ngài chứng quả A-la-hán và tiếp tục
sống tại đấy. Khi nào có người đến viếng tinh xá, họ có thấy ngôi
chòi xinh xắn. Một ngày kia, một vài người đàn bà béo mập đi ngang qua,
thấy ngôi chòi xinh đẹp, liền nghĩ người ở chòi lá này có thể là một
thanh niên mà họ có thể cám dỗ. Họ đến gần ngài và nói: 'Cái chòi của
ngài thật là xinh đẹp, chúng tôi cũng thật xinh đẹp trong tuổi trẻ của
chúng tôi’. Và họ bắt đầu khoe khoang áo xiêm đẹp của mình. Nhưng vị
Trưởng lão nói lên bài kệ, diễn tả tâm trạng thoát tục của ngài:
58. Ngôi chòi ta xinh đẹp,
Do đàn tín cúng dường,
Với tâm ý hoan hỷ,
Với lòng tin dâng cúng.
Ta không cần thiếu nữ,
Này các nữ nhân kia,
Hãy đi đến những ai,
Có cần đến các cô.
Với chữ: 'Không cần', ngài tuyên
bố chánh trí của ngài, khi chứng quả A-la-hán.
(LIX) Kosalavihàrim (Thera. 9)
Câu chuyện của ngài giống như
chuyện của Trưởng lão ở trong rừng Anjana với sự sai khác này:
Sau khi làm Sa-di, ngài ở trong một ngôi rừng, gần một làng trong nước Kosala,
gần chỗ ở của một cư sĩ. Người này, thấy ngài ở dưới một gốc cây
nên làm một cái chòi và cúng dường cho ngài. Ở đây vị Trưởng lão chứng
quả A-la-hán. Với tâm tư hoan hỷ sung sướng được giải thoát, ngài nói
lên bài kệ này:
59. Do lòng tin, xuất gia,
Ta sống không gia đình,
Trong rừng, một chòi lá,
Được dựng lên cho ta,
Ta sống không phóng dật,
Nhiệt tâm, niệm tỉnh giác.
Đây là lời tuyên bố chánh trí của
ngài và vì ngài ở lâu ngày ở Kosala, ngài được biết với tên là
Kosalavihàrim (vị ở Kosala).
(LX) Sivàli (Thera. 9)
Ngài sanh ra là con của Suppavàsà,
công chúa con vua, trong thời đức Phật hiện tại. Khi mẹ ngài không sinh
đẻ được và nằm chịu đau khổ trong bảy ngày, bà nói với người chồng:
'Trước khi tôi chết tôi sẽ bố thí', và nàng bảo chồng đi mời Thế Tôn
đến, nói đến hiện trạng của nàng và dặn chồng ghi nhớ những lời
Thế Tôn nói. Người chồng làm theo lời vợ dặn và bậc Đạo Sư nói:
'Mong rằng Suppavàsa, con của dòng họ Koliya được hạnh phúc!
Mong nàng được hạnh phúc, sức khỏe và sanh được đứa con trai khỏe mạnh'.
Trước khi người chồng về, Suppavàsa đã sanh được đứa con trai và
khi nghe chồng kể lại câu chuyện, nàng dặn chồng cúng dường đức Phật
và chúng Tăng trong bảy ngày. Vì người con được sanh, đem lại hoan hỷ
cho tất cả mọi người, nên được đặt tên là Sìvali.
Sau khi sanh bảy ngày, ngài có thể
làm được bất cứ việc gì. Tôn giả Sàriputta đến và khuyên ngài
xuất gia, lấy đề tài sự đau khổ khi được sanh làm đề tài tu hành.
Khi nắm tóc thứ nhất được cắt đứt, ngài chứng Sơ quả. Khi nắm tóc
thứ hai được cắt đứt, ngài chứng Nhị quả. Như vậy cho đến nắm tóc
thứ tư và ngài chứng quả A-la-hán. Có chỗ nói cùng ngày ngài đi đến
ở một chòi lá, và suy tư đến sự đau khổ phải nhẫn chịu khi thọ
sanh. Ngài phát triển thiền quán và chứng quả A-la-hán. Rồi sung sướng
được giải thoát, ngài nói lên bài kệ:
60. Nay những mục đích ấy,
Với ta, đã thành tựu,
Vì những mục đích ấy,
Ta bước vào ngôi chòi,
Minh, giải thoát, ta đạt.
Mạn tùy miên từ bỏ.
Phẩm
Bảy [^]
(LXI) Vappa (Thera. 9)
Trong thời đức Phật hiện tại,
ngài sanh ở Kapilavàthu, con Bà-la-môn Vàsetha. Khi nghe Tu sĩ Asìta
đoán tướng Thái tử Siddhatta sẽ thành đạo, Vappa cùng bốn
người con Bà-la-môn với Kondannà (Kiều Trần Như) là người dẫn đầu,
trở thành những người Tu sĩ. Khi Thái tử tu khổ hạnh trong sáu năm, Vappa
với bốn người bạn cùng đồng tu khổ hạn. Về sau khi Thái tử thôi
tu khổ hạnh, năm vị này chán nản đi về Isipatana. Sau khi đức Phật
thành đạo và Chuyển pháp luân ở Isapatana, Vappa với bốn người bạn
được cảm hóa và đến ngày thứ năm cả năm vị đều chứng quả A-la-hán.
Suy tư trên sự hùng lực của bậc Đạo Sư, sự mù quáng của thế giới,
và như thế nào thánh quả đem lại chánh trí, ngài nói lên bài kệ:
61. Vị đã thấy, thấy được,
Người thấy, người không thấy,
Vị không thấy, không thấy,
Người không thấy, người thấy.
(LXII) Vajji-Putta (Thera. 10)
Trong thời đức Phật hiện tại,
ngài sanh trong một gia đình vị nghị sĩ và được gọi là con của Vajji.
Ngài thấy uy nghi đức độ của bậc Đạo Sư khi bậc Đạo Sư đến Vesàli.
Ngài khởi lòng tin và xuất gia sau thời kỳ làm Sa-di, ngài ở trong một
ngôi rừng gần Vesàli. Một ngày lễ được tổ chức ở Vesàli có
hát, có nhạc, có múa và mọi người hoan hỷ tham gia ngày lễ, tiếng ồn
làm vị Tỷ-kheo dao động. Ngài bỏ chỗ tịnh cư của ngài, dừng nghỉ tu
tập thiền quán và nêu rõ sự yểm ly của mình trong câu kệ:
Một mình chúng tôi sống,
Trong rừng núi hoang vu,
Như khúc gỗ bị quăng,
Bỏ rơi trong rừng núi,
Như vậy ngày tháng qua,
Ngày này tiếp ngày khác,
Còn có ai bất hạnh,
Hơn bất hạnh chúng tôi.
Một Thiên nhân trong rừng nghe vậy,
thương xót vị Tỷ-kheo, nên đến trách vị Tỷ-kheo: 'Này Tỷ-kheo, dầu
Ông có khinh thường đời sống trong rừng núi, nhưng những vị sáng suốt
muốn sống thanh tịnh đều nói nhiều đến núi rừng'.
Thiên nhân ấy nói lên bài kệ tán
thán đời sống ở rừng núi:
62. Một mình chúng tôi sống,
Trong rừng núi hoang vu,
Như khúc gỗ bị quăng,
Bỏ rơi trong rừng núi,
Nhưng nhiều người thương mến,
Đời sống ấy của ta,
Như kẻ đọa địa ngục,
Ưa đón cảnh thiên giới.
Rồi vị Tỷ-kheo, như con ngựa hay
được thúc đẩy, ngài triển khai thiền quán và chứng quả A-la-hán. Rồi
ngài nghĩ: 'Bài kệ của Thiên nhân đã thúc đẩy ta'. Và ngài đọc lại bài
kệ ấy.
(LXIII) Pakkha (Thera. 10)
Trong thời đức Phật hiện tại,
ngài được sanh thuộc dòng họ Thích-ca, thành Devadahi, trong gia đình
vua chúa Thích-ca và được gọi là thanh niên Sangmoda. Nhưng khi còn nhỏ,
ngài bị bệnh tê thấp, có khi bước đi như người bị què, vì vậy được
tên là Pakkha (vị què quặt) và giữ lại tên ấy. Sau khi ngài lành bệnh,
ngài có mặt khi đức Phật về thăm gia đình, ngài khởi lòng tin, xuất
gia và sống ở trong rừng. Một hôm vào làng khất thực, ngài ngồi dưới
một gốc cây, một con diều hâu ngoạm được miếng thịt, bay bổng trên
trời cao, các con diều hâu khác bay theo dành cướp lấy miếng thịt, thấy
vậy, vị Tỷ-kheo suy nghĩ: 'Các dục ở đời cũng vậy, đầy những đau
khổ'. Ngài triển khai thiền quán và chứng quả A-la-hán, ngài nói lên bài
kệ tuyên bố chánh trí của ngài:
63. Chúng rơi theo, sà xuống,
Cái đang bị rơi xuống,
Với lòng tham thúc đẩy,
Chúng lại đến, đến nữa.
Bổn phận ta làm xong,
Ta vui thích sung sướng,
Với an lạc, đón mừng,
Ta đón mừng an lạc.
(LXIV) Vimala- Kondanna (Thera. 10)
Trong thời đức Phật hiện tại,
ngài được sanh là con của Ambapàli và thân phụ ngài là vua Bimbisàra.
