- PHẬT GIÁO TẠI VIỆT NAM
- Thích Nguyên Tạng
PHẦN C
NHẬN ĐỊNH VÀ KẾT LUẬN
Phật giáo từ lâu đã thâm nhập vào tâm hồn, nếp nghĩ, lối
sống của dân tộc Việt Nam và đã trở thành bản chất và bản sắc của
dân tộc Việt Nam. Trong bài xã luận của tạp chí Phật giáo Việt Nam đã
viết : "Trong tâm hồn dân tộc Việt Nam thật đã sẵn có mầm móng
tinh thần Phật giáo. Hèn gì mà Đạo Phật với dân tộc Việt Nam trong gần
hai ngàn năm nay, bao giờ cũng theo nhau như bóng với hình trong cuộc sinh hoạt
toàn cầu. Đã là viên đá nền tảng cho văn hóa dân tộc, cố nhiên Phật
giáo Việt Nam vĩnh viễn phải là một yếu tố bất ly của cuộc sống
toàn diện. Ngày nay những hào nhoáng của một nền văn minh vật chất đã
làm mờ mắt một số đông người, nhưng cơ bản của nền văn hóa dân tộc
đang còn bền chặt, khiến cho người Việt Nam dù có bị lôi cuốn phần
nào trong một thời gian, rồi cũng hồi đầu trở lại với cội nguồn yêu
dấu ngàn xưa...". (29)
Thật vậy, Đạo Phật đã ảnh hưởng
đến mọi sinh hoạt của người Việt từ triết lý, tư tưởng, đạo đức,
văn học, nghệ thuật cho đến phong tục tập quán, nếp sống nếp nghỉ...
tìm hiểu và nghiên cứu về "Sự ảnh hưởng của Phật giáo trong đời
sống người Việt", chúng ta càng thấy rõ nhận định trên. Từ quan
niệm nhân sinh quan, thế giới quan, đạo lý, thẩm mỹ cho đến lời ăn tiếng
nói của quảng đại quần chúng ít nhiều đều chịu ảnh hưởng của triết
lý và tư tưởng Phật giáo. Những câu nói đầu lưỡi "ở hiền gặp
lành", "tội nghiệp", "hằng hà sa số", "ta bà thế
giới"... là điều phổ biến trong quan hệ ứng xử giữa mọi người,
các ngày đại lễ Phật giáo, ngày rằm, mùng một hay lễ tết dân tộc mọi
người dân dù bận rộn đến mấy cũng vài lần trong đời đến viếng cảnh
chùa để chiêm bái chư Phật, chung vui lễ hội hoặc để gần gũi, tìm hiểu
những di tích lịch sử văn hóa của dân tộc, Chùa làng một thời đã đóng
vai trò trung tâm trong sinh hoạt văn hóa tinh thần cộng đồng làng xã của
người Việt và chúng ta không thể phủ nhận ý kiến trong quyển "văn
hóa Việt Nam tổng hợp 1985 - 1995" : "Nếu không có những hoạt động
Phật giáo lịch đại thì chúng ta sẽ mất đi hơn nửa số di tích và danh
lam thắng cảnh mà hiện nay ta tự hào" (30). Tại sao Phật giáo đã để
lại nhiều dấu ấn sâu đậm trong tâm hồn, tình cảm, trong phong tục tập
quán và cảnh quan của dân tộc Việt Nam như vậy ? Nhìn lại lịch sử và
văn hóa dân tộc, ta thấy rằng ngay từ những thế kỷ đầu công nguyên
Phật giáo đã truyền vào Việt Nam và tư tưởng, triết học Phật giáo
có nhiều điểm phù hợp với tâm tư, tình cảm, đạo lý dân tộc nên đã
