- Đức
Phật trong Kinh Hoa Nghiêm và Đức Phật lịch sử
Nam-mô
Bổn Sư Thích-ca Mâu-ni Phật.
Xin
cho hỏi đức Phật trong Kinh Hoa Nghiêm
khác với đức Phật thường như thế nào? Theo lịch sử xuất
xứ của Kinh này [tôi thấy] có nhiều điều không phù hợp. [Kinh ghi rằng]
Bồ-tát Long Thọ lên trời thỉnh [Kinh] về, nhưng nhiều quá không thỉnh hết,
nên chỉ thỉnh một phần nhỏ trong đó. . . Vậy Kinh Hoa Nghiêm này có phải đức Phật thuyết, hay do
Ngài Long Thọ viết ra? Nếu như lịch sử của Kinh là như thế thì khó
lòng mà tin rằng Kinh này do Phật thuyết. Xin vui lòng cho những người học
Phật chúng tôi được biết cụ thể.
Nam-mô
Thường Tinh Tấn Bồ-tát.
Thích
Thiện Đạo.
***
Kính
chào Thầy Thiện Đạo,
Dựa
theo nghi vấn của Thầy, GH xin trình bày vài vấn đề như sau:
1)
Đức Phật trong Kinh Hoa Nghiêm và đức Phật lịch sử
Theo
hầu hết các nhà nghiên cứu Phật học, nguồn tài liệu đáng tin cậy nhất
mô tả cuộc đời đức Phật lịch sử là nguồn văn học Pàli, đặc biệt
là Kinh tạng và Luật tạng. Hơn 2.200 năm về trước, tư tưởng đức Phật
lịch sử và đức Phật trong các Kinh điển Đại thừa cũng đã là một vấn
đề gây tranh luận giữa các bộ phái với nhau.
Cụ thể là trong luận phẩm
Những Điểm Dị Biệt, một trong bảy bộ
luận căn bản của Thượng Toạ bộ do tôn giả Mục-kiền-liên-đế-tu
(Moggalìputta-tissa) trước thuật đã đề cập đến vấn đề này.
Kinh
Hoa Nghiêm,
một pho triết lý của Phật giáo Đại thừa ra đời sớm nhất vào thế kỷ
thứ I sau TL và phát triển thời Bồ-tát Long Thọ (Nàgàrjuna). Do đó, hình
ảnh đức Phật trong Kinh Hoa Nghiêm nói riêng và các Kinh hệ Đại thừa
nói chung có nhiều điểm khác nhau đối với hình ảnh đức Phật lịch sử
trong Kinh tạng Nikàya.
Kinh
điển Nikàya mô tả đức Phật từ những sự kiện: dòng họ, quê quán,
cuộc sống, xuất gia, tu khổ hạnh, giác ngộ chơn lý, chứng đắc vô thượng
giác, 45 năm du hoá, đến khi nhập Niết-bàn tại Ta-la song thọ một cách
đầy đủ, chi tiết với hình ảnh của một con người thật. Kinh điển
Nikàya cũng cho rằng tuy một vị A-la-hán hay một vị Phật có đầy đủ các
thuộc tính như: Tam minh (Tivijja), Lục thông (cha.lbhi~n~nà), Thập
lực (Dasabala) và Tứ vô sở uý (catuvesàraja), v.v… , nhưng các
ngài vẫn chịu sự chi phối của định luật vô thường như sanh, lão, bệnh,
tử.