Ambapàli đặt tên con là Vimala và sau ngài được biết với tên
là Vimala-Kondanna. Ngài chịu ảnh hưởng bởi uy nghi đức độ của bậc
Đạo Sư, xuất gia và chứng quả A-la-hán, ngài tuyên bố chánh trí của
ngài trong bài kệ này:
64. Dưới cờ trắng ta sanh,
Từ nàng tên một cây,
Với cờ đánh đổ cờ,
Lá cờ lớn hủy diệt.
(LXV) Ukkhepakàta vaccha (Thera.
10)
Trong thời đức Phật tại thế, ngài
sanh ở Sàvatthi (Xá-vệ) con một Bà-la-môn thuộc dòng họ Vaccha.
Ngài nghe Thế Tôn thuyết pháp phát tâm xuất gia, sống tại một làng Kosala.
Nhờ các Tỷ-kheo đến thăm, ngài thâm hiểu Chánh pháp, nhưng ngài không
phân biệt được Kinh tạng, Luật tạng và Luận tạng. Tuy vậy ngài học
hỏi được từ tôn giả Sàriputta, nên có các vị Tỷ-kheo giỏi về
Luật tạng hay một bộ phận của ba Tạng, ngài học thuộc lòng cả ba Tạng,
trước khi ba Tạng được kiết tập. Sau khi thuộc lòng cả ba Tạng, ngài
chứng quả A-la-hán, trở thành vị giảng dạy giáo lý. Một hôm, ngài nói
với chính mình như với một người khác trong bài kệ sau đây:
65. Tài sản được chất chứa,
Trải nhiều tháng nhiều năm,
Do Vaccha tác thành,
Nay Vaccha quăng bỏ,
Ngài thuyết giảng như vậy,
Cho các hàng cư sĩ,
Khéo ngồi chỗ trịnh trọng,
Tâm hân hoan rộng lớn.
(LXVI) Meghiya (Thera. 10)
Trong thời đức Phật hiện tại,
ngài sanh ở Kapilavatthu, trong gia đình một hoàng tộc Thích-ca, được
đặt tên là Meghiya (như mây). Lớn lên, ngài xuất gia hầu hạ Thế
Tôn, khi Thế Tôn ở Càlikà, trên bờ sông Kimikàlà. Khi thấy một
rừng xoài xinh đẹp, ngài muốn sống tại đấy, nhưng hai lần Thế Tôn
không chấp nhận, cuối cùng trước lời yêu cầu khẩn khoản, Thế Tôn
cho phép. Nhưng ở đấy vì tâm tư bất thiện không chế ngự được, vì bị
ruồi muỗi cắn, nên tâm ngài không được định tĩnh và ngài lại về hầu
hạ Thế Tôn.
Thế Tôn dạy:
Này Meghiya, khi tâm chưa chín
muồi để giải thoát, năm pháp đưa đến tâm trạng ấy và bậc Đạo Sư
giáo giới cho ngài. Nhờ đấy Meghiya chứng quả A-la-hán và nói lên
chánh trí của mình trong bài kệ này:
66. Bậc Đại hùng giảng dạy,
Vượt qua tất cả pháp,
Ta nghe pháp Ngài dạy,
Sống hoan hỷ cạnh Ngài,
Ba minh đã chứng đạt,
Lời Phật dạy làm xong.
(LXVII) Ekadhamma Savannìya
(Thera. 10)
Trong thời đức Phật tại thế, ngài
sanh ở Sitavyà, trong gia đình một vị nghị sĩ. Khi Thế Tôn đến
thăm Sitavyà, và ở tại rừng Singsapa, ngài đến nghe Thế Tôn
giảng, đảnh lễ ngồi xuống một bên, Thế Tôn hiểu được tâm tư ngài,
dạy pháp cho ngài với câu kệ:
'Các hành là vô thường'.
Và ngài nhờ ảnh hưởng đời trước,
thấy sự thật rõ ràng hơn, xuất gia tìm học nghĩa chữ đau khổ, nghĩa
chữ vô ngã, triển khai thiền quán và chứng quả A-la-hán. Vì ngài chỉ
nghe một pháp và chỉ nghe một mình mà chứng được thánh quả, nên ngài
được tên Ekadhamma Savanìya (vị được nghe một pháp), ngài tuyên bố
chánh trí trong bài kệ như sau:
67. Phiền não ta đốt cháy,
Mọi hữu được nhổ lên,
Đường luân hồi đoạn tận,
Nay không còn tái sanh.
(LXVIII) Ekudàniya (Thera. 10)
Trong thời đức Phật hiện tại,
ngài sanh làm con một vị nghị sĩ giàu có. Khi lớn lên, ngài thấy được
uy đức của đức Phật khi được dâng cúng rừng Jeta (Kỳ Viên),
ngài xuất gia từ bỏ gia đình, làm bổn phận người Sa-di, sống trong rừng,
ngài đến đức Phật để học hỏi. Khi ấy Thế Tôn thấy Sàriputta
đang ngồi thiền định gần ngài nên nói lên câu kệ này:
'Tâm tăng thượng ẩn sĩ'.
Ngài nghe câu kệ này, nên về rừng
sâu chỉ lập đi lập lại câu kệ này, đến nỗi người ta đặt tên
ngài là Ekuddàniyo (vị thuộc một câu kệ).
Một ngày kia, tâm tư ngài được
định tĩnh với thiền quán triển khai, ngài chứng quả A-la-hán sống trong
an lạc giải thoát, ngài được Tôn giả Sàriputta mời đến để trình
bày sự thành đạt của mình, ngài nói lên bài kệ này:
68. Tâm tăng thượng ẩn sĩ,
Không phóng dật, tu tập,
Trên con đường chánh trí,
Vị ấy không sầu muộn,
Luôn luôn được an tịnh,
Thường nắm giữ chánh niệm.
Bài kệ này trở thành lời tuyên bố
chánh trí của ngài.
(LXIX) Channa (Thera. 10)
Khi Thế Tôn còn sống trong gia đình
vua Suddhodana (Tịnh Phạn), ngài xuất thân từ con một người nô lệ
và được đặt tên là Channa. Sống đồng thời với đức Phật, ngài
khởi lòng tin đức Thế Tôn, khi bậc Đạo Sư về thăm lại gia đình, rồi
ngài xuất gia. Vì lòng thương mến Thế Tôn, vì tự phụ tự đắc đối với
'đức Phật của chúng ta, giáo pháp của chúng ta' ngài không thể chinh phục
khuyết điểm này và không làm tròn bổn phận của một người Sa-di, khi
Thế Tôn mệnh chung, theo lời dặn của Thế Tôn cần phải phạt nặng Channa,
ngài xấu hổ, chế ngự được khuyết điểm này, không bao lâu chứng quả
A-la-hán. Sung sướng với quả chứng của mình, ngài nói lên sự sung sướng
của mình trong bài kệ như sau:
69. Sau khi nghe Chánh pháp,
Vị ngọt lớn pháp lớn,
Do nhất thiết thắng trí,
Thuyết giảng và trình bày,
Ta dấn thân trên đường,
Đường đưa đến bất tử,
Ngài thật bậc thiện xảo,
Con đường diệt khổ ách.
(LXX) Punna (Thera. 11)
Trong thời đức Phật hiện tại,
ngài sanh ở nước Sunàparanta, tại hải cảng Suppàraka, trong
nhà một thị dân tên Punna (Phú-lâu-na). Đến tuổi trưởng thành,
ngài đi với một đoàn thương gia đến Sàvatthi, khi bậc Đạo Sư
cũng ở đấy. Ngài đi nghe Thế Tôn thuyết pháp tại ngôi tinh xá cùng với
các cư sĩ địa phương, ngài khởi lòng tin rồi xuất gia. Và trong một thời
gian, ngài rất được quý mến giữa các vị giáo thọ sư, bởi ngài tài
giỏi về biện luận. Một ngày kia, ngài đến bậc Đạo Sư, nhờ bậc Đạo
Sư giảng dạy để có thể đi Sunàparanta giảng dạy và an trú tại
đấy. Đức Phật rống tiếng rống con sư tử bảo ngài: 'Này Punna,
có những pháp do con mắt nhận thức....' Rồi Punna ra đi, tu tập thiền
định trí tuệ, chứng được Ba minh. Khi ngài chứng quả A-la-hán, ngài
giáo hóa được nhiều người theo đạo, hơn năm trăm nam cư sĩ và nữ cư
sĩ.
Khi ngài sắp mệnh chung. Ngài nói
lên chánh trí của ngài với bài kệ như sau:
70. Ở đây chỉ có giới,
Là pháp thật tối thượng,
Nhưng vị nào có tuệ,
Vị ấy là vô thượng,
Vị đủ giới và tuệ,
Chiến thắng giới Nhân, Thiên.
Phẩm Tám [^]
(LXXI) Vacchapàla (Thera. 11)
Trong thời đức Phật hiện tại,
ngài sanh ở Ràjagaha, con một gia đình Bà-la-môn giàu có và được
đặt tên và Vacchapàla, ngài chứng kiến cuộc gặp gỡ giữa vua Bimbisàra
với đức Phật. Sự hàng phục của Uruvela Kassapa trước Thế Tôn,
ngài khởi lòng tin và xin xuất gia, chỉ trong một tuần, ngài triển khai
thiền quán và chứng sáu thắng trí.
Chứng quả A-la-hán, ngài vui vẻ
tán thán quả chứng này và quả chứng Niết-bàn trong bài kệ như sau:
71. Nếu thấy được sự thật,
Thật vi diệu, vi tế,
Với trí tuệ thiện xảo,
Với tâm tư khiêm tốn,
Sống rập theo giới luật,
Do chính đức Phật dạy,
Với người ấy Niết-bàn,
Chứng được không khó khăn.