được người Việt Nam nhanh chóng tiếp nhận và dung hóa. Người Việt vốn
hiền lành, hiếu hòa, hiếu sinh, chân thật, yêu thương đồng loại. Đạo
Phật thì dạy con người biết ăn ở hiền lành, thấy rõ lẽ phải trái,
bỏ ác làm lành, cải tà quy chánh trau dồi đức hạnh và thăng hoa trí tuệ,
cho nên được quảng đại quần chúng chấp nhận. Qua quá trình lịch sử,
trải qua bao cuộc biến đổi thăng trầm của đất nước, Phật giáo đã
khẳng định mình và có một chỗ đứng vững chắc trong lòng của dân tộc,
tồn tại và phát triển cùng với dân tộc. Rõ ràng Phật giáo đã đóng
góp cho dân tộc ta nhiều thành tựu đáng kể về kinh tế, chính trị, văn
hóa và xã hội. Lịch sử đã chứng minh những giai đoạn hiểm nghèo của
đất nước trước họa xâm lăng; nhiều vị thiền sư Phật giáo, đồng bào
Phật tử đã chung lưng đấu cật với dân tộc, chống giặc, bảo vệ non
sông, tranh đấu cho công bằng và tự do. Gương sáng của thiền sư Khuông
Việt thiền sư Vạn Hạnh còn kia, công lao lớn của vua Trần Nhân Tông đối
với đất nước và dân tộc còn đó, tiếng chuôntg thức tỉnh của Hòa
thượng Thích Quảng Đức vẫn còn vang vọng đâu đây... Phật giáo đã từng
đóng một vai trò trong việc củng cố tinh thần đoàn kết của toàn dân
và đấu tranh bảo vệ đất nước. Khi đất nước hòa bình, văn hóa và
dân tộc có điều kiện phát triển, Phật giáo cũng góp phần không nhỏ
làm nên những tinh hoa văn hóa của dân tộc. Những mái chùa cong vút gần
gũi, duyên dáng, những tượng đài Thích Ca, tượng Quan Âm nghìn mắt,
nghìn tay, các bộ tượng La Han với những đường nét tinh xảo, sống động
dưới con mắt thán phục và cung kính của du khách quốc tế, những lễ hội
rộn ràng, những áng văn chương trác tuyệt... mãi mãi là niềm tự hào của
người Việt Nam.
Tuy nhiên, chúng ta cần phải nhìn
nhận rằng chính tinh thần khai phóng, dung hòa và phương tiện của Phật
giáo VN đã bị một số người lợi dụng và cố tình hiểu sai lạc đi,
biến Phật giáo, chùa chiền thành một nơi xa lánh, tách biệt với xã hội,
cúng kiến mê tín và bị kẻ xấu lợi dụng để xin xăm, bói quẻ, đốt
vàng mã, là những sinh hoạt biến dạng vốn không phải của Đạo Phật.
Người viết bài này đã hơn một lần cảm thấy hổ thẹn, khi nghe các
nhà nghiên cứu tôn giáo nước ngoài đề cập đến nhiều loại hình mê
tính dị đoan mà họ đã mục kích được khi đến thăm các chùa ở Việt
Nam. Do đó, người viết thiết nghĩ, đánh giá về tầm ảnh hưởng về vị
trí và vai trò Phật giáo trong nền văn hóa và lịch sử dân tộc cần phải
dựa trên tinh thần khoa học và khách quan để thấy những mặt thiếu sót,
lạc hậu, tệ nạn để có thể hạn chế, loại bỏ cũng như mặt tích cực,
hữu ích để duy trì và phát triển.