Tuy
nhiên, nếu chúng ta đọc kỹ Kinh Đại Bát-niết-bàn (số 16) thuộc
Trường Bộ, chúng ta sẽ thấy rằng ở đấng Đạo Sư nói riêng và những
vị A-la-hán nói chung, vẫn có những điểm kỳ diệu. Đức Phật dạy tôn
giả Ànanda:
"Này
Ànanda, những ai đã tu bốn thần túc, tu tập nhiều lần, thật lão luyện,
thật chắc chắn, thật bền vững, điêu luyện, thiện xảo, thời nếu muốn
người ấy có thể sống đến một kiếp hay phần kiếp còn lại. Này
Ànanda, nay Như Lai đã tu bốn thần túc, tu tập nhiều lần, thật lão luyện,
thật chắc chắn, thật bền vững, điêu luyện, thiện xảo. Này Ànanda, nếu
muốn, Như Lai có thể sống đến một kiếp hay phần kiếp còn lại"
Chữ
"kiếp", trong ngôn ngữ Pàli là "kappa" (trong tiếng Anh là
aeon), một con số chỉ cho thời gian rất lâu
trong toán học cổ đại Ấn Độ, có thể bằng tuổi thọ của trái đất,
chứ không phải là một "kiếp người", 60, 70 hoặc 100 năm như chúng
ta thường dùng.
Như
vậy, sắc thân (rùpakàya) của đức Phật không hoàn toàn bị luật
vô thường chi phối, bởi vì chính đức Phật
nhận thấy đã đến lúc nhập vô dư Niết-bàn, nên Ngài nhập
diệt mà không cần vận dụng năng lực do tu tập bốn thần túc để trụ
thêm ở đời. Đây là điểm kỳ diệu của đức Phật mà các giáo chủ
ngoại đạo khắp Đông Tây không thể có được.
Cho
nên, chúng ta cũng không thể nói rằng đức Phật giống như các chúng sanh
khác chịu sự chi phối của sanh già bệnh chết như một người phàm phu.
Trong Tăng Chi Bộ Kinh, I, trang 662 , Bà-la-môn Dona hỏi đức Phật có
phải Ngài là một vị Phạm Thiên không? Ngài có phải là một vị Trời không?
một vị Dạ-xoa không? Ngài có phải là một Càn-thát-bà không?
Ngài có phải là một con người (manussa) bình
thường không? Đức Phật trả lời rằng Ngài không phải tất cả. Ngài
là một vị Giác Ngộ (Buddha). Đức Phật còn đưa ra một hình ảnh rất
đẹp là giống như một đoá sen sanh, đỏ hay trắng được sinh ra trong bùn
nhơ nước đọng, nhưng vượt lên khỏi bùn nhơ nước đọng mà nở hoa. Cũng
vậy, đức Phật được sinh ra và
được lớn lên trong đời, nhưng vượt lên trên cuộc đời, đã an trú trong thế giới vô nhiễm,
không còn mọi lậu hoặc cáu bẩn trong tâm thức. Nói tóm lại, đức Phật
có đầy đủ những thuộc tính như mười danh hiệu của Ngài.
Điểm
khác biệt then chốt giữa đức Phật lịch sử và đức Phật trong Kinh
Hoa Nghiêm là đức Phật trong Nikàya chỉ có một thân đó là nhục thân hay còn gọi là báo thân. Trong khi đó, Kinh Hoa Nghiêm xiển dương
đức Phật có tam thân (trikàya), đó là Pháp thân (Dharmakàya:
thân thường trụ bất sanh bất diệt), Báo thân (Sambhogakàya: thân phước
đức có 32 tướng tốt do cha mẹ sanh ra và vật chất nuôi dưỡng) và Ứng
hoá thân (Nirmà.nakàya: thân biến hoá khắp nơi để hoá độ chúng sanh
ở các cõi). Ba thân nầy còn có cách gọi khác là "Tự tánh
thân", "Thọ dụng thân" và "Biến hoá thân". Khái niệm "Tam thân" chỉ xuất hiện
trong Kinh điển Đại thừa, hoàn toàn không có mặt trong Tam tạng hệ Nikàya.
Có
lẽ vì muốn cảnh tỉnh cho các hàng
ngoại đạo chấp chặt cho rằng đức Phật cũng bị luật sanh lão bệnh tử
chi phối, không chứng đắc các quả tối thượng, các pháp ly sanh diệt,
các pháp của bậc thượng trí, cho nên các nhà Đại thừa đã đưa ra khái niệm tam thân để xiển
dương quả vị giác ngộ tối thượng của đức Phật, là vượt khỏi sống
chết, hằng tự tại trong tam giới để tuỳ duyên hoá độ chúng sanh. Đây
là năng lực tự nhiên của một bậc A-la-hán toàn giác, năng lực của bậc
Thiên nhân chi Đạo Sư (bậc Thầy của trời người) có được, các vị
Vua của các cõi trời như Phạm thiên, Đế-thích, được các Bà-la-môn
tôn vinh như là Đấng Tạo Hoá cũng
không thể đạt được.