Bài kệ này là lời tuyên bố
chánh trí của ngài.
(LXXII) Atuma (Thera. 11)
Trong thời đức Phật hiện tại,
ngài sanh ở Sàvatthi, con một vị nghị sĩ, được đặt tên là Atuma.
Khi ngài lớn lên, mẹ ngài tìm cho ngài một người vợ và hỏi ý kiến
bà con, nhưng ngài không chịu vì chán ngấy nếp sống gia đình. Mặc dầu
ngài xuất gia và sống với các Tỷ-kheo, mẹ ngài vẫn tìm cách cám dỗ
ngài hoàn tục. Ngài nói lên chí nguyện với bài kệ như sau:
72. Như cây măng lớn mạnh,
Khó vượt khỏi cây cành,
Cũng vậy, đến với ta,
Vấn đề đem vợ về,
Hãy vui lòng chấp thuận,
Nay ta đã xuất gia.
Khi ngài đang đứng nói chuyện với
mẹ ngài, ngài triển khai thiền quán, từ bỏ các cấu uế, trở thành vị
A-la-hán.
(LXXIII) Mànava (Thera. 11)
Trong thời đức Phật hiện tại,
ngài sanh ở Sàvatthi, trong nhà một Bà-la-môn có danh tiếng. Trong bảy
năm, ngài được nuôi dưỡng trong nhà, không ra ngoài đường; khi được
ra ngoài đường, ngài thấy một người già, một người bệnh, một người
chết. Được nghe thấy những sự kiện này, ngài phát lòng sợ hãi, đi đến
tinh xá, nghe thuyết pháp, được cha mẹ cho phép, ngài được xuất gia. Rồi
ngài phát triển thiền quán, chứng quả A-la-hán.
Khi ngài đến ngôi tinh xá, các Tỷ-kheo
hỏi vì sao ngài xin xuất gia sớm và trẻ như vậy, ngài tuyên bố chánh
trí của ngài và nói lên bài kệ này:
73. Ta thấy một người già,
Một người khổ bệnh hoạn,
Ta thấy một người chết,
Với tuổi thọ kiệt quệ,
Do vậy ta thoát ra,
Sống đời sống xuất gia,
Từ bỏ mọi dục vọng,
Hấp dẫn và thích ý.
(LXXIV) Suyàman (Thera. 11)
Trong thời đức Phật hiện tại,
ngài sanh ở Sàli, con của một Bà-la-môn. Ngài lớn lên, thiện xảo
ba tập Vệ-đà, không ưa thích đời sống gia đình, vui thích thiền định.
Ngài gặp Thế Tôn ở Sàli, khởi lòng tin xuất gia, chứng quả
A-la-hán, khi đầu được cạo tóc.
Rồi ngài nói lên sự từ bỏ các
triền cái và chánh trí của mình, với bài kệ như sau:
74. Với dục tham, sân hận,
Với thụy miên hôn trầm,
Với trạo hối, nghi ngờ,
Vị Tỷ-kheo hoàn toàn,
Không còn năm triền cái,
Năm triền cái đoạn tận.
(LXXV) Susàrada (Thera. 11)
Trong thời đức Phật hiện tại,
ngài sanh tại sanh quán của Tôn giả Sàriputta và được gọi là Susàrada
(vì ngài lớn lên chậm chạp). Ngài được Tôn giả Sàriputta
giáo hóa và không bao lâu, trong địa vị Tỷ-kheo, ngài chứng quả A-la-hán
và nói lên chánh trí của mình với bài kệ như sau:
75. Lành thay là tri kiến,
Của bậc có luyện tập,
Nghi hoặc được cắt đứt,
Trí giác được tăng trưởng.
Cho đến kẻ ngu si,
Được đổi thành người trí,
Do vậy thật tốt đẹp,
Sống giao thiệp người lành.
(LXXVI) Piyanjaha (Thera. 11)
Ngài được sanh ở Vesàli
trong thời đức Phật hiện tại, trong một gia đình quý phái Licchavì.
Khi lớn lên, ngài rất thích thú chiến tranh và trở thành một chiến sĩ
không ai thắng nổi, sẵn sàng hy sinh những gì thân nhất của mình, đến
nỗi ngài được đặt tên là Piyanjaha (vị từ bỏ những gì thân
ái). Nhưng khi đức Phật đến Vesàli, ngài khởi lòng tin, xuất gia sống
ở trong rừng, phát triển thiền quán, chứng quả A-la-hán. Khi đã chứng
quả A-la-hán, ngài nghĩ thật là khác biệt giữa thành công ở đời và
thành công bậc Thánh. Với thiền quán ấy, ngài nói lên chánh trí, và
tuyên bố bài kệ này:
76. Khi loài Người kiêu hãnh,
Hãy hạ thấp ông xuống,
Khi loài Người hạ thấp,
Hãy nâng cao tâm ông,
Hãy sống tại những chỗ,
Loài Người không muốn sống,
Tại chỗ ngồi ưa thích,
Chớ có nên thích thú.
(LXXVII) Hatthàroha- Putta (Thera.
12)
Trong thời đức Phật hiện tại,
ngài sanh ở Sàvatthi, trong một gia đình người nài voi, và lớn lên
ngài giỏi trong nghề điều khiển voi. Một ngày kia, khi đang huấn luyện
con voi, vì điều kiện chín muồi, ngài suy nghĩ: 'Chế ngự voi để làm gì
cho ta. Tốt hơn là chế ngự ta'. Rồi ngài đi đến Thế Tôn nghe pháp khởi
lòng tin, xuất gia, và triển khai thiền quán trên căn bản thiền tư về giới
luật. Như một người nài chế ngự thú tánh con voi bằng cái móc, ngài
thiền định không cho tư tưởng chạy loạn khỏi đề tài thiền quán,
ngài nói lên bài kệ:
77. Trước tâm này lang thang,
Chạy chỗ này chỗ khác,
Chạy chỗ nó ưa thích,
Chạy chỗ nó vui sướng,
Nay ta chế ngự tâm,
Với như lý tư duy,
Như câu móc chế ngự,
Nhiếp phục con voi rừng.
Nhờ làm vậy, thiền quán được
triển khai, ngài chứng quả A-la-hán.
(LXXVIII) Mendasira (Thera. 12)
Trong thời đức Phật hiện tại,
ngài sanh ở Sàketa, trong một gia đình một thị dân. Vì ngài giống
con dê, ngài được tên là Mendasìra (đầu dê). Khi Thế Tôn ở Sàketa,
tại rừng Anjana, Mendasìra khởi lên lòng tin, xuất gia tu chỉ và
quán, chứng được sáu thắng trí, ngài có thể nhớ đến các kiếp trước:
78. Ta luân hồi nhiều đời,
Chạy dài tìm không được,
Với ta trong khổ sanh,
Khổ uẩn hay biến dạng.
Và bài kệ này nói lên chánh trí của ngài.
(LXXIX) Rakkhita (Thera. 12)
Trong thời đức Phật hiện tại,
ngài sanh ở thành Devadaha, trong gia đình một quý phái Thích-ca, tên
là Rakkhita, ngài là một trong năm trăm các hoàng tử dòng họ
Thích-ca được xuất gia để làm hộ chúng cho Thế Tôn, theo quyết định
các vua chúa Thích-ca và Koliya. Đức Phật đã cảm hóa các hoàng tử
tuổi trẻ này với câu chuyện tiền thân Kunàla, một bài học về sự
nguy hiểm của dục vọng. Liên hệ bài học này với đề tài thiền quán,
ngài triển khai thiền quán và chứng quả A-la-hán. Sau đó suy nghĩ đến sự
xuất ly của mình khỏi các phiền não, ngài nói lên chánh trí của mình với
bài kệ như sau:
79. Mọi tham ta đã đoạn,
Mọi sân được nhổ lên,
Mọi si được từ bỏ,
Ta mát lạnh tịch tịnh.
(LXXX) Ugga (Thera. 12)
Trong thời đức Phật hiện tại,
ngài sanh ở Kosala, tại thành phố Ugga, con một gia đình nghị
sĩ, được đặt tên là Ugga. Khi đến tuổi trưởng thành, ngài đến
nghe đức Thế Tôn thuyết pháp, khi đức Thế Tôn đến thành này, khởi
lòng tin xuất gia, cuối cùng chứng quả A-la-hán. Rồi ngài tuyên bố chặt
đứt sợi dây chuyền tái sanh và nói lên chánh trí của ngài với bài kệ
như sau:
80. Mọi nghiệp ta đã làm,
Dầu ít hay là nhiều,
Tất cả được đoạn trừ,
Nay không còn tái sanh.
Phẩm Chín [^]
(LXXXI) Samitigutta (Thera. 12)
Trong thời đức Phật hiện tại,
ngài sanh ở Sàvatthi, tên là Samitigutta (hộ trì nhờ hòa khí).
Nghe bậc Đạo Sư thuyết pháp, ngài xuất gia và chứng được giới thanh tịnh.
Do kết quả nghiệp đời trước, ngài bị bệnh hủi, tay chân của ngài rơi
xuống từng phần một, ngài sống trong một nhà bệnh.