Trong bối cảnh đất nước đang
chuyển mình để hòa nhập vào trào lưu phát triển với thế giới, Việt
Nam cần phải mở cửa để giao lưư với bạn bè quốc tế ngỏ hầu tiếp
thu và học tập những tiến bộ khoa học kỹ thuật hiện đại. Điều đó
sẽ dẫn đến sự du nhập nhiều luồng văn hóa ngoại lai. Trong đó có
cái tốt, có cái xấu, làm sao chúng ta có thể phân biệt và tiếp thu cái
tốt và giải trừ cái xấu ? Đây là một câu hỏi lớn cho các nhà giáo dục,
đạo đức, xã hội, tôn giáo... và nó đã trở thành một vấn đề của
quốc gia chứ không phải chỉ là chuyên cá nhân hay riêng tư nữa. Lời giải
đáp rõ ràng nhất là nếu chúng ta có một nền văn hóa lành mạnh; đậm
đà bản sắc dân tộc với những tư tưởng truyền thống tốt đẹp sẽ
giúp chúng ta nhận định, chắc lọc và cũng là liều thuốc tốt nhất
giúp chúng ta chống lại những cặn bã văn hóa ngoại nhập hoặc văn hóa
mê tín phát sinh từ bản địa. Những yếu tố tích cực của Phật giáo
là một phần tư tưởng văn hóa Việt sẽ cùng với văn hóa dân tộc Việt
làm nhiệm vụ chọn lọc và phát triển văn hóa Phật giáo và văn hóa dân
tộc trong thời điểm hiện nay là hết sức cần thiết và cấp bách./.
CHÚ THÍCH:
(1) Gồm các tài liệu lịch sử
giá trị hiện nay là :
- Phật giáo Việt Nam từ khởi
nguyên đến thế kỷ XIII (nguyên tác chữ Hán của Trần Văn Giáp, Tuệ Sỹ
dịch ra Việt ngữ, Tu thư Viện Đại Học Vạn Hạnh xb Sài Gòn 1967).
- Việt Nam Phật giáo sử lược.
Thích Mật Thể, Minh Đức, Đà Nẵng, 1970.
- Việt Nam Phật giáo sử luận.
Nguyễn Lang, nhà xuất bản văn học, Hà Nội, 1994.
- Lịch sử Phật giáo Việt Nam,
Nguyễn Tài Thư (chủ biên) nhà xuất bản khoa học xã hội, Hà Nội 1988.
(2) Sách A Corelated History of the
far East của Maria Penkala ghi : "C. 240 Buddist introduced into Ceylon by
Mahendra, Son of Asoka, Kingdom of Au Lac, The history of the Black river".
(3) Lịch sử Bang giao Việt Nam
và Đông Nam Á, GS TS Phan Lạc Tuyên, viện đào tạo mở rộng khoa Đông Nam
Á Học, Thành Phố Hồ Chí Minh, 1993.
(4) Bài "Phải chăng Đồ Sơn
là nơi đầu tiên nước ta tiếp xúc với Đạo Phật" trong sách Phật
giáo, văn hóa và dân tộc "trang 12, Hà Nội, 1990.
(5) Thiền tuyển Tập Anh, trang
98. Lê Mạnh Thát, bản Ronéo, 1976.
(6) "Những con đường tơ lụa"
tạp chí Unesco số tháng 3 năm 1989. Ferdinad Von Richthojen, một nhà địa lý,
địa chất người Đức, gọi những con đường thương mại nối liền Đông
Tây ấy là Seidenstrassen. Đó là con đường truyền bá tư tưởng, kỹ thuật,
tôn giáo, nghệ thuật và đã góp phần vào sự giao phối giữa các nền văn
minh.
(7) Lịch sử Phật giáo thế giới,
tập II, Tịnh Hải pháp sư, nhà xuất bản Đại Học và giáo dục chuyên
nghiệp, Hà Nội, 1992.
(8) Phật giáo với dân tộc,
trang 2, Thích Thanh Từ, thành hội Phật giáo TP. HCM xuất bản, 1992.
(9) Theo Tìm về bản sắc văn hóa
Việt Nam, trang 483, tiến sĩ Trần Ngọc Thêm, NXB TP. HCM 1996.
(10) Tiền thân chùa Một Cột
(Hà Nội) sau này, chùa Diên Hựu xây năm 1049 với quy mô rất to lớn.