Tuy
nhiên, khái niệm Pháp thân (Dharmakàya) đã xuất hiện trong Kinh điển
Nikàya dưới một dạng khác, pháp thân ở đây chỉ cho lời dạy của đức
Phật, không có nghĩa là một pháp thân thường trú, bất sanh bất diệt
theo cách hiểu triết học của Phật giáo Đại thừa. Tương Ưng Bộ
Kinh III, trang 219 ghi: "Ai thấy Pháp, người ấy thấy Ta, Ai thấy
Ta, người ấy thấy Pháp." Cũng
như trong Kinh Đại
Bát -Niết-Bàn thuộc Trường Bộ có ghi lại sự kiện
tôn giả Ànanda đau buồn vô hạn trước
sự ra đi của đức Thế Tôn, đức Phật biết được tâm niệm của tôn
giả Ànanda và cả đại chúng, đặc biệt đối với các vị hữu học,
Ngài gọi Tôn giả Ànanda đến và dạy:
Này
Ànanda, nếu trong các ngươi có người nghĩ rằng: "Lời của bậc Đạo
Sư không còn nữa. Chúng ta không có Đạo Sư." Này Ànanda, Pháp và Luật
mà Ta đã giảng dạy và trình bày, sau khi Ta diệt độ, chính Pháp và Luật
ấy sẽ là Đạo Sư của các ngươi.
Như
vậy, qua hai dẫn chứng trên, chúng ta có thể suy luận rằng thân Phật thật
sự cũng là chính giáo pháp của đức Phật, chứ không chỉ là báo thân
có đầy đủ 32 tướng trang nghiêm. Báo thân hay nhục thân rồi phải chịu
già, bệnh, chết. Ngài dạy rất nhiều lần trong các Kinh "các pháp hữu
vi là vô thường, chịu sự chi phối của biến hoại, sanh diệt".
Kinh Hoa Nghiêm cho rằng thân đức Phật
ngồi thành đạo dưới cội Bồ-đề đó chỉ là báo thân của Phật.
Thân nầy do cha mẹ sanh ra, do vật chất nuôi dưỡng, có già có chết. Còn
thân Phật vĩnh hằng đó là thân đức Phật Tỳ-lô-giá-na (Vairocana,
hay còn gọi là Đại Nhật Như Lai) thường trụ trong mười phương pháp giới,
dầu cho báo thân của đức Phật Thích-ca có nhập Niết-bàn tại Sa-la song
thọ thì Pháp thân kia vẫn như nhiên, không hề bị sanh già bệnh chết chi
phối.
Khái niệm "ứng hoá thân" (Nirmà.nakàya)
trong Kinh tạng Nikàya tuy không có đề cập, nhưng năng lực của "thần
túc thông" mô tả là có thể hoá hiện một thân thành nhiều thân, tự
tại du hí, không bị trở ngại bởi bất cứ chướng ngại vật nào. Như
vậy, khái niệm "Ứng hoá thân" (Nirmà.nakàya) chưa viết thành
văn tự, nhưng trên thực tế khái niệm đó đã có mặt trong một thuật
ngữ khác, đó là diệu dụng của thần túc thông ngay từ thời đức Phật.