Một hôm, Tôn giả Sàriputta
đi thăm các người bệnh và hỏi thăm các bệnh nhân, thấy Samitigutta,
Tôn giả cho một đề tài để thiền quán, nói rằng: 'Này Hiền giả, nếu
nói về vấn đề năm thủ uẩn, thời toàn bộ khổ uẩn là một vấn đề
cảm thọ. Và khi không có năm uẩn, thời không có đau khổ'. Nói xong, Tôn
giả Sàriputta tiếp tục đi. Nhưng bệnh nhân Samigutta được phấn
khởi với bài dạy ấy, triển khai thiền quán và chứng được sáu thắng
trí. Nhờ đó, ngài nhớ đến các hành ngài làm đời trước, khiến nay ngài
phải mắc bệnh hủi. Và tán thán sự kiện này mọi việc đã được chấm
dứt, ngài nói lên bài kệ:
81. Việc ác ta đã làm,
Trong các đời sống trước,
Ở đây chỉ cảm thọ,
Thọ lãnh từ nghiệp ấy,
Căn bản các nghiệp khác,
Thật sự không còn nữa.
(LXXXII) Kassapa (Thera. 12)
Trong thời đức Phật hiện tại,
ngài sanh ở Sàvatthi, con một Bà-la-môn thuộc Tây Bắc (Udicca-hahmanacsa)
và được đặt tên là Kassapa. Cha ngài mất khi ngài còn nhỏ, mẹ
ngài nuôi ngài lớn lên. Một ngày kia, ngài nghe đức Phật giảng ở Jetavana,
ngay lúc ấy nhờ nghiệp duyên thuần thục, ngài chứng được Sơ quả.
Ngài đi đến gặp mẹ và xin xuất gia.
Khi đức Phật an cư, làm lễ tự tứ
xong, bắt đầu bộ hành, Kassapa muốn được đi theo Thế Tôn. Trước
hết ngài đến xin phép bà mẹ và được mẹ cho phép đi với lời khuyên
dạy như sau:
82. Hãy đi tại chỗ nào,
Khất thực nhận dễ dàng,
Những chỗ được an toàn,
Những chỗ không sợ hãi,
Tại những chỗ như vậy,
Này con, con hãy đi,
Chớ khiến cho đời con,
Sầu muộn bị va chạm.
Ngài suy nghĩ 'Mẹ ta muốn ta đến
đến chỗ ta giải thoát khỏi phiền não, như vậy đây là dịp cho ta đạt
được giải thoát hoàn toàn, không có sầu não buồn phiền'.
Rồi ngài cố gắng triển khai thiền
quán, chứng quả A-la-hán. Vì rằng lời khuyên của mẹ giúp ngài tinh tấn
hành trì chứng quả, nên ngài nói lại bài kệ ấy.
(LXXXIII) Sìha (Thera. 12)
Trong thời đức Phật hiện tại,
ngài sanh ở xứ Malla, trong gia đình hoàng tộc và được đặt tên
là Sìha. Khi thấy đức Phật, ngài bị cảm hóa, đảnh lễ và ngồi
xuống một bên, bậc Đạo Sư biết được tâm tư của ngài, thuyết pháp
cho ngài, ngài khởi lòng tin, xuất gia và lấy một đề tài vào trong rừng
để thiền quán. Tâm tư của ngài bị nhiều đối tượng ám ảnh, ngài
không thể thiền định, bậc Đạo Sư thấy vậy, liền nói lên với ngài
bài kệ như sau:
83. Hỡi Sìha, hãy sống,
Không buông lung, phóng dật,
Ngày đêm không biếng nhác,
Kiên trì trong tu tập,
Hãy thực hành thiện pháp,
Gấp bỏ thân tích tụ.
Nhờ vậy ngài có thể triển khai
thiền quán và chứng quả A-la-hán. Lúc nói lên chánh trí của mình, ngài
đọc lại bài kệ trên.
(LXXXIV) Nita (Thera. 13)
Trong thời đức Phật hiện tại,
ngài được sanh ở Sàvatthi, con một Bà-la-môn và được đặt tên
là Nita. Khi lớn lên, ngài nghĩ: 'Các tu sĩ Thích-ca thật may mắn,
được cúng dường đầy đủ các vật cần dùng. Thật là một đời sống
thoải mái, đời sống của một Tu sĩ'. Rồi ngài xin xuất gia để được
sống thoải mái, không chú ý đến tu tập, ăn no, nói chuyện nhảm nhí,
và ban đêm ngủ dài. Bậc Đạo Sư thấy được thiện duyên của ngài đời
trước, nên nói lên bài kệ này để giáo giới ngài.
84. Trọn đêm Thầy nằm ngủ,
Ban ngày thích tụ hội,
Kẻ ngu sống như vậy,
Sẽ đoạn khổ được sao?
Bị dao động bởi lời dạy của bậc
Đạo Sư, ngài triển khai thiền quán, không bao lâu chứng quả A-la-hán. Rồi
ngài nói lên chánh trí của ngài, bằng cách lập lại bài kệ trên.
(LXXXV) Sunàga (Thera. 13)
Trong thời đức Phật hiện tại,
ngài sanh ở làng Nàlaka, con một Bà-la-môn và bạn của Sàriputta
trước khi Sàriputta xuất gia. Nghe Tôn giả Sàriputta thuyết
pháp, ngài xuất gia, an trú trên thiền quán và không bao lâu chứng quả
A-la-hán. Do vậy, khi ngài dạy cho các Tỷ-kheo, ngài nói lên chánh trí của
ngài với bài kệ:
85. Thiện xảo tướng của tâm,
Biết vị ngọt viễn ly,
Hành thiền, niệm, thận trọng,
Chứng lạc không thế tục.
(LXXXVI) Nàgita (Thera. 13)
Trong thời đức Phật hiện tại,
ngài sanh ỏ Kapilavatthu, trong gia đình hoàng tộc Thích-ca, tên là Nàgita.
Khi bậc Đạo Sư đến tại chỗ của ngài, Thế Tôn thuyết kinh Mật Hoàn,
ngài khởi lòng tin, xuất gia không bao lâu chứng quả A-la-hán. Rồi hân
hoan với sự thật trong lời dạy của đức Phật, và sự chỉ đạo có hiệu
quả của Chánh pháp, ngài nói lên bài kệ này:
86. Ngoài đây có ngoại đạo,
Họ dạy những con đường,
Không như con đường này,
Đưa đến quả Niết-bàn,
Thật khác, đức Thế Tôn,
Giáo giới hàng Tăng chúng,
Đạo Sư chỉ Niết-bàn,
Như thấy trên bàn tay.
(LXXXVII) Pavittha (Thera. 13)
Trong thời đức Phật hiện tại,
ngài sống ở quốc độ Magadha, trong một gia đình Bà-la-môn, tánh
thiên về đời sống ẩn sĩ, ngài trở thành một du sĩ. Sau khi học tập,
ngài đi chỗ này chỗ khác, nghe Upatissa và Kolita (Sàriputta và
Moggallàna) xuất gia theo đức Phật, nghĩ rằng giáo hội này phải tốt
đẹp mới có những vị như vậy chấp nhận. Ngài đến nghe đức Phật
thuyết pháp, khởi lòng tin, xuất gia không bao lâu chứng quả A-la-hán,
ngài nói lên chánh trí của ngài với bài kệ này:
87. Thấy như thật các uẩn,
Mọi sanh hữu phá hủy,
Đoạn sanh tử luân hồi,
Nay không còn tái sanh.
(LXXXVIII) Ajjuna (Thera. 13)
Trong thời đức Phật hiện tại,
ngài sanh ở Sàvatthi, trong gia đình một nghị sĩ, được đặt tên
là Ajjuna. Khi lớn lên, ngài liên hệ với phái Ni-kiền-tử, xuất gia
trong tôn phái này khi còn trẻ, nghĩ rằng sẽ tìm được đạo giải thoát.
Nhưng ngài không tìm được gì trong giáo hội ấy, ngài gặp bậc Đạo
Sư, khởi lòng tin, xuất gia và không bao lâu chứng quả A-la-hán. Hân hoan
trong quả chứng của mình, ngài nói lên bài kệ này:
88. Ta có thể tự mình,
Kéo nước từ đất liền,
Như nước lớn cuốn trôi,
Ta thể nhập sự thật.
(LXXXIX) Devasabha (Thera. 13)
Trong thời đức Phật hiện tại,
ngài là con của một hoàng tộc, lên ngôi vua khi còn trẻ. Nhưng khi tỉnh
ngộ, ngài đi nghe bậc Đạo Sư thuyết pháp, từ bỏ ngôi vua, xuất gia và
không bao lâu chứng quả A-la-hán. Ngài hân hoan khi nghĩ đến những uế nhiễm
ngài đã từ bỏ, và nói lên bài kệ này:
89. Vượt khỏi các bùn nhơ,
Từ vực thẳm trở về,
Thoát bọc lưu trói buộc,
Mọi kiêu mạn tiêu trừ.
(XC) Sàmidatta (Thera. 13)
Trong thời đức Phật hiện tại,
ngài sanh ở Ràjagaha (Vương Xá), con một Bà-la-môn, được đặt tên
là Sàmidatta. Khi đến tuổi trưởng thành, ngài nghe uy lực của đức
Phật, và đi đến tinh xá với những cư sĩ để nghe bậc Thế Tôn thuyết
pháp, ngài khởi lòng tin và xuất gia. Nhưng vì thiếu kinh nghiệm trong một
thời gian, ngài không có nhiệt tâm tu tập, cuối cùng, lại được nghe đức
Phật thuyết pháp, ngài trở nên phấn khởi, nhiệt tâm và chứng thực quả
A-la-hán.