(11) Theo tài liệu mới nhất là
sách Nam Hà Di tích và thắng cảnh (Sở VHTT Nam Hà, 1994).
(12) Văn phòng II được dời về
thiền viện Quảng (số 294 Nam Kỳ Khởi Nghĩa, quận 3, TP. HCM) từ đầu
năm 1993.
(13) Hội nghị tổ chức tại Thiền
viện Quảng Đức, TP. Hồ Chí Minh, từ ngày 13 - 16 / 01/ 1994.
(14) Con số có thể cao hơn vì việc
thống kê chưa hoàn tất.
(15) Theo Bách Gia Chư Tử, NXB TP.
HCM, 1992.
(16) Có các vị như Võ Tắc
Thiên, Lương Võ Đế
(17) Pháp Vân, Pháp Vũ, Pháp Lôi
và Pháp Điển.
(18) Sự tích Man Nương kể rằng
: "Khi đẽo tới cây, chỗ ngày xưa sư khâu Đà La giấu người con gái,
thì chỗ ấy đã hóa thành một phiến đá rất cứng. Búa rìu của thợ đẽo
vào bị sứt mẻ hết. Mới lấy phiến lá ném xuống nước, phiến đá ấy
phóng ra hào quang... mọi người thấy vậy liền vớt phiến đá lên và rước
vào điện Phật mà thờ". Theo lịch sử Phật giáo Việt Nam, Hà Nội,
1988, trang 49.
(19) Xem bài "Đạo Phật Việt
Nam qua cái nhìn của hai Phật tử Đan Mạch". Thích Nguyên Tạng phỏng
vấn ông Ole Felsby và bác sĩ Pia Jeppesen, Báo Giác Ngộ, số 2, tháng 5, 1996.
Trang 67 - 96.
(20) Gồm có Thiền sư Thích Minh
Châu, TS Thích Thiện Siêu, TS Kim Cương Tử và TS Thích Danh Nhưỡng là Đại
biểu Quốc hội của nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt nam khóa VIII
& IX.
(21) Theo Văn hóa Việt Nam tổng hợp
1989 - 1995 - NXB văn hóa văn nghệ Trung ương, Hà Nội 1989.
(22) Ngọc Sơn, là đền, nhưng dân
gian cũng có khi gọi là chùa, vả chăng trong ý niệm của người Việt Nam,
nhiều khi đền và chùa vừa là hai vừa là một.
(23) Theo Từ Điển văn học tập
I, trang 167, NXB KHXH, Hà Nội 1983.
(24) J. Leiba (1912 - 1941), ông sinh
ra tại Yên Bái nên cha mẹ đã đặt tên cho ông là Lê Văn Bái, khi lấy
bút hiệu ông đã xếp lại các thứ tự chữ trong tên thành Leiba và đã
thêm chữ J ở đầu. Gọi J. Leiba, chúng ta thấy cái tên chẳng Việt Nam
chút nào nhưng thơ của ông mang lại nhiều màu sắc cổ điển của Việt
Nam.
(25) "Các tỉnh miền
Nam", trang 117 Sơn Nam, NXb Đông Phố, Sài Gòn, 1974.
(26) Mỹ thuật thời nay, NXB Mỹ
thuật, Hà Nội 1989.
(27) Theo "Ngôi chùa và văn hóa
làng xã Việt Nam", luận văn cao học ngữ văn, của Võ Văn Tường trường
đại học tổng hợp TP. HCM, 1994 trang 60.
(28) Hiện được tôn trí tại viện
Bảo tàng Mỹ thuật, Hà Nội, tượng được dựng từ thế kỷ thứ 16,
cao 2,90m.
(29) Tạp chí Phật giáoViệt Nam,
quan điểm của Tổng Hội Phật giáo Việt Nam, số ra ngày 15/8/1956.