Bối
cảnh pháp hội trong Kinh Hoa Nghiêm như phẩm "Thế Chủ Diệu
Trang Nghiêm" ghi là sau khi đức Phật thành đạo dưới cội Bồ-đề,
trong 21 ngày đầu tiên ấy, đức Phật đã
nhập Hải Ấn đại định, hiện Đại Nhật Pháp thân (Vairocana:
Tỳ-lô-xá na) thuyết pháp cho các hàng Bồ-tát từ Sơ điạ (Hoan hỷ địa)
trở lên số nhiều như vi trần để vào bất thối chuyển. Vô số chúng Bồ-tát
(Boddhisatva) cùng vô số các Thần Kim Cang (Nàràya.na), cùng các
chúng chư thiên (deva) đến dùng thi kệ tán thán đức Như Lai. Thân
đức Phật ngồi tại Bồ-đề Đạo Tràng chỉ là báo thân (Sambhogakàya)
của Phật, còn thân nói pháp cho các vị Bồ-tát từ sơ địa trở lên nầy
là thân Phật Tỳ-lô-giá-na (Vairocana).
Trong
Đại Phẩm (Mahàvagga) thuộc Luật tạng
Pàli cho rằng, sau khi đức Phật thành đạo tại Bồ-đề Đạo Tràng,
trong 21 ngày đầu tiên ấy, đức Phật đã ngồi hưởng lạc thọ giải
thoát mà Ngài đã chứng được và quán sát lý duyên khởi theo hai chiều
thuận nghịch. Dựa vào Kinh Nikàya chúng ta không tìm ra nơi nào nói rằng
đức Phật đã thuyết Kinh Hoa Nghiêm trong 21 ngày như lịch sử hình
thành Kinh nầy ghi lại, tuy nhiên chúng ta không thể phủ nhận giá trị nghĩa
lý uyên áo thâm diệu của bộ Kinh nầy. Điều nầy sẽ được trình bày trong phần 3 của bài viết.
Dưới lăng kính của các
nhà triết học Đại thừa, sự ra đời của Đức Phật được xem như là
giả hiện. Các hình ảnh và Phật sự của Ngài từ lúc nhập mẫu thai cho
đến lúc nhập Niết-bàn đều là thị hiện, vì đức Phật đã thành đạo
từ vô lượng kiếp về trước. Nếu
theo quan niệm như vậy, vô tình chúng đã làm mất đi tính chất nỗ lực
của Đức Phật trên con đường tầm cầu chân lý, và chiến đấu nội tâm
để đạt giác ngộ tối thượng. Lập luận như vậy làm cho tinh thần
giáo hoá độ sanh không mệt mỏi của Đức Phật không có tác dụng mạnh,
và quá trình tu khổ hạnh cầu đạo giải thoát cũng mất ý nghĩa thậm thâm.
Đọc
kinh điển Pàli, chúng ta sẽ phát hiện đức Phật được mô tả trong Kinh
rất gần gũi, gần gũi đến độ chúng ta có thể đến bên cạnh, quỳ dưới
chân Ngài và đảnh lễ nghe pháp. Chúng ta có thể đến với Ngài bất kỳ
lúc nào khi chúng ta đau khổ. Cuộc đời hoằng pháp của Ngài cao cả nhưng
rất dung dị. Ngược lại nền văn học Phật giáo Đại thừa cho chúng ta
một pho triết lý đồ sộ nhưng hình ảnh của đức Phật có lẽ quá cao
xa đối với chúng ta. Không phải chỉ Kinh Hoa Nghiêm mà hầu hết
các Kinh Đại thừa đều như vậy, chỉ có một số ít Kinh là ngoại lệ.
Dĩ
nhiên, cũng có một vài đoạn trong 4 bộ Nikàya và một số kinh thuộc Tiểu
Bộ ra đời hơi muộn nên bị thêm thắt nhiều yếu tố thần thoại
trong lịch sử, khó có sức thuyết phục. Để xác định vấn đề lịch sử
này, chúng ta có thể dựa vào các văn bản của Phật giáo, các tác phẩm
Kinh điển và sớ giải văn học của các tôn giáo khác như Kỳ-na-giáo (Jainism)
hoặc tác phẩm Upanisad (Áo Nghĩa Thư) của văn học Bà-la-môn (Bramanism,
nay là Ấn giáo: Hinduism) để đối chiếu, rồi rút ra kết luận. Nguồn văn học Pàli vẫn được hầu hết
các bậc cao đức Tăng Ni và các nhà nghiên cứu Phật học xưa nay thừa nhận
là tài liệu đáng tin cậy nhất.