Về sau, các Tỷ-kheo hỏi ngài:
'Làm sao Hiền giả chứng được pháp Thượng nhân?' Và ngài nói lên hiệu
năng của giáo pháp, sự tu chứng pháp và tùy pháp. Ngài tuyên bố chánh
trí của ngài trong bài kệ như sau:
90. Năm uẩn được rõ biết,
Tồn tại sẽ cắt đứt,
Vòng sanh tử đoạn tận,
Nay không còn tái sanh.
Phẩm Mười [^]
(XCI) Paripunnaka (Thera. 13)
Trong thời đức Phật hiện tại,
ngài sanh ở Kapilavatthu trong gia đình dòng họ Thích-ca. Vì khả năng
và tài sản của ngài được viên mãn. Ngài được biết với tên là Paripumaka
(viên mãn), ngài có đủ điều kiện để luôn luôn thưởng thức các vị
ăn ngon. Nhưng khi ngài được nghe bậc Đạo Sư dùng các đồ ăn khất thực,
ngài nghĩ: 'Thế Tôn được nuôi dưỡng rất được nuông chiều, nhưng nay
Ngài lại dùng các đồ ăn như vậy để hưởng Niết-bàn an lạc. Vậy sao
ta lại ham muốn đồ ăn ngon?'. Bị dao động, ngài từ bỏ gia đình, xuất
gia, lấy đề tài tu tập về thân từ nơi bậc Đạo Sư, cuối cùng ngài
chứng quả A-la-hán. Rồi ngài nói lên bài kệ này:
91. Dầu có hưởng món ăn,
Như cam lồ trăm vị,
Nhưng không thể sánh bằng,
Món ta ăn hôm nay;
Đây là Pháp vi diệu,
Được Phật Go-ta-ma,
Bậc tri kiến vô lượng,
Đã thuyết giảng cho ta.
(XCII) Vijaya (Thera. 13)
Trong thời đức Phật hiện tại,
ngài sanh ở Sàvatthi, trong một gia đình Bà-la-môn, được đặt tên
là Vijaya. Khi được học giáo lý Bà-la-môn, ngài xuất gia, đời sống
một vị ẩn sĩ, sống trong rừng, thực hành thiền định, ngài nghe đến
sứ mệnh của đức Phật, hoan hỷ đến kính chào Thế Tôn và nghe pháp. Rồi
ngài xuất gia trong giới luật của đức Phật, không bao lâu chứng quả
A-la-hán. Ngài nói lên chánh trí của ngài trong bài kệ sau đây:
92. Với ai, lậu hoặc đoạn,
Không y tựa đồ ăn,
Hành xứ, không, vô tướng,
Giải thoát cũng như vậy,
Như chim trên hư không,
Dấu chân thật khó tìm.
(XCIII) Eraka (Thera. 14)
Trong thời đức Phật hiện tại,
ngài sanh ở Sàvatthi, con của một người có địa vị, được đặt
tên là Eraka. Ngài khôi ngô, tuấn tú, làm mọi công việc đều thông
suốt thành tựu.
Cha mẹ cưới cho ngài một người
vợ trẻ đẹp có giới hạnh. Nhưng vì là đời sống cuối cùng nên ngài
sanh dao động và tìm kiếm đến gặp bậc Đạo Sư. Khi nghe bậc Đạo Sư
thuyết pháp, ngài xuất gia, bậc Đạo Sư cho ngài đề tài để tu hành, nhưng
trong một thời gian ngài bị các suy tư bất thiện ám ảnh, đức Thế Tôn
biết được tâm tư của ngài nên nói lên bài kệ dạy ngài, ngài rất hối
hận sở hành của mình khi nghe lời Phật dạy, ngài trở nên tinh tấn,
phát triển thiền quán, không bao lâu chứng quả A-la-hán, Ngài nói lên
chánh trí của ngài với bài kệ sau đây:
93. Hỡi này Ê-ra-ka,
Khổ thay là các dục!
Hỡi này Ê-ra-ka,
Không lạc tà các dục!
Ai tham dục các dục,
Là tham dục đau khổ,
Ai không tham các dục,
Là không tham dục khổ.
Hỡi này Ê-ra-ka!
Hãy biết là như vậy.
(XCIV) Mettajì (Thera. 14)
Trong thời đức Phật hiện tại,
ngài được sanh ở nước Magadha (Ma-kiệt-đà), con một vị
Bà-la-môn và được đặt tên là Mettajì. Lớn lên, ngài thấy sự
đau khổ của dục và sống ở trong rừng làm một vị ẩn sĩ. Khi nghe sứ
mệnh đức Phật và do thiện duyên thúc đẩy, ngài đến gặp đức Phật
và hỏi về sự tu hành tán thối của Ngài, câu trả lời của đức Phật
khiến ngài phát khởi lòng tin xuất gia, và không bao lâu chứng quả
A-la-hán. Với bài kệ này, ngài tán thán bậc Đạo Sư:
94. Đảnh lễ đức Thế Tôn,
Thích tử bậc điềm lành,
Quả chứng này đạt được,
Là quả vị thượng thủ,
Pháp Ngài khéo thuyết giảng,
Là Chánh pháp tối thượng.
(XCV) Cakkupàla (Thera. 14)
Trong thời đức Phật hiện tại,
ngài sanh ở Sàvatthi, con của người điền chủ tên Mahàsuvanna,
được đặt tên là Pàla, ngài cũng được gọi là Pàla anh,
vì em ngài được gọi là Pàla em, cả hai anh em được cha mẹ giao phó
cho những công việc ở gia đình. Khi bậc Đạo Sư đến tinh xá Kỳ Viên, Pàla
anh giao gia sản cho người em và xuất gia. Sau sáu năm làm Sa-di, ngài đi
với sáu mươi Tỷ-kheo để học hỏi Chánh pháp. Các vị này lựa một
ngôi rừng gần một ngôi làng biên địa, tại chỗ ấy, dân làng là các
Phật tử cư sĩ, và ngài sống trong một chòi lá, sống hạnh viễn ly của
một vị tu hành.
Ngài bị đau mắt và một vị thầy
thuốc cho thuốc chữa, ngài không chịu nghe theo lời thầy thuốc, bệnh nặng
thêm. Ngài nghĩ: 'Thà làm cho chấm dứt các kiết sử của ta, còn tốt hơn
là chấm dứt bệnh đau mắt'. Như vậy, ngài bỏ qua bệnh đau mắt, chỉ
lo phát triển thiền quán, cho đến khi ngài chứng quả A-la-hán thời cũng
mù mắt luôn. Ngài được gọi là vị A-la-hán khô.
Các cư sĩ hỏi các Tỷ-kheo về
ngài và nghe nói ngài mù nên các cư sĩ hết lòng săn sóc cho ngài. Rồi
các Tỷ-kheo khác cũng chứng quả A-la-hán và đề nghị đến Sàvatthi (Xá-vệ)
để yết kiến bậc Đạo Sư. Nhưng ngài nói: 'Tôi yếu và mù, con đường
đi không phải là không nguy hiểm. Tôi sẽ làm trở ng婠cho các vị, các vị hãy đi trước, thay mặt tôi đảnh
lễ bậc Đạo Sư và các đại đệ tử khác, hãy nói với Pàla em
tôi về tình trạng của tôi, và gửi cho tôi một người giúp đỡ".
Cuối cùng, các Tỷ-kheo nhận lời đi, sau khi từ biệt các vị hộ chủ
và sắp đặt cho ngài một chỗ ở. Các Tỷ-kheo làm theo lời dặn của
ngài và Pàla em bảo người cháu tên là Pàlika đi đến giúp đỡ
ngài. Các Tỷ-kheo làm lễ xuất gia cho Pàlika, vì con đường đi không
có an toàn cho một người cư sĩ. Pàlika đi đến ngài và cả hai người
đều lên đường đi đến Sàvatthi. Giữa đường, Pàlika nghe một
phụ nữ hát và đến tình tự với người ấy. Ngài biết được nên đuổi
Pàlika đi, một mình đi đến Sàvatthi. Hạnh đức của ngài
làm cho chỗ ngồi của Sakka (Đế Thích) nóng và Sakka hiện hóa
một người dẫn đường cho ngài đi đến tinh xá Kỳ Viên, ngay vào buổi
chiều ấy. Trong khi ngài ở Kỳ Viên, Pàla em lo phụng dưỡng ngài,
ngài nói lên bài kệ như sau, khi ngài đuổi Pàlika đi.
95. Dầu ta có bị mù,
Dầu mắt ta hư hoại,
Dầu con đường ta đi,
Dầu gai góc khó khăn,
Ta sẽ tự mình đi,
Dấn thân trên đường ấy,
Nhưng ta không cùng đi,
Kẻ ác hạnh như vậy.
(XCVI) Khandasumana (Thera. 14)
Trong thời đức Phật hiện tại, tái
sanh trong một gia đình của vua Màlla, ngài được đặt tên là Khandasumana
(Bông lài), vì khi ngài sanh, bông lài nở hoa, ngài nghe đức Phật thuyết
pháp khi đức Phật trú ở tại rừng xoài của Cunda ở Ràvà,
xuất gia và chứng được sáu thắng trí. Rồi ngài nhớ đến đời sống
quá khứ khi ngài cúng một nhánh bông lài tại tháp của đức Phật Kassapa,
trong khi tất cả bông hái được đều thuộc về của vua. Nhận thấy cử
chỉ của ngài giúp ngài chứng được quả Niết-bàn, ngài nói lên bài kệ
như sau:
96. Do một bông từ bỏ,
Được hưởng tám ức năm,
Sống trong cảnh cõi trời,
Còn số năm còn lại,
Ta được sống tịch tịnh.