(30) Văn hóa Việt Nam tổng hợp...
1989 - 1995 - NXB văn hóa văn nghệ Trung ương, Hà Nội 1989.
-------------------------
TÀI
LIỆU THAM KHẢO
A. TÀI LIỆU THAM KHẢO CHUYÊN ĐỀ
:
1. ĐÀO DUY ANH, (1992) , Việt Nam văn
hóa sử cương. NXB TP. HCM.
2. TOAN ÁNH, (1969) , Nếp cũ-tín ngưỡng Việt Nam, NXB Hoa Đăng, Sài Gòn,.
3. MINH CHI, (1994) , Tôn giáo học và tôn giáo vùng Đông Á, trường Đại
học tổng hợp, TPHCM XB,.
4. MINH CHI, (1995) , Các vấn đề Phật học, Viện Nghiên Cứu Phật Học
VN, XB.
5. MINH CHI, (tháng 12/1995), Về sự hội nhập của Phật giáo vào nên văn
hóa VN, tạp chí Giao Điểm, Hoa Kỳ,.
6. MINH CHI, (tháng 1/1995) , Vai trò của tôn giáo trong sách lược phát triển
của đất nước, tập văn thành đạo số 39, ban văn hóa Trung ương XB,.
7. MINH CHÂU VÀ MINH CHI, (1991) , Từ điển Phật Học Việt Nam, NXB TP. HCM
khoa học xã hội, Hà Nội,.
8. NGUYỄN HIỀN ĐỨC, (1995) , Lịch sử Phật giáo đàng trong, NXB TP.
HCM,.
9. THÍCH MÃN GIÁC, (1997) , Phật học, thiền học và thi ca... Tu thư đại
học Vạn Hạnh,.
10. TRẦN VĂN GIÁP, (1968) , Phật giáo Việt Nam từ khởi nguyên đến thế
kỷ thứ 13 (tiếng Pháp) Tuệ Sỹ dịch, Vạn Hạnh XB,.
11. NGUYỄN LANG, (1994) , Việt Nam Phật giáo sử luận, Tập I, II và III,
NXB Hà Nội,.
12. NGUYỄN BÁ LĂNG, (1972) , Kiến trúc Phật giáo VN, tập I, Vạn Hạnh
XB,.
13. TRẦN HỒNG LIÊN, (1996) , Phật giáo Nam Bộ từ thế kỷ 17 đến 1975,
NXB TP. HCM,.
14. THÍCH NHẤT HẠNH, (1965) , Đạo Phật Hiện Đại hóa, lá bối XB, Sài
Gòn,.
15. THÍCH THIỆN HOA, (1970) , 50 năm chấn hưng Phật giáo, tập I, Viện
Hóa Đạo XB, Sài Gòn,.
16. THÍCH ĐỨC NHUẬN, (1969) , Phật học tinh hoa, một tổng hợp đạo lý,
Vạn Hạnh XB, Sài Gòn,.
17. THÍCH ĐỨC NHUẬN, (1969) , Trao cho thời đại một nội dung Phật chất,
Vạn Hạnh XB, Sài Gòn,.
18. NGUYỄN PHAN QUANG, (1993) , Chùa Việt Nam qua ca dao, bản vi tính trong kỷ
yếu "Đạo đức Phật giáo trong thời hiện đại", Viện nghiên cứu
Phật học VN, TP. HCM,.
19. LÊ VĂN SIÊU, (1964) , Văn minh Việt Nam, Nam chi tùng thư Sài Gòn,.
20. THÍCH NGUYÊN TẠNG, (tháng 5/1996) , Đạo Phật Việt Nam qua cái nhìn của
hai Phật tử Đan Mạch, Nguyệt San Giác Ngộ, số 2, TP. HCM.
21. NGUYỄN TÀI THƯ, (chủ biên), (1988) , Lịch sử Phật giáo Việt Nam,
NXB KHXH, Hà Nội,.