Ngày
nay nhiều nhà nghiên cứu có khuynh hướng tìm hiểu cuộc đời và sự nghiệp
hoá độ chúng sanh của đức Phật trong văn học Pàli hơn là đức Phật
trong văn học Đại thừa. Tài liệu có thể tham khảo thêm, như tác phẩm Đường
Xưa Mây Trắng của Thiền Sư Thích Nhất Hạnh, tác phẩm Đức Phật Lịch Sử (The Historical Buddha) của
H. W. Schuman được cư sĩ Nguyên Tâm-Trần Phương Lan dịch sang tiếng Việt. Tài liệu liên quan trực tiếp đến vấn
đề của bài viết nầy, được TT.
Thích Chơn Thiện trình bày trong phần "Đức Phật trong Nam Tạng và Bắc Tạng"
trong Phật Học Khái Luận. Nhiều
tài liệu khác trình bày cuộc đời đức Phật dưới góc độ lịch sử của
nhiều tác giả khác nằm trong phần Đức Phật và Phật Pháp.
Việc
nghiên cứu so sánh hai hình ảnh đức Phật lịch sử và đức Phật theo
quan điểm triết học của các nhà tư tưởng Đại thừa nói chung, Kinh
Hoa Nghiêm nói riêng là một công
trình đòi hỏi công phu vì phải trưng dẫn nhiều dẫn chứng trong Tam tạng.
Việc biên khảo như vậy sẽ mất nhiều thời gian, nên ở đây, người viết chỉ trình bày một cách đại cương.
2)
Kinh Hoa Nghiêm do Phật thuyết hay do Bồ-tát Long Thọ viết?
Quá
trình hình thành Kinh tạng cho thấy, Kinh điển Đại thừa ra đời sớm nhất
vào thế kỷ thứ nhất trước TL. Đánh dấu đầu tiên là hệ văn học Bát-nhã,
sau đó mới đến Pháp Hoa, Hoa Nghiêm, Niết-bàn và các bộ Thánh điển khác
lần lượt ra đời.
Căn cứ Đại Tạng Kinh tiếng Hoa, Kinh
Hoa nghiêm (Avatam.saka Sùtra) gọi đủ là Đại Phương Quảng Phật Hoa
Nghiêm Kinh (Buddhàvatam.sa-mahavaipulyana-sùtra) có
ba bản dịch khác nhau. Bản đầu tiên được Ngài Buddhabhadra (phiên âm
Hán-Việt là: Phật-đà-bạt-đà-la, hoặc được dịch nghĩa: Phật Hiền,
có chỗ dịch là: Giác Hiền) dịch sang tiếng Hoa đầu tiên vào năm 418 sau
TL, thời Đông Tấn, gồm 60 quyển. Bản dịch thứ hai của Ngài
'Sik.sànanda (Thật-xoa-nan-đà) thời nhà Đường, gồm 80 quyển. Bản dịch
thứ ba do Ngài Praj~na (Bát-nhã) cũng thuộc đời Đường niên hiệu Trinh
Quán dịch gồm 40 quyển. Bài nghiên cứu “Giới Thiệu Kinh Hoa Nghiêm”
của học giả Cao Quán Như (Trung Quốc)
được cư sĩ Định Huệ dịch sang Việt ngữ
cho rằng ba bản dịch trên có nội
dung khác nhau vì ba bản Sanskrit không đồng. Qua niên đại và nội dung của
ba phiên bản khác nhau, chúng ta có thể kết luận là Kinh Hoa Nghiêm
xuất hiện khá muộn và không đồng bộ.
Kinh
Hoa Nghiêm
bản tiếng Hoa được HT. Thích Trí Tịnh dịch sang tiếng Việt là bản gồm
80 quyển của Pháp sư Thực-xoa-nan-đà ('Sik.sànanda) và Bát-nhã (Pra~na).
Đại
sư Trí Khải cho rằng Kinh Hoa Nghiêm là bộ kinh tối quan trọng được
chính đức Phật tuyên thuyết cho các vị đại Bồ-tát và chư thiên ngay
sau khi thành đạo trong 21 ngày đầu
tiên.