(XCVII) Tissa (Thera. 14)
Trong thời đức Phật hiện tại,
ngài sanh tại thành phố Roguva trong một gia đình vua chúa. Khi phụ vương
mất, ngài tiếp nối sự nghiệp của vua cha. Như một đồng minh với vua Bimbisàra,
ngài gửi vua các tặng vật châu báu, ngọc và y áo. Vua gửi ngài đời sống
của đức Phật vẽ trên tấm tranh và lý duyên khởi được khắc trên một
đĩa bằng vàng. Khi ngài thấy vật này, vì lời phát nguyện trước các đức
Phật quá khứ, vì nhân duyên đời sống cuối cùng, ngài suy tư định lý
ấy, quán sát qua lại nhiều lần, học thuộc lòng nhiều lần, cho đến
khi ngài cảm thấy dao động và đi đến kết luận: 'Nay ta đã được thấy
hình dung của Thế Tôn cùng với quá trình giáo lý của Ngài. Các dục đầy
những đau khổ, vậy ta sống đời sống gia đình làm gì?' Rồi ngài thoái
vị, xuất gia, cầm bát bằng đất và với một số quần chúng đi theo và
khóc than, như Hoàng tử Pukkusàti, ngài từ bỏ hoàng cung, đi đến Rajagaha
(Vương Xá). Tại đấy, ngài ở tại hang Sabhasondika và yết kiến Thế
Tôn. Nhờ Thế Tôn thuyết pháp, ngài chứng quả A-la-hán. Nói đến kinh
nghiệm bản thân, ngài nói lên bài kệ:
97. Từ bỏ trăm bình bát,
Bằng đồng, vàng quý giá,
Ta cầm lấy bình bát,
Làm bằng đất sét thường,
Đây là lần thứ hai,
Ta làm lễ quán đảnh.
(XCVIII) Abhaya (2) (Thera. 14)
Trong thời đức Phật hiện tại,
ngài sanh ở Sàvatthi, trong một gia đình Bà-la-môn, được đặt tên
là Abhaya. Sau khi nghe đức Phật thuyết pháp, ngài xuất gia. Một
hôm, ngài đi khất thực ở trong làng, thấy một nữ nhân ăn mặc rất đẹp
đẽ, tâm tư ngài bị dao động, khi trở về tịnh xá, ngài suy nghĩ: 'Thấy
một sắc pháp, tâm ta sanh cấu uế, ta đã phạm lỗi lầm'. Từ bỏ tâm tư
ấy, ngài phát triển thiền quán và chứng A-la-hán. Rồi ngài nói lên sự
sai lầm và sự thức tỉnh của ngài ngang qua bài kệ:
98. Thấy sắc, mất chánh niệm,
Tác ý tưởng luyến ái,
Tâm cảm thọ say mê,
Đắm trước tưởng an trú,
Các lậu hoặc tăng trưởng,
Đưa đến gốc sanh hữu.
(XCIX) Uttiya (Thera. 14)
Ngài tái sanh ở Kapilavatthu,
trong thời đức Phật hiện tại, trong một gia đình vương tộc Thích-ca,
được đặt tên là Uttiya. Khi đến tuổi trưởng thành, ngài chứng
kiến sức mạnh của đức Phật, khi ngài đến thăm các gia đình bà con của
ngài, ngài khởi lòng tin và xuất gia. Trong thời kỳ tu học, ngài đi vào
làng khất thực, nghe một nữ nhân ca hát, thiền định của ngài bị thối
thất và lòng dục khởi lên. Chế ngự với sức mạnh suy tư, ngài bước
vào tịnh xá rất dao động, ngài ngồi thiền định vào buổi trưa, phát
triển thiền quán, chứng quả A-la-hán.
Rồi ngài nói lên sự giải thoát của
ngài khỏi đau khổ sanh tử, nhờ nhàm chán các dục trong bài kệ sau đây:
99. Nghe tiếng, mất chánh niệm,
Tác ý tưởng luyến ái,
Tâm cảm thọ say mê,
Đắm trước tưởng an trú,
Các lậu hoặc tăng trưởng,
Đưa đến nhiễm luân hồi.
(C) Devasabha (II) (Thera. 14)
Trong thời đức Phật hiện tại,
ngài tái sanh trong một gia đình hoàng tộc Thích-ca, và được đặt tên
là Devasabha. Khi lớn lên ngài khởi lòng tin khi Thế Tôn giải quyết
sự tranh chấp giữa dòng họ Thích-ca và dòng họ Koliya, ngài xin quy
y ba ngôi báu. Khi đức Phật ở vườn cây bàng, ngài đi đến gặp Thế Tôn,
lần này ngài xuất gia, ngài chứng quả A-la-hán , trú trên an lạc giải
thoát, ngài nói lên sự phấn khởi của ngài với bài kệ như sau:
100. Thành tựu chánh tính tấn,
Sở hành trên niệm xứ,
Tràn đầy hoa giải thoát,
Sẽ nhập diệt, vô lậu.
Pha孠Mười Một [^]
(CI) Belatthakàni (Thera. 15)
Tái sanh trong thời đức Phật hiện
tại ở Sàvatthi trong một gia đình Bà-la-môn, ngài được đặt tên
là Belatthakàni. Sau khi nghe đức Phật thuyết giảng, ngài xuất gia,
tu tập chỉ quán trong một khu rừng ở Kosala. Nhưng ngài rất biếng
nhác và hay nói lời thô ngữ, do vậy tâm tư ngài không chơn chánh để tu
tập, Thế Tôn biết được thiền quán chín muồi của ngài, khích lệ
ngài với bài kệ như sau:
101. Từ bỏ đời cư sĩ,
Trách nhiệm chưa làm xong,
Dùng miệng như cái cày,
Bụng ăn no, biếng nhác,
Như con heo to lớn,
Đồ ăn thật đầy đủ,
Kẻ nhác lại liên tục,
Đi đến chỗ thai tạng.
Như thấy đức Bổn Sư trước mặt,
ngài cảm thấy xúc động mãnh liệt khi nghe bài kệ này và triển khai thiền
quán, không bao lâu chứng quả A-la-hán, ngài dùng bài kệ này nói lên
chánh trí của ngài.
(CII) Setuccha (Thera. 15)
Trong thời đức Phật hiện tại,
ngài sanh làm con một vị Của địa phương. Không thể giữ nước nhà độc
lập, ngài bị mất ngôi vua. Lang thang trong nước với tâm tư sầu khổ, ngài
thấy và nghe Thế Tôn thuyết pháp, xuất gia, chứng quả A-la-hán. Cân nhắc
trong bài kệ, chống đối đời thế tục, ngài nói lên chánh trí của
ngài:
102. Bị kiêu mạn lừa đảo,
Tâm uế nhiễm trong hành,
Lợi bất lợi, dao động,
Họ không chứng thiền định.
(CIII) Bandhura (Thera. 15)
Trong thời đức Phật hiện tại,
ngài sanh ở thành Silàvatì, con của một người nghị sĩ được đặt
tên là Bandhara. Một hôm, đi đến Sàvatthu có công việc, ngài
đi với một số cư sĩ đến ngôi tinh xá, nghe Thế Tôn thuyết giảng, khởi
lòng tin, xuất gia và chứng quả A-la-hán. Để đền ơn vị vua của mình,
đã giúp đỡ cho ngài thành công, ngài đi đến Sìlavatì để thuyết
pháp, giảng cho vị vua về Bốn sự thật. Vị vua trở thành một Phật tử,
xây dựng một ngôi tinh xá lớn đặt tên là Sudassana, cúng dường
cho ngài. Ngài cúng dường tất cả cho giáo hội, đi khất thực như lúc trước
và ngài muốn đi đến Sàvatthi. Các Tỷ-kheo nói với ngài: 'Hãy ở lại
đây với chúng tôi, nếu Hiền giả thiếu thốn điều gì, chúng tôi sẽ
tìm kiếm cho Hiền giả!'. Ngài trả lời: 'Tôi không có cần điều gì
khác, tôi sống với những gì tôi có được. Tôi tự bằng lòng với vị
của Chánh pháp'. Và ngài nói lên bài kệ:
103. Ta không có cần thiết,
Việc này hay vật này,
Ta sống trong hạnh phúc,
Thọ hưởng được pháp vị.
Sau khi uống vị ngọt,
Tối thượng và đệ nhất,
Ta sẽ không thân thiết,
Với thuốc độc nọc độc.
(CIV) Khitaka (Thera. 15)
Trong thời đức Phật hiện tại,
ngài sanh ở Sàvatthi (Xá-vệ), trong gia đình Bà-la-môn. Khi lớn lên,
nghe danh tiếng của ngài Mahà Moggallàna (Đại Mục-kiền-liên) về thần
thông lực, ngài nghĩ: 'Ta rồi cũng sẽ như vậy'. Thúc đẩy bởi thiện
duyên đời trước, ngài xuất gia tinh tấn tu tập chỉ và quán, không bao
lâu chứng được sáu thắng trí. Rồi dùng sáu thắng trí ấy, ngài bắt
đầu thi ơn cho chúng sanh với thần túc thông và tha tâm thông. Khi các Tỷ-kheo
hỏi ngài: 'Hiền giả Khitaka, có phải Hiền giả dùng thần thông?',
ngài trả lời với bài kệ:
104. Thân ta thật nhẹ nhàng,
Cảm xúc hỷ lạc lớn,
Như bông thổi trước gió,
Thân ta nhẹ trôi bay.