22. THÍCH MẬT THỂ, (1960) , Việt Nam Phật giáo sử lược, Minh Đức XB,
Sài Gòn.
23. TRẦN NGỌC THÊM, (1996) , Tìm về bản sắc dân tộc VN, NXB TP. HCM,.
24. THÍCH TÂM THIỆN, (1995 ), Tư tưởng Mỹ học Phật giáo, Thành hội Phật
giáo TP. HCM xb,.
25. NGUYỄN ĐĂNG THỤC, (1992) , Lịch sử tư tưởng VN, Tập I, NXB TP.
HCM,.
26. DƯƠNG KINH THÀNH (Giác Đạo), (tháng 01/1995) , Bàn về nghệ thuật
sân khấu Phật giáo (cải lương), Tập văn Thành Đạo, số 31, TP. HCM.
27. THÍCH THANH TỪ, (1992) , Thiền tông Việt Nam cuối thế kỷ 20, Thành hội
Phật giáo TP. HCM xb,.
28. THÍCH THANH TỪ, (1992) , Bước đầu học Phật, Thành hội Phật giáo
TP. HCM xb,.
29. THÍCH THANH TỪ, (1991) , Bước đầu học Phật, Thành hội Phật giáo
TP. HCM xb,.
30. LÊ MẠNH THÁT, (1982) , Nghiên cứu về Mâu Tử, Tập I, Tu thư Đại học
Vạn Hạnh,.
31. THÍCH MINH TUỆ, (1993.) , Lịch sử Phật giáo Việt Nam, Thành hội Phật
giáo TP. HCM xb,
32. VÕ VĂN TƯỜNG, (1992) , Việt Nam Danh Lam cổ tử, NXB KHXH, Hà Hội,.
33. VÕ VĂN TƯỜNG, (1995) , Những ngôi chùa nổi tiếng VN, NXB Thông tin,
Hà Nội,.
34. VŨ TAM LANG, (1991) , Kiến trúc cổ Việt Nam, NXB KHXH, Hà Hội,.
35. PHAN LẠC TUYÊN, (1993) , Lịch sử bang giáo VN và Đông Nam Á, Bộ giáo
dục đào tạo TP. HCM xb,.
B. TÀI LIỆU THAM KHẢO CHUNG :
36. TỪ ĐIỂN VĂN HỌC, Tập I và
II, NXB KHXH, Hà Nội 1983-1984.
37. ALAMANACH NHỮNG NỀN VĂN MINH THẾ GIỚI, NXB Văn hóa Thông tin, HN, 1996.
38. TẠP CHÍ PHẬT GIÁO VIỆT NAM, (từ năm 195 đến năm 1996).
39. TẠP CHÍ VĂN HÓA Á CHÂU, (từ năm 1958 đến năm 1966).
40. TẠP CHÍ VẠN HẠNH (từ năm 1965 đến năm 1966).
41. TẠP CHÍ TỪ QUANG (từ năm 1967 đến năm 1973).
42. TẠP CHÍ HOẰNG PHÁP (từ năm1973 đến năm 1975).
43. TẬP VĂN PHẬT GIÁO (từ năm 1989 đến năm 1975).
44. TẠP CHÍ NGUỒN SÁNG (từ năm 1995 đến năm 1996).
45. TẠP CHÍ VĂN (từ năm 1988 đến năm 1996).
46. TẠP CHÍ UNESCO (từ năm 1988 đến năm 1996).
47. BÁO GIÁC NGỘ (từ năm 1980 đến năm 1996).
48. BÁO TUỔI TRẺ CHỦ NHẬT (từ năm 1988 đến năm 1996).
49. MỸ THUẬT THỜI NAY (từ năm 1988 đến năm 1992).
50. KIẾN THỨC NGÀY NAY (từ năm 1988 đến năm1996).
| Mục lục | Phần A | Phần B | Phần C |