Cách phân loại này chỉ dựa vào tông chỉ và quan điểm riêng của Ngài,
hoàn toàn không dựa vào lịch sử hoằng pháp của đức Phật hoặc quá
trình hình thành Kinh điển của cả hai truyền thống lớn.
Nói
như vậy không có nghĩa là chúng ta phủ nhận công lao phân chia Kinh điển
đầu tiên ở Trung Hoa của Ngài Trí Giả Đại Sư. Theo quan điểm của người viết, nếu không
nhờ cách phân chia trên của Đại Sư Trí Khải, giới học thuật Trung Hoa
khó tìm ra được cửa ngõ và đặt niềm tin
để đi vào mảnh đất Phật pháp mênh mông này. Vì lúc bấy
giờ, Kinh điển từ Ấn Độ, Trung Á được truyền vào Trung Hoa khá nhiều
và mang nhiều hệ tư tưởng đặc thù nhưng không lắm điểm dị biệt.
Còn
xuất xứ của Kinh nầy, như Thầy đặt
nghi vấn có phải do Bồ-tát Long Thọ (Nàgàrjuna)
lên thiên cung thỉnh về hay không?. Không biết Thầy đã đọc
từ ấn bản nào, nhưng phần lớn những tài liệu liên quan đến cuộc đời
thật và huyền thoại của Bồ-tát Long Thọ và Kinh Hoa Nghiêm đều
cho rằng, chính Ngài đã xuống tận Ta-kiệt-la Long Cung (Avanatapta), nơi
cất giấu bộ Kinh Hoa Nghiêm này để thỉnh về và truyền bá.
Dù
truyền thuyết về quá trình hình thành Kinh này như vừa kể trên, hay truyền
thuyết về Bồ-tát Văn Thù thị hiện trên Ngũ Đài Sơn ở Trung Hoa để
tuyên thuyết Kinh này cũng không thể nói lên tiếng nói trung thành về quá
trình hình thành Kinh Hoa Nghiêm. Giáo pháp cao thượng của đức Phật
là để phổ hoá chúng sanh, đức Phật và chư vị Bồ-tát lẽ nào lại
đem dấu tận Long Cung hay thế giới chư thiên nào, không đem ra để truyền
bá làm lợi lạc cho đời? Cũng không thể lập luận rằng Kinh nầy vì cao
siêu mầu nhiệm nên Long Vương mới đem
cất giấu dưới Long Cung. Những loại truyền thuyết như vậy hoàn toàn
không có giá trị đối với quá trình hình thành Kinh điển thật .
Còn
Kinh Hoa Nghiêm có phải chính Bồ-tát Long Thọ viết hay không, cho tới
nay, Kinh nầy vẫn được tin như truyền thuyết đã nói là do chính Bồ-tát
Long Thọ đã thỉnh về từ Ta-kiệt-la Long Cung, trùng tuyên và truyền bá
sâu rộng ở thời đại của Ngài. Dựa vào các Luận phẩm trước tác của
Ngài để lại, chúng ta không thấy đề
cập đến Kinh Hoa Nghiêm. Tuy nhiên, trong
các Luận phẩm Ngài sáng tác có đề cập đến những Kinh điển đương
thời, trong đó có đề cập đến phẩm
"Nhập Pháp Giới" và phẩm "Thập Địa". Qua đó, chúng ta
có thể suy luận rằng phẩm "Thập Địa" và phẩm "Nhập Pháp
Giới" trong Kinh Hoa Nghiêm đã có mặt
và có thể đóng vai trò rất
lớn đến những bộ luận của Bồ-tát Long Thọ.
Lại
nữa, như chúng ta thấy Kinh Hoa Nghiêm bằng tiếng Sanskrit có tới 3 bản.