(CV) Malytavambha (Thera. 15)
Trong thời đức Phật hiện tại,
ngài sanh trong một gia đình Bà-la-môn, ở thành phố Kurukaccha. Ngài
được Trưởng lão Bacchabhu cảm hóa và xuất gia, tu tập thiền
quán, ngài trú tại chỗ đồ ăn khất thực khó kiếm, chỗ nào ba đồ vật
dụng cần thiết khó kiếm, còn đồ ăn khất thực dễ kiếm thời ngài bỏ
đi. Tiếp tục như vậy, và nhờ thiện duyên đời trước, ngài trở thành
bậc Đại nhân, phát triển thiền quán và chứng được quả A-la-hán. Suy
nghĩ trên quả chứng của mình, ngài nói lên bài kệ:
105. Ta không muốn an trú,
Khi ta không vừa ý,
Chỗ nào có lạc thú,
Ta liền rời bỏ đi,
Tại chỗ nào mục đích,
Không phải không liên hệ,
Chỗ ấy, người có mắt,
Có thể an trú được.
(CVI) Suhemanta (Thera. 15)
Trong thời đức Phật tại thế, ngài
sanh ở nơi biên địa, con một Bà-la-môn giàu có, ngài đến nghe đức Phật
thuyết pháp, tại vườn Lộc Uyển ở thành phố Sankassa, Ngài xuất
gia và trở thành người tụng đọc ba Tạng, cuối cùng chứng được sáu
thắng trí. Ngài suy nghĩ: 'Ta đã được những gì một người đệ tử có
thể chứng. Vậy ta hãy phục vụ cho giáo hội'. Rồi ngài thuyết giảng
cho các Tỷ-kheo và giải quyết các vấn đề khó khăn của các vị ấy. Một
hôm, ngài nói với đại chúng và các người có trí như sau:
106. Tại chỗ nào mục đích,
Trăm tánh, tướng ẩn chứa,
Kẻ ngu thấy một phần,
Kẻ trí thấy trăm phần.
Như vậy, vị Trưởng lão nói lên
trước các Tỷ-kheo về trí tuệ, phân tích biệt tài của ngài.
(CVII) Dhammasava (Thera. 15)
Sanh tại xứ Magadha (Ma-kiệt-đà),
trong một gia đình Bà-la-môn, bị thúc đẩy bởi điều kiện chín muồi,
ngài chọn đời sống xuất gia, bỏ đời sống thế tục. Tìm gặp bậc Đạo
Sư ở núi Nam Sơn, ngài nghe bậc Đạo Sư thuyết pháp, xin xuất gia, sau một
thời gian chứng quả A-la-hán. Hoan hỷ với quả chứng của mình, ngài nói
lên bài kệ:
107. Cân nhắc, suy tư xong,
Ta xuất gia, không nhà,
Ba minh ta đạt được,
Lời Phật dạy, làm xong.
(CVIII) Phụ Thân Của Dhammasava
(Thera. 15)
Ngài theo gương người con, nói rằng:
'Con ta từ bỏ đời sống thế tục khi còn trẻ như vậy, sao ta không noi
theo gương?' Rồi ngài tìm gặp Thế Tôn xuất gia, không bao lâu chứng quả
A-la-hán và nói lên bài kệ:
108. Với tuổi trăm hai mươi,
Ta xuất gia không nhà,
Ba minh ta đạt được,
Lời Phật dạy, làm xong.
(CIX) Langha Rakkhita (Thera. 16)
Trong thời đức Phật tại thế ,
sanh trong một gia đình giàu có ở Sàvatthi. Ngài tìm được lòng tin,
xuất gia, lấy một đề tài để thiền quán, và cùng với một Tỷ-kheo sống
trong rừng. Không xa chỗ ngài ở, có con nai mẹ nuôi con nai con trong một đám
cây rậm rạp, vì thương con, con nai mẹ không đi xa được, nên phải đói
khát, không đủ cỏ, nước gần đó. Thấy vậy, ngài nói: 'Thật vậy, thế
giới này bị ái triền trói buộc, sống trong đau khổ, không thể chặt đứt
được!'. Với cảm thọ ấy để khích lệ, ngài phát triển thiền quán,
chứng quả A-la-hán. Thấy bạn mình nuôi dưỡng nhiều tư tưởng sai lầm,
ngài giáo giới bạn mình với bài kệ như sau:
109. Dầu có sống cô độc,
Với lòng thương từ mẫn,
Của bậc đã lo nghĩ,
Đến hạnh phúc tối thượng,
Vị này vẫn không nghĩ,
Đến lời dạy Bổn Sư.
Như vậy vị ấy sống,
Với căn còn mộc mạc,
Chẳng khác con nai cái,
Non yếu trong khu rừng.
Khi nghe những lời này, vị Tỷ-kheo
kia bị dao động mạnh, phát triển thiền quán và chứng quả A-la-hán.
(CX) Usabha (Thera. 16)
Trong thời đức Phật hiện tại,
ngài sanh trong một gia đình giàu có ở Kosala, ngài khởi lên lòng tin
khi bậc Đạo Sư nhận lãnh tinh xá Jetavana (Kỳ Viên). Sau khi hành
trì hạnh Sa-di, ngài sống trong rừng dưới chân núi. Vào mùa mưa, các mây
xả mưa xuống cây cỏ trong rừng, các bụi cây nhóm cây đều đầy những
hoa lá. Rồi ngài từ hang đi ra, thấy cây cối xanh tươi đẹp nên nghĩ rằng:
'Các cây và các cây lau này không có ý thức, tuy vậy với mùa mưa tiếp sức,
chúng được lớn mạnh. Sao ta lại không làm lớn mạnh các đức tánh tốt
đẹp khi ta đã đạt thời tiết thuận tiện?' Rồi ngài nói lên bài kệ,
tuyên bố chánh trí của ngài, và với tinh tấn nghị lực, ngài chứng quả
A-la-hán.
110. Những cây được vươn cao,
Nhờ mây cao tưới mát,
Với mưa mới thấm nhuần,
Được xanh tươi lớn mạnh,
Đối với U-xa-bha,
Ưa thích sống viễn ly,٠thức được rừng núi,
Vị ấy khiến sanh khởi,
Rất nhiều điều tốt đẹp.
Phẩm Mười Hai [^]
(CXI) Jenta (Thera. 16)
Trong thời đức Phật hiện tại,
ngài sanh trong nước Magadha (Ma-kiệt-đà), tại làng Jenta, con một
vua địa phương. Khi đang còn trẻ, vì nghiệp duyên thúc đẩy, ngài muốn
xuất gia, suy tư đến đời sống thoát tục. Ngài nghe bậc Đạo Sư thuyết
pháp, rồi xuất gia. Tinh cần tu tập, hân hoan trong thiền quán, ngài chứng
quả A-la-hán. Suy tư đến quả chứng của mình, nhớ đến những phân vân
phải gặp lúc trước, ngài phấn khởi nói lên bài kệ:
111. Khó thay, đời xuất gia,
Khó thay, đời cư sĩ,
Sâu kín thay, Chánh pháp,
Khó kiếm thay, tài sản,
Lựa chọn thật khó khăn,
Nếp sống này, sống khác,
Khi tâm trí, luôn luôn,
Nghĩ đến lẽ vô thường.
(CXII) Vacchagotta (Thera. 16)
Trong thời đức Phật hiện tại,
ngài sanh ở Ràjagaha (Vương Xá), con một Bà-la-môn giàu có. Vì có đến
bốn vị Trưởng lão tên Vaccha, ngài được gọi là Vacchagotta.
Khi đến tuổi trưởng thành, giỏi về Bà-la-môn giáo điển, ngài cảm thấy
không thỏa mãn, vì không tìm thấy lõi cây trong sự học hỏi ấy, sau
ngài trở thành một du sĩ. Nhờ vậy, ngài gặp bậc Đạo Sĩ, bằng lòng với
những câu trả lời, ngài xuất gia, và sau một thời gian, chứng được sáu
thắng trí, hân hoan với quả chứng và nếp sống của mình, ngài nói lên
bài kệ:
112. Ta chứng được Ba minh,
Đạt được đại thiền định,
Tâm chỉ được thiện xảo,
Ta đạt được mục đích,
Lời Phật dạy làm xong.
(CXIII) Vanavaccha (Thera. 16)
Trong thời đức Phật hiện tại,
ngài sanh làm con một Bà-la-môn giàu có ở Ràjagaha (Vuơng Xá), được
đặt tên là Vanavaccha. Ngài khởi lòng tin khi bậc Đạo Sư hội kiến
với vua Bimbisàra (Bình-sa). Sau ngài xuất gia, chứng quả A-la-hán. Khi
đã chứng quả A-la-hán, ngài sống trong rừng, thiên tu hạnh viễn ly, do vậy
được gọi là Vanavaccha. Một hôm, ngài muốn giúp ích cho bà con đi
đến Ràjagaha, sống trong một chỗ ở nhỏ, và nói với họ nếp sống
của mình. Các bà con yêu cầu ngài dùng bài kệ này nói lên ngài ưa thích
sống ở rừng núi và hành trì hạnh viễn ly:
113. Dưới tảng đá, băng đá
Có nước suối, trong chảy,
Có khỉ và có nai,
Lai vãng sống gần bên,
Cỏ cây bao trùm nước,
Núi rừng ấy, ta ưa.