Bản dịch sớm nhất từ thời Đông Tấn (317-420), hai bản khác đến thời
Đường mới được dịch và phổ biến ở Trung Quốc. Ngài Long Thọ thị
tịch vào khoảng cuối thế kỷ thứ III TL. Như vậy thời đại Ngài và thời
gian Kinh Hoa Nghiêm đầu tiên được dịch sang tiếng Hoa cách nhau
không nhiều. Do đó, chúng ta có thể đoán rằng bản Kinh Hoa Nghiêm bằng
tiếng Sanskrit đầu tiên có thể do Bồ-tát Long Thọ trước thuật hay ít
ra chính Ngài đóng góp công không nhỏ cho pho triết lý đồ sộ nầy.
Trong
cuốn Lược Sử Phật Giáo Ấn Độ, cố HT. Thích Thanh Kiểm ghi: “Tương
truyền, ngài Long Thọ đã trước tác bộ Đại Bất Tư Nghì Luận để
chú thích Kinh Hoa Nghiêm, gồm 10 vạn bài tụng, bộ Thập Trụ Tỳ-bà-sa
Luận [...], chỉ là một bộ phận nhỏ ở trong bộ này” (trang 167).
Một
nhận định khác xin trình bày ở đây, là dầu Kinh Hoa Nghiêm do Bồ-tát
Long Thọ viết, hay một vị Thánh Tăng nào đời sau soạn thuật thì Kinh đó
vẫn có giá trị như lời Phật dạy, vì những học thuyết "tương tức,
tương nhập" "Lục huyền duyên khởi" hay "Lục tướng viên
dung" v.v....không đi ngoài giáo lý duyên khởi của đức Phật mà còn
khai triển rộng ra trên bình diện
khác. Đồng thời chúng ta cũng phải thừa nhận và mang ơn vì những
tác phẩm nầy ra đời để đáp ứng nhu cầu của thời đại triết học,
một thời kỳ Phật giáo bắt buộc phải có những tác phẩm kinh điển
mang nội dung nhuốm màu triết học để vượt trên những học thuyết lớn mạnh
của Bà-la-môn giáo trỗi dậy như nấm lúc bấy giờ.
3)
Thái độ của hàng Phật tử khi biết được sự thật lịch sử
Đáng
lẽ ra, bài viết được kết thúc ở phần 2. Nhưng vì người viết muốn
chia xẻ một vài kinh nghiệm nhỏ của bản thân, cũng như những trao đổi
riêng với một số huynh đệ và Phật tử khi đọc Kinh Phật. Rất mong những
điều này sẽ giúp một chút tư lương nào đó đối với những Phật tử
vừa mới bỡ ngỡ đến với đạo Phật.
3.1.
Chấp nhận sự thật
Về
phương diện lịch sử: Qua quá trình nghiên cứu, nhiều học giả đã phát
hiện nhiều điểm về cuộc đời đức Phật lịch sử khác với đức Phật
được mô tả trong Kinh điển Đại thừa.
Về phương diện tư tưởng: Dựa theo tư
tưởng của từng bộ Kinh, chúng ta có thể
suy luận Kinh nào do đức Phật thuyết hoặc Kinh nào do các vị
Bồ-tát, Thánh tăng Phật giáo sau nầy trước tác.
Về
phương diện biên tập dưới dạng văn bản viết: Theo phương pháp nghiên
cứu dựa vào ngôn ngữ trong văn bản, chúng ta có thể xác định Kinh nào
được biên tập trước hoặc sau.
Những
phát hiện như vậy, lắm lúc làm cho những vị có niềm tin tuyệt đối đối
với Kinh điển bị sốc. Bản thân người viết cũng từng trải qua kinh
nghiệm “điêu đứng” khi phát hiện ra sự thật như vậy.