Bài kệ này trở thành lời nói
chánh trí của ngài.
(XIV) Adhimutta (Thera. 16)
Trong thời đức Phật hiện tại,
ngài sanh trong một gia đình Bà-la-môn giàu có ở Sàvatthi, tên là Adhimutta.
Ngài cảm thấy bất mãn khi thấy giáo lý Bà-la-môn không có gì căn bản.
Chứng kiến uy nghi đức độ của đức Phật khi tinh xá Kỳ Viên được dâng
cúng, ngài xuất gia và không bao lâu chứng quả A-la-hán, ngài giáo giới
các Tỷ-kheo sống với ngài, các vị này rất là lực lưỡng, với bài kệ
sau đây:
114. Trong nếp sống tâm tư,
Hướng về hạnh từ bỏ,
Với thân thể thô lỗ,
Nặng nề như thế này,
Nếu ham muốn thân thể,
Được thọ hưởng các lạc,
Từ đâu thành tựu được,
Hạnh của bậc Sa-môn?
(CXV) Mahànàma (Thera. 16)
Trong thời đức Phật tại thế, ngài
sanh ở Sàvatthi trong gia đình một Bà-la-môn, được đặt tên là Mahànàma,
ngài được nghe Thế Tôn thuyết pháp, khởi lòng tin và xuất gia. Lấy một
đề tài làm thiền quán, ngài sống trên một ngọn đồi tên là Nesàdka.
Không thể chận đứng được các dục tưởng khởi lên, ngài tuyên bố: 'Đời
này của ta có ý nghĩa gì, với tâm tư uế nhiễm như vậy'. Tự nhàm chán
với chính mình, ngài leo lên một đỉnh núi, và như muốn lao mình xuống,
ngài nói với chính mình như nói với một người khác: 'Ta sẽ giết nó!'
với bài kệ như sau:
115. Hãy xem, sao đời nay,
Lại chấm dứt ở đây,
Với hòn núi nhiều ngọn,
Và nhiều cây cối này?
Núi Nesàdaka,
Một ngọn núi có danh,
Rập rạp với cỏ cây,
Che kín trùm tất cả.
Tự mình trách móc như vậy, vị
Trưởng lão phát triển thiền quán và chứng quả A-la-hán. Bài kệ trên trở
thành lời tuyên bố chánh trí của ngài.
(CXVI) Pàràpariya (Thera. 17)
Trong thời đức Phật hiện tại,
ngài sanh trong một gia đình Bà-la-môn ở Ràjagaha (Vương Xá) và trở
thành rất giỏi trong ba tập Vệ-đà. Vì ngài thuộc dòng họ Pàràpara,
ngài được gọi là Pàràpariya và dạy các bùa chú. Ngài thấy oai
nghi đức độ của đức Bổn Sư ở Pàràjagaha, xin xuất gia và chẳng
bao lâu chứng quả A-la-hán. Nghĩ đến đời sống hành đạo của mình,
ngài nói lên sự phấn khởi hân hoan của ngài, ngang qua bài kệ:
116. Từ bỏ sáu xúc xứ,
Căn môn khéo chế ngự,
Gốc tà ác, nhổ sạch,
Ta đạt lậu hoặc tận.
Bài kệ này trở thành lời tuyên bố
chánh trí của ngài.
(CXVII) Yasa (Thera. 17)
Trong thời đức Phật hiện tại,
ngài sanh trong một gia đình nhân sĩ rất giàu có ở Benare (Ba-la-nại).
Ngài được nuôi dưỡng rất tinh tế, và có ba lâu đài hợp với ba mùa.
Một đêm, do nhân duyên quá khứ thúc đẩy ngài thấy cảnh bất tịnh của
những người hầu cận ngài. Quá xúc động trước cảnh tượng ấy, ngài
đi đôi dép vàng, từ bỏ thành, nhà và được chư Thiên mở cửa thành
cho. Ngài đi đến Isipatana (Chư Thiên đọa xứ), vừa đi vừa than 'Ôi
sầu khổ thay! Ôi nguy hiểm thay!'. Lúc ấy, Thế Tôn đang đi ngoài trời
ở Isipatana, thấy Yasa như vậy liền gọi: 'Hãy đến đây, này
Yasa! Ở đây, không có sâu khổ, không có nguy hiểm!'. Nghe vậy, ngài
rất hoan hỷ, cởi dép để một bên, ngồi xuống bên cạnh Thế Tôn. Bậc
Đạo Sư thứ lớp thuyết giảng cho Yasa về Bốn sự thật, khi giảng
xong. Ngài trở thành một Phật tử. Và khi đức Phật thuyết giảng cho phụ
thân Yasa đến kiếm ngài, ngài chứng quả A-la-hán.
Rồi đức Phật đưa bàn tay mặt
ra đón Yasa và nói: 'Hãy đến, này Tỷ-kheo', khi nói vậy, tóc của Yasa
được cắt ngắn lại bằng hai ngón tay và có được đầy đủ tám vật
cần dùng. Suy tư đến quả chứng và nếp sống của mình, ngài cảm thấy
hân hoan khi nghe hai chữ: 'Hãy đến đây, Tỷ-kheo' và nói lên bài kệ:
117. Khéo thoa xức, khéo mặc,
Dùng mọi loại thời trang,
Ta chứng được Ba minh
Lời Phật dạy làm xong.
(CXVIII) Kimliba (Thera. 17)
Trong thời đức Phật hiện tại,
ngài sanh ở Kapilavatthu (Ca-tỳ-la-vệ), trong một gia đình một vị
vua dòng họ Thích-ca, tên là Kimbila, ngài hưởng được tài sản rất
nhiều. Bậc Đạo Sư thấy được thiền quán của ngài chín muồi khi ngài
ở Anupiya, để khích lệ ngài, Thế Tôn cho hiện lên một nữ nhân rất
đẹp trong tuổi trẻ và làm cho ngài thấy nữ nhân ấy từ tuổi trẻ bước
qua tuổi già. Kimbila thấy vậy rất xúc động và nói lên bài kệ:
118. Như bị lời trù yếm,
Tuổi già đến áp đảo,
Dung sắc bị đổi khác,
Nhưng cũng dung sắc trước;
Vị ấy như thế nào,
Không có gì thay đổi,
Nhưng ta chớ tự ngã,
Có gì đã đổi khác.
Nghĩ đến lẽ vô thường, ngài cảm
thấy dao động mạnh, và đi đến bậc Đạo Sư, nghe pháp, xuất gia và sau
một thời gian, chứng quả A-la-hán. Ngài nhấn mạnh cái nhìn thường hằng
trước của ngài đối với sự vật, và nói lại bài kệ, này như nói
lên chánh trí của ngài.
(CXIX) Vajji-Putta (Thera. 17)
Trong thời đức Phật hiện tại,
ngài sanh làm con một vị vua Licchaivì ở Vesàli, và được gọi
là con của Vajji, vì phụ thân thuộc về dòng họ này. Khi còn trẻ,
thiên về huấn luyện voi, thúc đẩy bởi nhân duyên chín muồi để giải
thoát, ngài đi đến tinh xá đúng lúc bậc Đạo Sư thuyết giảng, sau khi
nghe, ngài xuất gia, sau một thời gian chứng sáu thắng trí.
Sau một thời gian, sau khi bậc Đạo
Sư vừa nhập Niết-bàn, ngài cùng với các bậc Trưởng lão thỏa thuận cố
gắng duy trì Chánh pháp không có suy suyển, và cùng với các vị Trưởng lão
đi từ chỗ này đến chỗ kia. Một hôm ngài thấy Tôn giả Ananda đang
thuyết pháp cho một số đông người, để khích lệ Tôn giả Ananda
chứng quả cao hơn, ngài nói lên bài kệ này:
119. Hãy đi đến khu rừng,
Rậm rạp những rễ cây,
Hãy để cho Niết-bàn,
Chìm sâu vào tâm người,
Hỡi này Go-ta-ma!
Hãy tu tập thiền định,
Việc làm lăng xăng này,
Có nghĩa gì cho ông.
(CXX) Isidatta (Thera. 17)
Trong thời đức Phật tại thế, ngài
sanh trong xứ Avanti, tại vườn Velugàma, làm con một người lữ
hành trưởng, ngài trở thành bạn của Citta, một gia chủ ở Macchikasanda,
bằng cách giao thiệp thư từ đầu cho hai người chưa gặp nhau. Citta
viết cho ngài về sự tuyệt diệu của đức Phật, gửi cho ngài tư liệu
về tổ chức giáo hội, ngài cảm thấy xúc động mạnh và xin xuất gia, với
sự chỉ đạo của Mahà Kaccàna (Đại Ca-chiên-diên). Cuối cùng ngài
chứng được sáu thắng trí, ngài quyết định đi đến yết kiến đức
Phật, từ biệt Trưởng lão, và đi đến xứ Trung biên (thung lũng sông Hằng)
yết kiến đức Bổn sư. Bậc Đạo Sư hỏi ngài về sự tiến bộ trên
đường tu hành, ngài trả lời: 'Từ khi con tu tập trong Pháp và Luật của
Ngài, mọi sầu khổ đều chấm dứt, và con sống không có sợ hãi'. Rồi
ngài nói lên chánh trí của mình với bài kệ như sau:
120. Năm uẩn được rõ biết,
Đứng với rễ chặt đứt,
Khổ diệt đã đạt được,
Lậu hoặc diệt, ta chứng.