Đạo
Phật là đạo tôn trọng sự thật, chúng ta mạnh dạn chấp nhận sự thật
lịch sử, những khúc quanh, những hạn chế trong ngôn ngữ, trong văn học. Tinh thần tôn trọng Kinh
điển là một điều rất quý, nhưng khăng khăng cho rằng điều đó đúng
100% lời Phật dạy cũng chưa phải là
một điều hay; hoặc cứ khăng khăng cho rằng Kinh đó do chính kim khẩu đức
Phật tuyên thuyết mặc dầu không có cơ sở để thuyết phục, cũng là
quan điểm cần phải nhìn lại. Vì đạo Phật luôn kêu gọi tinh thần
"trạch pháp", nghĩa là cần phải hiểu rõ giáo pháp một cách
rành mạch. Tinh thần trạch pháp nầy rất
cần cho mỗi Phật tử, vì điều đó sẽ giúp cho những người tu tập
theo giáo pháp của đức Phật không bị thối thất khi bị những tà sư
ngoại thuyết lạc dẫn. Đức Phật cho phép chúng ta nghi những gì có thể
là chưa đúng với chơn lý, những gì không phù hợp với đạo đức, với
trí tuệ của loài người, dầu đó là nghi ngờ giáo pháp của đức Phật.
Trong một bài trao đổi với Phật tử
Trần Thanh về Đại thừa và Tiểu thừa:
Phái nào cao siêu hơn? người
viết đã trình bày sơ lược vấn đề
này.
3.2. Không thối thất niềm tin và tâm cầu học
nơi Kinh điển
Việc truy nguyên tác giả và niên đại
Kinh điển của hai truyền thống Bắc truyền và Nam truyền thật sự chỉ
có giá trị về phương diện sử học. Nó giúp người đời sau biết rõ
các quan điểm, tư tưởng triết học của thời đại đó. Ngoài ra, kiến
thức này giúp chúng ta khỏi phải bận tâm nhiều nếu khi phát hiện một
hai tư tưởng được chứng minh là không phải do chính đức Phật tuyên
thuyết.
Thầm
nghĩ: “Độc Kinh giả minh Phật chi lý” (đọc kinh là để hiểu rõ nghĩa
lý của lời Phật dạy) vẫn là phương châm hàng đầu cho Phật tử trong
mọi thời đại. Bối cảnh đức Phật xuất hiện thuyết Kinh với vô số
hào quang chiếu khắp tam thiên đại thiên thế giới, với vô số chúng Bồ-tát
bất thối v.v...chỉ là tiền đề phương tiện cho một nội dung giáo lý
uyên bác mà bộ Kinh đó chuyên chở. Ví dụ, Kinh Hoa Nghiêm chẳng hạn,
không vì Kinh nầy không phải do chính đức Phật tuyên thuyết mà phủ nhận
giá trị tư tưởng “Lục Tướng Viên Dung”, “Thập Huyền Duyên Khởi” và hình ảnh tượng trưng tham học với
53 vị đại Bồ-tát của Thiện Tài Đồng Tử. Hình ảnh đó mãi là là tấm
gương sáng ngời để cho hàng hậu học phàm phu chúng ta noi theo.
Xin giới thiệu một bài nghiên cứu chuyên đề
và một tác phẩm, trong đó có một chương trình bày về tông Hoa Nghiêm,
1) Mười huyền môn: trật
tự của thế giới trong tương quan vô tận của TT.Tuệ Sỹ ;
2)
Tông
Hoa
Nghiêm của cố
HT. Thích Thiện Hoa; 3) Bốn pháp
giới và Viên dung vô
ngại của tiến
sĩ Hồng Dương. Đây
là những bài nghiên cứu, sáng tác vô cùng giá trị giúp chúng ta có thêm thông tin về sử học và triết lý
uyên áo của Kinh Hoa Nghiêm.
Mong rằng tất cả người con Phật thọ
trì kinh điển với tinh thần của người góp nhặt hoa giáo pháp, kết
thành tràng hoa để làm đẹp cuộc sống của mình và người.
Cầu
chúc Thầy luôn có một đời sống nội tâm vững mạnh với niềm pháp lạc
vô biên.
Cầu
chúc Phật tử nào hữu duyên đọc bài này luôn có niềm tin bất thối với
giáo pháp và luôn sống với lời dạy quý báu của đức Phật.
Nam-mô
Thường Hoan Hỷ Bồ-tát Ma-ha-tát.
http://www.buddhismtoday.com/viet/hopthu/Phat_trongHoaNghiem_vaPhatlichsu.htm